CC BY
5
Tuxtaxodjayeva M.A.
magistr
Toshkent davlat transport universiteti O'zbekiston Respublikasi
Ilmiy rahbar: Djumanova A.B., i.f.n.
dotsent
Toshkent davlat transport universiteti O'zbekiston Respublikasi
MOLIYAVIY HISOBOTNING XALQARO STANDARTLARIDA ASOSIY VOSITALARDA FOYDALANISH HOLATI TAHLILI VA UNI
YAXSHILASH YO'LLARI
Annotatsiya: Maqolada xalqaro moliyaviy hisobot standartlarida asosiy vositalardan foydalanish holati, tahlili va uni takomillashtirish yo'llari, shuningdek, O'zbekiston xo'jalik yurituvchi subyektlarini modernizatsiya qilish, texnik va texnologik qayta ishlash sharoitida buxgalteriya hisobining ahamiyatini oshirish masalalari muhokama qilinadi. -mamlakatda mavjud buxgalteriya hisobi va hisobotini zamonaviy ichki va xalqaro iqtisodiyot talablariga muvofiq jihozlash, isloh qilish. Shuningdek, O 'zbekistonda xalqaro standartlarning qo 'llanilishi va erishilayotgan yutuqlarning iqtisodiyotga ta'siri, yirik sarmoyalarni jalb etishi qayd etildi. Shuningdek, xalqaro standartlarni qo 'llash bo 'yicha xorijiy va mahalliy olimlarning ilmiy qarashlari keltirilgan. Umuman olganda, ushbu maqolada jahon iqtisodiy hamjamiyatiga integratsiyalashuvning zaruriy sharti bo 'lgan xalqaro hisob va hisobot tizimini joriy etish zarurligi ta'kidlanadi va buning natijasida ilmiy asoslangan xulosalar chiqariladi.
Umuman olganda, ushbu maqolada jahon iqtisodiy hamjamiyatiga integratsiyalashuvning zaruriy sharti bo 'lgan xalqaro hisob va hisobot tizimini joriy etish zarurligi ta'kidlanadi va buning natijasida ilmiy asoslangan xulosalar chiqariladi. Shuningdek, O'zbekistonning eksportga yo'naltirilgan iqtisodiyotini tashqi bozorlarga chiqarish uchun mustahkamlash va xorijiy banklarning imtiyozli kreditlaridan foydalanish imkoniyatini yaratish maqsadida jahon iqtisodiy hamjamiyatiga integratsiyalashuvning zaruriy sharti bo 'lgan xalqaro hisob va hisobot tizimini joriy etish zarur.
Mualliflar ko 'plab mamlakatlarda keng qo 'llaniladigan moliyaviy hisobotlarni tayyorlash va taqdim etishning standart tamoyillarining xalqaro tizimi bo 'lgan XMHS da belgilangan tamoyillar va qoidalar bo 'yicha o 'z fikr va takliflarini taqdim etadilar.
O'zbekiston xo'jalikyurituvchi subyektlarini modernizatsiya qilish, texnik va texnologik qayta jihozlash sharoitida buxgalteriya hisobi tizimining ahamiyati ortib bormoqda. Mamlakatimizda mavjud buxgalteriya hisobi va hisobot tizimini zamonaviy milliy va xalqaro iqtisodiyot talablari asosida isloh
qilish bugungi kunda iqtisodiyotni rivojlantirishning eng dolzarb va muhim shartidir.
O'zbekistonning eksportga yo'naltirilgan iqtisodiyotining tashqi bozorlarga chiqishi va imtiyozli kreditlardan foydalanish imkoniyatlarini kengaytirish maqsadida jahon iqtisodiy hamjamiyatiga integratsiyalashuvning asosiy sharti bo 'lgan xalqaro hisob va hisobot tizimini joriy etish bo 'yicha tavsiya va takliflar ishlab chiqilmoqda. xorijiy banklardan.
Kalit so'zlar: xalqaro buxgalteriya hisobi, modernizatsiya, XMHS, moliyaviy hisobot, kapital, balans, aktivlar.
Tukhtakhodzhaeva M.A.
master
Tashkent State Transport University Uzbekistan, Tashkent
Scientific adviser: Dzhumanova A.B., candidate in economic sciences
associate professor Tashkent State Transport University Uzbekistan, Tashkent
THE STATUS OF THE USE OF FIXED ASSETS IN INTERNATIONAL FINANCIAL REPORTING STANDARDS ANALYSIS AND WAYS TO
IMPROVE IT
Abstract: Modernization of economic entities of Uzbekistan, increasing the value of accounting in the context of technical and technological re-equipment, reforming the existing accounting in the country and reporting in accordance with the requirements of modern national and international economy. It was also noted that the application of international standards in Uzbekistan and the impact of its achievements on the economy and the attraction of large-scale investment. Scientific views of foreign and domestic scientists on the application of international standards are also cited. In general, this article emphasizes the need to introduce an international accounting and reporting system, which is a prerequisite for integration into the world economic community, and as a result draws scientifically sound conclusions.
In general, this article emphasizes the need to introduce an international accounting and reporting system, which is a prerequisite for integration into the world economic community, and as a result draws scientifically sound conclusions. It is also necessary to introduce an international accounting and reporting system, which is a prerequisite for integration into the world economic community in order to strengthen the export-oriented economy of Uzbekistan to access foreign markets and create access to soft loans from foreign banks.
The authors present their views and suggestions on the principles and rules set out in IFRSs, which represent an international system of standard principles for the preparation and presentation of financial statements that are widely used in many countries.
In the context of modernization, technical and technological re-equipment of economic entities of Uzbekistan, the value of the accounting system is growing. Reforming the existing accounting and reporting system in our country in accordance with the requirements of the modern national and international economy is the most urgent and important condition of the economy today.
Recommendations and proposals have been made to introduce an international accounting and reporting system, which is a key condition for integration into the world economic community in order to strengthen the access of Uzbekistan's export-oriented economy to foreign markets and access to soft loans from foreign banks.
Keywords: international accounting, modernization, IFRS, financial statements, capital, balance sheet, assets.
Hozirgi jahon iqtisodiyotida mamlakatimizda global hisob siyosati olib borilmoqda va standartlar qabul qilinmoqda. Chunki buxgalteriya siyosati va shaffoflik har qanday axborot foydalanuvchisi uchun tushunarli va potentsial investorga malakali moliyaviy qarorlar qabul qilish imkonini beradi.
O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 2020-yil 24-fevraldagi "Moliyaviy hisobotning xalqaro standartlariga o'tishga doir qo'shimcha chora-tadbirlar to'g'risida"gi PQ-4611-son qarori mamlakatimizda hisob siyosatida yangi sahifa bo'ldi. (1).
Qarorga muvofiq, 2021-yil 1-yanvardan boshlab buxgalteriya hisobi XMHS asosida olib boriladi:
- aksiyadorlik jamiyatlari
- tijorat banklari
- sug'urta tashkilotlari
- yirik soliq to'lovchilar toifasiga kiruvchi yuridik shaxslar.
Xususan, bu qaror dunyoga yangicha nigoh bilan qaragan Respublikamiz uchun imkon qadar yopiq iqtisodiyotdan voz kechib, ochiq, shaffof va yangi iqtisodiyotni yaratishga qaratilgan yana bir qadamdir.
Bizning fikrimizcha, moliyaviy hisobotni xalqaro standartlarga muvofiq yuritish zarurati quyidagilarga asoslanadi:
Birinchidan, jahon mamlakatlari moliyaviy buxgalteriya hisobi va hisobotiga qo'yiladigan milliy talablar asosida shakllantirish imkoniyatiga ega bo'lishi, o'rganilayotgan ob'ektning moliyaviy holatini aniqlash, solishtirish va solishtirish imkoniyatini bermay qo'ymaslik;
Ikkinchidan, XMHS talablaridan hisob va hisobotlar uchun etalon sifatida foydalanish mamlakatning investitsion jozibadorligini oshirish va
mahalliy mulkdorlarning axborotga bo'lgan ehtiyojlarini qondirishga xizmat qiladi;
Uchinchidan, milliy qimmatli qog'ozlar bozori jahon fond birjalarida sotilishi va valyuta tushumini oshirishi mumkin bo'ladi:
To'rtinchidan, milliy iqtisodiyotda xalqaro kompaniyalar sonini ko'paytirish va faoliyatini kengaytirishga xizmat qiladi.
Beshinchidan, XMHS talablariga muvofiq yagona tan olingan moliyaviy hisobotni tayyorlash uning samaradorligini oshiradi va tayyorlash xarajatlarini kamaytiradi.
Xullas, XMHSga o'tish juda ko'p imkoniyatlarni beradi va bu jarayonning shu kungacha cho'zilishining bir qancha sabablari bor:
- O'zbekistonning yangi tarixi boshlanishidan avval respublikamiz hokimiyati mamlakatimiz iqtisodiyotining jahon iqtisodiyoti uchun yopiqligidan manfaatdor edi.
- davlat moliyaviy axborotni yetkazib beruvchi va ayni paytda moliyaviy axborotdan foydalanuvchiga aylanadi. Bu esa, o'z navbatida, moliyaviy axborotning qiymati va shakllanishiga bir tomonlama qarashga olib keldi.
- Mamlakatimizda iqtisodiyotni raqamlashtirish darajasi pastligi va uning texnik jihatdan yaxshi yo'lga qo'yilmagani.
- malakali mutaxassislar va darsliklar yetishmasligi, shuningdek, chet tillarni bilish darajasi pastligi.
- mamlakatimizning yashirin iqtisodiyotdagi ulushining yuqoriligi.
XMHS talablariga muvofiq to'liq moliyaviy hisobot tizimiga o'tishning
muvaffaqiyati va muddatini o'tish g'oyasi korxona va tashkilotlar tomonidan samarali boshqaruv asosi sifatida bevosita tushunilishi bilan oldindan belgilanishi mumkin.
Maxsus davlat dasturlari doirasida amalga oshirilmagan, davlat tomonidan qo'llab-quvvatlanmaydigan moliyaviy hisob va hisobotlarni XMHS tamoyillari asosida tashkil etish yaqin yillarda o'tish davrining asosiy vazifalarini hal etishga imkon bermaydi.
Ayrim xatti-harakatlarning noto'g'ri talqin qilinishi va xalqaro standartlar mazmunini o'zbek tiliga to'g'ri, malakali va o'qilishi mumkin bo'lgan tarzda tarjima qilish vazifasi eng dolzarb masalalardan biridir. Binobarin, XMHS Kengashi tuzilmasi hamda XMHS orqali kiritilgan o'zgartirishlar, sharhlar va standartlarni hisobga olgan holda amaldagi XMHS standartlarini o'zbek tiliga tarjima qilish, qayta nashr etish va yangilarini qabul qilish, shuningdek, ushbu materiallardan erkin foydalanishni ta'minlash zarur.
Materiallar va usular. O'zbekistonda buxgalteriya hisobi va moliyaviy hisobot tizimini isloh qilish jarayonini uch bosqichga bo'lish mumkin.
Birinchi bosqichda (1992-1997 yillar) buxgalteriya hisobi bo'yicha quyidagi qonun hujjatlari qabul qilindi va amaliyotga joriy etildi:
• 1992 yil 1 yanvardan O'zbekiston Respublikasida buxgalteriya hisobining yangi buxgalteriya hisobi kitobi joriy etildi. Joriy yilda "Auditorlik faoliyati to'g'risida"gi qonun qabul qilindi;
• O'zbekiston Respublikasining xalqaro amaliyotda va statistiklarda qabul qilingan hisob tizimlariga o'tish Davlat dasturi (O'zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 24.08.1994 yildagi 433-son qarori bilan tasdiqlangan);
• O'zbekiston Respublikasida buxgalteriya hisobi va hisoboti to'g'risidagi Nizom (O'zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 26.03.1994 yildagi 164-son qarori bilan tasdiqlangan);
• Mahsulot (ishlar, xizmatlar) tannarxiga kiritilgan ishlab chiqarish va ishlab chiqarish (ishlar, xizmatlar)ni realizatsiya qilish xarajatlari tarkibi va moliyaviy natijalarni shakllantirish tartibi to'g'risidagi nizom (Moliya vazirligi qarori bilan tasdiqlangan). Davlat prognozlash va statistika qo'mitasi va Davlat soliq qo'mitasining 1995 yil 1 yanvardagi);
• O'zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining 1996 yil 30 avgustda qabul qilingan «Buxgalteriya hisobi to'g'risida»gi qonuni;
• O'zbekiston Respublikasi Moliya vazirligining 1997 yil 15-sonli "Korxonalar (tashkilotlar)ning yillik va choraklik moliyaviy hisobotlarining shakllari va hajmini bayon qilish to'g'risida"gi 5-son buyrug'i (06.05.1997 y. 338-son)..
Buxgalteriya hisobini qabul qilish va amaliyotga bosqichma-bosqich joriy etish va bu me'yoriy hujjatlarni hisobot berish amaldagi buxgalteriya tizimini tubdan isloh qilishdan boshlandi.
Ikkinchi bosqich (1998 - 2001 yillar) quyidagi muhim standartlarni qabul qilish va tasdiqlash bilan belgilanadi:
Prezidentning qarori bu yangi iqtisodiy bilimlarni talab qiladi. Shu sababdan ham bir qator internet tarmoqlarida buxgalterlar tomonidan norozilik va norozilik bildirilishi mumkin. Yangi bilimlarni egallash va o'zlashtirish, yangi ish uslubini o'rganish kuch va mehnatni talab etadi. Ammo bugungi kundagi jahon iqtisodiyotidagi real vaziyat shundan iboratki, buxgalter faoliyatining asosini moliyaviy axborotdan foydalanuvchi, ya'ni investorlar va qaror qabul qiluvchi shaxslar manfaatlaridan farq qilmaydi. Afsuski, ko'pgina korxona va tashkilotlar buxgalterlarning vazifasi soliq deklaratsiyasining to'g'ri va o'z vaqtida rasmiylashtirilishini ta'minlash yoki nazorat va tekshirish uchun mas'ul ekanligini tushunishmaydi.
Ko'rinib turibdiki, eskicha fikrlash va ishlashga odatlangan buxgalterlar XMHS tamoyillarini noaniqlik va haddan tashqari mavhumlikda ayblaydilar. Buning asosiy sabablaridan biri shundaki, yangi qoidalar bosh buxgalterni o'zi iqtisodchi va moliyachi bo'lib ishlayotgan tashkilot ishini tushunishga majbur qiladi.
Shu bilan birga, xalqaro hisobot standartlarini joriy etish mamlakat iqtisodiyoti rivojlanishining yangi bosqichiga kirishiga shubha yo'q. XMHS hisobotida O'zbekiston korxona, tashkilot va kompaniyalari faoliyatidagi real
jarayonlar aks ettirilgan. Agar aktivlar bozor qiymati bo'yicha o'lchansa va zaxiralar to'g'ri hisoblansa, bu dunyoning aksariyat mamlakatlarida tashqi foydalanuvchilar uchun tushunarli bo'ladi. Natijada, XMHS joriy etilishi nafaqat O'zbekiston korxonalari, kompaniyalari va banklarining xalqaro darajaga chiqishiga, balki sarmoyani jalb qilishga ham yordam beradi.
Shularni inobatga olgan holda, Prezident qarori mamlakatimizda sarmoyaviy muhitni shakllantirish, uning ishini jadallashtirish uchun shart-sharoit yaratishga qaratilgan.
Shunday qilib, belgilangan me'yoriy-huquqiy baza xorijiy hamkorlarning keng ko'lamli investitsiya faoliyati uchun qulay shart-sharoit yaratib, ularning axborotga bo'lgan ehtiyojlarini qondirish va sarmoyalarini himoya qilishga xizmat qilmoqda.
Masalan, 2015-2020-yillarda asosiy kapitalga yo'naltirilgan investitsiyalar hajmi dinamikasini 2016-yildan boshlab XMHSga o'tish bo'yicha ishlarni yanada faollashtirish mamlakatimiz iqtisodiyotiga sezilarli ta'sir ko'rsatayotganida ham ko'rish mumkin. (3)
Table 1
FIXED CAPITAL INVESTMENT PER CAPITA
1ÜOOOQ.D
SOWQ-D
iOÏUWfl
«виол ияад .. -
Г T 1
Chet el investitsiyalari - kapital eksport qiluvchi mamlakatlarning import qiluvchi mamlakatlar xo'jalik yurituvchi sub'ektlari va qo'shma korxonalarning real va moliyaviy aktivlariga qo'ygan mablag'lari.(2)
Investitsiyalar kapitalning bir iqtisodiyotdan ikkinchisiga o'tishi, resurslarni qulayroq shartlarda taqsimlash demakdir.
Bu esa, o'z navbatida, xorijiy sarmoyaga ega bo'lgan investorga ma'lum bir hududda uzoqroq vaqt va resurslarga ega bo'lish imkonini beradi, bu esa investor uchun tushunarli bo'ladi.
O'zbekiston uchun jahon iqtisodiyoti uchun juda qiyin bo'lgan 2020-yildan tashqari asosiy kapitalga investitsiyalar hajmining o'zgarish dinamikasi o'sishda davom etmoqda. 2-jadval. (3)
fahle 1
FIXED CAP (TAL INVESTMENTS
2015 201& 2017 2018 2019 2020
Keyingi yillarda O'zbekistonda davlatning iqtisodiy siyosati tubdan o'zgarib, jadal islohotlar amalga oshirildi.
"Yangi O'zbekiston" shiori ostida davlatda davlat siyosati va iqtisodiyotda tub o'zgarishlar, burilishlar boshlandi.
O'zbekistonda iqtisodiyotimizni modernizatsiya qilish, har bir qaror va islohot inson huquq va erkinliklari, qonun ustuvorligini ta'minlash asosida mamlakatimizning yangi, demokratik qiyofasi yaratilmoqda.
Islohotlarimiz asosi, xalq bilan muloqot, xalq roziligi davlat siyosati darajasiga ko'tarilgani tufayli jamiyatimizda ochiqlik va erkinlik muhiti tobora yuksalmoqda. Prezident qarorini o'tgan yillar davomida aholi jon boshiga asosiy kapitalga qo'yilgan mablag'larni solishtirganda ko'rish mumkin. 3-jadval.(3)
FIXED CAPITAL INVESTMENT PER CAPITA
- 50000 t
5 4000.0 i
g 3Ü00.0 i
ZDOO.O
O'zbekiston Respublikasida XMHSga o'tish milliy iqtisodiyotimiz uchun o'ziga xos va to'g'ri yo'lni tanladi. Bu xalqaro standartlarga javob beradigan milliy buxgalteriya standartlarini ishlab chiqish va joriy etish usuli edi.
Bu borada Prezidentimiz qarori mamlakatimizning bugungi kun talablari va iqtisodiy kelajagini belgilab beruvchi asosiy hujjatga aylandi. Hozirda tizim
qanday ishlashi, kimning manfaatlari birinchi o'rinda turishi, iqtisodiy axborot va transport hujjatlarining salohiyati eng muhim masalalardan iborat.
Xulosa o'rnida shuni aytish mumkinki, mamlakatimizda MHXSning pirovard maqsadi Prezidentimiz ta'kidlaganidek, "Asosiy maqsadimiz - xalqni rozi qilishdir" deb xalq farovonligini oshirishdan iborat.
Adabiyotlar:
1. Бухалков М.И. Производственный менеджмент: организация производства. - 2-е изд. - М.: ИНФРА-М, 2018. - 395 с.
2. Воробьев С.В. Направления повышения эффективности использования основных средств на промышленных предприятиях // Modern Science. -2019. - № 4-2. - С. 104-108.
3. Жидков А.С. Развитие методов анализа состояния и эффективности использования основных средств организации // Потенциал роста современной экономики: возможности, риски, стратегии: материалы V Международной научно-практической конференции / под ред. А.В. Семенова, М.Я. Парфеновой, Л.Г. Руденко. - М., 2018. - С. 970-976.
4. Измайлов М.К. Способы повышения эффективности использования основных средств // Вестник Московского университета им. С.Ю. Витте. -2019. - № 3 (30). - С. 95-101.
5. Кияткина О.С. Основные направления повышения уровня эффективного использования основных средств промышленного предприятия // Известия Института систем управления СГЭУ. - 2017. - № 2 (16). - С. 124-128.
6. Кобзев В.В., Радаев А.Е., Измайлов М.К. Обновление основных средств как задача управления промышленным предприятием // Вестник ВСГУТУ. - 2016. - № 5 (62). - С. 117-124.
7. Khasanov, B. A., Eshboev, U. T., Hasanova, R. B., Mukumov, Z. A., Alikulov, A. I., Djumanova, A. B. (2019). Calculation of the invested capital profitability in the financial condition analysis process. International Journal of Advanced Science and Technology, 28(14), 42-48.
8. ISMATULLAYEVA, N. N., DJUMANOVA, A. B. (2021). ROLE AND FUNCTIONS OF TAX ACCOUNTING. ТЕОРИЯ И ПРАКТИКА СОВРЕМЕННОЙ НАУКИ, 11 (77), 9-11.
9. Джуманова, А. Б., Игамбердиева, К. Э. (2021). МЕХАНИЗМ ВЛИЯНИЯ АМОРТИЗАЦИОННОЙ ПОЛИТИКИ НА ПОКАЗАТЕЛИ ЭФФЕКТИВНОСТИ И ФИНАНСОВЫЕ РЕЗУЛЬТАТЫ РАБОТЫ ЖЕЛЕЗНОДОРОЖНОГО ТРАНСПОРТА. Экономика и социум, 9(88), 338344.
10. Djumanova, A. B., Bobomurodov, N. (2021). FEATURES OF THE ORGANIZATION OF MANAGEMENT ACCOUNTING AND ITS IMPACT ON ENTERPRISES. Теория и практика современной науки, 9, 3-7.
11. Джуманова, А. Б., Алимова, Ш. М. (2020). СОВЕРШЕНСТВОВАНИЕ УПРАВЛЕНЧЕСКОГО УЧЁТА УП" O'ZTEMIRYO'LMASHTAMIR". Экономика и социум, 5(1), 566-570.
12. Джyмaновa, А. Б. (2019). ФОРМИРОВАНИЕ УЧЕТНОЙ УПРАВЛЕНЧЕСКОЙ ИНФОРМАЦИИ В СИСТЕМЕ КОНТРОЛЯ ДЕЯТЕЛЬНОСТИ ПРЕДПРИЯТИЙ АО «УЗБЕКИСТАН ТЕМИР ЙУЛЛАРИ». Инновaционное pa3Brnre экономики, 5(3), 55-58.
13. Djumanova, A. B. (2019). THE ROLE OF INTRA-PRODUCTION ACCOUNTING IN THE MANAGEMENT SYSTEM OF ENTERPRISES OF JSC" UZBEKISTAN TEMIR YULLARI». Journal of Tashkent Institute of Railway Engineers, 15(4), 57-61.
14. Джyмaновa, А. Б., Бyртaбaевa, Б. А. (2019). ВЛИЯНИЕ ИЗУЧЕНИЯ ИНОСТРАННЫХ ЯЗЫКОВ КАК В РАЗВИТИИ И РОСТА ЛИЧНОСТИ ТАК И ЭКОНОМИКИ ГОСУДАРСТВА. Мировaя rayxa, 4, 274-277.
15. Джyмaновa, А. Б., Юлдaшевa, М. М. (2018). ТРАНСФОРМАЦИЯ БУХГАЛТЕРСКОЙ ОТЧЕТНОСТИ РЕСПУБЛИКИ УЗБЕКИСТАН В СООТВЕТСТВИИ С МЕЖДУНАРОДНЫМИ СТАНДАРТАМИ ФИНАНСОВОЙ ОТЧЕТНОСТИ. Теория и прaктикa современной туки, 5, 214-218.
16. Джyмaновa, А. Б., Кyшaковa, М. Н. (2018). СТРАТЕГИЯ РАЗВИТИЯ АО" УЗБЕКИСТОН ТЕМИР ЙУЛЛАРИ" НА ПЕРИОД 2015-2019 ГОДЫ. Экономии и социум, 10, 245-248.
17. Джyмaновa, А. Б., Игамбердиев^ К. Э. (2018). ПОСЛЕДСТВИЯ БЕЗРАБОТИЦЫ И ИХ ВЛИЯНИЕ НА РАЗВИТИЕ ЭКОНОМИКИ. Экономии и социум, 10, 243-245.
18. Джyмaновa, А. Б., Кyшaковa, М. Н. (2018). РОЛЬ АО" УЗБЕКИСТАН ТЕМИР ЙУЛЛАРИ" В РАЗВИТИИ ТУРИЗМА В УЗБЕКИСТАНЕ. Экономии и социум, 10, 249-252.
