Научная статья на тему 'ТОЛА СИФАТ КЎРСАТКИЧЛАРИНИ АНИҚЛАШ'

ТОЛА СИФАТ КЎРСАТКИЧЛАРИНИ АНИҚЛАШ Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

CC BY
208
16
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
МИКРОНЕЙР КЎРСАТКИЧИ / ПИШГАНЛИК КОЭФФИЦИЕНТИ / ЮқОРИ ЎРТАЧА УЗУНЛИГИ / КАЛТА ТОЛАЛАР ИНДЕКСИ / СОЛИШТИРМА УЗИЛИШ КУЧИ / УЗИЛИШДАГИ УЗАЙИШИ

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — Юлдашева М.Т., Шумкорова Ш.П., Танибердиев Ф.Р.

Ушбу мақолада 100% пахта толаси ва 40% рогоза ўсимлигидан олинган толаси билан 60% пахта толаси аралашмасининг сифат кўрсаткичлари “Пахтани дастлабки ишлаш” кафедраси лабораториясида HVI 1000 SA тизимида аниқланди.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

DEFINITION QUALITATIVE INDICATORS OF FIBERS

In this article, in the laboratory of the department "Primary processing of cotton" in the HVI 1000 SA system, the quality of a mixture of 100% cotton fiber and 40% cattail fiber with 60% cotton fiber was determined.

Текст научной работы на тему «ТОЛА СИФАТ КЎРСАТКИЧЛАРИНИ АНИҚЛАШ»

Юлдашева М. Т. катта уцитувчи Жиззах политехника институти Шумкорова Ш.П. катта уцитувчи Жиззах политехника институти Танибердиев Ф.Р. докторант

Тошкент туцимачилик ва енгил саноат институти ТОЛА СИФАТ КУРСАТКИЧЛАРИНИ АНЩЛАШ

Аннотация: ушбу мацолада 100% пахта толаси ва 40% рогоза усимлигидан олинган толаси билан 60% пахта толаси аралашмасининг сифат курсаткичлари "Пахтани дастлабки ишлаш" кафедраси лабораториясида HVI1000 SA тизимида аницланди.

Калит сузи: микронейр курсаткичи, пишганлик коэффициенти, юцори уртача узунлиги, калта толалар индекси, солиштирма узилиш кучи, узилишдаги узайиши.

Yuldasheva M. T. senior lecturer Jizzakh Polytechnic Institute Shumkorova Sh.P. senior lecturer Jizzakh Polytechnic Institute Taniberdiev F.R. doctoral student Tashkent Institute of Textile and Light Industry

DEFINITION QUALITATIVE INDICATORS OF FIBERS

Abstract: In this article, in the laboratory of the department "Primary processing of cotton" in the HVI 1000 SA system, the quality of a mixture of 100% cotton fiber and 40% cattail fiber with 60% cotton fiber was determined.

Keywords: micronaire index, maturity ratio, upper average length, short fiber index, specific tensile strength, elongation at break.

Ишлаб чикариш учун турли сунъий ва синтетик полимер материаллар ва уларни кайта ишлашнинг турли усуллари кулланиладиган кимёвий толалар табиий толалардан фаркли уларок, физик-кимёвий хоссалари узгаришининг кенг диапазони билан ажралиб туради [1 -67386742 б.].

Тукимачилик ишлаб чикаришнинг хомашё базасини кимёлаштириш саноатини ривожлантиришнинг асосий йуналиши булиб, жахон анъаналарига мос келади. Дунёда барча турдаги кимёвий толаларга талаблар муттасил равишда ортиб бормокда: 2019 йилда -94 млн.т., 2020 йилда -105 млн.т., 2021 йилда -116 млн.т. Бунда йиллик усиш суръати 3,7% ни ташкил килади [2, 37-38-б]. Толали материалларнинг дунё балансидаги синтетик толалар улуши 2021 йилга келиб, 64% га, табиий толаларнинг улуши эса, жумладан, пахта -26,7%, целлюлоза -5,7%, жун -3,0%, ипак -0,14% ва колганлари (зотир, каноп, жут, рами ва бошкалар) 0,56% га етади.

Тукимачилик махсулотларини ишлаб чикариш хажмини ошириш, ахолининг ипга, тукимага булган талабларини кондириш, ишлаб чикариш турларини кенгайтириш учун тукималарнинг янги турини, янги табиий толалар аралашма таркибини яратиш, тукимачилик тармоFи тараккиётига кириб келувчи илFор технологияларни жорий этиш, мато ва кийимларда янги дизайн лойихаларини яратиш, буяш ва безак бериш хамда танда ипларига ишлов бериш буйича тадкикот ишларини олиб боришдан иборат [3, 4957-4968 б.].

Шуни таъкидлаш керакки, хар кандай янги ассортиментни яратиш учун аввало кулланиладиган хомашёнинг хоссаларии урганишни ва унга мос равишда жараённи танлашни талаб этади [4, 55-54 б., 5, 50-52 б.]. Шунинг учун янги таркибли аралашма хомашё тайёрлашда Узбекистон республикаси шароитида усадиган усимликлар толалари, хусусан рогоз усимлиги толасидан фойдаланиб, пахтани янги табиий рогоз толаси билан аралаштириб ип олиш, -сузсиз юкори сифатли махсулот ишлаб чикаришни таъминлайди ва ип хоссаларининг яхшиланишига, матолар сифати ва махсулот рентабеллигининг ошишига олиб келади.

Республикамизда тукимачилик махсулотлари сифатини, раокбатбардошлигини, жумладан иплар сифатини яхшилашга, хомашёни тайёр махсулот холатигача коплекс кайта ишлашга йуналтирилган чора -тадбирлар амалга оширилмокда. Мазкур вазифани амалга ошириш, жумладан махаллий хомашёлардан, пахта ва рогоз усимлиги толларидан самарали фойдаланиш, сифатли экспортбоп янги аралашма таркибли махсулотлар ишлаб чикаришни таъминлаш учун табиий аралашмали иплар олиш, уларнинг физик-механик хоссаларини яхшилаш мухим хисобланади.

Рогоза баланд буйли, катта пояга эга. Унинг поясидаги устки кисмларида жигаррангли чиройли гулчалар-кобиклар хосил булади. Унинг барглари узун ва силлик булиб, 2 м гача усади, марказий томири йук. Генератив куртаклар ва илдизлари 60-90 см чукурликда ривожланади, шунинг учун улар сув устида куринмайди. Совукка яхши чидайди ва кумли кирFOкларда усиши мумкин булса-да, бироз силжиган сув хавзаларини афзал куради. Рогоз усимлигининг 20 хил турлари мавжуд булиб, тор баргли ва кенг баргли турларга булинади. Тор барглида

толалари калта 10-20 мм гача, кенг барглида толаларнинг узунлиги 20-30 мм гача булади.

Июнь ойида гуллайдиган куп йиллик усимлик. Биринчидан, пояларининг учларида шохчасимон бошоклари, попуксимон шаклда калинлашишлар пайдо булади, кейин гул куртаклари усиб, калинлаша бошлайди, катталашиб, улар таркибидаги чанглар туфайли ёркин сарик тус олади. УруFлар ривожланиб, усиб борган сари шохи тук жигар рангга утади ва кузга келиб юмшок ва майин толага айланади. Х,ар бир уруFдан камида 10-20 дан ортик жуда нафис тола чикади.

АКШ пахта толаси классификацияси дунёда кенг кулланиладиган машхур амалиёт хдсобланади. АКШда пахта толасининг замонавий таснифи хдмон эски асосларини ва анъаналарини янги туб ислохртлар учун замонавий лаборатория базаси бор булсада,саклаб колган.

АКШда пахта, тукимачилик ва трикотаж мах,сулотлари учун ASTM Section 7, D76-D4391стандартлари кулланилади.

Америка Кушма Штатларида пахта толасининг классификацияси стандарт асосида ишлаб чикилган махсус кутиларда жойлашган ташки куриниш намуналари асосида Халкаро тажрибада Универсал стандарт деб тан олинган стандарт асосида тавсифланади. Бу стандар намуналари АКШ кишлок хужалиги маркетинг хизматлари томонидан ишлаб чикилди ва таркатилади.

Хитой Халк Республикасининг классификациясида GB1103 -1999 стандартига асосан пахта толаси 7 та саноат навга булинади. Ушбу стандартни ишлаб чикиш учун масъул булган асосий органлар: Хитой тола назорат бюроси, плантация саноат бошкарув булими, кишлок хужалиги вазирлиги, Хитой пахта уюшмаси ва Хитой пахта тукимачилик уюшмаси хдсобланади.

Пахтанинг пишиклиги, ранг хусусиятлари ва сифатига караб пахта 7 синфга, 1 дан 7 синфгача булинади. 3-синф стандарт синф хисобланади.

GB1103-1999 сонли "Хитой Халк Республикасининг урта толали пахтага (Upland) миллий стандарти"га биноан пахта хомашёси фермерлардан ундаги толанинг сифати (ташки куриниши буйича нави, пишиб етилганлик коэффициенти, пишиклиги, толанинг узунлиги, микронейр, жинлаш сифати) ва микдори (кондицион массада) буйича кабул килинади.

Тукимачилик саноатида ишлаб чикарилаётган иплар ассортиментини кенгайтириш ва сифатли, ракобатбардош иплар ишлаб чикариш борасида тадкикот ишлари олиб борилди. Унинг учун, ип таркибида ишлатиладиган пахта толаси ва рогоза усимлигидан олинган толанинг сифат курсаткичлари HVI 1000 SA тизимида аникланди. Олинган тадкикот натижалари 1-жадвалда келтирилди.

1-жадвал

Ип таркибида ишлатиладиган турли толаларнинг сифаткурсаткичларининг _узгариши_

Т/р Курсаткичлар номи Пахта толаси 40% рогоза усимлигидан олинган толаси билан 60% пахта толаси аралашмаси

1. Микронейер курсаткичи, Mic 4,58 4,2

2. Пишганлик коээфициенти, Mat 0,86 0,875

3. Юкори уртача узунлиги, Len 1,13 1,14

4. Узунлик буйича бирхиллик индекси, Unf 83,21 79,25

5. Толанинг ифлосланганлик майдони, Area 1,12 3,965

6. Калта толалар индекси, SFI 7,3 6,75

7. Толанинг солиштирма узиш кучи, Str, гк/текс 32,5 32,5

8. Узилишдаги узайиши, Elg, % 7,1 7,1

9. Нур кайтариш коэффициент, Rd 73,6 51,65

10. Саретишлик даражаси, +b 7,9 14,45

11. Ифлослиги, ^ash Cnt 101 100,5

Тадкикот натижаларидан куриниб турибдики, пахта толасининг микронейр курсаткичи 4,58 ни, пишганлик коэффициенти 0,86 ни, юкори уртача узунлиги 1,13 ни, калта толалар индекси 7,3 ни, солиштирма узилиш кучи 32,5 gk/teks ни, узилишдаги узайиши 7,1% ни, сарFишлик даражаси 7,9 ни, 40% рогоза усимлигидан олинган толаси билан 60% пахта толаси аралашмасининг микронейр курсаткичи 4,2 ни, пишганлик коэффициенти 0,875 ни, юкори уртача узунлиги 1,14 ни, калта толалар индекси 6,75 ни, солиштирма узилиш кучи 32,5 gk/teks ни, узилишдаги узайиши 7,1% ни, сарFишлик даражаси 14,45 ни ташкил этди.

Олинган тадкикот натижаларидан куриниб турибдики, рогоза усимлигидан олинган толанинг сифат курсаткичлари пахта толасига деярли бир хил эканлиги тадкикот натижаларидан аникланди.

Адабиётлар руйхати:

1. Yusupova N.B., Nazarova D.T., Khamrayeva S.A., Valiyeva Z.F. Evaluation of the Structure the Costume Fabric over its Surface // International Journal of AdvancedResearch in Science, Engineering and Technology. ISSN: 2350-0328 Индия, 2018, t. 6738-6742.

2.С.А.Хамраева, Д.Т.Назарова, Ф.Р.Тангрибердиев "Оценка показатели качества натуральных смешанных волокон" / "INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE "GLOBAL SCIENCE AND INNOVATIONS 2019: CENTRAL ASIA" ASTANA, KAZAKHSTAN, MARCH 2019. 281-283 б.

3. Salokhiddin Mardonov, Sanovar Khamraeva, Kodir Muminov, Khakim Rakhimov, Elyor Kuldoshev. Analysis of quality indicators of sizing warp threads // International Journal of Advanced Science and Technology. - USA, Vol. 4. 2020. - P. 4957-4968. (01.00.00; №3, Scopus).

4. Хамраева С.А. Равновесия нити на поверхности ткани //Текстильная промышленность. - М., 2007. -№6. -С.55-54.

5. Хамраева С.А. Аналитический расчёт движения прокладчика утка //Текстильная промышленность. -М., 2007.-№6. -С.50-52.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.