Научная статья на тему 'ТИЛ ТАЪЛИМИДА ТОПИШМОҚЛАР'

ТИЛ ТАЪЛИМИДА ТОПИШМОҚЛАР Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

CC BY
2
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
лексикология / поэтик тасаввур / топишмоқлар / шаклдош сўзлар / маънодош сўзлар / зид маъноли. / lexicology / poetic imagination / riddles / similar words / similar words / antonyms.

Аннотация научной статьи по языкознанию и литературоведению, автор научной работы — Шадманова, Н.И.

Халқ оғзаки ижодининг алоҳида мустақил жанри сифатида эътироф этилиб келинаётган топишмоқлар халқнинг турмуш тарзи ва қадимий эътиқодлари ифодаси сифатида юзага келган. Инсон ва уни ўраб олган олам топишмоқларда кўчимлар, ўхшатишлар, таққослашлар, қиёслар, солиштиришлар, саволлар воситасида ўзига хос поэтик шаклда акс этади.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

DISCOVERIES IN LANGUAGE EDUCATION

Riddles, which are recognized as a separate independent genre of folklore, arose as an expression of the people's lifestyle and ancient beliefs. Man and the world surrounding him are reflected in riddles in a unique poetic form by means of metaphors, similes, comparisons, comparisons, comparisons, questions.

Текст научной работы на тему «ТИЛ ТАЪЛИМИДА ТОПИШМОҚЛАР»

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences

SJIF 2024 = 7.404 / ASI Factor = 1.7

ТИЛ ТАЪЛИМИДА ТОПИШМОЦЛАР

Шадманова Н.И.

Карши мухандислик-иктисодиёт институти Узбек тили ва адабиёти кафедраси катта укитувчиси

АННОТАЦИЯ

Халц огзаки ижодининг алоуида мустацил жанри сифатида эътироф этилиб келинаётган топишмоцлар - халцнинг турмуш тарзи ва цадимий эътицодлари ифодаси сифатида юзага келган. Инсон ва уни ураб олган олам топишмоцларда кучимлар, ухшатишлар, таццослашлар, циёслар, солиштиришлар, саволлар воситасида узига хос поэтик шаклда акс этади.

Калит сузлар: лексикология, поэтик тасаввур, топишмоцлар, шаклдош сузлар, маънодош сузлар, зид маъноли.

ABSTRACT

Riddles, which are recognized as a separate independent genre of folklore, arose as an expression of the people's lifestyle and ancient beliefs. Man and the world surrounding him are reflected in riddles in a unique poetic form by means of metaphors, similes, comparisons, comparisons, comparisons, questions.

Key words: lexicology, poetic imagination, riddles, similar words, similar words, antonyms.

КИРИШ

Куп асрлик халк донишмандлигининг дурдоналари - топишмоклар инсон идроки, кузатувчанлиги, поэтик тасаввур кобилиятини устирувчи, аклнинг кувнок уйини, маънавий дам олиш воситасигина булиб колмай, аждодларимизнинг рухий олами, тарихий утмишини билишда калит вазифасини хам утайди. Улар тарихий маданиятнинг бебахо хужжатларидир.

Топишмок халк огзаки ижодининг кадимий ва оммавий жанрларидан биридир. Унда халкнинг орзу-истаклари, уй-фикрлари ва тафаккур дунёси намойиш булади. Унинг бошка фольклор жанрларидан ажралиб турадиган хусусияти бадиий образлилик оркали инсонни уйлашга, фикрлашга мажбур киладиган саволга жавоб талаб этишидадир. Халк топишмок килиб яратадиган ходиса ва нарсалар инсоннинг тарихий яшаш шароитида булмаган, унинг онгидан узок булган хаёлий уйдирмалар билан эмас, балки реал хаётда инсон уз кузи билан курган, хаётида ишлатган, дуч келган, хатто узи ишлаган, етиштирган нарсалар -махсулотлар, узи сезган, эшитган ходисалардан иборатдир.

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences

SJIF 2024 = 7.404 / ASI Factor = 1.7

MYX,OKAMA BA HATH^AÏÏAP

Tun TatnuMuga, ^yMnagaH neKcuKonoruaHu ypraHumga TonumMoKnapgaH ypuHnu ^oöganaHum gapc cu^ara Ba caMapagopnuruHu omupumga MyxuM caHanagu. ^eKCHKonoruara oug "Cy3HuHr y3 Ba KyHMa MatHocu", "MatHogom cy3nap", "TapuxuH cy3nap", "HSopanap" KaSu Sup KaTop MaB3ynap SopKu, ynapHu yKyBHunap OHrura cuHrgupumga, SunuM, ManaKa, KyHHKManap xocun Kunumga Ba Ma3Kyp MaB3ynap goupacuga yKyBHunap ôunuMHHH cuHamga TonumMOKnapHHHr ypHH xaMga a^aMu^ra SeKuëcgup.

YpTa MaKTaô OHa Tunu MamrynoTnapuga neKCHKonoruaHUHr afipuM MaB3ynapuHH yKyBHunap oHruga TynaKOHnu maKnnaHTupumga TonumMOKnapgaH ^ofiganaHHrn, Sat3u MaB3ynapHH MycTaxKaMnam ^apaëHuga caBon ypHuga yKyBHura TonumMOK opKanu Mypo^aar этнm gapc cu^araHu ce3unapnu gapa^aga omupagu. Ey эca yKyBHHHu yönaS, ^HKpnaö ^bbos Sepumra yHgaögu. MacanaH, maKngom cy3nap MaB3ycuHH yKyBHunapra TymyHTupum ^apaëHuga TonurnMOKnapgaH ypuHnu ^ofiganaHHÔ, ynapHHHr ôunuMHHH aHHKnam Ba Saxonam

MyMKHH.

Karop Kenca hkkh cy3,

Eup xun Kypagu xap Ky3.

fflaKnu Supy, MatHocu

EomKa-ôomKa Kaficu cy3.

(maKngom cy3)

Yt cy3uga yn hom 6op

^aBoôura kum Tafiëp?

(fflaKngom cy3: yT - ycuMnuK MatHocuga, yT - xapaKar MatHocuga, yT - onoB MatHocuga).

Ey эca KucKa BaKTga Sup HenTa yKyBHuHuHr SunuMuHu Saxonam ynyH umkohuat Sepagu.

YKKTyBHu "MatHogom cy3nap" MaB3ycuHu yTaëTraHga, Kyöugaru TonumMoKHu ë3yB TaxTacura ë3uS, KefiuH Muconnap opKanu TymyHna Sepumu

MyMKuH.

Cy3nap SopKu, rapnu xap xun Kypap Ky3,

MatHonapu Sup-Supura akuh cy3?

(MatHogom cy3nap)

ffly cuH^ga 3ug MatHonu cy3nap xaKuga xaM yKyBnunapra MatnyMoT Sepunagu. EyHga xaM rpaMMaruK TonumMoKnapHu Kynnam umkohu^tu MaB^yg.

Hkku cuHrun, orup - eHrun (Tapo3u).

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences

SJIF 2024 = 7.404 / ASI Factor = 1.7

Вактдан унумли фойдаланиш максадида укувчиларга дарсда машк бажартириб, укитувчи ёзув тахтасига топишмокларни уйга вазифа сифатида ёзиб куяди, бу эса укувчиларни доим бир хилда дарсликдаги машкларни бажаришдан озод килади. Аммо шундай топишиоклар борки, уларга жавоб бериш учун икки ва ундан ортик нарсаларни эслашга тугри келади. Масалан: Тогда талаймонни курдим, Сувда сулаймонни курдим. Тузсиз пишган ошни курдим, Юмалаб ётган тошни курдим.

Бу топишмокдаги турт мисрада турта нарса яширинган. Биринчисида бури, иккинчисида балик, учинчисида сумалак, туртинчисида тошбака сузлари яширинган.

Кул эмас, дарё эмас, Ичида музлайди сув.

Жазирама ёзда хам,

Иссик утказмайди у.

Усти боши темирдан,

Шундан жойи турдан (музлатгич).

Дарахт эмас, япрокли,

Куйлак эмас, этакли,

Одам эмас сузлайди,

Турли куйлар куйлайди (китоб).

Устида копкок,

Тагида копкок,

Ичида япрок(китоб).

Тилсиз, акл ургатар (китоб).

Сирти таёк, ичи буёк (калам).

Ок ер очдим, кора бугдой сочдим (когоз, ёзув).

Умуман, тил таълимида топишмоклардан фойдаланиш укувчилар билимини оширишда, тафаккурини устиришда, шу билан бирга фанлараро алокадорликни таъминлашда мухим омиллардан бири саналади..

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences

SJIF 2024 = 7.404 / ASI Factor = 1.7

Демак, лексикология - мактаб укувчисининг суз бойлигини оширишда, маънавий дунёкарашининг кенгайишида турли нутк вазиятларида сузларни уз урни ва вактида куллай олиш махоратини шакллантиришда бекиёс ахамият касб этади.

ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР (REFERENCES):

1. Усманова З.И. Она тили дарсликлари такомиллашмокда. "Экономика и созициум".№4(83) ч.2., 2021.

2. Ражабова Р.З. Адабий топишмокларда халк топишмокларига хос жанрий белгиларнинг ифодаси. Илм сарчашмалари. 10.2020. Урганч-2020.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.