CC BY
22
© by Wydawnictwo CNBOP-PIB Please cite as: BiTP Vol. 31 Issue 3, 2013, pp. 87-96
D01:10.12845/bitp.31.3.2013.15
mgr inz. Wieslaw LESZKO1 dr inz. Patryk ZRADZINSKI2
Przyjçty/Accepted: 23.04.2013; Zrecenzowany/Reviewed: 27.08.2013; Opublikowany/Published: 30.09.2013
BADANIE NARAZENIA FUNKCJONARIUSZY PANSTWOWEJ STRAZY POZARNEJ NA POLE ELEKTROMAGNETYCZNE PROFESJONALNYCH URZ^DZEN L^CZNOSCI BEZPRZEWODOWEJ*
The Studies of the State Fire Service Officers Exposure to Electromagnetic Fields of Professional Wireless Communication Devices
Streszczenie
Do prowadzenia skutecznych dzialan ratunkowych, gasniczych i ochrony ludnosci strazacy potrzebuj^ l^cznosci z jednostkami koordynuj^cymi oraz miçdzy sob% W tym celu wykorzystywane s^ roznego typu profesjonalne urz^dzenia l^cznosci bezprzewodowej (radiotelefony przenosne i przewozne) oraz telefony komorkowe. W opracowaniu przedstawiono charakterystykç tych urz^dzen oraz wyniki badan emitowanego przez nie pola elektromagnetycznego, na ktore narazeni s^ pracownicy podczas wykonywania zadan sluzbowych.
Absorpcja energii radiofalowego pola elektromagnetycznego, ktorego zrodlem s^ m.in. radiotelefony oraz telefony komorkowe, moze spowodowac w organizmach zywych podwyzszenie temperatury tkanek i plynow ustrojowych. Wiele badan wskazuje na mozliwosc wyst^pienia negatywnych skutkow zdrowotnych zwi^zanych z uzytkowaniem tego rodzaju zrodel pola elektromagnetycznego.
Z przeprowadzonych przez CIOP-PIB badan ankietowych wynika, zew realizacji zadan sluzbowych strazacy wykorzystuj^ 2 profesjonalne systemy l^cznosci: konwencjonalnej (pasmo 147-174MHz) oraz trankingowej (pasmo 380-450MHz). Korzystaj^takze z 3 publicznych systemow telefonii komorkowej: GSM 900, DCS 1800, UMTS 2140. System l^cznosci konwencjonalnej jest dostçpny dla funkcjonariuszy pracuj^cych zarowno w duzych jednostkach miejskich, jak i w jednostkach podmiejskich, natomiast system l^cznosci trankingowej jest obecnie spotykany glownie w duzych aglomeracjach miejskich. Systemy GSM 900, DCS 1800 oraz UMTS s^uzywane nie tylko przez pracownikow PSP, ale tez przez ogol ludnosci.
Ocenç narazenia pracownikow PSP wykonano w oparciu o pomiary wartosci chwilowych natçzen pola elektrycznego oraz magnetycznego. Dla wszystkich uzywanych typow radiotelefonow pomiary wykonano w typowych, rzeczywistych warunkach pracy obejmuj^cych nadawanie i odbieranie informacji. Przeprowadzone pomiary i ocena pol elektrycznych i magnetycznych wytwarzanych przez radiotelefony przenosne oraz przewozne wykazaly, ze w czasie nadawania radiotelefonow w otoczeniu wystçpuj^ pola o poziomie ekspozycji zawodowej tj. takiej, w ktorej dozwolone jest przebywanie jedynie pracownikow przeszkolonych nt. zasad bezpiecznej pracy przy zrodlach pola, niemaj^cych przeciwwskazan zdrowotnych do narazenia na pola elektromagnetyczne. W przypadku uzycia radiotelefonow stacjonarnych mamy do czynienia ze slabsz^ ekspozycji pozazawodow^na pola, tj. w tym przypadku nie ma ograniczen dotycz^cych ekspozycji pracownikow i ludnosci.
Summary
Firefighters require communications with coordinating units and between other officers to carry out effective rescue, fire and civil protection operations.For this purpose different types of wireless professional communication devices (handset,
1 Pracownia Zagrozen Elektromagnetycznych, Centralny Instytut Ochrony Pracy - Panstwowy Instytut Badawczy, ul. Czerniakowska 16, 01-701 Warszawa, Polska; [email protected]; wklad merytoryczny - 50%; Central Institute for Labour Protection - National Research Institute; Poland; percentage contribution - 50%
2 Pracownia Zagrozen Elektromagnetycznych, Centralny Instytut Ochrony Pracy - Panstwowy Instytut Badawczy, ul. Czerniakowska 16, 01-701 Warszawa, Polska; [email protected]; wklad merytoryczny - 50%; Central Institute for Labour Protection - National Research Institute; Poland; percentage contribution - 50%
* Artykul wyrozniony przez Komitet Redakcyjny/The article honoured by Editorial Committee
D01:10.12845/bitp.31.3.2013.15
transportable) and mobile phones are used. This article presents the characteristics of these devices, and discusses the related electromagnetic fields to which workers are exposed.
Exposure to electromagnetic fields from handsets and mobile phones causes thermal effects inside the body as tissues and body fluids temperature increase due to absorption of electromagnetic field energy. A number of studies show that negative health effects related to use of such type of electromagnetic field sources may occur.
Questionnaire studies realized by CIOP-PIB show that the firefighters use two professional communication systems: conventional (frequency band 147-174MHz) and trunked (380-450MHz). They also use three public communication systems: GSM 900, DCS 1800 andUMTS 2140.
The conventional communication system is available for officers working in large urban and suburban units while the trunked communication system is actually available only in large urban areas. GSM 900, DCS 1800 and UMTS systems are used not only by the general public but also by the firefighters.
Electromagnetic field exposure assessment of firefighters was carried out on the basis of the measurements of actual value of the electric and magnetic fields strength. Measurements were made in typical, realistic operating conditions including transmission and reception of information for all types of handsets used. The measurements and assessment of electric and magnetic fields generated by the professional wireless communication devices (handsets, transportable) showed that during transmission electric and magnetic fields of strength values of occupational exposure level (i.e. in which workers trained in safety principles related to work in the vicinity offield sources and who do not have health contraindication to work in such fields may remain) might be present in the vicinity ofdevice. In the case ofstationary professional wireless communication devices only electric and magnetic field strength values of the general public exposure (without limits for the general public and workers exposure) were found.
Slowa kluczowe: radiotelefony, pola elektromagnetyczne, l^cznosc konwencjonalna, l^cznosc rankingowa; Keywords: wireless communication handsets, electromagnetic fields, conventional communication, trunked communication; Typ artykulu: oryginalny artykul naukowy; Type of article: original scientific article;
1. Wstfp
Szybki rozwój telekomunikacji przyczynil si? m.in. do duzego rozpowszechniania l^cznosci bez-przewodowej opartej na przesylaniu informacji za pomoc^, promieniowania elektromagnetycznego. Jest ona waznym narz?dziem pracy m.in. Strazy Po-zarnej, poniewaz w zwi^zku z wykonywaniem obo-wi^zków sluzbowych pracownicy jednostek bior%-cych udzial w zdarzeniach musz^pozostawac w sta-lym kontakcie zjednostkami koordynuj^cymi.
Wiele badan naukowych wskazuje na negatywne skutki zdrowotne wyst?puj^ce ze zwi?kszon^ cz?-stotliwosci^ wsród osób dlugotrwale narazonych na pola elektromagnetyczne radiofalowe, w tym dlugo-letnich uzytkowników urz^dzen l^cznosci bezprze-wodowej - telefonów komórkowych [1][2][3][11] [14]. W maju 2011 roku grupa robocza IARC (Mi?-dzynarodowa Agencja Badan nad Rakiem) na pod-stawie analizy wyników badan epidemiologicznych i laboratoryjnych stwierdzila, ze istniej^powi^zania mi?dzy oddzialywaniem pól elektromagnetycznych o cz?stotliwosciach radiowych (RF), emitowanych m.in. przez urz^dzenia l^cznosci bezprzewodowej, a wyst?powaniem chorób nowotworowych i uzna-la za zasadne zaklasyfikowanie pól RF do grupy 2B, czyli czynników srodowiskowych prawdopo-dobnie rakotwórczych dla ludzi [13]. W zwi^zku z tym istotnejest monitorowanie charakterystyki na-razenia zawodowego na ten czynnik, szczególnie pracowników, którzy podlegaj^ jego oddzialywaniu dlugotrwale. Skutki narazenia na pola, które wyst?-puj^, wewn^trz organizmu, zalez^ od cz?stotliwosci
i nat^zenia pola elektromagnetycznego oraz od wa-runków, wjakich ono oddzialuje. W przypadku wiel-kich cz?stotliwosci, do których zaliczaj^ si? cz?sto-tliwosci pracy profesjonalnych systemów l^cznosci bezprzewodowej oraz publicznych systemów tele-fonii komórkowej, mamy do czynienia z termiczny-mi skutkami oddzialywania pola, polegaj^cymi na podwyzszaniu temperatury tkanek i plynów ustrojo-wych organizmów zywych wskutek absorpcji ener-gii promieniowania pola elektromagnetycznego. Zgodnie z powszechnie akceptowanymi wymaga-niami mi?dzynarodowymi miar^ sluz^c^, powi^za-niu zagrozenia skutkami termicznymi z parametra-mi pola elektromagnetycznego oddzialuj^cego na organizm, ocenian^ na podstawie obliczen modelo-wych, jest szybkosc pochlaniania wlasciwego ener-gii wyrazana przez wspólczynnik SAR [4][5]. Na-tomiast miarami narazenia pracowników s^: nat?ze-nie pola elektrycznego i magnetycznego, zmierzone w miejscu ich przebywania przy zródle pola, ale bez obecnosci ludzi w tym miejscu.
W opracowaniu przedstawiono charakterystyk? profesjonalnych systemów l^cznosci bezprzewodowej (radiotelefonów) wykorzystywanych w Polsce przez jednostki Panstwowej Strazy Pozarnej (PSP) oraz omówiono wyniki badan emitowanego przez nie pola elektromagnetycznego, na które narazeni s^ pracownicy uzytkuj^cy radiotelefony podczas wy-konywania zadan sluzbowych.
1. Urz^dzenia l^cznosci wykorzystywane przez jednostki PSP
Profesjonalne radiotelefony mobilne i telefo-ny komórkowe s^ urz^dzeniami l^cznosci osobistej, które stanowi^ podstawowe wyposazenie z zakresu l^cznosci bezprzewodowej uzywanej przez PSP.
Publiczne systemy telefonii komórkowej wy-magaj^ nadajników posrednicz^cych (stacji bazo-wych), ale dzi?ki nim mozliwe jest komunikowa-nie si? na nieograniczonym obszarze. Natomiast tra-dycyjne radiotelefony komunikuj^ si? bezposrednio mi?dzy sob^, i nie wymagaj^ infrastruktury posred-nicz^cej. Konsekwencj^takiej strukturyjest ograni-czony zasi?g dzialania. Jednak coraz cz?sciej stosuje si? systemy, w których radiotelefony mobilne umoz-liwiaj^, nawi^zywanie l^cznosci pomi?dzy operatorami na wi?kszych odleglosciach za pomoc^specjal-nych stacji przekaznikowych.
Omawiane profesjonalne radiotelefony l^czno-sci bezprzewodowej mozna podzielic na 3 podstawowe grupy:
• radiotelefony przenosne - inaczej zwane nasob-nymi. Urz^dzenie takie zapewnia l^cznosc na nie-wielkim obszarze dzialania, do okolo 5 km. Ze wzgl?du na to, ze w czasie pelnienia zadan tere-nowych niemalze kazdy funkcjonariusz wyposa-zonyjest w radiotelefon przenosny, stanowi^, one najliczniejsz^grup? urz^dzen wykorzystywanych przez PSP.
• radiotelefony przewozne - s^, to nieduze urz^dze-nia o konstrukcji pozwalaj^cej na montaz w po-jazdach. Ze wzgl?du na to, ze niemalze kazdy po-jazd PSP jest wyposazony w taki radiotelefon, to stanowi^, one drug^, co do liczebnosci grup? urz%-dzen l^cznosci bezprzewodowej uzytkowanej w jednostkach PSP. Zapewniaj^, one l^cznosc na obszarze do 15-20km.
• radiotelefony stacjonarne - Urz^dzenia tego typu charakteryzuj^si? duz^moc^wyjsciow^ oraz du-zym obszarem dzialania do 20-30km. Jednak ze wzgl?du na swoje duze wymiary i mas? s^rzadko eksploatowane.
Konstrukcja radiotelefonów przewoznych oraz ich nieduze wymiary sprawiaj^, ze bardzo cz?sto instaluje si? je na stanowiskach kierowania oraz w punktach alarmowania i pelni^one funkcj? radiotelefonów stacjonarnych. W zwi^zku z powyzszym do grupy urz^dzen stacjonarnych w prezentowanych badaniach zaliczono równiez urz^dzenia przewozne na stale instalowane w wyzej wymienionych miej-scach. W przypadku tej grupy urz^dzen, instalowa-nych zarówno w pojazdach, jak i na stanowiskach kierowania, nie s^, one zintegrowane z anten^, lecz pol^czone kablem, co umozliwia umieszczenie ante-ny w znacznej odleglosci od stanowiska pracy. Naj-cz?sciej spotykanymi przypadkami lokalizacji ante-
D01:10.12845/bitp.31.3.2013.15
ny s^ dach pojazdu lub budynku, albo samodzielny maszt, który moze byc zlokalizowany w znacznej odleglosci od budynku [10].
2. Systemy l^cznosci bezprzewodowej wykorzystywane w jednostkach PSP
Celem rozpoznania charakterystyki systemów l^cznosci bezprzewodowej wykorzystywanych w jednostkach PSP Centralny Instytut Ochrony Pracy -Panstwowy Instytut Badawczy przeprowadzil bada-nia ankietowe dotycz^ce profesjonalnych urz^dzen l^cznosci bezprzewodowej. Wzi?lo w nich udzial 54 przedstawicieli 25 miejskich i powiatowych jedno-stek PSP. Zadeklarowali oni wykorzystywanie pi?-ciu pasm cz?stotliwosci na potrzeby realizacji zadan sluzbowych (Ryc. 1):
• pasmo 147-174MHz - l^cznosc konwencjonal-na umozliwiaj^ca transmisj? glosu na niewielkim obszarze dzialania, charakteryzuje si? ona tym, ze kazdy kanaljest przeznaczony dla konkretnej grupy uzytkowników,
• pasmo 380-450MHz - l^cznosc trankingowa umozliwiaj^ca transmisj? glosu i danych na do-wolnym obszarze dzialania za pomoc^ stacji po-srednicz^cych, charakteryzuj^ca si? dynamicz-nym zarz^dzaniem kanalami, co ma wplyw m.in. na skrócenie czasu oczekiwania na pol^czenia,
• GSM 900 - standard publicznej telefonii komórkowej umozliwiaj^cy transmisje glosu i danych w pasmie cz?stotliwosci 880-960MHz, najcz?s-ciej spotykany na obszarach podmiejskich,
• DCS 1800 - standard publicznej telefonii komórkowej umozliwiaj^cy transmisje glosu i danych wpasmie cz?stotliwosci 1710-1880MHz, najcz?-sciej spotykany na obszarach wielkomiejskich,
• UMTS 2140 - standard umozliwiaj^cy transmisj? glosu i danych z duz^ przepustowosci^ oraz pro-wadzenie wideopol^czen, wyst?puj^cy na obszarach wielkomiejskich oraz wzdluz glównych kra-jowych szlaków komunikacji drogowej.
Podstawowymi systemami, które realizuj^pol^-czenia pomi?dzy omawianymi profesjonalnymi radiotelefonami mobilnymi s^ systemy l^cznosci kon-wencjonalnej i trankingowej PSP. System l^czno-sci konwencjonalnejjest dost?pny wsród funkcjona-riuszy pracuj^cych zarówno w duzych jednostkach miejskich, jak i w jednostkach podmiejskich. System l^cznosci trankingowej jest obecnie spotykany glównie w duzych aglomeracjach miejskich. Natomiast systemy GSM 900, DCS 1800 oraz UMTS s^ na co dzien uzywane nie tylko przez pracowników PSP, ale i przez ogól ludnosci.
Profesjonalne urz^dzenia l^cznosci bezprzewodowej (radiotelefony) s^ urz^dzeniami znacznie rózni^cymi si? od aparatów pracuj^cych w publicz-nych systemach telefonii komórkowej, powszech-
nie uzywanych przez ludnosc. Mog^, one pracowac przy wiçkszych poziomach emisji pola elektromagnetycznego zapewniaj^cych wiçkszy zasiçg i z in-nymi czçstotliwosciami. Radiotelefony stacjonarne i przewozne s^urz^dzeniami pracuj^cymi z mocami z zakresu od 10-25W. W przypadku radiotelefonów przenosnych mamy do czynienia z moc^, wyjsciow^, z zakresu od 1-5W, natomiast telefony komórkowe charakteryzuj^, siç duzo mniejsz^, moc^, z przedzia-lu od 0,25-2W, w zaleznosci od generacji systemu l^cznosci.
З. Metodyka badan pól elektromagnetycznych
Ocenç narazenia pracowników PSP na pola elektromagnetyczne wykonano w oparciu o pomia-ry wartosci chwilowych natçzen pola elektrycznego (E, wyrazonego w woltach na metr, V/m) oraz ma-gnetycznego (H, wyrazonego w amperach na metr, A/m). Pomiary tych wielkosci dotyczyly typowych, rzeczywistych warunków pracy obejmuj^cych nada-wanie i odbieranie informacji dla wszystkich uzywanych typów radiotelefonów. Zostaly one wykona-ne zgodnie z metodyk^, okreslon^w polskiej normie [12].
Zgodnie z wymaganiami normy sesje pomiaro-we obejmowaly:
• identyfikacjç czçstotliwosci pola elektromagnetycznego wytwarzanego przez urz^dzenie mobil-nej l^cznosci bezprzewodowej z zastosowaniem selektywnego miernika SRM-3000 prod. Narda, z antena izotropow^, typu P/N 3501/01 do pomia-ru wartosci skutecznej pola elektrycznego z pasma czçstotliwosci 27MHz - 3 GHz, w zakresie od 0,25mV/m do 435 V/m, z funkcj^, analizato-ra widma,
• szerokopasmowe pomiary punktowe pierwotnego pola elektrycznego (niezaburzonego obecnosci^, pracowników lub innych osób) wokól mobilnych urz^dzen l^cznosci bezprzewodowej z zastosowaniem miernika EMR-300 Radiation Meter prod. Wandel & Goltermann z izotropow^, sond^, typu 8.2 do pomiaru wartosci skutecznej natçzenia pola elektrycznego z pasma czçstotliwosci 100kHz -3GHz, w zakresie od 0,4 do 800 V/m,
• szerokopasmowe pomiary punktowe pierwotne-go pola magnetycznego wokól mobilnych urz^-dzen l^cznosci bezprzewodowej z zastosowaniem miernika EMR-300 Radiation Meter prod. Wandel & Goltermann z izotropow^, sond^typu 10.2 do pomiaru wartosci skutecznej natçzenia pola magnetycznego z pasma czçstotliwosci 27MHz -1GHz, w zakresie od 0,02 do 16 A/m.
Mierniki, wzorcowano, w, laboratorium, Glówne-go Urzçdu Miar (GUM) oraz w akredytowanym laboratorium wzorcuj^cym CIOP-PIB (certyfikat Pol-
DOI:1Q.12845/bitp.31.3.2Q13.15
skiego Centrum Akredytacji nr AP 061). Równiez powszechnie akceptowane zalecenia miçdzynarodo-we wskazuj^podobnie do polskiej normy, ze miar^, narazenia na pola elektromagnetycznejest natçzenie pierwotnego pola elektrycznego i magnetycznego w miejscu przebywania czlowieka [4][5].
Ze wzglçdu na rózne rodzaje radiotelefonów wykorzystywanych przez jednostki PSP (radiotelefony przenosne, przewozne i stacjonarne), a co za tym idzie rózny charakter narazenia funkcjonariu-szy, sesjami pomiarowymi objçto:
• rozklad przestrzenny pola elektromagnetycznego wokól, róznych, radiotelefonów, przenosnych, (na-sobnych),,
• natçzenie pola elektrycznego i magnetycznego we wnçtrzu pojazdów interwencyjnych wyposa-zonych w radiotelefon przewozny i antenç moco-wan^, do karoserii poza kabin^pasazersk^,
• natçzenie pola elektrycznego w punktach alarmo-wania i na stanowiskach kierowania wyposazo-nych w radiotelefon stacjonarny i antenç instalo-wan^na maszcie znajduj^cym siç na zewn^trz bu-dynku.
Pomiary rozkladu przestrzennego pola elektro-magnetycznego, wytwarzanego przez radiotelefon odsuniçty od ciala uzytkownika na odleglosc wyci^-gniçtej rçki wykonano z uzyciem miernika umiesz-czonego na drewnianym statywie. Pomiar polegal na zdalnym odczycie wyniku pomiaru z miernika przez separuj^ce l^cze optyczne, przy zwiçkszaniu odle-glosci pomiçdzy anten^, radiotelefonu a sond^, po-miarow^, (od 10 do 70 cm), i zostal wykonany dla wszystkich dostçpnych trybów pracy, z jakimi pra-cowaly badane radiotelefony.
4. Zasady oceny poziomu narazenia pracowników na pole elektromagnetyczne
Zgodnie z wymaganiami prawa pracy pracowni-cy w trakcie wykonywania zadan sluzbowych nara-zeni na pola elektromagnetyczne mog^, podlegac [7] [8][15][17]:
• ekspozycji pozazawodowej, kiedy podlega-j^, oddzialywaniu slabego pola, w którym nie ma ograniczen ekspozycji ludnosci i pracowników, tj przebywaj^, w polach tzw. strefy bezpiecznej (SB). W przypadku czçstotliwosci wykorzystywanych przez l^cznosc konwencjonaln^i trankin-gow^, s^, to pola o wartosci natçzenia pola elektrycznego ponizej 6,7V/m, a magnetycznego po-nizej 0,02 A/m.
• ekspozycji zawodowej, kiedy s^ narazeni na silniej-sze pola, w których wolno przebywac jedynie pra-cownikom przeszkolonym nt. zasad bezpiecznej pracy przy zródlach pola i zostal potwierdzony brak przeciwwskazan zdrowotnych do narazenia tych pracowników na pola elektromagnetyczne, tj. prze-
bywaj\ w polach tzw. strefy posredniej lub zagroze-nia (SP + SZ). S^ to pola o nat?zeniach przewyz-szaj^cych granic? ekspozycji pozazawodowej, a nie przekraczaj\cych granicy ekspozycji zabronionej. • ekspozycji zabronionej, kiedy s^narazeni na sil-ne pola tzw. strefy niebezpiecznej (SN), tj. pod-legaj^ narazeniu zabronionemu przez prawo pra-cy (zadania w takich polach powinny byc wy-konywane jedynie przez pracowników ubranych w specjalne kombinezony ochronne). Dla oma-wianych systemów l^cznosci strefa niebezpiecz-na to pola elektryczne o nat?zeniu przekraczaj^-cym 200V/m, lub pola magnetyczne przekracza-j^ce 0,53A/m.
6. Wyniki badan
6.1. Radiotelefony przenosne
Zródlem pola elektromagnetycznego w przypad-ku radiotelefonów przenosnych s^ anteny b?d^ce zintegrowanym elementem urz^dzenia. Zastosowa-nie akcesoriów dodatkowych, typu zestawy mikrofo-no-sluchawkowe, pozwala na trwaly montaz terminala w wybranym miejscu i zwolnienie r^k w czasie rozmowy. Zazwyczaj montuje si? je przy paskach lub wklada do kieszeni kurtki. Jednak nie przyczynia si? to do calkowitej eliminacji narazenia na pola elek-tromagnetyczne. Rozwi^zania te mog^ co najwyzej przyczynic si? do zmiany rozkladu przestrzennego narazenia wybranych cz?sci ciala [10].
Na rycinach 2-5 przedstawiono nat?zenia pola elektrycznego i magnetycznego zmierzonego wjed-nostkach PSP podczas standardowych warunków pracy w czasie nadawania, z uwzgl?dnieniem try-bów pracy LOW i HIGH, w otoczeniu przenosnych profesjonalnych urz^dzen l^cznosci bezprzewodo-wej. Pomiary przeprowadzono przy 12 radiotelefonach systemu konwencjonalnego pracuj^cych w try-bie LOW oraz przy 20 radiotelefonach pracuj^cych w trybie HIGH, oraz przy 6 radiotelefonach systemu trankingowego pracuj^cych w r?cznie wybieranym trybie LOW i HIGH w standardzie EDACS.
Urz^dzenia z grupy przenosnych stanowi^ naj-liczniejsz^ grup? radiotelefonów uzytkowanych przez funkcjonariuszy PSP zapewniaj^cych l^cz-nosc pomi?dzy jednostkami prowadz^cymi dziala-nia w terenie. W urz^dzeniach pracuj^cych w syste-mie konwencjonalnym oraz w standardzie EDACS w systemie trankingowym istnieje mozliwosc wy-boru trybu pracy LOW i HIGH oznaczaj^cych od-powiednio prac? z mniejsz^ (1W) lub wi?ksz^moc^ wyjsciow^ (4W), co przeklada si? na rózny zasi?g dzialania. Z wykonanych badan w jednostkach PSP wynika, ze w zwi^zku z powyzszym, aby zapewnic funkcjonariuszom niezawodnosc i skutecznosc po-l^czen na mozliwie najwi?kszym obszarze dzialania
DOI:10.12845/bitp.31.3.2013.15
radiotelefony przenosne maj^, niejednokrotnie za-programowany na stale tylko tryb pracy HIGH.
Przeprowadzone pomiary i ocena pola elektrycz-nego, i, magnetycznego, o, cz?stotliwosci, z, pasma, 147-174MHz i z pasma 380-450MHz wytwarza-nych, przez, radiotelefony, przenosne, (nasobne), wy-kazala,, ze, w, czasie, nadawania, w, otoczeniu, radio-telefonów wyst?puje pole elektromagnetyczne ekspozycji zawodowej (wg wspomnianych wymagan prawa pracy). Zasi?gi pola elektromagnetycznego ekspozycji zawodowej we wszystkich dost?pnych trybach pracy zostaly zaprezentowane w tabeli 1.
Nie stwierdzono ekspozycji zabronionej. Jednak uzytkownik radiotelefonu znajduj^cy si? w od-leglosci od anteny nieprzekraczaj^cej dlugosci wy-ci^gni?tej r?ki narazony jest na pola elektromagnetyczne ekspozycji zawodowej strefy zagrozenia lub posredniej (Ryc 2-5). Maksymalne stwierdzone za-si?gi pól elektromagnetycznych ekspozycji zawodowej wynosily 80 i 100cm odpowiednio dla radiotelefonów w systemie konwencjonalnym oraz trankingowym w standardzie EDACS (Tabela 1). Wynika st^d, ze równiez osoby znajduj^ce si? w pobli-zu uzytkownika radiotelefonu mog^, znajdowac si? w polach stref ochronnych.
6.2. Radiotelefony przewozne
Glównym zródlem pola elektromagnetycznego w przypadku radiotelefonów przewoznych s^, anteny, które s^zamocowane na stale lub za pomoc^ma-gnesowych podstaw do karoserii pojazdów. Anteny te nie s^, zintegrowane z radiotelefonami, lecz po-l^czone za pomoc^, przewodu ekranowanego, dzi?ki czemu radiotelefon znajduje si? wewn^trz pojazdu, w pewnej odleglosci od anteny.
Rycina 6 prezentuje nat?zenia pola elektrycznego zmierzonego w pojazdach interwencyjnych wy-posazonych w profesjonalne radiotelefony mobil-ne z grupy przewoznych. Pomiary wykonano w 15 róznego typu pojazdach interwencyjnych uzytkowanych w róznych warunkach otoczenia przez miejskie oraz powiatowejednostki PSP.
Przeprowadzone pomiary i analiza pól elektrycz-nych oraz magnetycznych o cz?stotliwosci ok. 147174MHz, wytwarzanych przez radiotelefony przewozne znajduj^ce si? w pojazdach interwencyjnych wykazala mozliwosc wyst?powania podczas pracy radiotelefonu w trybie „nadawania" wewn^trz pojazdów pola elektrycznego o nat?zeniach odpowia-daj^cych ekspozycjom pozazawodowej i zawodowej [15] na wszystkich ocenianych miejscach (kie-rowcy, dowódcy oraz za nimi). Na miejscach tych nie stwierdzono wyst?powania ekspozycji zabronionej. Uzytkownik radiotelefonu znajduje si? we-wn^trz pojazdu (oddalony od anteny umieszczanej w róznych miejscach karoserii) i narazony jest jedynie na pola elektryczne odpowiadaj^ce ekspozycji
pozazawodowej lub zawodowej (Rye. 6). W przy-padku pola magnetyeznego stwierdzono wystçpo-wanie pól ekspozyeji pozazawodowej tj. o natçze-niaeh ze strefy bezpieeznej.
6.3. Radiotelefony stacjonarne
Na stanowiskaeh alarmowania moze bye zain-stalowanyeh wiele radiotelefonów staejonarnyeh. Na stanowisku takim obowi^zki sluzbowe wykonu-je zazwyezajjeden lub dwóeh praeowników w ei^gu trwania zmiany roboezej.
Ryeina 7 prezentuje zakres zmiennosei wartosei maksymalnyeh, srednieh i median ehwilowego natç-zenia pola elektryeznego zarejestrowanyeh w ezasie 10 minut (1500 próbek) na stanowiskaeh dyspozy-torów w punktaeh alarmowania 25 jednostek miej-skieh i powiatowyeh (l^eznie 50 stanowisk). Po-miary wykonano dla 3-4 sekweneji obejmuj^eyeh wl^ezanie przez praeownika kolejnyeh radiotelefonów staejonarnyeh bçd^eyeh wyposazeniem danego punktu alarmowania.
W przypadku korzystania z radiotelefonów staejonarnyeh eksploatowanyeh w punktaeh alarmowania zmierzono natçzenia pola elektryeznego o war-
D01:10.12845/bitp.31.3.2013.15
tosciach odpowiadaj^cych strefie bezpiecznej (eks-pozycja pozazawodowa) [9]. Maksymalna zmierzo-na wartosc nat^zenia pola elektrycznego wyniosla 5,4V/m (Ryc. 7). Wynika st^d, ze dyzurni pelni^cy obowi^zki na stanowiskach alarmowania nie s^, na-razeni na pola elektromagnetyczne stref ochronnych.
7. Podsumowanie
Przeprowadzone pomiary oraz ocena pól elek-trycznych i magnetycznych z pasma cz^stotliwosci 147-174MHz (l^cznosc konwencjonalna) oraz 380450MHz (l^cznosc trankingowa) wytwarzanych przez radiotelefony przenosne oraz przewozne wy-kazaly, ze w czasie nadawania w otoczeniu radiotelefonów wyst^puR pola o poziomie ekspozycji zawodowej tj. takiej, w których dozwolone jest prze-bywanie jedynie pracowników, których przeszkolo-no nt. zasad bezpiecznej pracy przy zródlach pola i którzy nie maj^ przeciwwskazan zdrowotnych do narazenia na pola elektromagnetyczne. W przypadku uzycia radiotelefonów stacjonarnych mamy do czynienia ze slabsz^ ekspozycji pozazawodow^ na pola, tj. w tym przypadku nie ma ograniczen doty-cz^cych ekspozycji pracowników i ludnosci.
Tabela 1
Zasiçgi pola elektryeznego i magnetyeznego o natçzeniaeh ekspozycji pozazawodowej wystçpuj^ce
wokol radiotelefonow przenosnyeh
Table 1
Ranges of electric and magnetic field of general public permissible exposure level in the vicinity
ofwireless communication handsets
System l^cznosci / communication system Odleglosc od anteny / Distance from antenna [cm]
Pole elektryczne/ Electric field Pole magnetyczne/ Magnetic field
Mediana Min-Max Mediana Min-Max
konwencjonalny / conventional 65 40-80 40 30-55
trankingowy /trunked EDACS 90 85-100 50 40-80
Urz^dzenia l^cznosci bezprzewodowej w jednostkach PSP Wireless communications devices in State Fire Service units
Lacznosc
DCS 1800 MHz UMTS 2140 MHz konwencjonalm /
8 % 4 "/o Conventional
communication 380 - 450 MHz
17%
Ryc. 1. Wykorzystywane przez funkejonariuszy Panstwowej Strazy Pozarnej urz^dzenial^cznosei bezprzewodowej
(wyniki badan ankietowych CIOP-PIB) Fig. 1. Wireless communication devices usedby State Fire Service officers (results ofquestionnaire studies ofCIOP-PIB)
SN
D01:10.12845/bitp.31.3.2013.15
SP+SZ <
SB i
>
о та ф
>
löö 70
40
n ¡а
и ai
© Ol
1 1 <ù ^
~dï о ^
m. g §
■N LiJ
10
7
0
■ Mediana /M s d i a n □ 25%-75.%.
Min-Maks/ Min - Мая
X
I
?
?
1
Tryb pracy i miejs'ce pomiaru Runtime mode and measurement location Rye. 2 Wyniki pomiaröw natçzenia pola elektrycznego w funkeji odleglosci od anten profesjonalnych urz^dzen l^cznosci bezprzewodowej pracuj^cych w systemie konwencjonalnym (H - tryb pracy HIGH; L - tryb pracy LOW; SB
- ekspozycja pozazawodowa; SP+SZ - ekspozycja zawodowa; SN - ekspozycja zabroniona) Fig. 2 Electric field strength measurement results in the function of distance from the antennas of conventional system professional wireless communication devices (H - runtime mode HIGH; L - runtime mode LOW; SB - general public permissible exposure; SP+SZ - occupational exposure; SN - prohibited exposure)
Rye. 3. Wyniki pomiaröw natçzenia pola magnetycznego w funkeji odleglosei od anten profesjonalnych urz^dzen l^cznosci bezprzewodowej pracuj^cych w systemie konwencjonalnym (H - tryb pracy HIGH; L - tryb pracy LOW; SB
- ekspozycja pozazawodowa; SP+SZ - ekspozycja zawodowa; SN - ekspozycja zabroniona; * - czulosc miernika) Fig. 3. Magnetic field strength measurement results in the function ofdistance from the antennas ofconventional system professional wireless communication devices (H - runtime mode HIGH; L - runtime mode LOW; SB - general public permissible exposure; SP+SZ - occupational exposure; SN-prohibited exposure; * - sensitivity ofmeasurement device)
D01:10.12845/bitp.31.3.2013.15
SN
SP+SZ
SB
£ j-
O.E
m II
lis
20C
80 60 40
20
aj
M m
a ■ Mediana/ Median □ 25%-7 5%
-i a .. X Min-M ate / M in № ài
% TaF ! .
y & S Î TY
ËËËEËËEËË _| _| _j ..j ..j
É 3 ^ 3 P S Ife I 1
QQDlZlQi—'iZlQi—I LULULULULULULULLlUJ
»MMMIIOWMWW
Q Q -Q- Q Q O Q- Q Q LULULULULULULULULU
1 I
L □
LU
Rcdzaj standardu trankingowego ! nmejsoe pomiaru Trunked com nn un ¡cation standard and m easurem ent location
Rye. 4. Wyniki pomiarow natçzenia pola elektrycznego w funkcji odleglosci od anten profesjonalnych urz^dzen l^cznosci bezprzewodowej pracuj^cych w systemie trankingowym (EDACS -L - standard EDACS i tryb pracy LOW; EDACS -H- standard EDACS i tryb pracy HIGH; SB - ekspozycja pozazawodowa; SP+SZ - ekspozy cja zawodowa;
SN - ekspozycja zabroniona) Fig. 4. Electric field strength measurement results in the function ofdistance from the antennas oftrunked system professional wireless communication devices (EDACS -L - standard EDACS and runtime mode LOW; EDACS -H-standard EDACS and runtime mode HIGH; SB - general public permissible exposure; SP+SZ - occupational exposure;
SN - prohibited exposure)
SN
SP+SZ
SB
1,00 0,70
0.10
N
a) aj B 7d
0,1 0 0.07
a
a .
« M ediana i M sd¡an □ 25%-75%
IMin-Malsi M in - M ax
0
0
Rodzaj standardu trankingowego i m iejsce pom ¡aru Trunked communication standard and measurementiocation Rye. 5. Wyniki pomiarow natçzenia pola magnetycznego w funkeji odleglosci od anten profesjonalnych urzadzen l^cznosci bezprzewodowej pracujqcych w systemie trankingowym (EDACS -L - standard EDACS i tryb pracy LOW; EDACS - H - standard EDACS i tryb pracy HIGH; SB - ekspozycja pozazawodowa; SP+SZ - ekspozycja zawodowa;
SN - ekspozycja zabroniona; * - czulosc miernika) Fig. 5. Magnetic field strength measurement results in the function ofdistance from the antennas oftrunked system professional wireless communication devices (EDACS -L - standard EDACS and runtime mode LOW; EDACS -H-standard EDACS and runtime mode HIGH; SB - general public permissible exposure; SP+SZ - occupational exposure;
SN - prohibited exposure; * - sensitivity ofmeasurement device)
D01:10.12845/bitp.31.3.2013.15
SN-
SP+SZ <
SB^
E :>
1 GO 70
40
« en S â
"2 Si H s
Cl a OÏ :'jB
■N UJ
10
7
■ Me d i a n a / Median □ 25%-75%
■ « ■
r 1
1,1 .Q T3
T3
•■o
ï
te ai
11 fi f
to!
s tj
■■O
ï
r c OJ
m E ^
S w
ii tu
Mi el s-ce pomiaru Measurement location
Rye. 6. Wyniki pomiarow nat^zenia pola elektrycznego wewn^trz pojazdow interwencyjnych uzytkowanych przez PSP z anten^montowan^na stale do karoserii pojazdu (SB - ekspozycja pozazawodowa; SP+SZ - ekspozycja zawodowa;
SN - ekspozycja zabroniona) Fig. 6. Results of electric field strength measurement inside interventional vehicles used by State Fire Service with an antenna permanently mounted to the vehicle's body (SB - general public exposure; SP+SZ - occupational exposure;
SN - prohibited exposure)
Rye. 7. Wartosci maksymalne, srednie i mediany 10 minutowej rejestraeji natçzenia pola elektrycznego na stanowiskach dyspozytorow w punktach alarmowania wyposazonych w urz^dzenia l^cznosci bezprzewodowej (SB - ekspozycja
pozazawodowa; SP+SZ - ekspozycja zawodowa; SN - ekspozycja zabroniona; * - czulosc miernika) Fig. 7. Maximum, mean and median values of10 minutes records of electric field strength on operators worksites in emergency points with wireless communication devices installed (SB - general public exposure; SP+SZ - occupational exposure; SN - prohibited exposure; * - sensitivity ofmeasurement device)
Publikacja opracowana na podstawie wyników II etapu programu wieloletniego „Poprawa bezpieczenstwa i warun-ków pracy", finansowanego w latach 2011-2013 w zakresie zadan sluzb panstwowych przez Ministerstwo Pracy i Poli-tyki Spolecznej. Koordynator programu: Centralny Instytut Ochrony Pracy - Panstwowy Instytut Badawczy.
Literatura
1. B^k M., Zmyslony M., Wplyw pola elektroma-gnetycznego dorqcznych telefonów komórko-wych na wybrane funkcje osrodkowego ukladu nerwowego - przeglqd literatury, „Medycyna Pracy", 2010,61(6), 671-683.
2. Bortkiewicz A., Skutki zdrowotne dzialania pól elektromagnetycznych - przeglqd badan, „Pod-stawy i Metody Oceny Srodowiska Pracy",
2008, 4(58), s. 67-87.
3. Bortkiewicz A., Gadzicka E., Szymczak W., Zmyslony M., Ekspozycja na pola elektroma-gnetyczne a funkcjonowanie ukladu krqzenia -badania wlasne, „Bezpieczenstwo Pracy", 2013, 9(504), s. 30-32.
4. Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2013/35/UE z dnia 26 czerwca 2013 r. w spra-wie minimalnych wymagan w zakresie ochrony zdrowia i bezpieczenstwa dotycz^cych nara-zenia pracowników na zagrozenia spowodowa-ne czynnikami fizycznymi (polami elektroma-gnetycznymi), Dziennik Urzçdowy Unii Euro-pejskiej L 179/1.
5. ICNIRP, Guidelines for Limiting Exposure to Time-Varying Electric, Magnetic, and Electro-magneticFields (up to 300 GHz), „Health Physics", 1998, 74(4), s. 494-522.
6. IEC 62209-1 ed1.0-2005 Human exposure to radio frequency fields from hand-held and body-mounted wireless communication devices - Human models, instrumentation, and procedures -Part 1: Procedure to determine the specific absorption rate (SAR) for hand-held devices used in close proximity to the ear (frequency range of 300 MHz to 3 GHz). International Electrotech-nical Commission, Geneva, Switzerland, 2005.
7. Karpowicz J., Gryz K., Ograniczanie ryzyka zawodowego przy zródlach pól elektromagnetycznych - wybrane zródla pól i charakterysty-ka odziezy ochronnej, „Bezpieczenstwo Pracy"
2009, 2(449), s. 2-5.
8. Karpowicz J., Gryz K., Pola i promieniowanie elektromagnetyczne, rozdzial w pracy zbioro-wej, (red.) D. Augustynskiej i M. Posniak, Czyn-niki szkodliwe w srodowisku pracy. Wartosci do-puszczalne 2012, CIOP-PIB, Warszawa, 2012.
9. Leszko W., Gryz K., Ocena zagrozen elektromagnetycznych na stanowiskach dyspozytorów punktów alarmowania jednostek ratowniczo--gasniczych Panstwowej Strazy Pozarnej
D01:10.12845/bitp.31.3.2013.15
w Warszawie, „Bezpieczenstwo Pracy", 2009, 9(456), s. 13-16.
10. Leszko W., Zradzinski P., Profesjonalna Iqcz-nosc mobilna i zwiqzane z niq zagrozenia elektromagnetyczne, „Bezpieczenstwo Pracy", 2012, 4(487), s. 15-17.
11. Mild H., Hardell L., Carlberg M., Uzytkowa-nie telefonöw komörkowych i bezprzewodowych a ryzyko wystqpowania guzöw mözgu zdiagno-zowanych w latach 1997-2003, „Bezpieczenstwo Pracy", 2007, 4, s. 22-26.
12. PN-T-06580:2002, Ochrona pracy w polach i promieniowaniu elektromagnetycznym w zakresie cz^stotliwosci od 0Hz do 300GHz. Ar-kusz 01. Terminologia. Arkusz 03. Metody po-miaru i oceny pola na stanowisku pracy.
13. Praca zbiorowa, Classifies Radiofrequency Electromagnetic Fields As Possibly Carcinogenic To Humans, The WHO/International Agency for Research on Cancer (IARC), Press Release nr 208; Lyon, France 2011.
14. Non-Ionizing Radiation, part 2: Radiofrequency electromagnetic fields, Volume 102, IARC monographs on the evaluation of carcinogenic risks to humans, 2013.
15. Rozporz^dzenie Ministra Pracy i Polityki Spolecznej z dnia 29.11.2002 r. w sprawie najwyz-szych dopuszczalnych st^zen (NDS) i nat^zen (NDN) czynnikow szkodliwych dla zdrowia w srodowisku pracy, DzU nr 217, poz. 1833, 2002.
16. Schmid G., Boltz T., Uberbacher R., Escori-huela-Navarro A., Bahr A., Dorn H., Sauter C., Eggert T., Danker-Hopfe H., Design and Dosimetric Analysis of a 385 MHz TETRA Head Exposure System for Use in Human Provocation Studies, Bioelectromagnetics 2012, 33(7), s. 594603.
17. Serwis Bezpieczniej, http://www.ciop.pl/26001. html;
dr inz. Patryk Zradzinski - w 2011 obronil doktorat w Centralnym Instytucie Ochrony Pracy - Pan-stwowym Instytucie Badawczym. Obecnie jest za-trudniony jako adiunkt w Pracowni Zagrozen Elektromagnetycznych tego Instytutu. Specjalizuje si? w modelowaniu numerycznym oddzialywania pole elektromagnetyczne - cialo czlowieka.
mgr inz. Wieslaw Leszko ukonczyl Szkol? Glow-n^ Sluzby Pozarniczej w 2007 roku. Obecniejest za-trudniony w Pracowni Zagrozen Elektromagnetycznych w Centralnym Instytucie Ochrony Pracy - Pan-stwowym Instytucie Badawczym.
