CC BY
45
bryg. mgr inz. Tomasz KRASOWSKI Dowodca JRG2 Siedlce
TECHNIKI EWAKUACJI POSZKODOWANYCH NIEPRZYTOMNYCH W ZDARZENIACH CHEMICZNYCH
Techniques of evacuation of the unconscious injured people in chemical events
Streszczenie
Autor opisuje zasady i potencjalne problemy, ktore mozna spotkac w przypadku ewakuacji poszkodowanego ze strefy zagrozenia w zdarzeniach chemicznych.
Rozwazania autora dotycz^. zastosowania przez ratownikow odpowiednich technik umozliwiaj^cych ewakuacji poszkodowanego w pozycji bocznej, na noszach typu „deska", a ponadto radzenie sobie w sytuacji kiedy strazacy s^. wyposazeni w sprz?t specjalistyczny utrudniaj^cy poruszanie si? z noszami. Fotografia i ich opisy pomagaj^. zrozumienie tego istot-nego, a cz?sto niedocenianego problemu.
Summary
The author describes the principles and problems with proper evacuation of unconscious casualties from danger zone in case of chemical emergencies. The basic consideration is to maintain open airways that requires evacuation in lateral decubitus position of casualty. Moreover firefigthers are usually equipped with protective gear that restricts their ability to carry the stretcher. The descriptions and pictures are provided to help to solve some technical problems associated with this very important, but usually underesitmated issue.
Slowa kluczowe: zdarzenia chemiczne, ratownictwo, ewakuacja, nosze typu "deska". Key words: chemical events, rescue, evacuation, stretcher.
Troche o taktyce, ale inaczej
Zdarzenia tzw. chemiczne to akcje, w kto-rych moze wyst^pic znaczna liczba poszkodo-wanych w trudnym do wytyczenia obszarze. Prawdopodobnie glownymi problemami b?d^ zatrucia wziewne lub oparzenia gornych drog oddechowych mog^ce skutkowac stanem nie-przytomnosci poszkodowanych. Dzialania ra-townicze w tego typu zdarzeniach s^. skompli-kowane, a mog^. tez byc jeszcze znacznie utrud-nione ze wzgl?du na mozliwosc szybkiego roz-przestrzeniania si? niebezpiecznego medium, jezeli b?dzie nim gaz lub aerozol. Efektem tego b?dzie niew^tpliwy problemem w okresleniu strefy zagrozenia przy braku mozliwosci ogra-niczenia zagrozenia do przestrzeni zamkni?tej.
Obserwacje i analizy cwiczen oraz zdarzen rzeczywistych wykazaly, ze w przypadku du-zej liczby poszkodowanych z powodu oddzialy-wania substancji chemicznych (Moskwa 2002r. 130 ofiar smiertelnych, Tokio 1995r. 12 ofiar smiertelnych 3 tys. rannych) wielkie znaczenie
ma sprawna i wlasciwa pod wzgl?dem jakos-ciowym przyj?ta technika ewakuacji poszkodowanych ze strefy zagrozenia. Mozna posta-wic nietrudn^ do udowodnienia tez?, ze nie tyl-ko szybkosc, ale i jakosc zastosowanych technik ewakuacji, a takze wlasciwe post?powanie me-dyczne jeszcze w strefie zagrozenia moze miec decyduj^ce znaczenie dla stanu poszkodowanych w zdarzeniach chemicznych spowodowanych katastrof^ naturaln^ czy awari^. techniczn^ (w tym dzialalnosci^ terrorystyczn^).
Podkreslic takze nalezy fakt, ze zawsze priorytetowe dzialania strazakow przybywa-j^cych na miejsce zdarzenia skupiaj^. si? prze-de wszystkim wokol ratowania i ewakuacji lu-dzi ze strefy zagrozenia, a dopiero w nast?pnej kolejnosci podejmowane s^ dzialania zwi^zane z zatrzymaniem emisji czy neutralizaj substancji i odkazaniem sprz?tu.
Zdarzenie chemiczne, jak kazde inne, gdzie jest wi?cej niz jeden poszkodowany, jest zdarze-niem mnogim, az do momentu, w ktorym w wy-
niku segregacji medycznej, rozumianej jako proces okreslania priorytetów leczniczo-transporto-wych, nie okaze si?, ze liczba poszkodowanych w grupie „czerwonej" (na przyklad poszkodo-wani nieprzytomni, z niedroznosci^ dróg odde-chowych, czy oparzeniami chemicznymi dróg oddechowych) czyli potrzebuj^cych natychmia-stowych dzialañ ratowniczych (w tym ewakuacji ze strefy zagrozenia), przekracza mozliwosci obecnych w danym momencie na miejscu zdarzenia czy strefie podmiotów ratowniczych. Wtedy to zdarzenie staje si? zdarzeniem maso-wym.
W chemicznym zdarzeniu masowym juz w strefie zagrozenia pojawia si? koniecznosc segregacji poszkodowanych dla wlasciwego wy-korzystania przewaznie niewystarczaj^cych sil i srodków. W zdarzeniu chemicznym b?dzie to polegalo na rozpoznaniu osób bez czynnosci zy-ciowych, aby nie absorbowac sil fizycznych ra-towników na ich ewakuacj?. Dzialaj^cy w strefie zagrozenia wyszkoleni ratownicy PSP (nie-upowaznieni do stwierdzenia zgonu), mog^. od-st^pic od resuscytacji i w warunkach zdarzenia masowego oznaczaj^ osoby bez oddechu (po-mimo udroznienia dróg oddechowych) kolo-rem „zóltym" nadaj^c im wtórny priorytet ewa-kuacyjny. Pragn? tylko przypomniec, ze zgod-nie z wytycznymi rat - med. KSRG ratownicy nie przyst?puj^ do resuscytacji w nast?puj^cych okolicznosciach:
1. Poszkodowany przebywa! pod powierzch-niq wody powyzej 120 minut;
2. Zdarzenie zostalo uznane za masowe;
3. Nie ma mozliwosci technicznych prowa-dzenia resuscytacji (np. widoczne obraze-nia poszkodowanego wykluczaj^. techniczne mozliwosci prowadzenia resuscytacji). Osoby nieprzytomne z oznakami zycia s^
oznaczane jako „czerwone" i ewakuowane z najwyzszym priorytetem przy pomocy stan-dardowych noszy typu deska lub technik alter-natywnych (np. nosze plachtowe ze stelazem) do punktu/obszaru dekontaminacji. Osoby po-ruszaj^ce si? o wlasnych silach s^. równiez oznaczane kolorem „czerwonym", (gdyz wymagaj^. natychmiastowej ewakuacji) i wyprowadzane oraz grupowane na granicy strefy, przed punk-tem dekontaminacji. Kolejnosc ewakuacji cz?-sto jest problemem natury moralnej ratowni-ków.
W razie braku mozliwosci prowadzenia segregacji w strefie, segregacja osób ewakuowa-nych odbywa si? na granicy strefy przy obsza-rze dekontaminacji. Nieprzytomne, ewakuowane osoby powinny byc ukladane na noszach typu deska (w przypadku braku noszy - na pod-lozu, w miar? mozliwosci na folii termoizola-cyjnej) w sposób umozliwiaj^cy swobodny do-st?p w celu udzielenia kwalifikowanej pierwszej pomocy (np. tlenoterapia bierna) i po dekontaminacji realizowania medycznych czynnosci ra-tunkowych, a wi?c w odleglosci ok. 1,5 m od siebie.
Decyzj? o uznaniu zdarzenia za masowe podejmuje, na podstawie wyników rozpozna-nia i segregacji pierwotnej, pierwszy kierownik dzialañ ratowniczych (KDR). Moment podj?cia tej niezwykle waznej decyzji musi byc wlasci-wie udokumentowany i zarejestrowany na nos-nikach elektronicznych, szczególnie w Stanowi-sku Kierowania PSP. Tak dlugo, jak zdarzenie ma charakter masowy, sytuacja prawna ratowni-ków jest szczególna i s^. oni upowaznieni do re-alizacji okreslonych kompromisów medycznych i ratunkowych, podporz^dkowanych zasa-dzie ratowania tylu osób, ile jest mozliwe.
Najwazniejszym elementem procesu likwi-dacji skutków skazeñ chemicznych jest dekon-taminacja wstgpna, realizowana w pocz^tko-wej fazie dzialañ po ewakuacji poszkodowanych ze strefy. Zgodnie z wiedz^. medyczn^ dobr^ praktyk^. ratownicz^. i zaleceniami Unii Europejskiej, zasadnicze znaczenie dla bezpie-czeñstwa poszkodowanych ma dekontaminacja wst?pna polegaj^ca na usuni?ciu odziezy osoby poszkodowanej, splukaniu twarzy i wlosów oraz zastosowaniu ubrania zast?pczego. Umoz-liwia to usuni?cie 85-95% skazenia.
Zdarzenia chemiczne zawsze wymagaj^. dekontaminacji. Dekontaminacja zas duzej licz-by poszkodowanych stwarza powazne proble-my organizacyjne i aktualnie w polskim ratow-nictwie nie funkcjonuje jednolita doktryna do-tycz^ca tego typu problemów. W razie zapotrze-bowania na dzialania z zakresu dekontaminacji wykorzystuje si? doraznie ograniczone mozliwosci techniczne Pañstwowej Strazy Pozarnej, wojska i cywilnych jednostek zakladowych ra-townictwa chemicznego.
Technika ewakuacji ze strefy
W nowoczesnym ratownictwie, w aspekcie przemieszczania poszkodowanych obowi^zuje zasada, ze zmiana polozenia poszkodowanego dopuszczalna jest jedynie wowczas, gdy udzie-lenie mu pomocy w miejscu zastania przez ratownikow jest niemozliwe lub poszkodowany przebywa w strefie zagrozenia i konieczna jest jego ewakuacja. Przy emisji srodkow chemicznych szybka ewakuacja jest prawie zawsze ko-niecznosci^, gdyz szybkie odizolowanie drog oddechowych poszkodowanego od atmosfery toksycznej jest przewaznie niemozliwe. Szybka, to nie znaczy jednak, ze chaotyczna, z pomi-niçciem pryncypiow i pewnych obowi^zuj^cych juz w ratownictwie zasad technicznych. Nie jest to latwe, bo dodatkowych bagazem ratowni-ka, nie ulatwiaj^cym mu zadania, jest przeciez sprzçt ochrony drog oddechowych (ODO) i chemiczne ubranie gazoszczelne (CUG).
Warunkiem unikniçcia dodatkowych ura-zow i zwi^zanych z nimi obrazen lub powiklan (w szczegolnosci niedroznosci drog oddecho-wych) u poszkodowanego podczas jego ewakuacji ze strefy do punktu dekontaminacji jest przestrzeganie kilku podstawowych zasad: a) przemieszczanie poszkodowanego - ewakuacja w chemicznych ubraniach gazoszczel-nych powinno byc realizowane minimalnie silami trzech ratownikow;
Fot. 1 Przemieszczanie poszkodowanego meto-
d^ trzech ratowników Zródlo: Fotografie wlasne autora
b) poszkodowany nieprzytomny powinien byc przemieszczany (ewakuowany) na no-szach w pozycji na boku (w zblizonej do pozycji bocznej ustalonej, bez zestawu do unieruchomienia glowy). Pozycja taka unie-mozliwia zapadanie siç podstawy jçzyka i jej kontakt z tyln^. scian^ gardla, co u nie-przytomnego poszkodowanego moze spo-wodowac niedroznosc drog oddechowych i w wyniku tego smierc. Dziçki jej zastoso-waniu zmniejsza siç tez ryzyko zachlysniçcia siç osoby poszkodowanej tresci^. wymiocin - takie zagrozenie jest wysoce prawdopo-dobne w zdarzeniu chemicznym. Jezeli jest mozliwosc i czas aby odizolowac poszko-dowanemu drogi oddechowe od atmosfery chemicznej, nalezy to wykorzystac. Dobrym rozwi^zaniem bçdzie tu zastosowanie stan-dardowego zestawu do tlenoterapii z R1;
Fot. 2. Pozycja poszkodowanego „w pozycji na boku" na noszach typu deska Zródlo: Fotografie wlasne autora
c) przed rozpoczçciem jakiegokolwiek przemieszczania, ratownicy powinni wykonac prób$ mocowania poszkodowanego i sposo-bu uchwytu noszy;
d) poszkodowany powinien byc zapiçty rów-nolegle, utozonymi w kierunku prostopad-lym do osi noszy minimum dwoma pasami (rozs^dny kompromis pomiçdzy jakosci^. a czasem) w sposób uniemozliwiaj^cy obró-cenie siç poszkodowanego na plecy;
e) w trakcie przemieszczania poszkodowanego wolne pasy i ich konce nie mog^. luzno zwi-sac poza obrçb noszy;
Fot. 3 Próba stabilnosci ukladu i pochwytu noszy Zródlo: Fotografie wlasne autora
Fot. 4 Zapi^cie poszkodowanego dwoma pasami Zródlo: Fotografie wlasne autora
f) przemieszczanie w strefie jak i poza ni^ nalezy realizowac wg zasady „nogami w kierunku marszu", mozliwie z zacho-waniem pozycji horyzontalnej poszko-
dowanego. Dotyczy to równiez jego ewentualnego przemieszczania po scho-dach lub po nierównosciach terenu;
Fot. 5 Prawidlowe zapiçcie pasami przed rozpoczçciem przemieszczania Zródlo: Fotografie wlasne autora
problemem na schodach pod warunkiem, ze bçd^ one wystarczaj^co szerokie. Trzeci ratownik w tego typu przypadku pelni rolç „straznika" stabilizacji ukladu i poziomuje nosze z poszkodowanym;
Fot.6 Przemieszczanie wg zasady „nogami w kierunku marszu" Zródlo: Fotografie wlasne autora
g) przemieszczanie po znacznych nierównos-ciach terenu - np.: z nasypu kolejowego, schodami z metra czy dworca kolejowego powinno byc równiez realizowane przy za-chowaniu poziomej pozycji noszy. Mozna to osi^gn^c id^c bokiem do nierównosci, zacho-wuj^c poziom^ pozycjç noszy równolegl^. do nachylenia terenu. Nie bçdzie to równiez
Fot. 7 Przemieszczanie po nierównosciach terenu (nasyp) Zródlo: Fotografie wlasne autora
Fot. 8 Przemieszczanie po nierównosciach terenu (schody z dworca kolejowego) Zródlo: Fotografie wlasne autora
h) wyznaczaj^c roty do ewakuacji zawsze trzeba siç upewnic czy wszyscy wspól-pracuj^cy w rocie przy noszach ratow-
nicy wiedz^. jaka jest przyjçta technika ewakuacji, bo ich wspóldzialanie musi byc harmonijne i sprawne;
Fot. 9 Niewlasciwe ulozenie poszkodowanego na plecach Zródlo: Fotografie wlasne autora
Fot. 10 Niewlasciwa pozycja noszy z poszkodowanym Zródlo: Fotografié wlasne autora
i) gdy rota przenosi poszkodowanego, wow-czas tylko jeden ratownik wydaje polecenia - powinien nim byc ratownik trzymaj^cy nosze przy glowie poszkodowanego; j) w szczegolnych przypadkach mozliwe, a czasem konieczne jest przemieszczanie poszkodowanego na noszach silami dwoch ratownikow w ubraniach gazoszczelnych -w takich przypadkach trzymaj^. oni nosze z boku; sytuacja taka nastrçcza szczegolne trudnosci z zachowaniem poziomego polo-zenia noszy w czasie pokonywania duzych nierownosci terenu, np. schodow, poniewaz przemieszczanie siç ratownika tylem jest niedopuszczalne.
Podsumowanie
Nalezy bezwzglçdnie pamiçtac, ze zawsze optymaln^. pozycji dla poszkodowanego nie-przytomnego podczas ewakuacji ze strefy zagrozenia w zdarzeniach chemicznych jest pozy-cja pozioma na boku. Mozna to uzyskac stosu-j^c standardowe nosze typu deska. Stosuj^c tç
technikç nalezy zwrocic szczegoln^ uwagç na perfekcyjne opanowanie manewrow z poszko-dowanym szczegolnie w czasie poruszania siç na pochylosciach terenu lub schodach. Nie jest to latwe, bo dodatkowym utrudnieniem jest ba-gaz wlasnych i koniecznych ochron osobistych (CUG i ODO) ratownika. Bez wczesniejszego treningu i perfekcyjnego opanowania technik mocowania poszkodowanego do noszy, twor-czej improwizacji opartej zawsze na zrozumie-niu priorytetow i zagrozen zwi^zanych z uraza-mi wtornymi, nie jest to mozliwe. Jednakze wy-szkolenie i „kulturç ratownicz^. formacji" oce-nia siç tez przez pryzmat stosowanych przez ni^. technik. Szczegolnie zas technik ratowniczych zwi^zanych w sposob bezposredni z poszkodo-wanym.
Recenzenci:
dr n. med . Robert Gal^zkowski, lek. med . Ignacy Baumberg.
