CC BY
4СЕЛЬСКОХОЗЯЙСТВЕННЫЕ НАУКИ UOT : 504.062
TULLANTI SULARININ T9RKÉBiND9N METAL ÎONLARININ GUN9BAXAN QABIGINDAN HAZIRLANMIÇ SORBENTL9RL9 ADSORBSiYA USULU iL9
T9MiZL9NM9Si
S.Y.iBADOVA
Azarbaycan Dovlat Neft va Sanaye Universiteti dosent
H.M.ABDiYEVA
Azarbaycan Dovlat Neft va Sanaye Universiteti magistr
Xulasa: Sanaye sahalarinda emal prosesslarin muxtalif marhalalarinda sudan istifadd olunur vd buda tullanti sularinin amala galmasina sabab olur.Tullanti sularinin tarkibindaki zararli madddbrin atraf muhita tasiri olduqca muhim ahamiyyat kasb edir .Bela zararli maddalar tullanti sularinin tarkibindaki metal ionlarida aiddir . dtraf muhita olan manfi tasirin aradan qaldirilmasi ugun muxtalif usullardan istifada olunur .Bu baximdan tadqiqatin aparilmasinda asas maqsad tullanti sularindan metal ionlarini tamizlamakla atraf muhita olan manfi tasiri aradan qaldirmaqdir . Bu maqsadla gunabaxan qabigindan hazirlanmi§ effektiv adsorbsiya materiali hazirlamaqla adsorbsiya prossesinin tamizlanma daracasi oyranilir.
Agar sozbr:Tullanti sularinin tamizlanmasi , adsorbsiya ,adsorbent , metal ionlarinin gixarilmasi, gunabaxan qabigi, sorbent
Abstract: As a result of the repaid development of industrial territories and the increase in production volumes, the volume of wastewater is also increasing sharply, pollutants in wastewater have a negative impact on the environment and human health . These contaminants include heavy metal ions . Removal of these ions from waste water is one of the main tasks . One of the convenient methods for this is the method ofpreparing a sorption material using vegetable waste . For this purpose , sunflower husks are used. Substances contained in the husk increase its sorption capacity. Sunflower husks are passed through various stages of processing and an effective sorbent material is obtained by _ first soaking the husk, then drying it to a constant weight and grinding.
Giri$:Sanaye sahalarinin suratla inki§af etmasila birlikda mahsul hacminin artmasina talabat yaranmi§dir ki , bu da muhit 9irklandiricilarinin artmasina sabab olmu§dur . Muxtalif sanaye sahalarinda prosesslarin aparilmasinin muayyan marhalalarinda sudan istifada olunur . Bu da tullanti sularinin amala galmasina sabab olur[1].. Yaranan tullanti sularinda Fe2+, Cr6+,Cu2+, Zn2+ kimi metal ionlari olur . Bu kimi metal ionlarinin su hovzalarinda olmasi canlilar va atraf muhit u9un olduqca tahlukalidir . Bela tullanti sularinin tamizlanmasinin ta§kili zamani iki hall istiqamatinda aparilir :
1. £irklandiricinin miqdarini atraf muhit va canlilara zararvermayacak hadda qadar azaltmaq
2. £irklandiricinin sudan tamamila 9ixarilmasi[2].
Hidrosferin 9irklanmasinin qar§isinin alinmasi va 9irklanmaninyarada bilacayi tahlukanin qar§isini almaq atraf muhit muhafizasinin asas problemlarindandir . Bu problemin prespektiv hall yollarindan birida adsorbsiya usulu ila tamizlanma texnologiyasidir. Adsorbsiya usullari mahluldan metal ionlarini effektiv 9ixarmaga qadirdir. Bu usul ham9inin iqtisadi cahatdan olduqca effektivdir . Sorbsiya usulundan istifada etmakla xarclar minumuma endirilir va talab olunan normativlara uygun olaraq tullanti sulari metallardan tamizlanir[3]. Hazirda movcud olan sorbentlarin 9e§idlari olduqca muxtalifdir , lakin buna baxmayaraq bu adsorbentlardan istifada yuksak qiymat , inca dispers forma ila mahdudla§mi§ olur ki , buda adsorbentdan istifadani mahdudla§dirir. Elmi texniki tahlil gostarir ki, ucuz, at9atan, effektiv sorbsiya xususiyyatlarina malik sorbsiya materialinin tapilmasi daha
alveri§lidir. Bunu ü9ün bitki tullantilari asasinda sorbsiya materiallarinin hazirlanmasi istiqamatinda tadqiqatlar aparilir . Bu bitkilara misal olaraq günabaxan qabigi, yulaf, qaraba§aq yarmasi, düyü va.s kimi bir sira bitki qaliqlarindan istifada olunur[4].
Bu maqsadla günabaxan qabigindan istifada etmakla sorbsiya materialinin hazirlanmasi hayata ke?irilir. Bunun ü9ün istifadi olunacaq material bir sira emal marhalalarindan ke9irilir .
ͧin maqsadi:Sanaye sahalarinda amala gal an tullanti sularinin tarkibinda olan agir metal ionlarinin günabaxan qabigi asasinda hazirlanmi§ adsorbentla tamizlanmasi .
Tadqiqat obyekti va metodlar:Metod ilkin marhlada qabiqlarin islanmasi daha sonra sabit 9akiya qadar qurudulmasi va 0,3-0,5mm fraksiyaya qadar nümuna gótüran pulverizatorda qurudulmasina asaslanir . Bu metoda asasan qabiqlari 45-50 daqiqa müddatinda0,5M natrium-hidroksid mahlulunda isladilmi§dir. Qurutma 0,2-0,5Vt\güc nisbatinda mikrodalgali sobada aparilmi§dir. Alinan materialin metal ionlarina münasibatda sorbsiya qabiliyyatini tayin etmak ü9ün 0,5Vt/sm3 sabit 9akiya gatirilir va 0,3-0,5mm-a qadar laboratoriya dayirmani ila üyüdülmü§dür . Sinaq mahluldan 500 ml gótürülmü§dür va mahlulun 9akilmi§ hissalari 1 saat arzinda damlanmi§dir . Burada har 100 ml mahlul ü9ün 1 qram sorbent gótürülmü§dür . istifada olunmu§ sinaq materialinda Fe2+ va Cu2+ ionlarinin konsentrasiyasi uygun olaraq 0,6 va 0,1 olmu§dur . istifada olunmu§ sinaq materialinda metal ionlarinin qaliq tarkibini müayyan etmak ü9ün tayinedicilardan istifada olunmu§dur . Damir ionlarinin qaliq tarkibini müayyan etmak ü9ün azaciq qalavi mühitinda damirin sulfosalisik tur§usu ila parlaq sari rangli kompleks amala gatirmasi xüsusiyyatindan istifada olunmu§dur . Misin sinaq mahlulundaki qaliq tarkibini müayyan etmak ü9ün 10%-li ammonyak mahlulundan istifada olunmu§dur . Bu zaman misin ammonyak mahlulu ila mavi rangli kompleks birla§masinin amala galmasi ila qaliq tarkib müayyan olunmu§dur .
Tadqiqatin aparilmasi zamani sorbentin hazirlanmasi 6 nümuna asasinda hazirlanmi§dir va alinan naticalar qeyd olunmu§dur .
Nümuna 1. Günabaxan qabiqlari isti distilla edilmi§ su ila , daha sonra benzol va etil spirti qari§igi ila yuyulur . Qari§ig 1:1 nisbatinda olmu§dur. Bundan sonra xammal xlorid tur§usunda isladilir va daha sonra otaq temperaturunda 2 saat müddatinda 34%-li natrium-hidroksid mahluluna daxil edilir . Alinan material yuyulma suyu neytral olana qadar distilla edilmi§ su ila yuyulur daha sonra sobada 80oC temperaturda sabit 9akiya qadar qurudulur va laboratoriya dayirmani ila üyüdülür
Nümuna 2. Günabaxan qabiqlari 0,5 natrium-hidroksid mahlulunda isladilir va 50 daqiqa müddatinda saxlanilir. Daha sonra sabit 9akisi 0,1Vt/sm3 olan mikrodalgali sahada qurudulur. Daha sonra labortatoriya dayirmani ila 0,3-0,5mm-a qadar üyüdülür.
Nümuna 3. Günabaxan qabiqlari 0,5 natrium-hidroksid mahlulunda isladilir va 50 daqiqa müddatinda saxlanilir .Sonra sabit 9akisi 0,2Vt/sm3 olan mikrodalgali sobada qurudulur va laboratoriya dayirmani ila 0,3-0,5mm-a qadar üyüdülür .
Nümuna 4.Günabaxan qabiqlari 0,5 natirum-hidroksid mahlulunda isladilir va 50 daqiqa müddatinda saxlanilir . Daha sonra sabit 9akisi 0,3 Vt/sm3 xüsusi gücü ila mikrodalgali sobada qurudulur va 0,3-0,5mm-a qadar üyüdülür .
Nümuna 5.Günabaxan qabiqlari 0,5 natirum-hidroksid mahlulunda isladilir va 50 daqiqa müddatinda saxlanilir , sonra sabit 9akisi 0,4 Vt/sm3 olan mikrodalgali sahada qurudulur va laboratoriya dayirmani ila 0,3-0,5 mm-a qadar üyüdülür .
Nümuna 6. Günabaxan qabiqlari 0,5 natrium-hidroksid mahlulunda isladilir va 50 daqiqa müddatinda saxlanilir . Daha sonra sabit 9akisi 0,5Vt/sm3 olan mikrodalgali sahada qurudulur . Daha sonra labortatoriya dayirmani ila 0,3-0,5mm-a qadar üyüdülür .
Nümunalarin hazirlanmasi va sinaqdan ke9irildikdan sonraki naticalari a§agidaki cadvallarda qeyd olunmu§dur .
Cadval 1. Nümunalarin hazirlanmasina sarf olunan vaxt va sorbsiya qabiliyyati
Nümunalarin nómrasi
Sorbentin alinma vaxti, daqiqa ila
Sorbsiya qabiliyyati ,mq/q
Numuna 1 750 286
Numuna 2 95 296
Numuna 3 80 305
Numuna 4 75 315
Numuna 5 64 316
Numuna 6 55 320
Cadval 2 . ionlarin sorbsiya effektivliyi
Numunanin nomrasi Mis ionlarinin sorbsiya effektivliyi , %-la Damir ionlarinin sorbsiya effektivliyi , %-la
Numuna 1 92,5 90,5
Numuna 2 99 100
Numuna 3 100 100
Numuna 4 97 97
Numuna 5 98 98
Numuna 6 98 98
istifada olunan sinaq mahlulunda mis ionlarinin ilkin konsentrasiyasi 1,0 mq/l , damir ionlarinin ilkin konsentrasiyasi isa 0,6 mq/l olmu§dur . Natica .
1. Sanaye sahasinin tullanti suyu olan sinaq mahlulunun ilkin tarkibi muayyan olunmu§ va bu mahluluda metal ionlarinin konsentrasiyasi muayyan olunmu§dur . ilkin sinaq mahlulnda mis va damir ionlarinin miqdari uygun olaraq 1,0mq/l va 0,6 mq/l olmu§dur
2. Sorbsiya qabiliyyatinin effektivliyini muayyan etmak u9un 6 numuna hazirlanmi§dir . Bu numunalarin sorbsiya effektivliyi muayyan olunmu§ va naticalar qeyd olunmu§dur . 9n yuksak effektivlik daracalari 2-ci va 4-cu numunalarda olmu§dur
3. Numunalarin hazirlanma texnologiyasi ionlarin sorbsiya qabiliyyatinin artmasina sabab olmu§dur eyni zamanda sorbent almaq u9un vaxt 8-14 dafa azalmi§dir .
4. Gunabaxan qabiqlarindan hazirlanan effektiv sorbsiya materiali ila aparilan tamizlanma usulu ham iqtisadi cahatdan hamda tamizlanma daracasina gora olduqca yax§i natica verir . Numunalardan asli olaraq tamizlanma daracasi 92,5-100 % arasinda qiymatlar aldigi muayyan olunub .
iSTIFADa EDILMIS 9D9BIYYAT SIYAHISI.
1.Janette Worm ,Tim van Hattum . Rainwater harvesting for domestic use . Agromisa Foundation and CTA ,Wagening ,2006.84p
2.Maher E. Saleh , Ahmed A.El-Refaey and Amal H.Mahmoud .Effectivness of sunflower seed biochar for removing Copper ions from wastewater.2017
3. Долгих Оксана Геннфдьевна. Использование адсорбционных технологи и углеродных адсорбентов на основе дуэгйи подсолнечной в системах очистки нефтеэагяэненных вод . Краснадар 2011.
4.Наталья Владимировна Грачева, Наталья Олеговна Сиволобова, Владимир Федорович Желтобрюхов, Ангелина Викторовна Сикорская .Спосоь Получения сорбента из луэги подсолнечника 2017.
5. Pervez A, Haroon H, Mohmood Q.Waste biomass adsorbents for copper removal from industrial wastewater . 2013
