CC BY
613. Собир Б. Гули хор. -Душанбе: Ирфон, 1978.
14. Собир Б. Бо чамидан, бо чашидан... -Душанбе: Адиб, 1987.
15. Табаров С. Х,аёт, адабиёт, реализм. -Душанбе: Ирфон, 1966.
16. Тимофеев Л. И. Основы теории литературы. -М.: Просвещение, 1966.
17. Х,одизода Р.,Шукуров М., Абдучабборов Т. Фарханги истилохоти адабиётшиносй. -Душанбе: Ирфон, 1976.
ОСОБЕННОСТИ ПОЭЗИИ ЛИРИЧЕСКИХ ЧУВСТВ И РАЗДУМИЙ
(На примере творчества Мумина Каноата, Кутби Кирома, Бозора Собира)
Лирическая поэзия является выразителем личностных, субъективных чувств и раздумий. В данной статье рассматривается разновидность этих лирических чувств и раздумий, имеющих основополагающие значения для определения видов лирической поэзии, выражающихся посредством лирической личности, самого поэта или других субъектов стихотворения. Анализируется, как лирический поэт для познания реальной действительности, обращается к своему внутреннему миру и познает его соответственно тем чувствам и раздумьям, которые возникли у него в соприкосновении с ней. Указывается, как лирический поэт обладает неограниченной возможностью выражать и изображать самые разнообразные чувства, раздумья, переживания, в которых существен след объективной реальности.
Ключевые слова: лирическая поэзия, медитативная лирика, личность, вещественный мир, чувства, раздумья, переживание, эмоциональность.
ESPECIALLY POETRY LYRICAL FEELING AND MEDITATION
(For example of creativity Mumin Kanoat, Qutbi Kirm, Bozor Sobir)
Lyric poetry is the expression of personal, subjective feelings and thoughts. This article describes a kind of lyrical feelings and thoughts that are fundamental to determine the kinds of lyric poetry, is expressed by a lyrical personality of the poet himself or others poems. Analyzed as a lyrical poet for the knowledge of reality, he turns to his inner world and knows it according to the feelings and reflections that arose in his contact with her. It is pointed out as a lyric poet has unlimited opportunities to express and portray a variety of feelings, thoughts, experiences in which there is a trace of objective reality.
Keywords: lyrical poetry, meditative lyricism, personality, the material world, feelings, thoughts, experience, emotion.
Сведения об авторе: Хакимов Аскар, кандидат филологических наук, старший научный сотрудник отдела современной литературы Института языка, литературы, востоковедения и письменного наследия имени А. Рудаки Академии наук Республики Таджикистан, e-mail: askar_hakim@mail.ru
About author: Hakimov Askar, PhD in Philology, Senior Researcher of Department of modern literature, Institute of Language, Literature, Oriental studies and Written heritage named after A. Rudaki of the Academy of Sciences of the Republic of Tajikistan
ТАЪСИРИ МУТАНАББИ БА ШУАРОИ АВДИ СОМОНИЁН
Ишонхонов А. М.
Институти забон, адабиёт, шарцшиносй ва мероси хаттии Академияи илмуои Цум^урии Тоцикистон
Бояд гуфт, ки масъалаи таъсирпазирй ва мазомини муштараки шеъри Арабу Ачам дар ахди Сомониён, ба тарики мисол дар эчодиёти Абуабдуллохи Рудакй, Хднзалаи Бодгисй, хаким Абулкосим Фирдавсй ва дигарон дар осори илмй-тадкикотии баъзе донишмандони Эрон, Точикистон, Х,инд, Русия ва дигар мамолики Шарку Еарб то хадде мавриди баррасй карор гирифтааст. Агарчанде чанбахои ин таъсир дар эчодиёти аглаби шуарои форсигу то хануз мавриди тахкик карор нагирифтааст. Бинобар ин маколаи мазкурро ба масъалаи таъсири сабку услуби Мутанаббй ба эчодиёти шуарои ахди Сомониён тахсис додем. Абухилол ал-Аскарй дар фасли "Дусну-л-ахз" (Х,усни иктибос)-и китоби худ "ас-Синоатайн" чунин хусусияти сайри мазмунро дар адабиёти форсй ва арабй дар_назар дошта, менависад: "Деч гуяндае аз маъонй ва мафохими пеш аз худ бениёз нест. У бояд маониро аз гузаштагон бигирад ва дар алфозе дигар бирезад
ва даp зеваpе дигаp онpо биёpояд. Маонй миёни укало мyштаpак аст ва сувкиву набативy зангй маонии хyбpо даpмеёбанд ва тафозили маpдyм даp танзимy таpкиби алфоз аст" [2, с. 197].
Ба таъбиpи дигаp, истикболи як мазмyн даp ашъоpи ин ё он шоиp аз pобитаи эчодии байни миллатxо ва адабиётxо ва сатxи иттилои шоиpон аз забонy адаби якдигаp даpак медиxад. Вале ин чо мyxим он аст, ки мазмyни байти истикболшyда кавитаpy болотаp аст, ё мазмyни байти шоиpи мyтакаддим. Масалан, шоиpи аpаб Бyxтypй мазмyни аFлаби абёти хyдpо аз Aбyтаммом истикбол каpдааст. Вале абёти Бyxтypй аз Aбyтаммом хеле болотаp ва кавш^ аст ва аз ин чост, ки аксаpи шеъpшиносони аpаб Уpо афзал ва акдам шyмypдаанд. Нисбати ашъоpи Aбyтаййиб ал-Мyтанаббй ва таъсиpи y ба шеъpи шyаpои фоpсy точик даp аxди Сомониён xам чиxати масъалаи мазкyp як нyктаpо pавашанй хоxем андохт.
Илова баp он, xангоме ки мо даp иpтибот ба масъалаи мyносибати Мyтанаббй бо шyаpои фоpсy точик таваккуф мекyнем, чавоб додан ба сyоле xам лозим меояд, ки чаpо бештаp аз Саъди Ш^озй ва ё Манyчеxpии ДомFонй ёд меpавад ва аз шyаpои маъpyфи дигаpи фоpсy точик, чун Данзалаи БодFисй, Aбyабдyллоxи Рyдакй, Фиpдавсй, Дакикй, Масъyди Саъди Салмон ва дигаp шyаpои аxди Сомниён кам ном гиpифта мешавад, xол он ки таъсиpи ашъоpи Aбyтййиб ал-Мутанаббй даp ашъоpи эшон низ ба чашм меpасад. Дамчунин моpо лозим аст, ки даp ин макола ба таъсиp ва мазомини ашъоpy сабку услуби Мутанаббй даp шеъpи шyаpои аxди мазкyp истода гyзаpем.
Бояд зи^ намуд, ки чиxати таъсиp ва мазомини мyштаpаки шеъpи шоиpони Данзалаи БодFисй, Aбyабдyллоxи Рyдакй, Фиpдавсй, Дакикй, Масъуди Саъди Салмон, Aбyлкосим Фмpдавсй даp Точикистон A. Aбдyсаттоp ва Т. Маpдонй, Д Махсудов, Сафаpов Л ва дигаpон низ баъзе ишоpаxо каpдаанд, ки даp онxо баъзе мyлоxизаxои муаллифон доиp ба истикболи мазомини мyштаpак ва амсолу касаси аpабй-исломй даp касоиди шyаpои мазкyp изxоp гаpдидааст [1, с. 37].
Ишоpаxои алоxида даp боpаи истикболи мазомини амсолу ашъоpи аpабй, оёти Kypъонй ва аxодиси набавй даp шеъpи шyаpои аxди мазкyp даp «Мазомини мyштаpак даp адаби аpабй ва фоpсй»-и Сайид Мyxаммади Домодй, «Таъсиpи К^ъон ва аxодис даp адаби фоpсй»-и AлиасFаpи Далабй, «Мутанаббй ва Саъдй»-и Доктоp Дусайн Aлй Маxфyз ва амсоли ощо низ ба мyшоxида меpасад.
Дамчунин бояд таъкид намуд, ки таxкики чунин мавзyъ даp як асаpи алоxида ва чамъбасткунанда доpои аxамияти назаpй ва амалист. Зеpо таъйину тавзеxи масъалаxои мухталифи маpбyт ба ташаккулу таxаввyли адабиёти фоpсй, аз кабили шинохти маншаву маъхазxои аслй ва фаpъии он, таxаввyли мавзyотy анвои адабй, сабку услуби баёни шеъp, таxаввyли колабxои шеъpй ва таъpихи ташаккули онxо ва дигаp мушкилоти маpбyт ба маъхазxои аpабии шеъpи фоpсй мусоидат каpда метавонад. Таъиди худи xамин як нукта кофист, ки бе шинохти маъхазxои аpабии адабиёти классикии фоpсй ва маншаи мазомини онxо шаpxy тафсиp ва даpки мазмуни аслии шеъpи фоpсй амpест мyxол ва xатто имконнопазиp. Пайваста баp ин гyфтаxо яке аз шаpкшиносони бyзypг Шлейко Владимиp Казимиpович даp боpаи Aбyтаййиб ал-Мутанаббй чунин ибpози акида менамояд, ки «куллияи мyxаккикон бихоxанд мабодии шеъpи фоpсиpо чиддан мавpиди мутолиа каpоp диxанд, осоpи Мyтанаббиpо бихонанд» [б, с. 41, ч. 1]. Даp вокеъ, таъсиpи мазомини ашъоpи Мутанаббй даp шyаpои фоpсy точик басо назаppас буда, ч^ати pyшдy инкшоф ва таxаввyли адабиёти фоpсy точик накши боpиз доpад. Aз ин лиxоз xаp як мyxаккикpо лозим аст, ки, пеш аз xама, даp бобати услуб ва pавиши ашъоpи Aбyтаййиб ал-Мутанаббй ба хубй ошной пайдо намояд. Зеpо тавассути он саpчашмаи аслии ашъоpи шyаpои фоpсy точило пайдо менамоянд.
Дамчунин натичаxои таxкики мазомини шеъpи Aбyтаййиб ал-Мутанаббй даp касоиди шyаpои асpи X ва баppасии pавобити мyштаpак миёни адабиёти аpабй ва фоpсй даp ин макола даp мисоли таъсиp ва мазомини ашъоpи Мутанаббй даp шеъpи шоиpони Данзалаи БодFисй, Aбyабдyллоxи Рyдакй, Фиpдавсй, Дакикй, Масъуди Саъди Салмон ва дигаpон баpои адабиётшиносии аpабй ва xам фоpсй аxамияти калон илмй доpад. Маводи таxкик ва хyлосаxои ношй аз он метавонад даp таълифи таъpихи адабиёти аpабй ва фоpсй истифода каpда шавад. Натоичи чунин тадкикот ба мyxаккикони таъpихи адабиёти Apабy Aчам ва муаллифони васоиту дастypxои таълимй доиp ба таъpихи адабиёт ва pyзгоpy фаъолияти адабии Мутанаббй ва таъсиpy
мазомини ашъори y дар шеъри шоирони форсу точик, аз забили шуарои ахди мазкур, низ мусоидат карда метавонад.
Дамчунин яке аз масъалахои бахсталаб дар илми адаб ин таъсир ва ë истикболи мазмуни шеъри як шоир ба шоири дигар махсуб меëбад. Аммо ин нуктаро хам бояд кайд намуд, ки таъсири мазомини ашъори Mутанаббй ба шеъри шуарои форсу точик басо чолиб аст.
Аз ин ру, чанбахои мухталифи таъсиру мазомини муштараки байни шоири бузурги араб Абутаййиб ал^утанаббй ва шоирони ахди мазкури форсу точик нуктахои здадеро ошкор месозад.
Таъсири мазмуни ашъори Абутаййиб ал^утанаббиро дар ашъори шуарои ахди ^мондан метавон аз якчанд пахлу - аз нигох сабку услуб, хамохангии мазмун, ишора ба номи худи шоир ва ë гуфтори y ва ë иктибоси порае аз ашъори шоир ва ифодаи ягонагии образ ва боз аз чанд пахлуи дигар тахти тахлилу баррасй карор дод.
Дамчунин ин нуктаро хам зикр мебояд намуд, ки макола перомуни таъсири ашъори Абутаййиб ал^утанаббй ба шеъри шуарои ахди ^мондан иншо ëфтааст. Аз ин ру, пеш аз хама, бояд кайд намуд, ки оид ба таъсири мазмуни ашъори Mутанаббй ба сабку услуб ва равиши шуарои ахди ^мондан, аз кабили устод Абуабдуллохи Рудакй ва хамасрони y, хеле кам ишорахо рафтааст. Аммо тибки ахбори баъзе сарчашмахо таъсири ашъори Абутаййиб ал^утанаббй ба шеъри шуарои ахди ^мондан ба назар мерасад.
Aбyтaййиб aл-Мутaнaббй - Aбyaбдуллоx.и PyaaKH. Бояд зикр намуд, ки масъалаи таъсири ашъори Mутанаббй ба шеъри устод Рудакй нихоят шавкангез буда, пурра омухтани он аз вазифахои мухими адабжтшоносии точик махсуб меëбад. Зеро баррасии марохили OFOЗи равобити адабию фархангиро миëни Арабу Ачам, миëни мардуми тозй ва форсу точик барои мо равшан месозад.
Дамин тавр оид ба таъсири мазмуни ашъори Абутаййиб ал^утанаббй ба шеъри Абуабдуллохи Рудакй сарохатан дар сарчашмахои мавчуда ишора нарафтааст. Аммо ин маънии онро надорад, ки мо куллан таъсирпазирии шоири бузурги форсу точик Одамушшуаро Абуабдуллохи Рудакиро аз адабиëти араб рад намоем. Зеро марбут ба нуктаи таъсирпазирй ва мазмуни шуарои адабжти араб дар эчоджти Рудакй адабжтшинсони дохилй ва бурунмарзй чанд тахкикоти илмир ба сомон расонидаанд. Аз чумла Cайид Фазлуллох Mиркодирй асареро тахти унвонй «Накди татбикии хамржти Рудакй ва Абунувос», Точиддин Mардонй «Рудакй ва адабиëти араб» ва дигарон асархои илмй ба нашр расонидаанд. Дар мавриди асари Точиддин Mардонй хаминро бояд кайд намуд, ки y мероси гаронбахои адабии устод Рудакиро бо тамоми пахлухояш зери тахлилу баррасии комили илмй карор додааст. Вале дар масъалаи таъсири мазмуни ашъори Mутанаббй ба ашъори устод Рудакй ягон ишорае накардааст. Дар натичаи тахлилу баррасй ва мутолиоти осори илмй адабй мазмуни якчанд шеъри Mутанаббиро ба ашъори устод Рудакй ба даст овардем, ки холо онро ба риштаи тахлил мекашем. Аз чумла дар байти зерин ду шоири бузург аз чониби кавму кабоили худ бо найзаву шамшерхо мухофизат шудани дилбарону хубрyëнро басо хуш ба риштаи назм кашидаанд:
'. jj' jj» jjj ^jl^ l^jj jjlj^
(Качовае, ки бо он дилбарон сайру саëхат доранд, басо аз мачрухони найзаву шамшер мухофизат кардаанд) [6, с. 336, ч. 1].
Дар ин маврид Одамушшуаро Абуабдуллохи Рудакй бо овардани достони Лайливу Mачнун мисраъхои худро басо дилнишину зебо сурудааст:
Ч,ойе, ки гузаргохи дили Mачнун аст,
Он чо ду хазор найза болои хун аст [6, с. 149, ч. 1].
Добили зикр аст, ки Mутанаббй дар яке аз мисраъхояш фироки маъшукаро боиси бунëди оташкада дар чигар мепиндорад. Дар ин маврид Абуабдуллохи Рудакй низ чун Mутанаббй байте дорад, ки чигар дорои оташкадаест. Дамчунин метавон гуфт, ки мазмуни шеъри Mутанаббй дар шеъри Рудакй иниъикос ëфтааст:
(jljill j.^1 Ijjni^ IAjljjj
(Во дареFO, чудой чи басо талху душворест, ки оташкадаи он дар чигархост) [6, с. 149, ч. 2].
Эй он ки ман аз ишки ту андар чигари хеш Оташкада дорам саду бар хар мижае жай [7, с. 562].
Дамчунин Мутанаббй даp соли 338 x. бахшида ба маpги Довуд ибни Дамадон писаpамаки Сайфуддавла маpсияе сypyдааст, ки даp яке аз мисpаъxои он гиpякyнон таманнои бозгашти ypо ва даp ин pоx сабpy таxаммyли хешpо тасвиp намудааст:
AJAJA JJÜ qIJ jy^ Ijjlä IjjJ^ ylä
(Сабpy таxаммyл ин сифати мост, зеpо бо гиpявy нола мypда баpнагаpдад) [б, с. 55G, ч. 1].
Даp ин мавpид устод Aбyабдyллоxи Рyдакй хеле хуб сypyдааст. Фаpкияти мисpаъxои ду шоиp даp он аст, ки яке умед баxpи чизи аздастpафта доpадy дигаpе умед аз он кандааст
Шав то киёмат, эй даp, зоpй кун, Ки pафтаpо ба зоpй боз оpй [7, с. 55G, ч. 1].
Даp натичаи таxлилy баppасии саpчашмаxои илмй адабй ба чунин хулоса метавон омад, ки таъсиpи мазмуни ашъоpи Мутанаббй ба шеъpи Aбyабдyллоxи Рyдакй хеле кам ба чашм меpасад. Шояд аз xамин сабаба аст, ки мyxаккиконy адабиётшиносон даp ин мавзyъ ишоpаxо накаpдаанд.
Абутаййиб ал-Мутанаббй - Ханзалаи БодFисй. Яке аз шоиpони дигаpи xамасpи Одамyшшаpо Aбyабдyллоxи Рyдакй Данзалаи БодFисй маxсyб меёбад. Даp натичаи таxлилy баppасии саpчашмаxои мавчуда аз Данзалаи БодFисй чаxоp мисpаъ ба мазмуни ашъоpи Aбyтййиб ал-Мутанаббй ба даст омад, ки онpо ба pишта таxлил хоxем кашид. Aз чумла Aбyтаййиб ал-Мутанаббй ва Данзалаи БодFисй маpги бо иззатpо беx аз зиндагии бозиллат мешомypанд:
AjjJl JÜ J IjSll QxJb ÓJJ ÙAJI Ijjjc.
(Бо иззату неъмат зиндагй кун ё даp миёни найзаxовy паpафшониxои паpчам маpдонавоp бимyp) [б, с. 112, ч. 2].
Чуноне ки даp боло зикp намудем, Данзалаи БодFисй xам ба ин нукта ишоpа намудааст, ки даp ин мавpид, ба кавли Aлиpизо Манyчеxpиён, байти зеpин аз Данзалаи БодFисй даp таносуб даpхypи таваччyx бо байти Мутанаббй доpад: Ё бyзypгивy иззату неъмату чоx, Ё чу маpдонат маpг py бо pyй [5, с. б1].
Дамин тавp, даp чои дигаp xам Aлиpизо Манyчеxpиён яке аз абёти Данзалаи БодFисиpо xаммазмyни байти зеpин Мутанаббй мешyмоpад, зеpо мypоди xаp ду шоиp аз он ибоpат аст, ки шахси шоёни таxсин, агаp чи даp коми шеp бошад, y лоики мадxy ситоиш мебошад:
A^VI ÚJJ ^JL^. j^j ^JA ó*
(Мадxy ситоиш даp xама xолат xyвайдост, агаp чи онpо шеpxо даp коми худ пиндоштаанд) [б, с. 73, ч. 2].
Метавон хулоса каpд, ки байти зеpини БодFисй аслан таpчyмаи мукаммали назмии байти мазкypи Мутанаббй ба шyмоp меpавад, зеpо он пyppа мувофикат менамояд. Aз чумла тасвиpи коми шеp ё меxтаpивy ситоиш даp байти xаp ду шоиp максуди асосй маxсyб меёбад:
Меxтаpй гаp ба коми шеp даp аст, Шав хатаp кун з-коми шеp 6ичуй [5, с. б1].
Абутаййиб ал-Мутанаббй - Хаким Абулкосими Фирдавсй. Даким _Aбyлкосими Фиpдавсй яке аз шyаpои бyзypги фоpсy точик ба шyмоp меpавад. У даp байни xамасpони худ таваччyxи бештаpеpо ба самти анъанаxои миллй ва киссаву pивоятxои ниёгони худ pавона менамояд, ки «Ш^нома»^ безаволи хyдpо ба xачми 6G ООО байт бо забони ноби фоpси точикй ба pиштаи назм кашидааст. Aз ин py, аксаpи мyxаккикон ва олимони илми адаб бештаp чанбаxои миллии ашъоpи y ва дигаp чанбаxои осоpашpо ба pиштаи таxлил кашидаанд, аммо даp бобати таъсиpпазиpй ва мазомини ашъоpи Мутанаббй даp услуб ва pавиши y ишоpаxо хеле кам ба чашм меpасад. Даминpо xам бояд кайд намуд, ки Манyчеxpиён Aлиpизо xангоми таxлили девони Мутанаббй доиp ба мазмун ва таъсиpи y ба Фиpдавсй якчанд ишоpаxо намудааст. Чун мавзyъ таъсиpи ашъоpи Мутанаббй ба шеъpи шyаpои аxди Сомониён мебошад, моpо лозим аст, ки таъсиpи ашъоpи ypо ба шеъpи Даким Фиpдавсй таxлилy баppасй намоем. Aз чумла яке аз омилxои муайян намудани таъсиpи ашъоpи шоиpе бо шоиpи дигаp ин иктибоси кисме аз абёт ва ё ишоpа ба калимаву вожаxои мавpиди истифода каpоp гиpифтаи шоиpи дигаp маxсyб меёбад, ки даp яке аз шоxбайтxои Мутанаббй вожаxои « j ^-Aa Sj^ja» (самти pост ва самти чап) даp yмоpаи чамъ ба коp pафтаанд:
^Aj Jja ^â JJA^ ^ä JJAC. J
(Кабилаи Амр дар самти рост, кабилаи ^ъб дар самти чап ба хам пош хурданд) [6, с. 196, ч. 1].
Kалимахои мазкури арабиро Даким Фирдавсй низ дар яке аз мисраъхои худ, дар шакли танхо ба кор бурдааст.:
Ба тороч дод он сипоху бинех,
«На кас майсара дид, на маймана» [3, с. 425, ч. 3].
Чунон ки дар боло зикр намудем, дар ягон сарчашмаи илмии адабии мавчуда ишора ба таъсирпазирии Даким Фирдавсй аз Mутанаббй нарафтааст, мухаккикй эронй Mанучехриëн Алиризо байти мазкури шоирро хаммазмуни шеъри Mутанаббй мешуморад. Ба таври хулоса метавон гуфт, ки Даким Фирдавсй байти мазкурро аз Абутаййиб илхом гирифтааст.
Абутаййиб ал^утанаббй дар хачвй Kофур касидае таълиф намудааст, ки дар яке аз абëти он ишора ба торикии шабхои минтакаи Аъкаш ва падид наомадани шахсе рафтааст:
^jLîl .^Jl ^Ust ^it U
Аз торикиву зулмати шаб нишонахои рох Аъкаш низ хувайдо намебошад [6, с. 114,
ч. 1].
Вокеан, ки дар бобати торикии шаб шуарои форсу точик низ калам рондаанд. Mасалан, хаким Фирдавсй зулмати шабро чунин тавсиф менамояд: Шабе чун шабе руй шуста ба кир, На Бахром пайдо, на ^йвон, на тир [6, с. 215, ч. 2].
Яке аз омилхои дигари якнавохтии мазмуни ашъори Mутанаббй бо шеъри шуарои ин ахд аз он иборат аст, ки хама аз Куръони карим ва аходиси набавй сарчашма мегиранд. Аз чумла дар ояи 185 -уми сураи «Оли Имрон», «.jJi ÜsiS |_г13 fê» (хар як нафс чашандаи марг аст) аз нушидани шароби марг холй набудани хар як махлуки Худованди бузург ишора шудааст. Пайваста бар ин нукта Абутаййиб ал^утанаббй дар яке аз шохбайтхои худ чунин ишора менамояд, ки дар назди давои марг хамаи табибон нотавон мебошанд. Аз _ ин ру, мардум кабл аз мо низ тарки ëрон намудаанд:
', 'J.'^* ^j^Jl ¿IjJ btlj ULS Aj^VI ^lÜI jjlä J^j
(Кабл аз мо низ мардум тарки ëрон намудаанд, зеро доруи марг хар як табибро дар назди худ нотавон гардонидааст) [6, с. 136, ч. 1].
Даким Фирдавсй дар яке аз шохбайтхои худ аз модар мерос мондани маргро таъкид намуда, дар назди он ночор гардан фурудовардани инсониятро тасвир менамояд:
Зи модар хама маргро зодаем, Ба ночор гардан ба у додаем [3, с. 913].
Илова бар ин, бояд таъкид намуд, ки яке аз роххои муайян намудани мазмуни ашъори Mутанаббй дар шеъри Даким Фирдавсй он истифодаи амсолу хикмат ба шумор меравад. Аз чумла Абутаййиб ал^утанаббй дар мисраъи зерин ишора ба пастиву баландии зиндагй менамояд:
Ljjjj ^í jAjJl jJj 'jj^j A j» ni'' ^iá ljiá¿
(Агар бо мо иззату шухрати зиндагй мудом мебуд, хориву зиллати онро фармуш карда, дарк намекардем) [6, с. 143, ч. 1].
Кобили зикр аст, ки байти мазкури Mутанаббй ифодагари мазмуни хамон зарбулмасали форсй- точикй «Рузгорест, ки гах иззату гах хорй дихад» мебошад. Абулкосими Фирдавсй дар мазмуни байти мазкур гуфторе дорад, ки дар он зикри номи Хусрав низ рафтааст:
Чунин гуфт Хусрав, ки гардун сипехр, Гахе хашм бор оварад, гох мехр [3, с. 499, ч. 4].
Дар вокеъ Абутаййиб ал^утанаббй низ дар бархе аз абëти худ ишора ба расму оин ва одатхои мардуми форс намудааст. Чун мардуми ин сарзамин дар гузашта расму оини анбарсузй доштаанд, у дар мадхи Абулфазл Mухаммад ибн ал-Амид касидае суруда, ишора бар он менамояд, ки ушутри у ба сарзамини мардуми анбарсуз равона шудааст.:
IjrnH jjj^ájj ^jSJ biL IgjLLjl ''"jH jl^J eli^jj
(Уштуре аз дуди тоFи сарзамини худ даст кашиду ру ба тарафи мардуми анбарафруз овард) [6, с. 579, ч. 2].
Ба ин монанд Даким Фирдавсй низ анбарафрузиро дар яке аз байтхои худ тасвир намудааст:
Бифармуд то оташ афрухтанд,
«Дама анбару заъфарон сухтанд» [3, c. 40].
Хамчунин ба давли Манучехриён Алиризо ба мазмуни байти зерини Мутанаббй, ки дар он ба анбар омехта шудани гулоб тасвир ёфтааст, Фирдавсй низ онро дар байте ишора менамояд:
s-IAJ VJ^ Cili
(Он гесуеро, ки пиндорй дар он гулобе ба анбар омехтаву ба уде сухтааст) [6, c. 101, ч. 2].
Ту гуфтй, гулобе ба анбар заданд [4, c. 1439, ч. 11].
Хулоса, чуноне ки дар боло зикр намудем, доир ба масъалаи таъсири мазмуни ашъори Мутанаббй ба Даким Абулдосим Фирдавсй ва шеъри шуарои ахди Сомониён дар сарчашмахои мавчуда ишора нарафтааст. Дарчанд ки зимни мадола чанд нуктае ба ин маънй баён гардид. Дамчунин метавон таъкид намуд, ки таъсирпазирй яке аз масъалахои мубрам ва пурбахси надди адабй махсуб меёбад. Мутолиаи сарчашмахои муътамади дастрас гувохии он аст, ки таъсири ашъори Абутаййиб ал-Мутанаббй ба шеъри шуарои Сомониён назаррас буда, шоистаи тахдиду баррасии чиддй мебошад.
Адабиёт:
1. Абдушукур Абдусатторов. Таъсири адабиёти араб ба шеъри асри XI форс-точик (ахди Газнавиёни аввал). Рисола барои дарёфти дарачаи илмии доктори илми филологя. - Душанбе, 2002. - 336 с.
.-А 1312 iAjiLii^i]! .^TII j jjj Jj^jjJi .^jS-^I
1372 .1369 'jljf^ .JJ^ JJAI ^IJI^JJI .^^jjji JJI -3 .1377 SJJJ jl jlj&J o^^jb j oljl^jjl ' ^Ai ^¿J .j^l ^JC -4 1344 .fj"1 M-? ^A^j AHA jlg-i. .^jjjja ЛА^А -5
: Jjl ( ^Olij ^J^ ^jj^ Ь JJ^J) j jl'^jjjA jljjj Jjkj j ^A^JJ .I^J jbj^jjA -6
694 .fj^ ej?- j ' ^ 604
. 1382 'jlj^J 'JjI 'jlj^l j^j '^^^JJ Jlj^lj ^^^jj .Л^Т" -7
ВЛИЯНИЕ МУТАНАББИ НА ТВОРЧЕСТВО ПОЭТОВ ЭПОХИ САМАНИДОВ
Автор в своей статье делает попытку проследить пути виляния творчества великого ал-Мутанабби на произведения литераторов эпохи Саманидов и на основании многочисленных неопровержимых доказательств заключает, что роль поэта в дальнейшем развитии таджикско-персидской литературы неоспорима.
Ключевы слова: касида, арабская поэзия, мотив, образ, Мутанабби, Саманидом, Хазала Бодгиси, Фирдоуси, литературные связи.
THE INFLUENCE OF ABUTAYYIB AL-MUTANABBI FOR THE POETS
OF SAMANIDS PERIOD
The article offers the admissed facts and points about the diffrents aspects of the influence of Abutayyib al-Mutanabbi's poetry concepts on the poems of the poets of Somonids period and its role on the further development of the Persion-Tajik literature.
Keywords: Ode, kasida, literature, Tajik literature, concept, Mutanabbi, Somonid, Hanzala Bodgisi, Firdausi.
Сведения об авторе: Ишонхонов Абдугаффор Маъруфович, аспирант второго года обучения Института языка, литературы, востоковедения и письменного наследия им. Рудаки АН РТ, е-mail: abdulgafforr88@mail.ru
Аbout author: Ishonkhonov Abdugaffor, second year post-graduate student of the Institute of language, literature, Oriental Studies and written heritage named after Rudaki, Academy of Sciences of the Republic of Tajikistan
