CC BY
3
ТКБ371.334
ТАТБИЦИ ПРИНСИПИ "ХАМСОЛ БА ХАМСОЛ" ЗИМНИ ТАШКИЛИМАШТУЛИЯТБО ИСТИФОДАИ УСУЛХОИ ФАЪОЛИ ТАЪЛИМ Муминова Истадщон Сайфуллоевна, омузгори кафедраи педагогикаи щтимои ва касбии МДТ "ДДХ ба номи акад.Б. Fафуров"(Тоцикистон, Хуцанд)
ПРИМЕНЕНИЕ ПРИНЦИПА «РАВНЫЙ-РАВНОМУ» ПРИ ОРГАНИЗАЦИИ ОБУЧЕНИЯ С ИСПОЛЬЗОВАНИЕМ АКТИВНЫХ МЕТОДОВ ОБУЧЕНИЯ Муминова Истаджон Сайфуллоевна, преподаватель кафедры социальной и профессиональной педагогики ГОУ «ХГУ имени акад. Б.Гафурова» (Таджикистан, Худжанд)
APPLYING THE PRINCIPLE OF "PEER TO PEER" DURING THE ORGANIZATION OF TRAINING USING ACTIVE TEACHING METHODS Muminova Istadjon Sayfulloevna, teacher of Social and Professional Pedgogy Department of SEE KSU named after academician B.Gafurov" (Tajikistan, Khujand)
Вожаком калиди: тщснлот, усущои фаъоли таълим, уамкори, фаъолияти гурууи, самараноки, машварат, имконият, принсипи таълим
Дар мацола масъалаи нацши таъсири бевоситаи истифодаи самараноки усулу воситацои муосири таълим ба ислоцоти соцаи маориф, аз цумла инсонгарои ва демократисозии раванди омузишу парвариш насли наврас мавриди барраси царор гирифтааст. Муаллиф бар он аст ацида, ки татбици фановарщои муосири тацсилот барои ташаккули руцияи коллективизм, цамдигарфацми ва мацорати кори дастацамъона метавонад кумак намояд. Тазаккур меравад, ки ташкили фаъолияти таълим тибци принсипи "цамсол ба цамсол" (омузиши цамтоён) имкони ташаккули фарди ва гуруции хонандагонро фароцам оварда, барои вусъати доираи цацонбинй, дарки муцтавои маводи таълим ва равнаци цобилиятноки мусоидат менамояд.
Ключевые слова: обучение, активные методы обучения, сотрудничество, групповая деятельность, эффективность, консультация, возможность, принцип обучения
В статье рассматривается роль эффективного использования современных методов и средств обучения на реформирование сферы образования, в том числе на гуманизацию и демократизацию процесса обучения и воспитания подрастающего поколения. Автор считает, что применение активных методов обучения может способствовать развитию духа коллективизма, взаимопонимания и навыков работы в команде. Отмечается, что организация учебной деятельности по принципу «равный-равному» дает возможность формированию личности школьника, способствует расширению мировоззрения, пониманию содержания учебных материалов и развитию способностей.
Keywords: education, active teaching methods, cooperation, group activity, effectiveness, consultation, opportunity, principle of education
The article discusses the role of the direct influence of the effective use of modern teaching methods and means on the reform of the education sector, including the humanization and democratization of the process of education and upbringing of the younger generation. The author believes that the application of modern educational technologies can help to develop the spirit of collectivism, mutual understanding and teamwork skills. It is noted that the organization of educational activities according to the principle of "peer education"provides an opportunity for individual and group formation of students, contributes to the expansion of the worldview, understanding of the content of educational materials and the development of abilities.
Ислохоти сохаи маориф аз дигаргунсозихо дар мазмуни тахсилот ва чорй намудани фановарихои нави педагогй ва усулхои замонавии таълим вобаста аст. Дар раванди дарс татбщи боиси ба ву^уъ омадани дигаргунихои сифатй дар таълим ва пешравию вусъати зехни толибилмон мегардад. Усулхои фаъоли таълим, ки дар сатхи байналхдлкД эътироф гаштаанд, барои гузаронидани машгулиятхои омузишй ва хамчунин семинару тренингхо ва умуман чорабинихои вак;ти камро талабкунанда истифода мегарданд. Муаллим, ки дар ин маврид хамчун (фасилитатор) мусоидаткунанда ширкат меварзад, шахсе мебошад, ки ба як гурухи хонандагон кумак мекунад, ки якчоя бехтар кор кунанд, хадафхои муштараки дастаро дарк кунанд ва тавассути мухокимахо чй гуна расидан ба ин хадафхоро ба нак;ша гиранд. Дар ин маврид (фасилитатор) мусоидаткунанда «бетараф» мемонад, яъне дар мухокима мавк;еи мушаххасро ишгол намекунад.
Максади асосии истифодаи усули фаъоли таълим, ин ба тезй ва дар муддати кутохтарин, аз худ кардани (омузонидани) маълумоти зарурй, баланд бардоштани сатхи дониш ва малакахои хаётй мебошад, ки он ба тахкими кобилият ва махорати ровигию шунавандагй, рушди малакахои сарварию ташкили команда, бедор кардани хисси инсондустй ва гайра мусоидат менамояд.
Усулхои фаъоли таълим, пеш аз хама бо хусусияти мутобиккунияшон машхуру маъруф гаштаанд, яъне дилхох фарди солимакл ва сохибзаковат хох нохох ба ин ва ё он самтхои афзалиятноки фаъолияти дастачамъона мутобик мегардад. Хдмин гувох ба он аст, ки дар дастачамъй фаъолият кардан нисбат ба амалиёти инфиродй пурсамартар аст ва он имкони тез ба хадаф расиданро таъмин мегардонад.
Ба рох мондани раванди таълим дар хамкорй на танхо ба манфиати хар фард, инчунин ба фоидаи гурух низ хаст, зеро он имкон медихад, ки дониш дар хамкорй бунёд гардад ва барои ба максад комёб гаштан дониш ва махорату малакахои зарурй истифода шавад.
Мутафаккирону файласуфон чй дар гузашта ва хам имруз атрофи ин масъала изхори акида карда, таъкид намудаанд, ки тавассути омузиш дар хамкорй таълимгиранда ду маротиба меомузад ва ба ин васила имконият пайдо мекунад, ки донишхояшро кавию мустахкам гардонад.Асосхои назариявии таълим дар хамкориро якчанд назарияи илмй ташкил медиханд, ки мухимтарини онхо конструктивизм (Ч,. Дюи), назарияи рушди зехн (Ж.Пиаже) ва назарияи вобастагии мутакобилаи ичтимой (Л.С.Висотский) ба хисоб мераванд [3,с.87].
То кадом андоза самаранок ба рох мондани хамкорй дар гурух ба якчанд амали асосии зерин вобаста аст:
1. Ташаккули вацх, ба омузиш дар толибилмон баробари ташкили гурух, фарохамсозии шароити кор ва усулхои корбарй, бисёр мухим аст, зеро агар дар толибилмон нисбат ба омузиш майлу хохишу рагбат бедор карда нашавад, натичаи кору фаъолият самаранок намегардад ва хамкории хакикй ба амал намеояд. Бинобар ии бояд хамин гуна шакли муоширатро интихоб намуд ва ба он муваффак шуд, ки хамаи аъзои гурух новобаста ба кобилияташон дар ичрои супориши пешниходшуда хиссагузор бошанд.
Бедорсозии вачхи омузиш (хавасмандгардонй) метавонад дар шакли баходихй бо хол, додани нишон, таърифи шифохй, рухбаландкунй ва гайра зохир гардад.
2. Засоси масъулияти шахси дар он зохир мегардад, ки хар як толибилм аз фаъолияти якдигар бояд огох бошад ва дар мавриди зарурй ба хам дасти ёрй дароз намояд, дарк карда тавонад, ки муваффакият ва нобарории кори гурух ба фаъолияти хар як аъзои он вобаста аст. Инчунин маводи додашударо чунон аз бар кунад, ки хар як толибилм оид ба он чун коршинос баромад карда тавонад.
3.Имконияти якхела доштан. Доштани имконияти якхела ин маъниро дорост, ки хар як толибилм метавонад муваффакияту дастовардхои каблии худро такмилу инкишоф дихад, яъне хар кадом вобаста ба ;обилияту имконоти худ меомузад ва ба гурухи худ холхои иловагй меоварад ва ин холхо дар асоси бехтар намудани натичаи нишоидиханда ва дастовардхои пештараи худ ба даст меоянд. Хдмин тавр, мукоисакунй на ба муваффакияту дастовардхои толибилмони дигар, балки бо нишондихандаю дастовардхои худи у ба амал меояд.
Аз ин ру, мавриди чалби хонандагон зарур аст, ки аз руи принсипхои интихоб амал намояд, яъне барои амалй гаштани максадхои машгулият ва бомуваффакият анчом ёфтани он мебояд хонандагони нисбатан фаъолро, ки кудрати аз худ кардани бемамониати дилхох маводи таълимро доранд, интихоб намуд.
Истифодаи усулхои фаъоли таълим ба принсипхои зайл асос мегирад:
• чалби диккати иштироккунанда ва дар муддати кутох ба максад ноил гардонидани онхо;
•иштироки озодона, фаъол ва бо тамоюл;
•иштироки на зиёда аз 20 нафар ширкаткунанда дар машгулият;
•пешниход ва кабули мустакилонаи коида ва тартиби рафтори ширкаткунанда мавриди ташкили машгулият;
• иштироки бевоситаи ширкаткунанда дар раванди машгулият.
Хднгоми ташкили машгулият дар бисёр холат воситахои аёнй ба монанди когазу каламхои гуногуни ранга, маводи таксимотй, видео - филмхо ва гайра истифода мегарданд, ки ба дучанд аз худ кардани маълумот ба хонандагон мусоидат менамояд.
Мавриди гузаронидани машгулият усулхои таълим ба монанди хучум фикрй, ки малакаи суханронии шахсро устувор мегардонад, бозй дар накшхо, ки никоби шармгинии шахсияти
хонандаро мешиканад, ба иштироккунанда барои худро озод дис кaрдaнy ба синф мутоби; шyдaн шароит фародам меорад, кор дар гуруддои хурд, ки ба шахс шароит фародам меорад то муста;илона кор кунад, а;ида ва ну;таи назари худро муста;илона тадия намояд ва бо р ухб аланд й д ар р а ф ти машгулият ширкат варзад, истифода мегарданд.
Бартарии ин тарзи ташкили чaрaëни таълим дар он аст, ки хонанда дар равиши он, яъне дар гузаронидани машгулият бевосита иштирок мекунад. Дар он шахси хонанда озодона савол медидад, бадсу мунозира мекунад, а;идаи худро озодона издор менамояд, тартибу ;оидахои дилходи машгулиятро дар якчоягй бо дамсаба;он пешнидод ва интихобу ;абул менамояд.
Мавриди истифодаи усулдои му;аррарии таълим бошад, хонанда аз ин гуна имкониятдо мадрум аст.
Усули фаъоли таълим талаб мекунад, то таълимгиранда дар чaрaëни амалигардии он фаъолона иштирок намуда, а;идадои худро озодона ва бемамониат издор намояд.
Исботи ин тасди;ро бо баъзе ну;таи назар ва ибрози а;идаи иштироккунандаи машгулияти машваратии омузгорон, ки бо усулдои фаъоли таълим гузаронидашудааст, та;вият додан мумкин аст, ки зикр кардаанд: "Хуб мешуд, ки чунин машгулият дар мактабдо низ дангоми дарсдои дaррyзa гузаронида мешуд!", яъне ондо ходиш доранд, ки дарсдои дaмaрyзaи ондо бо дамин гуна усулдои таълим ташкил карда шаванд.
Ба саволи "Чаро Шумо меходед, ки дар мактаб мадз дамин гуна машгулият ташкил карда шавад?" чавоб доданд: "Чунки дар ин машгулиятдо бо мо дар гуна бозидо мекунанд, ба ягон даракат мачбур намекунанд, ба сухандоямон гуш мекунанд, мо худамон муста;илона кор мекунем, худро озод дис мекунем, мaвзyъдо осонфадм мешаванд".
Яке аз принсипдои маъмули татби;и усулдои фаъоли таълим "омузиши дaмтоëн" ë "дамсол ба дамсол" ба дисоб меравад. Ин фаъолиятест, ки аз муносибати байнидамдигарии ду ва ë здада шахси дамсинну сол иборат буда, барои омузиш ва расонидани иттилооти муфид ва манфиатнок ба якдигар равона гаштааст.
Омузиш аз руи принсипи «дамсол ба дамсол» - ин чaрaëнеcт, ки дар он хонанда мдани дамсолони худ чорабинидои маърифатию иттилоотй ташкил намуда, дар муддати кyтодтaрин ондоро бо маълумоти зарурй таъмин менамояд.
Ма;сади асосии омузиш аз руи принсипи «Дамсол ба дамсол» фародам овардани шароити мусоид барои инкишофи муста;илона ва худамалигардонй нисбат ба муносибат, тассавурот ва малакадои xaërâ байни дамсолон мебошад.
Мавриди фаъолият аз руи ин принсип муаллим (шахси маълумотрасон) ва шунаванда (таълимгиранда) иштирок мекунад. Дар ин муносибат муаллим шахсест, ки дар дилход содаи фаъолият омузонида шудааст ва шунаванада шахсест, ки оид ба дамин содаи фаъолият тассавурот надорад, маълумоти кам дорад ва ë барои аз худ кардани он сода ндаз дорад.
Машгулият аз руи принсипи «дамсол ба дамсол» бо таври зерин ташкил кардан мумкин аст:
- ташкили машгулиятдо (семинардо, тренингдо);
- саднадои дачвию таълимй ва мудокимаи на;шдо дар он;
- судбатдои озод бо дамсолон дар мадфилдо, богдои фарогату фарданг;
- озмун ва викторинадо;
- озмундои ва варзишй ва гайра.
Бартарияти принсипи "дамсол ба дамсол" дар байни хонандагон дар он аст, ки мавриди ташкил ва гузаронидани чорабинидо барои хонандагон дар ташкил ва гузаронидани он худи хонандагон ширкат меварзанд. Му;араррист, ки дар долати гузаронидани дилход чорабинй аз тарафи шахси дамсол бештар маъкул ва даловатпазир аст, нисбат ба оне ки дар гузаронидани чорабинй шахси калонсол иштирок мекунад.
Дар ташкили дилход чорабинй аз чониби шахси калонсол ход ноход шахси хурдсол худро нодинчор дис мекунад, бо тарсу дарос иштирок мекунад ва худро мачбур месозад, то чизе аз худ кунад. Аз натичаи тарсу дарос ва ночо дис кардани худ, шахси шунаванда наметавонад дамаи маводи заруриро то дарачаи лозимй аз худ намояд.
Мавриди гузаронидани чорабинй аз тарафи шахси дамсол бошад дамсудбати у, яъне шунаванда, дамсинну сол будани уро дар назар гирифта худро озод дис мекунад, ба баъзе даракатдои зарурй худро имкон медидад, бе тарсу дарос иштирок мекунад, саволу чавоб ва бадсу мунозира мекунад. Ва aйëн аст, ки аз натичаи чунин иштирок фарди дамсол даматарафа ташаккул меëбaд, маводи заруриро вобаста ба и;тидори зедниаш аз худ мекунад ва аз дама мудимаш барои у рафтори дамсоли ровй, дарачаи саводнокии он намунаи ибрат мегардад. Ин
акидаро боз чунин таквият додан мумкин аст, ки: одатан дар мактаб шахси калонсол (муаллим) ба хурдсол (хонанда) дарс мехонад. Ва тассавур кардан мумкин аст, ки хар яке аз мо зинаи таълимии мактабиро гузаштаем ва медонем, ки то кадом дарача муносибат байни хонанда ва муаллим ба рох монда шудааст.
Новобаста аз он, ки методикаи таълим муносибати нарми байнихамдигарии омузгор ва хонандаро талаб мекунад ва меомузонад, вокеист, ки шахси калонсол нисбат ба шахси хурдсол дар хаёти хамаруза назарбаланд рафтор мекунад. Шахси хамсол бошад, хох нохох бо эхтиром муносибат мекунад, чунки аз нигохи дониш, агар назари баланд дошта бошад, аз нигохи синнусол кудрати баробарй доранд. Мутаасифона, муносибатхои имрузаи муаллим нисбат ба хонанда муносибатхое мебошанд, ки ба шунаванда (талаба) на имконияти фаъол, маълумотнок сохибмаърифат шудан медихад, балки ба рухафтода шудан ва суст шудани фаъолияти таълимии онхо оварда мерасонад. Дар навбати худ, хонанда дар ин холат, худро озод хис карда наметавонад, бе тарсу харос ва фаъолона иштирок карда наметавонад ва мукаррарист, ки бо назардошти иктидори зехниаш ва тарсу вахми вокей маводи дарсиро пурра аз худ карда наметавонад.
Акнун, мо дар хамин чо ба таври васеъ бартарияти принснипи "хамсол ба хамсол"-ро бахо дода метавонем.
Вокеан хам, тахия ва амалигардонии барномаи таълим ва аз руи приснипи "хамсол ба хамсол" дар макотиби хамагонй гайривокеъист, лек бо истифодаи ин принсипи омузиш, ташкил ва гузаронидани чорабинихои хамарузаи таблиготию маърифатй, аз чумла миёни кудакони синфхои ибтидой ва чавонон айни мудаост.
Масалан, дар гузаронидани чорабинихои маърифатй мисли: тренингхои омузишй, семинархо, мизхои мудаввар, озмунхо бо иштироки бевоситаи худи шахси чавон бамаврид аст. Хднгоми гузаронидани чунин чорабинихо, фаъолияти зехнии шахси чавон инкишоф меёбад, чахонбинии у васеъ гашта, махорати сарварй ва нутк, дар ниходи у ташаккул меёбад, инчунин хамсолон низ бодиккат уро гуш карда, рафтор, харакат ва маълумоти иброзкардаи уро хамчун намунаи ибрат кабул намуда, рафтору кирдори худро тагйир медиханд.
Дигар он ки, хини гузаронидани чорабинихои иттилоотй (тренинг, семинар) аз тарафи шахси чавон, новобаста аз дарачаи маълумотнокияш шахси хамсоли шунавандаи у бо назардошти синнусол худро озод хис мекунад, тарсу вахмро аз худ дур месозад, бахсу мунозира доир мекунад, нисбат ба мавзуъ баромад мекунад, мустакилона кор мекунад ва гайра.
Бевосита шахс дар ин холат имкони ташаккулёбй дорад, доираи чахонбиниаш васеъ мегардад, маводи заруриро вобаста ба кобилиятнокиаш ба тезй аз худ мекунад.
Хусусиятхои принсипи "хамсол ба хамсол"
• мунтазам бурдани таблигот байни хамсолон, мусодат ба баландгардии сатхи маърифатнокии хамсолон;
• эхтироми фикру акида ва манфиатхои якдигар;
• расонидани маълумоти дуруст ва оммафахм;
• чалб ва хавасманд намудани хамсолон ва маълумотнокгардонии онхо;
• фарохам овардани шароити мусоид барои озод хис кардани хамсолон ва таъмини иштироки фаъоли онхо дар чараёни сухбат ва вохурихо;
• хифзи хукук ва манфиатхои хамсолон;
• махфй нигох доштани сиру асрори шахси хамсол.
Бартарияти амалй намудани чорабинихои фарханигию маърифатй аз руи принсипи "хамсол ба хамсол" дар он аст, ки дар он шахс фаъолона иштирок мекунад, имконияти васеъи аз худ кардани маълумотхоро пайдо мекунад [5,с.81].
Хдмчунин, яке аз хусусиятхои асосии ин принсипи фаъолият дар он аст, ки шахси чавони омузонидашуда хамин икдомро нисбат ба шахсони дигари хамсол давом медихад, корхои таблиготй мебарад, вохурй ва сухбатхо ташкил карда, хамсолони худро бо маълумоти зарурй фаро мегирад. Ва хамсолони у, ки доир ба ин ва ё он маълумот бархурдор гаштанд, ба дигар дустони худ чорабинихои таблиготй ташкил мекунанд.
Хулоса, истифодаи усулхои фаъоли таълим дар омузиши фанхои таълимй ахамияти калон дошта барои баланд бардоштани сифати тахсилот таккони чиддй хохад дод.
Истифодаи усулхои фаъоли таълим дар амал нишон дод, ки шеваи нави тадрис хадафманд, ва босифат сурат гирифта, ба демократй Инсонй шудани тахсилот ангезаи чиддй дода истодааст.
Самаранокии таълим аз махорати касбии омузгор ва шахсияти у вобаста аст. Хдр кадар махорати касбии у сайкал ёфта, чанбаи инсониаш баланд ва сифатхои шахсиаш мукаммал гашта бошанд, хамон кадар оид ба самаранокии раванди омузиш хукм баровардан имконпазир мегардад.
Омузгор аз тачрибахои пешкадами педагогй ва усулхои навоваронаи омузиш бояд пурра огах бошад ва дар раванди таълим онхоро бамаврид истифода намояд.
ПАЙНАВИШТ:
1. Алексеев, Н.А. Личностно-ориентированное обучение: Вопросы теории и практики/ Н.А.Алексеев.-Тюмень: Изд-во Тюмен. гос. ун-та, 1997.-364с.
2. Амонашвили, Ш.А. Воспитательная и образовательная функция оценки учения школьников/Ш.А.Амонашвили.-М.:Педагогика,1984.-237с.
3. Беспалъко, В.П. Педагогика и прогрессивные технологии обучения/В.П.Беспалъко.-М.,1995.-356с.
4. Лутфуллоев,М. Дарс/М.Тутфуллоев-Душанбе, Маориф 1995.-146с.
5. Марион, Янг. Фахриддин Мирзоахмедов. Татбики усулхои фаъоли таълим. Дастурамал барои омузгорони Чумхурй/Янг Марион.- Душанбе, 2002,-86с.
6. Мирзоахмедов, Ф. Зарурати татбики усулхои фаъоли таълим /М.Мирзоахмедов //Омузгор/. -№26.-,2002.-С.5-6
REFERENCES:
1. Alekseev, N.A. Student-centered teaching: Theory and practice. - Tyumen: Publishing House of Tyumen State University, 1997.-364 p.
2. Amonashvili, Sh.A. The upbringing and educational function of assessing the learning of schoolchildren. - M.: "Pedagogy", 1984.-237p.
3. Bespalko, V.P. Pedagogy and progressive teaching technologies.-M., 1995.- 356 p.
4. Lutfulloev, M. Lesson Dushanbe, Maorif 1995.-146 p.
5. Marion Young, Fakhriddin Mirzoakhmedov. Applying active teaching methods. Instruction for teachers of the Republic. Dushanbe, 2002, 86 p.
6. Mirzoakhmedov, F. The necessity of applying active teaching methods.Omuzgor,No.-26, Dushanbe. 2002.-P 5-6
