CC BY
38
ml. bryg. mgr Anna OBOLEWICZ Krajowe Centrum Koordynacji Ratownictwa i Ochrony Ludnosci KG PSP
ZAGROZENIA ZWI^ZANE Z TRANSPORTEM DROGOWYM TOWAROW NIEBEZPIECZNYCH A TUNELE DROGOWE.
Streszczenie
W artykule przedstawiono zagadnienia dotycz^ce zagrozen zwi^zanych z transportem towarow niebezpiecznych ze szczegolnym uwzgl?dnieniem tuneli drogowych. Omowiono takze podstawowe regulacje prawne europejskie i krajowe z zakresu bezpieczenstwa przewozu towarow niebezpiecznych przez tunele drogowe
Summary
The article refers to risks concerning transport of dangerous goods, especially that performed through road tunnels. It also gives an overview of basic European and national regulations related to safety during transport of such goods.
Transport materialow niebezpiecznych moze odbywac si? kazdym
z mozliwych srodkow transportu technicznie do tego przygotowanym. Po roku 1990 nast^pil znaczny regres transportu kolejowego na rzecz dynamicznie rozwijaj^cego si? transportu drogowego. Z uwagi na charakter ladunkow, przewozy materialow niebezpiecznych zawsze zwi^zane s^. z ryzykiem.
W odniesieniu do przewozu drogowego funkcjonuje termin towary niebezpieczne. Oznacza on materialy i przedmioty, ktorych przewoz na podstawie Umowy europejskiej dotycz^cej mi?dzynarodowego przewozu drogowego towarow niebezpiecznych (ADR) jest zabroniony, albo jest dopuszczony wyl^cznie na warunkach podanych w ADR. Przepisy Umowy ADR nowelizowane s^. w cyklu dwuletnim. Wszelkie zmiany przepisow i poprawki wprowadzane s^. w latach nieparzystych z dniem 1 stycznia. Panstwa - Czlonkowie Umowy maj^ zawsze szesciomiesi?czny okres przejsciowy. W zwi^zku z tym znowelizowane przepisy obowi^zuj^. rygorystycznie zawsze od dnia 1 lipca roku nieparzystego [1].
Pod poj?ciem towar niebezpieczny nalezy rozumiec substancj? (w tym mieszanin?, roztwor, odpad) lub przedmiot zaliczone do jednej z 13 grup zagrozen (klas) towarow niebezpiecznych, zdefiniowanych w przepisach transportowych. Towary niebezpieczne dziel^. si? na trzy grupy:
• niedopuszczone do przewozu,
• dopuszczone do przewozu zgodnie z ADR,
• zwolnione z ADR.
Towary niedopuszczone do przewozu s^. to materialy, ktore stwarzaj^. najwi?ksze zagrozenie. Ich przewoz moglby spowodowac znaczne zagrozenia dla zycia i zdrowia ludzi, a takze dla srodowiska. Niedopuszczone do przewozu s^. mi?dzy innymi niektore materialy wybuchowe zbyt wrazliwe lub ktore s^. podatne na samorzutn^ reakcj?, niestabilne chemicznie gazy, jezeli nie zostaly podj?te niezb?dne srodki dla unikni?cia niebezpiecznej reakcji podczas ich przewozu.
Towary dopuszczone do przewozu zgodnie z ADR (ponad 3000 pozycji w wykazie) s^. to materialy, ktore spelniaj^. wymagania umowy europejskiej pod wzgl?dem klasyfikacji, doboru opakowan, doboru pojazdu i rodzaju cystern do ich przewozu, oznakowania i innych wymagan szczegolnych.
Przepisy zawarte w Umowie ADR nie maj^ zastosowania do:
a) przewozu towarow niebezpiecznych przez osoby fizyczne, jezeli towary te znajduj^ si? w opakowaniach stosowanych w sprzedazy detalicznej i sluz^. tym osobom do osobistego uzytku, uzytku w gospodarstwie domowym;
b) przewozu maszyn i urz^dzen, ktore mog^. zawierac towary niebezpieczne w swoich podzespolach lub w wyposazeniu;
c) przewozu wykonywanego przez przedsi?biorstwa w przypadkach, gdy ma on charakter pomocniczy wobec ich zasadniczej dzialalnosci, np. dostaw na teren budow;
d) przewozu wykonywanego lub nadzorowanego przez sluzby ratownicze, o ile jest on konieczny ze wzgl?du na prowadzon^. akcj? ratownicz^
e) przewozu o charakterze ratunkowym, maj^cym na celu ratowanie ludzkiego zycia lub ochron? srodowiska;
f) materialow promieniotworczych, ktore stanowi^. integraln^. cz?sc srodka transportu, wszczepionych lub wprowadzonych do organizmu zywego, w celach diagnostycznych lub leczniczych, a takze do materialow promieniotworczych znajduj^cych si? w wyrobach powszechnego uzytku.
Zasady klasyfikacji
Prawidlowa klasyfikacja jest warunkiem bezpiecznego przewozu materialow niebezpiecznych.
Towary niebezpieczne podlegaj^ce przepisom ADR podzielone zostaly na podstawie zagrozenia dominuj^cego na 13 klas. Towarom tym zostaly przypisane indywidualne lub grupowe numery rozpoznawcze ONZ, okreslane jako numery UN. Zagrozenie dominuj^ce odpowiada nazwie klasy. Poza tym zagrozeniem towar niebezpieczny moze charakteryzowac si? dodatkowo jednym lub wi?cej zagrozeniami dodatkowymi.
Zagrozenia powodowane przez materialy chemiczne s^ zwykle oceniane na podstawie stwarzanych przez nie potencjalnych, niepoz^danych efektow. Efekty takie s^ definiowane nie tylko scislymi wielkosciami fizykochemicznymi, lecz takze s^ charakteryzowane za pomoc^ specyficznych, wymaganych przepisami badan oraz metodami okreslonymi w „Podr?czniku badan i kryteriow” [2].
Zgodnie z umow^. europejsk^. dotycz^c^. mi?dzynarodowego przewozu drogowego towarow niebezpiecznych wyrozniamy 13 klas towarow niebezpiecznych:
Klasa 1 Materialy i przedmioty wybuchowe Klasa 2 Gazy
Klasa 3 Materialy ciekle zapalne
Klasa 4.1 Materialy stale zapalne, materialy samoreaktywne i materialy wybuchowe stale odczulone Klasa 4.2 Materialy samozapalne
Klasa 4.3 Materialy wytwarzaj^ce w zetkni?ciu z wod^ gazy zapalne
Klasa 5.1 Materialy utleniaj^ce
Klasa 5.2 Nadtlenki organiczne
Klasa 6.1 Materialy trjce
Klasa 6.2 Materialy zakazne
Klasa 7 Materialy promieniotworcze
Klasa S Materialy zr3.ce
Klasa 9 Rozne materialy i przedmioty niebezpieczne
W ramach klasy mozemy zroznicowac zagrozenia na dominuj^ce, ktorym odpowiada klasa, dodatkowe, ktore odzwierciedla kod klasyfikacyjny oraz nat?zenie zagrozenia dominuj^cego, za ktore odpowiedzialna jest grupa pakowania.
Towary niebezpieczne z wyj^tkiem klasy 7 (materialy promieniotworcze) oznaczono kodami literowo - cyfrowymi zwanymi kodami klasyfikacyjnymi. Litery uzyte w kodach oznaczaj^ zagrozenia, a cyfry wskazuj^ na dalszy podzial materialow w obr?bie zagrozen wskazanych tymi samymi literami.
Tab. nr 1.
Znaczenie liter w kodach klasyfikacyjnych [3]
Lp. LITERY OKRESLENIE ANGIELSKIE OKRESLENIE POLSKIE
1 2 3 4
1 A Asphyxiant dusz^ce
2 O Oxidizing utleniaj^ce
3 F Flammable palne
4 T Toxic trjce
5 C Corrosive zr^ce
6 D Desensitized (explosives) odczulone (materialy wybuchowe)
7 SR Self- Reactive samoreaktywne
8 S Spontaneous combustion samozapalne
9 W Water- reactive reaguj^ce z wod^.
10 P Organic Peroxides nadtlenki organiczne
11 I Infectious zakazne
12 M Miscellaneous rozne
Materialy niebezpieczne klas 3, 4.1(z wyl^czeniem materialow samoreaktywnych o kodzie klasyfikacyjnym SR), 4.2, 4.3, 5.1, 6.1, 8 i 9 podzielone zostaly na grupy pakowania odpowiednio do nat^zenia stwarzanego przez nie zagrozenia dominuj^cego oraz dla celow prawidlowego doboru opakowania. Niezaleznie od przynaleznosci do danej klasy, zaliczenie materialu do I grupy pakowania oznacza, ze stwarza on najwi^ksze zagrozenie, do II -srednie, a do III grupy pakowania - najmniejsze.
Klasyfikacja materialow niebezpiecznych
Klasyfikacja towaru przeznaczonego do przewozu polega na przypisaniu mu jednej pozycji wymienionej w wykazie numerycznym, albo na stwierdzeniu, ze nie odpowiada on zadnej z pozycji, a wi?c nie jest towarem niebezpiecznym. Szczegolowe zasady klasyfikacji zawarte w Umowie ADR [1] byly juz wielokrotnie omawiane w roznych publikacjach. Omowiona tu zostanie tylko klasa 1 poniewaz na jej przykladzie zostan^. zilustrowane skutki bl^dnej klasyfikacji materialow.
KLASA 1 - materialy i przedmioty wybuchowe obejmuje materialy wybuchowe oraz napelnione nimi przedmioty np. bomby, pociski. Ze wzgl^du na zastosowanie podzielono je
na inicjuj^ce (np. azydek olowiawy), miotaj^ce (np. proch), krusz^ce (np. trotyl) oraz wyroby pirotechniczne (np. sztuczne ognie).
Klasa І obejmuje szesc podklas:
1.1 - Materialy i przedmioty stwarzaj^ce zagrozenie wybuchem masowym, ogarniaj^cym natychmiast caly ladunek (np. bomby z ladunkiem rozrywaj^cym, heksogen);
1.2 - Materialy i przedmioty stwarzaj^ce zagrozenie rozrzutem, ale nie wybuchem masowym (np. glowice bojowe do rakiet);
1.3 - Materialy i przedmioty stwarzaj^ce zagrozenie pozarem i male zagrozenie wybuchem lub rozrzutem, ale bez zagrozenia wybuchem masowym (np. nitroceluloza zwilzona alkoholem);
1.4 - Materialy i przedmioty przedstawiaj^ce tylko male zagrozenie wybuchem w przypadku zapalenia lub zainicjowania podczas przewozu. Skutki takiego wybuchu ograniczaj^ si? zwykle do pojedynczej sztuki przesylki (np. sztuczne ognie);
1.5 - Malo wrazliwe materialy wybuchowe zagrazaj^ce wybuchem masowym. Ich wrazliwosc jest tak ograniczona, ze prawdopodobienstwo ich zainicjowania lub przejscia od zapalenia do detonacji, w normalnych warunkach przewozu, jest bardzo malo prawdopodobne (np. materialy krusz^ce);
1.6 - Przedmioty o skrajnie malej wrazliwosci, ktore nie zagrazaj^ wybuchem masowym. Zawieraj^. one jedynie materialy o bardzo malej wrazliwosci i stwarzaj^. nieznaczne zagrozenie przypadkow^. inicjaj lub rozprzestrzenianiem si? wybuchu, przy czym wybuch ten ograniczony jest do pojedynczego przedmiotu.
Materialy i przedmioty wszystkich podklas zaliczane s^. do odpowiednich grup zgodnosci od A do S. Podzial ten umozliwia przewoz oraz przechowywanie towarow nalez^cych do tej samej grupy zgodnosci bez znacz^cego wzrostu zagrozenia spowodowanego ich wzajemnym oddzialywaniem.
Dowodem na to, ze prawidlowa klasyfikacja jest warunkiem bezpiecznego przewozu i magazynowania towarow niebezpiecznych jest wybuch, ktory mial miejsce ІЗ maja 2000 r. w miejscowosci Enschede w Holandii.
Fot. 1, 2, 3, 4. Po wybuchu w Enschede [4]
Do eksplozji doszlo w skladzie sztucznych ogni. W wyniku wybuchu zgin?ly 22 osoby i 300 domow zostalo calkowicie zniszczonych. Sztuczne ognie, ktore byly dowozone do magazynu transportem drogowym zostaly nieprawidlowo sklasyfikowane. Z zapisow w dokumentach przewozowych wynikalo, ze s^. to materialy zaliczone do grup 1.4G i 1.4S, co oznacza, ze stwarzaj^. niewielkie zagrozenie ograniczone do sztuki przesylki. W dochodzeniu przeprowadzonym po wybuchu okazalo si?, ze prawidlowa klasyfikacja tych materialow powinna bye: 1.3G, 1.2G lub 1.1G, co oznacza zagrozenie wybuchem masowym. Te sztuczne ognie zostaly wyprodukowane w Chinach, czyli panstwie, ktore nie jest strong umowy ADR. Co prawda eksportuj^c swoje towary do panstwa, ktore jest czlonkiem umowy ADR, Chiny powinny zastosowae si? do obowi^zuj^cych metod klasyfikacyjnych, jednakze tego nie robily.
Poniewaz zdarzen ze skutkiem smiertelnym, w ktorych wyst?powaly sztuczne ognie bylo znacznie wi?cej, w celu podniesienia bezpieczenstwa wprowadzono do Umowy ADR, przy jej kolejnej nowelizacji w roku 2003 zapis obliguj^cy do zatwierdzenia klasyfikacji i warunkow przewozu przez wlasciw^. wladz? pierwszego panstwa b?d^cego strong umowy ADR, do ktorego dotrze przesylka materialow w przypadku, gdy panstwo nadania nie nalezy do umowy ADR.
Klasyfikacja w przepisach Umowy ADR uwazana jest za klasyfikacj? ostr^, tzn. oparta jest o natychmiastowe skutki, jakie mog^ powstae po awarii z tymi materialami.
Istnieje tez klasyfikacja, ktora przewiduje skutki dlugofalowe lub wyst?puj^ce po dluzszym czasie, oparta jest ona o wytyczne Ministra Zdrowia i zostala umieszczona w Ustawie
0 substancjach i preparatach chemicznych [5] oraz rozporz^dzeniach wykonawczych do tej ustawy.
Obowi^zki uczestnikow przewozu w zakresie bezpieczenstwa.
Kazda osoba uczestnicz^ca w lancuchu transportowym powinna podejmowae srodki bezpieczenstwa odpowiednie do daj^cych si? przewidziee zagrozen zarowno dla zycia
1 zdrowia ludzi jak i srodowiska naturalnego. Przepisy Umowy ADR okreslaj^ obowi^zki uczestnikow przewozu w zakresie bezpieczenstwa.
W przypadku stwierdzenia naruszenia wymagan przepisow ADR zagrazaj^cych bezpieczenstwu przewozu, nalezy przerwae ten przewoz przy zachowaniu wymagan dotycz^cych bezpieczenstwa ruchu drogowego.
W celu podniesienia bezpieczenstwa przewozu materialow niebezpiecznych wprowadzono w 2001 roku zapis do przepisow ADR nakazuj^cy wszelkim przedsi?biorstwom, ktorych dzialalnose obejmuje transport tych materialow lub zwi^zane z nimi pakowanie, zaladunek lub rozladunek wyznaczenie doradcy do spraw bezpieczenstwa w transporcie towarow niebezpiecznych. Doradca powinien bye odpowiedzialny za wspieranie przez dan^ firm? dzialan zapobiegaj^cych zagrozeniom dla ludzi, mienia i srodowiska, zwi^zanych z tak^. dzialalnosci^. Do glownych zadan doradcy nalezy mi?dzy innymi:
• sledzenie zgodnosci z wymaganiami dotycz^cymi przewozu towarow niebezpiecznych,
• doradzanie przedsi?biorstwu w zakresie transportu materialow niebezpiecznych,
• nadzor nad procedurami sluz^cymi sprawdzaniu wyposazenia stosowanego przy przewozie, zaladunku i rozladunku,
• - nadzor nad prawidlowym szkoleniem pracownikow oraz dokumentaj przewozow^,
• wprowadzanie procedur ratowniczych w zakresie wypadkow i awarii z udzialem materialow niebezpiecznych,
• prowadzenie dochodzen powypadkowych,
• wprowadzanie procedur kontrolnych sluz^cych sprawdzeniu przestrzegania wymagan dotycz^cych zaladunku, przewozu i rozladunku.
Zagrozenia dla ludzi i srodowiska zwiqzane z przewozem drogowym materialow niebezpiecznych.
Ogolna liczba zdarzen drogowych o charakterze chemiczno - ekologicznym w kraju, na przestrzeni ostatnich lat jest dose nieregularna i waha si? w granicach 1 ^ 1,8 tys. akcji rocznie. Od roku 2007 nast?puje spadek liczby miejscowych zagrozen chemiczno-ekologicznych w komunikacji drogowej. W roku 2008 liczba ta wyniosla 1 174 zdarzenia i w porownaniu z rokiem 2007 zmniejszyla si? o 130 zdarzen tj o 11%. W porownaniu z rokiem 2007 zmalala rowniez liczba zdarzen tego typu z udzialem pojazdow ci?zarowych wsrod ktorych wyst?puj^. takze cysterny drogowe stwarzaj^ce najwi?ksze zagrozenie chemiczno-ekologiczne na drogach. Odnotowany spadek liczby zdarzen z udzialem pojazdow ci?zarowych wynosi 19%. Ilosci zdarzen chemiczno - ekologicznych na drogach przedstawiono na ponizszym wykresie.
Wykres nr 1. Miejscowe zagrozenia chemiczno - ekologiczne w transporcie drogowym w latach 2000 - 2008 (Dane Komendy Glownej Panstwowej Strazy Pozarnej).
Zagrozenia tuneli drogowych.
Wraz z rozwojem sieci drog zwi?ksza si? liczba tuneli komunikacyjnych, ktore coraz cz?sciej staj^. si? nowoczesnymi rozwi^zaniami inzynieryjnymi. Tunele zapewniaj^.
bezkolizyjne prowadzenie drog z torami kolejowymi czy innymi drogami. Powstaj^ce nowe obiekty tunelowe s^. coraz dluzsze i pozwalaj^. na l^czenie coraz bardziej odleglych miejsc. Jednak wraz z rozwojem budownictwa tunelowego, nalezy rozwazac zabezpieczenia, zapewniaj^ce bezpieczenstwo uzytkownikom tunelu a takze ograniczenia dotycz^ce przewozu materialow niebezpiecznych.
Najwi^kszym zagrozeniem w trakcie pozaru w tunelu dla czlowieka s^. dym i powstaj^ce gor^ce produkty spalania.
Tunele s^. najcz^sciej budowlami geotechnicznymi maj^cymi swoje wyloty na powierzchni ziemi, mog^. tez byc budowlami hydrotechnicznymi. Wykonywane s^. w celu skrocenia linii transportowych i komunikacyjnych, na przyklad tunel przecinaj^cy wzniesienie, pod dnem morza lub rzeki, pod g?st^. zabudow^ w miescie, sluzy przede wszystkim do omijania przeszkod terenowych.
Zgodnie z Rozporz^dzeniem Ministra Transportu i Gospodarki Morskiej tunel jest budowl^ przeznaczon^. do przeprowadzenia drogi, samodzielnego ci^gu pieszego lub pieszo -rowerowego, szlakow w^drowek zwierz^t dziko zyj^cych lub innego rodzaju komunikacji gospodarczej przez lub pod przeszkod^ terenow^ [6] .
Tabela nr 2.
Liczba tuneli drogowych o dlugosci powyzej 1000 m w krajach europejskich
(opracowanie wlasne na podstawie [7])
Lp. Kraj Liczba tuneli o dlugosci > 1000 m w tym: Uwagi
do 5000 m >5000 m < 10000m powyzej 10000 m
1. Andora 1 1
2. Armenia 1 1
3. Austria 55 42 12 1 dl. 13972 m
4. Belgia 7 7
5. Bosnia i Hercegowina 2 2
6. Chorwacja 9 6 3
7. Dania 1 1
8. Francja 46 41 2 3 dl. 12901 m, 11600m, 10000m
9. Niemcy 38 37 1
10. Islandia 3 1 2
11. Wlochy 180 175 2 3 dl. 10176 m, 12900 m, 11600m
12. Monako 1 1
13. Holandia 4 3 1
14. Norwegia 203 182 19 2 dl. 24509 m, 11428m
15. Polska 0
1б. Portugalia з з 2 na Maderze
17. Rosja 5 5
1В. Slowacja 1 1
19. Hiszpania 25 22 з
20. Szwecja з з
21. Szwajcaria б7 б2 4 1 dl. 1б91В m
22. Turcja В В
2з. Wielka Brytania В В
Razem б71 б12 49 10
Tunele drogowe w Polsce
W Polsce nie ma tunelu drogowego o dlugosci ponad 1 km. Wynika to mi?dzy innymi z uksztaltowania terenu, jak rowniez malego zapotrzebowania na takiego typu budowle. Jednak glown^. barier^ hamuj^c^. rozwoj budownictwa tunelowego jest powszechne przekonanie o braku doswiadczenia polskiej kadry technicznej w stosowaniu nowoczesnych technologii budowy takich obiektow oraz przekonanie o wysokich kosztach realizacji obiektow podziemnych [В].
Jak dot^d najdluzszym tunelem drogowym w Polsce jest dwunawowy tunel drogowy w Warszawie na Wislostradzie. Tunel ten ma dlugosc 9з0 m w kierunku poludniowym i ВВ9 m w kierunku polnocnym. Kazda z nitek tunelu posiada trzy pasy ruchu o szerokosci з,5 m kazdy oraz w jego srodkowej cz^sci zatok? z przystankiem autobusowym. W cz^sci tunelu zarowno wschodniego, jak i zachodniego, co okolo 50 m umieszczone s^. zespoly wentylatorow, przewietrzaj^ce tunel. Wszystkie systemy techniczne dzialaj^. automatycznie, bez koniecznosci sprawowania stalego dozoru przez czlowieka.
Na zdj?ciu nr 5 zostal przedstawiony widok tunelu na Wislostradzie w Warszawie, na rysunku schemat przebiegu tego tunelu.
Fot. 5 Widok tunelu drogowego w Warszawie na Wislostradzie [9].
MOST SWIETOKRZTSKI
Ryc. 1 Schemat przebiegu tunelu pod Wybrzezem Kosciuszkowskim w Warszawie [10]
W Katowicach, w dn. 10 grudnia 2006 r. zostal oddany do uzytkowania tunel, ktory jest cz^sci^. Drogowej Trasy Srednicowej. Jego dlugosc wynosi w kierunku polnocnym 665 m, a w kierunku poludniowym 659 m. Zostal on wyposazony mi?dzy innymi w instalacj? wentylacji mechanicznej stanowi^cej jednoczesnie instalacj? oddymiaj^c^. na wypadek pozaru, system sygnalizacji pozaru oraz system zarz^dzania ruchem - monitorowanie i kontrola ruchu drogowego.
Zgodnie z zalozeniami projektowymi przepustowosc tunelu w kierunku wschodnim wynosi 4855 pojazdow/godzin?, a w kierunku zachodnim 4762 pojazdy/godzin?, w tym samochody osobowe stanowi^. 65 %, samochody ci?zarowe < 5 ton stanowi^. 10 %, autobusy 5 % natomiast ci?zkie pojazdy samochodowe stanowi^. 20 %.
Liczba tuneli drogowych w Polsce jest mala ale koniecznosc rozbudowy sieci autostrad i poprawy rozwi^zan komunikacyjnych wymusza ich budow?. Planuje si?, ze w kolejnych latach powstan^. tunele drogowe mi?dzy innymi w Gdansku, Krakowie, Bielsku, Lalikach i Milowce [11].
Zagrozenie pozarowe w tunelach drogowych
Pozary w tunelach drogowych s^. jednym z glownych przyczyn powstania katastrof, ktore mog^. byc przyczyn^. smierci wielu osob. Pomimo, ze tunele wyposazane s^. w coraz to nowsze systemy bezpieczenstwa, to i tak zdarzenia w tych budowlach s^. dosc powszechnym zjawiskiem.
Glownym czynnikiem zagrozenia dla czlowieka podczas pozaru w tunelach s^. toksyczne produkty spalania. Ze wzgl?du na ograniczon^. przestrzen dym bardzo szybko si? rozprzestrzenia, co moze stanowic powazne zagrozenie dla ludzi. Taka sytuacja miala miejsce na przyklad w pozarze tunelu pod Mont Blanc. Ponadto wydzielanie si? dymu utrudnia dost?p do zrodla pozaru ekipom ratowniczym.
W tunelach drogowych wybuchlo wiele pozarow, ktorych bezposredni^ przyczyn^. byly mi?dzy innymi zapalenia pojazdow. Do najcz?stszych przyczyn pozarow w tunelach nalez^. [12]:
• pozar w nast?pstwie kolizji lub wypadku,
• przeniesienie si? pozaru z innego zrodla,
• zwarcie instalacji elektrycznej,
• nieodpowiedzialne obchodzenie si? z materialami latwopalnymi,
• samozaplon przewozonego materialu,
• podpalenie,
• przegrzanie si? systemu hamulcowego.
Po pozarze w tunelu pod Mont Blanc zbadano 25 najcz?sciej ucz?szczanych tuneli komunikacyjnych w Europie, glownie w Alpach. Okazalo si?, ze w polowie z nich znaleziono uchybienia zagrazaj^ce bezpieczenstwu podroznych [13].
Przewoz towarow niebezpiecznych przez tunele drogowe w aktach prawnych
W Europie powszechnie stosuje si? przepisy umowy ADR dla zdefiniowania
transportu towarow niebezpiecznych. W USA wi?kszosc stanow oraz prowincji w Kanadzie
stosuje przepisy zgodne z Zaleceniami Organizacji Narodow Zjednoczonych dotycz^cymi
transportu towarow niebezpiecznych tzw. Przepisami Modelowymi [14].
V “ ■ s
Tunnel Restrictions Hazardous Materials
PROHIBITED
PROHIBITED VEHICLES USE THIS EXIT
^ ________________________J
Ryc. 2 Przykladowe oznakowanie tunelu w USA, ograniczaj^ce wjazd z materialami
niebezpiecznymi [15]
Australia i Japonia opracowaly wlasne przepisy definiujqce transport materialow niebezpiecznych, ale obecnie dostosowujq swoje regulacje prawne do prawa Stanow Zjednoczonych, czyli Przepisow Modelowych. Zawsze jednak b?dq istnialy pewne, nieznaczne roznice w aktach prawnych i regulacjach dotyczqcych przewozu materialow niebezpiecznych nie tylko pomi?dzy krajami ale rowniez na ich obszarach czy w poszczegolnych stanach. W niektorych panstwach opracowano regulacje prawne majqce zastosowanie tylko do poszczegolnych, wybiorczych tuneli. Tworzenie i wdrazanie prawa lokalnego, podejmowanie decyzji i odpowiedzialnosc pozostawione zostaly wladzom lokalnym oraz politykom, zarzqdcom tuneli lub opiniom „ekspertow”. W wi?kszosci panstw pozaeuropejskich nie istniejq. jednak ogolne przepisy majqce zastosowanie do wszystkich tuneli drogowych.
Nalozone na tunele restrykcje sq zroznicowane. W przepisach wewn?trznych uwzgl?dniane bywajq : rodzaje tuneli, odleglosci mi?dzy pojazdami, zarowno w ruchu jak i w czasie przymusowego postoju (np. „korki” ), ograniczenia pr?dkosci, limity przejazdow dzienne lub godzinowe, wymagania dotyczqce eskortowania przez tunel pojazdow przewozqcych materialy niebezpieczne, obowiqzek zgloszenia przewozonego ladunku, itd.
Nalezy zauwazyc, ze panstwa oraz obszary gdzie ilosc tuneli jest znikoma cz?sto majq ilosciowo wi?cej oraz duzo bardziej restrykcyjne regulacje prawne dla transportu materialow niebezpiecznych w tunelach, w porownaniu z panstwami gdzie liczba tuneli jest znaczna.
Z uwagi na duzq roznorodnosc i ilosc (czasem przepisy tworzone sq dla pojedynczych tuneli), malq dost?pnosc do regulacji swiatowych, a takze ich szczegolowosc omowione zostanq przepisy majqce dla nas najwi?ksze znaczenie czyli krajowe i europejskie.
Przepisy europejskie
Zagadnienia dotyczqce bezpieczenstwa w tunelach drogowych reguluje Dyrektywa 2004/54/WE w sprawie minimalnych wymagan bezpieczenstwa dla tuneli w transeuropejskiej sieci drogowej [16].
Zgodnie z preambulq Dyrektywy system transportu posiada najwyzsze znaczenie we wspieraniu integracji europejskiej i zapewnianiu wysokiego poziomu dobrego samopoczucia obywateli Europy. Na Komisji Europejskiej spoczywa odpowiedzialnosc zagwarantowania wysokiego, jednolitego i stalego poziomu bezpieczenstwa, obslugi i komfortu w transeuropejskiej sieci drogowej. Dlugie tunele (powyzej 500 m) stanowiq wazne budowle ulatwiajqce komunikacj? mi?dzy krajami europejskimi a takze odgrywajq znacznq rol?
w funkcjonowaniu i rozwoju gospodarek regionalnych. Bezpieczenstwo w tunelach wymaga nakladu znacznych sil i srodkow, ktore dotyczq mi?dzy innymi: projektu tunelu, zabezpieczen, odpowiedniego oznakowania za pomocq znakow drogowych, zarzqdzania ruchem czy szkolenia sluzb ratowniczych. Zastosowane srodki bezpieczenstwa powinny umozliwiac podj?cie natychmiastowych dzialan ratowniczych w celu ochrony zycia, zdrowia, mienia i srodowiska.
Dyrektywa ta ma zastosowanie do wszystkich tuneli o dlugosci ponad 500 m w ramach transeuropejskiej sieci drogowej, znajdujqcych si? w eksploatacji, w budowie lub w fazie projektu. Pozwala na wprowadzenie przez poszczegolne kraje bardziej rygorystycznych wymagan, pod warunkiem ze nie b?dq one sprzeczne z wymaganiami dyrektywy.
Wladze administracyjne danego kraju majq obowiqzek zapewnic, ze wykonywane sq nast?pujqce zadania:
• regularne badanie i kontrola tuneli oraz opracowanie wymagan bezpieczenstwa,
• umieszczanie w stosownym miejscu planow organizacyjnych i dzialania (obejmujqcych plany post?powania awaryjnego) dla potrzeb szkolenia i wyposazenia sluzb ratowniczych,
• okreslenie procedury natychmiastowego zamkni?cia tunelu w przypadku awarii,
• wprowadzenie niezb?dnych srodkow zmniejszenia ryzyka.
Dyrektywa okresla takze, iz w przypadku gdy projekt tunelu nie zostal zatwierdzony przez odpowiedniq wladz? przed dniem 1 maja 2006 r., to podlega wymaganiom tej dyrektywy. W zalqczniku okreslona zostala procedura oddawania tunelu do eksploatacji. Dyrektywa naklada na panstwa obowiqzek sporzqdzania co dwa lata sprawozdan dotyczqcych pozarow i wypadkow w tunelach, ich przyczyn i oceny skutecznosci zastosowanych urzqdzen i srodkow bezpieczenstwa.
W zakresie przewozu towarow niebezpiecznych , w zalqczniku nr I Srodki bezpieczenstwa, narzucony zostal obowiqzek zapewnienia odprowadzenia latwopalnych i trujqcych cieczy, w celu zapobiezenia rozprzestrzeniania si? pozaru. Jezeli wymaganie to nie
moze byc spelnione z jakichs wzgl?dow, nalezy rozwazyc mozliwosc dopuszczenia przewozu towarow niebezpiecznych przez taki tunel.
Umowa europejska dotyczqca mi?dzynarodowego przewozu drogowego towarow niebezpiecznych obejmuje takze w swoim zakresie przepisy dotyczqce tuneli. W wersji przepisow Umowy ADR, ktora weszla w zycie w dniu 1 stycznia 2005 r. po raz pierwszy ukazaly si? zapisy dotyczqce tuneli drogowych. W celu poprawy bezpieczenstwa przewozu towarow niebezpiecznych przez tunele drogowe, w dziale В Umowy ADR, gdzie przedstawiona zostala struktura szkolenia dla kierowcow przewozqcych materialy niebezpieczne pojawil si? zapis dotyczqcy tematow, ktore powinny zostac omowione w ramach kursu podstawowego. Zgodnie z tym zapisem na kursie podstawowym nalezy omowic instrukcje post?powania oraz procedury zachowania si? w tunelach (prewencja i bezpieczenstwo, dzialanie w przypadku pozaru lub innych zagrozen).
Na podstawie materialow Komisji Europejskiej [7], na potrzeby polskich kierowcow opracowano szczegolowe zalecenia dotyczqce wyposazenia tuneli drogowych oraz procedur post?powania podczas zdarzen z udzialem materialow niebezpiecznych.
W procedurach uj?te sq takze zagadnienia dotyczqce post?powania w razie pozaru, wyposazenia pojazdow w sprz?t ochrony przeciwpozarowej oraz informacje o zakazach wjazdu do tuneli przy przewozie roznych grup towarow niebezpiecznych. Zawarte sq tez zagadnienia zwiqzane z powiadamianiem sluzb ratowniczych o zagrozeniach (zakres informacji, ktore nalezy podac zglaszajqc zaistnienie zdarzenia z udzialem materialu niebezpiecznego w tunelu).
Przykladowq procedur? post?powania przy zdarzeniu w tunelu drogowym z udzialem materialow niebezpiecznych przedstawia ryc. nr 3.
Ryc. Nr 3 Procedura post?powania w przypadku pozaru pojazdu przewozqcego towary niebezpieczne. (opracowanie: A. Obolewicz i K. Grzegorczyk na podstawie materialow Komisji Europejskiej).
T r a n s p o r t d r o g o w y t o w a r ow n i e b e z p i e c z n y c h
BEZPIECZENSTWO W TUNELACH DROGOWYCH - co robic w razie pozaru twojego pojazdu ?
wiqcz swiatia awaryjne
- jezeli jest to mozliwe wyjedz z tunelu; jezeli nie -zjedz na bok; wytqcz silnik (kluczyk zostaw w stacyjce); natychmiast opusc pojazd; jezeli pozar nie obejmuje towarow niebezpiecznych - uzyj gasnic;
K
SOS
+
ran
EXIT
wezwij pomoc z telefonu - jezeli jest to mozliwe pomoz poszkodowanym; stacjonarnego; powiedz jakie natychmiast opusc tunel przez
przewozisz towary wyjscie ewakuacyjne
Tunele ; slajd nr 9
Opracowanie: Anna Obolewicz-Pietrusiak iKrzysztof Grzegorczyk - napodstawie materiaiow KomisjiEuropejskiej
ADR 2007 wprowadzil kolejne, bardziej szczegolowe zapisy dotycz^ce tuneli drogowych. Przepisy nowego rozdzialu 1.9 wraz z przepisami nowego dzialu 8.6 wprowadzaj^. jednolity system oddzialywania na ruch pojazdow przewoz^cych towary niebezpieczne przez tunele. Przez okres 3 lat, tj. do konca roku 2009, wszystkie tunele drogowe na naszym kontynencie - z ktorych najdluzszy liczy ponad 24 kilometry, a kazdy z niemal 700 innych - ponad 1000 metrow - zostan^ oznakowane w taki sam sposob, umozliwiaj^cy latwe ustalenie zakresu obowi^zuj^cych zakazow wjazdu.
W przepisach Umowy ADR okreslono 5 kategorii tuneli oznaczonych literami od A do E, gdzie w zaleznosci od litery wprowadzane s^. coraz wi?ksze ograniczenia. Dla tunelu kategorii A nie wprowadzono zadnych ograniczen dotycz^cych transportu towarow niebezpiecznych, natomiast w tunelu kategorii E ograniczenie dotyczy wszystkich towarow niebezpiecznych z wyj^tkiem materialow o numerach: UN 2919, 3291, 3331, 3359 i 3373 (s^. to: materialy promieniotworcze przewozone na warunkach specjalnych, odpad medyczny,
i.n.o, jednostka poddana fumigacji oraz material biologiczny, kategoria B).
Odpowiednio do kodow ograniczen przewozu przez tunele ustalonego dla calego ladunku, stosuje si? ograniczenia przejazdu tej jednostki transportowej przez tunele.
Niektore panstwa europejskie stosuje dodatkowe, ostrzejsze przepisy dotycz^ce tuneli
i wykonywanych przez nie przewozow.
Przykladami panstw w Europie o zaostrzonym prawie dotycz^cym tuneli s^. Holandia i rejon flamandzki w Belgii, gdzie zaostrzenia dotycz^. wybranych substancji niebezpiecznych. Natomiast w Norwegii (575 km tuneli) oraz we Wloszech (6GG km tuneli) takie zaostrzenia prawie w ogole nie wyst^puj^. lub s^. w bardzo ograniczonej ilosci.
Obowi^zuj^ce przepisy polskie
Tunel drogowy, jako budowla inzynieryjna, musi zapewnic bezpieczenstwo nie tylko pozarowe ludzi, srodkow transportu oraz przewozonych towarow. Krajowe regulacje prawne dotycz^ce przewozu materialow niebezpiecznych przez tunele, oprocz Umowy ADR, zawarte s^. w ustawach i rozporz^dzeniach wykonawczych.
W ustawie o drogach publicznych [17] tunel zostal zdefiniowany jako budowla przeznaczona do przeprowadzenia drogi, samodzielnego ci^gu pieszego lub pieszo -rowerowego, szlak w?drowki zwierz^t dziko zyj^cych lub innego rodzaju komunikacji przez przeszkod? terenow^. lub pod ni^, w tym przejscie podziemne.
Rozdzial 2a w tej ustawie zostal zatytulowany: Zarz^dzanie tunelami polozonymi w transeuropejskiej sieci drogowej. Zostaly tu okreslone glowne obowi^zki zarz^dzaj^cego tunelem o dlugosci powyzej 5GG m. Do obowi^zkow zarz^dzaj^cego tunelem nalezy w szczegolnosci:
1. sporz^dzanie dokumentacji bezpieczenstwa tunelu i jej aktualizowanie,
2. sporz^dzanie sprawozdania z kazdego pozaru oraz wypadku, w ktorym s^. ranni lub zabici albo naruszona zostala konstrukcja tunelu, i przekazywanie go w terminie
2 tygodni od wyst^pienia pozaru lub wypadku mi?dzy innymi do wojewody, sluzb ratowniczych i Policji,
3. organizowanie szkolen i cwiczen dla pracownikow, sluzb ratowniczych i Policji,
4. przygotowywanie planow bezpieczenstwa okreslaj^cych zasady post?powania w razie pozaru, wypadku, awarii technicznej lub katastrofy budowlanej.
Zgodnie z zapisem omawianej ustawy nadzor nad zapewnieniem bezpieczenstwa tunelu sprawuje wojewoda, ktory mi?dzy innymi wydaje pozwolenie na uzytkowanie tunelu oraz wyl^czanie z uzytkowania. W przypadku, gdy tunel nie spelnia wymagan bezpieczenstwa, a podj?te srodki zaradcze obejmuj^ zasadnicz^ zmian? konstrukcji tunelu lub sposobu jego uzytkowania, wojewoda ma obowi^zek przeprowadzic analiz? ryzyka dla danego tunelu.
Przepisy tej ustawy dotycz^ tylko tuneli o dlugosci powyzej 5GG m, zarowno uzytkowanych, budowanych jak i projektowanych, ktore znajduji si? w transeuropejskiej sieci drogowej. Obecnie w Polsce nie istnieje jeszcze taki obiekt ale przepisy b?d^ mialy zastosowanie do projektowanych tuneli.
Ustawa Prawo o ruchu drogowym [18] definiuje tunel jako budowl? na drodze, oznaczon^ odpowiednimi znakami drogowymi. W ustawie zostaly okreslone mi?dzy innymi obowi^zek utrzymywania przez kierjcego pojazdem odpowiedniego odst?pu od poprzedzaj^cego pojazdu (np. poza obszarem zabudowanym 5G m dla kieruj^cego autobusem lub pojazdem o dopuszczalnej masie calkowitej ponizej 3,5 tony, i 8G m dla kierjcego zespolem pojazdow lub pojazdem o dopuszczalnej masie powyzej 3,5 tony). Jednakze organ zarz^dzaj^cy ruchem na drogach moze zmniejszyc lub zwi?kszyc za pomoc^ znakow drogowych dopuszczalny odst?p, w zaleznosci od obowi^zuj^cej w tunelu dopuszczalnej pr?dkosci.
Ogolne wymagania dla systemow wentylacyjnych tuneli zawarte s^. w Rozporz^dzeniu Ministra Transportu i Gospodarki Morskiej w sprawie warunkow technicznych, jakim powinny odpowiadac drogowe obiekty inzynierskie i ich usytuowanie [19]. W rozporz^dzeniu podano podzial wentylacji ze wzgl?du na sposob wykonania. Ponadto wyszczegolnia ono w jakich tunelach nalezy stosowac poszczegolne typy wentylacji.
Zagadnienia dotycz^ce przewozu towarow niebezpiecznych przez tunele zostaly zawarte takze w rozporz^dzeniu Ministra Infrastruktury w sprawie kursow doksztalcaj^cych dla kierowcow przewoz^cych towary niebezpieczne [2G].
Rozporz^dzenie, ktore okresla wymagania dotycz^ce szkolen kierowcow zawiera takze w ramowym programie kursow doksztalcaj^cych zapis o tunelach. Kurs podstawowy w zakresie przewozu drogowego towarow niebezpiecznych wszystkich klas powinien obejmowac mi?dzy innymi zagadnienia zwi^zane z post?powaniem kierowcy w czasie przejazdu przez tunele, w szczegolnosci w przypadku pozaru. Jest to przeniesienie wymagan zawartych w Umowie ADR.
Najnowszy polski przepis dotycz^cy tuneli, to Rozporz^dzenie z 2GG8 r. w sprawie dokumentacji bezpieczenstwa tunelu [21]. Jest to akt wykonawczy do ustawy o drogach publicznych. Okresla ono elementy oraz tryb post?powania z dokumentacji bezpieczenstwa tuneli o dlugosci powyzej 5GG m, polozonych w transeuropejskiej sieci drogowej. Rozporz^dzenie to dokonuje w zakresie swojej regulacji wdrozenia omowionej wczesniej
dyrektywy nr 2GG4/54/WE Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie minimalnych wymagan bezpieczenstwa dla tuneli w transeuropejskiej sieci drogowej [1б].
Ostatnie lata pokazaly, ze przewoz towarow niebezpiecznych przez tunele drogowe w Polsce nie byl uregulowany zapisami prawa krajowego.
W roku 2GG7 weszly w zycie znowelizowane przepisy umowy ADR, w ktorych po raz pierwszy pojawily si? zapisy dotycz^ce ograniczen przejazdu przez tunele. W roku 2GG8 zostalo wprowadzone rozporz^dzenie Ministra Infrastruktury w sprawie dokumentacji bezpieczenstwa tunelu. Pojawienie si? tych aktow prawnych w znacznym stopniu przyczyni si? do poprawy bezpieczenstwa uzytkowanych obecnie tuneli, budowanych oraz tych nowoproj ektowanych.
Wobec powyzszego, zagadnienia dotycz^ce bezpieczenstwa tuneli w Polsce zostaly juz cz?sciowo uwzgl?dnione. Jednakze temat ten wymaga dalszych prac legislacyjnych. Rozporz^dzenie dotycz^ce dokumentacji bezpieczenstwa tunelu odnosi si? do tuneli o dlugosci powyzej 5GG m polozonych w transeuropejskiej sieci drogowej. Zarowno tunel, ktory znajduje si? w Warszawie jak i w Katowicach nie jest zaliczany do transeuropejskiej sieci drogowej, ale przepisy b?d^ mialy zastosowanie do projektowanych tuneli. Rozwazana jest mi?dzy innymi budowa tunelu drogowego przez warszawsk^ dzielnic? Ursynow. Przepisy, ktore pojawily si? w tym rozporz^dzeniu dostosowuji polskie prawo do unijnego. Wprowadzone przepisy powinny przyczynic si? do zmniejszenia ilosci kolizji w tunelach, zagrazaj^cych zarowno zyciu jak i zdrowiu ludzkiemu oraz umozliwic sprawn^ pomoc mi?dzy innymi w razie wypadkow drogowych i pozarow. Dzi?ki wprowadzonym zmianom polskie tunele lez^ce w transeuropejskiej sieci drogowej b?d^ tak samo bezpieczne, jak te funkcjonuj^ce na terenie Unii Europejskiej.
Literatura:
1. Umowa ADR, tekst jednolity umowy ADR wedlug jej stanu prawnego na dzien
1 stycznia 2GG7 r. Dz. U. Nr 99, poz. бб7.
2. Recommendations on the Transport of Dangerous Goods - Manual of Tests and Criteria, dokument ONZ nr ST/AC.1G/11/Rev.4.
3. Grzegorczyk K., Hancyk B., Buchcar R.- Towary niebezpieczne w transporcie drogowym - Wydawnictwo Buch-Car, Blonie 2GG7.
4. www.stop-fireworks.org/accidents_enschede.htm
5. Ustawia o substancjach i preparatach chemicznych (Dz.U.G1.11.84 z poz. zm.).
6. Rozporz^dzenie Ministra Transportu i Gospodarki Morskiej z dnia 3G maja 2GGG r. w sprawie warunkow technicznych, jakim powinny odpowiadac drogowe obiekty inzynierskie i ich usytuowanie (Dz. U. Nr 63, poz. 735).
7. Recommendations of the Group of Experts on Safety in Road Tunnels Final Report -dokument ONZ nr TRANS/AC.7/9 1G December 2GG1.
8. Zylinski R.- Koszty budowy i eksploatacji budynkow podziemnych, Budownictwo Gornicze i Tunelowe, 4/1999.
9. Szwejkowski W.- Tunele drogowe, Geoinzynieria i Tunelowanie, 1/2GG4.
1G. http://wind.prohosting.com/warsaw/pl.
11. Sawicki T.- Pozary samochodow w tunelach drogowych, W Akcji, 5/2GG3.
12. Nawrat S., Napieraj S.- Zagrozenie pozarowe w tunelach drogowych i kolejowych, Budownictwo Gornicze i Tunelowe, 2/2GG5.
13. Chwastek J., Mikolajczak J.- Tunele w swietle wymagan oceny wplywu na srodowisko, Geoinzynieria i Tunelowanie, 3/2GG4.
14. Zalecenia ONZ dotycz^ce transportu towarow niebezpiecznych. Przepisy Modelowe; Recommendations on the Transport of Dangerous Goods. Model Regulations (ST/SG/AC.10/1/Rev. 15).
15. http.//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/f/f4/Prohibitionboard.jpg
16. Dyrektywa 2GG4/54/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 29 kwietnia 2GG4 r. w sprawie minimalnych wymagan bezpieczenstwa dla tuneli w transeuropejskiej sieci drogowej (Dz. U. UE. G4.169.39).
17. Ustawa z dnia 21 marca 1985 r. o drogach publicznych (Dz. U z 2GG7 r. Nr 19, poz. 115 ze zm.).
18. Ustawa z dnia 2G czerwca 1997 r. Prawo o ruchu drogowym ( Dz. U. z 2GG5 r. Nr 1G8, poz. 9G8, ze zm.).
19. Rozporz^dzenie Ministra Transportu i Gospodarki Morskiej z dnia 3G maja 2GGG r. w sprawie warunkow technicznych, jakim powinny odpowiadac drogowe obiekty inzynierskie i ich usytuowanie (Dz. U. Nr 63, poz. 735).
2G. Rozporz^dzenie Ministra Infrastruktury z dnia 15 wrzesnia 2GG5 r. w sprawie kursow doksztalcaj^cych dla kierowcow przewoz^cych towary niebezpieczne (Dz. U. Nr 187, poz. 1571).
21. Rozporz^dzenie Ministra Infrastruktury z dnia 14 pazdziernika 2GG8 r. w sprawie dokumentacji bezpieczenstwa tunelu (Dz. U. z 2GG8 r. Nr 193, poz. 1192).
