CC BY
39ТАСВИРИ СИМОИ МОДАР ДАР ШЕЪРИ ФАРЗОНАИ ХУЧДНДЙ
Исрофилниё Ш., Рщимй М. Р.
Донишгоуи байналмилалии забонуои хориции Тоцикистон ба номи С. Улугзода
Тасвир дар шеъри Фарзонаи Хучандй макоми хос дорад, ки мухаккиконе монанди Аскар Х,аким [10], М.Н. Ризобоева [3] ва Т. Бобоева [1] дар кито6у рисолахои худ дар ин масъала сyхан кардаанд. Хyсyсан рисолаи Т. Бобоева бевосита ба накши тасвир дар шеъри Фарзона ихтисос дорад. Аммо ин чо мо танхо тасвирхои шоиронаеро баррасй мекyнем, ки шоир хангоми тасвири симои модар офаридааст. Фарзона шеърхои зиёде дар васфи модар сyрyдааст ва дар ин шеърхо байтное хастанд, ки тасвирхои олии шоирона дорад. Масалан: Уксигенам бахшию захрам чабй, Эй дарахти сабзи полояндаам [8, с. 31В].
Дар тасвири шоир модар дарахти сабзеро мемонад, ки захрро мечабад ва оксиген медихад. Дарахти сабз карбонро мечабаду оксиген хорич мекyнад ва он оксиген хавоест, ки мо - инсонхо нафас мекашем. Захр дар нигохи аввал хамон карбон аст, ки дарахт мечабад, аммо максади шоир аз захр дардy ранч ва мyшкилотест, ки хар як инсон дар зиндагй ру ба ру мешавад ва танхо модар аст, ки ин дардy ранчи фарзандро дармон мебахшадy мyшкилоташро хал менамояд. Ташбехи модар ба дарахти сабз аз хамин дидгох аст. Яъне агар дарахт танхо карбонро ба худ гирадy оксиген хорич кунад, модар на танхо дардy ранчи фарзандро ба худ мегираду даво мебахшад, балки вучуди уро чун дарахти полоянда аз гуноху андешаи бад покизаву беолоиш мекунад ва фарзандро ба рохи рост хидоят мекунад.
Байти дигар низ аз шеъри зикршуда тасвири кобили таваччухе дорад: Сахт нохамвор мондам, гарчи вакт Метарошад рузи шаб бо рандам [8, с. 31В].
Дар кураи хаёли шоир инсон ба масобаи чубест ва вакт, гузашти шабу руз рандаеро мемонад, ки ин «чуб»-ро метарошад, то хамвору суфта гардад. Муроди шоир аз «тарошидани вакт шабу руз бо ранда» - тачрибахоест, ки инсон аз зиндагй меомузад. Яъне хаводису вокеахое, ки инсонро дар зиндагй пеш меояд, уро аз озмоиш мегузаронад ва ба ин васила, ба кавли шоир, «хамвор» месозад, яъне рохи муросову мудороро меомузонад. Инсон гохо мачбур мешавад, ки ба равиши замона кадам занаду ба бадию бадтолон муросо кунад, то зиндагии осоишта дошта бошад. Аммо кахрамони лирикй ин чо рухияи инсёнкорона дорад ва бо бадию бадтолон хеч сари муросою мудоро надорад, аз ин ру, нотарошидаву «сахт нохамвор» мондааст.
Добили зикр аст, ки шеърхои ба модар бахшидаи Фарзона бо вучуди мавзую мухтавои муштарак доштан бо вижагихои худ аз модарномахои дигарон фарк дорад. Фарзона худ дар маколаи «Шеър дар чавхари зехни хонанда» вакте шеъри «Ин шаби туршруи боронй»-и Лоик Шералиро баррасй мекунад, чунин менависад: «Баъди такрори ин абёт борони хасрате дар дили ман мечакад. Агарчи медонам, ки ин харфхо ба модари ман муртабит нест. Модари ман касест, ки фазои зиндагй ва фазои фикраш дигар аст. Аммо шеъри устод Лоик чун дарди чонсузи кулли мардуми точик аст, дарди ман хам хаст. «Модарнома»-и устод Лоик дар радифи «Модарнома»-хои Эрач Мирзову ШахрЬёр, модарномахои Рахии Муайярй ва шуарои дигари форсизабон аст, ки дар баъзе маврид мешавад ашъори устод Лоикро ба он хама тарчеххам дод ва имтиёзашро шинохт. «Модарнома»-и устод бисёр махрамона, пурмухаббат ва бенамунааст ва саршор аз андухи човидонаест, ки дилро аз дарун метарошад. «Модарнома»-и устод басе суннатист чун чомахои зебои точикй, ки дар назари аввал барои хоричие гароиб ва бегона менамояд, аммо вакте он чомаро дар бар мекунй, баъд мефахмй, ки гармй чист, хосса, гармии огуши модар, ки тамоми башар бар он ниёз дорад» [4, с. ВС]. Фарзона дар баробари арч ниходану эътироф намудани хунари баланди устод Лоик дар эчоди «Модарнома» ба вижагихои он ишора намудааст. Шоир таъкид мекунад, ки «Модари ман касест, ки фазои зиндагй ва фазои фикраш дигар аст». Вокеан, агар дар модарномаи устод Лоик Шералй симои умумиёфтаи модари точик дар мухити кухистон бо тамоми шукухи шахоматаш, ки суннатхои миллиро дар худ дорад, тачассум ёфта бошад, дар шеърхои ба модар бахшидаи Фарзона модари точик дар мухити шахр, фарханги
шахрнишинии точикй ва дар айни замон ахли илму калам бyдани у ба тасвир омадааст. Бо вучуди тафовутхои дар мухити зисту тафаккуру чахонбинй дар тасвиру тавсифи хар ду шоир модар намоди отифаю мехрубонй ва саршори садокату чонфадой мебошад ва мехру мухаббати точиконаи модар дар онхо муштарак аст.
Бояд зикр кард, ки шахришинй ва бо калам сари кор доштану ахли илму адаб будани зан-модар аз суннатхои кадимии точикон аст, ки метавон аз бузургтарин онхо чун Робиаи Балхию Махастии Хучандй, Оишаву Ситй, Мутрибаи Кошгариву Ч,ахонхотун, Мехрии ^иротиву Зебуннисо, Лолахотуну Точуддавла, Махзунаву Нодираву Тохира ва гайра ном бурд. Модаре, ки Фарзона тасвиру тавсиф мекунад, идомадихандаи хамон сунани деринаи миллат буда, аз ахли илму адаб аст ва кору амали модар дар зиндагии духтари эчодкори у, ки ирс аз у бурдааст, сахт муассир аст:
Модарчон! Аз чунбиши мавзуни хомаи ту дар зиндагии ман субх метаровад. Ман дар оромиши пурмухтавои чашмонат гарк мешавам... [5, с. 50].
Дар тасвири Фарзона модар марчаъи улгу фарзандон аст ва аз сифати як модари мукаррарй боло рафта, макоми олихаи мехру мухаббат ва пиру муршиди рахнаморо касб мекунад, ки дили мурдаро шамими чон мебахшад: Дер зй, эй модари фархундаам, Васл кун бо ишк тори кандаам.... [8, с. 318].
^ахрамони лирикй аз зиндагй дилсард асту дасташ ба коре пеш намеравад. Дуои модари фархундафол мекунад, то бо мухаббат дили уро ба зиндагй гарм кунаду риштаи кандаро васл намояд.
Ман, чй чои ман, ки хатто обу гул Гуядат: бар хурмати ту зиндаам! [8, с. 318].
Шоир хастии худ ва хама ширинию зебой ва саодате, ки дар зиндагй ба даст овардааст, мадюни модар медонад. Дар тасаввури шоир на танхо у, балки тамоми ачзою анвои хастй, хатто обу гул, ки яке намоди човидонй ва дигаре сабаби зебоии зиндагист, ба хурмати модар зиндаанд.
Осмонидомано, дар доманат
Х,ар кадам хирман зад ашку хандаам [8, с. 318].
Сифати «осмонидоман», аз як су, киноя аз бузургию саховати модар бошад, аз суйи дигар сифати умумиятдодашудаи модар аст, ки насли башар бо у идома меёбад ва дар домони вай ба камол мерасад. Мухаббати модар бегараз асту домони саховаташ бекарон ва фарзанд дар тамоми холат ба у панох мебараду дарду ранч ва ё шодиву нишоташро бо у дар миён мегузорад.
Асли аслй, фаръ шуд пеши ту фар, Фарруху фарзонаву фархундаам [8, с. 318].
Аз дидгохи шоир гавхари аслии хаёт модар асту асли хакикат дар уст ва хар чй дар дунё арзи хастй мекунад, ба туфайли модар равнаку шукуфой меёбад ва дурахшу зебой пайдо мекунад. Накуиву зебой, хирадмандию муборакй ва саодатмандй низ бастагй ба модар доранд. Х,арфи «ф» ва паси хам омадани калимахои «фаръ», «фар», «фаррух», «фарзона» ва «фархунда» оханги мусикоие ба байт додаанд, ки дар баробари маънои олй ба гуш низ хушоянд мерасанд.
Шоир ишку бекаронаи модарро дар он мебинад, ки у бандаи Офаридгори бемислу монанд аст. Ин бандагии модар ба Парвардигори бемислу монанд, ишки уро бекарона кардааст ва шоир худро созовору шоистаи ин мухаббати бузург намедонад. Ишкро пардохт кун танхо ба ишк, Эй дили дар ишк ноарзандаам [8, с. 96].
Бино ба кавли Мавлавй, «шархи ишку ошикй хам ишк гуфт», Фарзона нохудогох Мавлавиёна андеша меронад ва холати равонии худро дар баробари ишки бузургу беинтихо дар мукоиса мебинаду дили худро ночизу ноарзанда мехисобад. Бовучуди ин хама, Мавлавиёна маслихат дар бо мебинад, ки ба ин мухаббати беинтихо танхо бо ишк метавон чавоб гуфт.
Рах ба рах дар рафтахои ман бимон, Нав ба нав боз ой аз ояндаам.
Боз хам дар рафтахои ман бимон, Нав ба нав боз ой аз ояндаам [8, с. 96].
^ахрамони лирикй як умр бо модар будаву дар сурудахояш хама васфи модар карда ва меохад симои модар дар ашъори у човидонй монад. Ба таъбири дигар, модар манбаи илхом ва сабаби хушбахтиию комронии кахрамони лирикй буда ва хохони он аст, ки дар оянда низ паёмовари у дар зиндагиву эчод бошад.
Образи модар дар тасвири Фарзона аз худуи модари як духтар, модари як точик ва ё як мусулмон берун меравад ва макоми модари хамагонй- модари инсониятро касб мекунад. Шоир хама хушию зебоии зиндагиро дар симои модар мебинад ва хастии худ, инсониятро низ вом аз у медонад. Дар газали зер хар як мисраъ ва хатто хар як калима аз хастии пурфуруги модар дарак медихад:
Дари кошонаи модар боз аст,
Боги у мазрааи эчоз аст.
Рафтани у чй кадар чонсуз аст,
Мондани у чй кадар чонсоз аст... [5, с. 118].
Таъбири «дари кошонаи модар боз аст» сад маънй дар худ дораду дар зехни хонанда маънию мазомини зиёдеро эчод мекунад: огуши модар хамеша барои фарзанд боз аст, модар пушту панох ва мутакои фарзанд аст, модар мушкилкушою рахнамои фарзанд аст... Ва хамчунин дари хонаи модар барои хамагон боз асту худию бегона аз дастархони у бахравар мешаванд, аз хони маънавии модар, яъне аз махсули эчоди калами у дигарон бахра мебаранд ва гайра. Х,амин гуна вусъати маъной дар мисрахои дигар шеър нухуфтаанд, монанди «мазрааи эчоз будани боги модар». Калимоти «чонсуз»- у «чонсоз» дар рафтану мондани модар дар зехну тафаккури хонанда маънихои зиёде бовучуд меоваранд ва хонанда ин хамаро дар вучуди худ эхсос ва дар зиндагии худ тачриба мекунад. Досиди уст бахори навпайк, Ки чун у содаву бепардоз аст.
Шоир «бахори навпайк»-ро косиди модар ва дар айни замон модарро ба бахори навпайк ташбех мекунад, ки «содаву бепардоз аст». Мурод аз содаву бепардоз будани бахору модар табиатан зебову дилрабо будани онхост.
Дар шеърхои ба модар бахшидаи шоир тасвир дар хадди эъчоз аст. Х,ама мухити зисти духтар, аз замин то осмон бастагии ба хастии модар дорад. Тасвири мавсими бахорй, ки хаво гирифтаву нам-нам борон меборад, инсонеро мемонад, ки бо аз даст додани модар туршрую бастадимог асту дар дил як олам гиряхои беовоз дорад, хеле табий ва олй баромадааст: Осмон туршруху бастадимог Пур-пур аз гиряи беовоз аст.
Ва ё байти дигар:
Шамъи сурхе, ки зи мехроби кабуд, Чаппа шуд, як дили хокандоз аст.
Ин хама барои касе, ки ахли фахм аст, «нуктаи дархури ахли руз аст» ва барои касоне чун худи шоир «нуктаи дархури ахли роз» аст. Рафтани модар барои мо- инсонхо мавсими хатми зиндагии босаодат, аммо барои худи модар зиндаги нав огоз мешавад: Нуктае дархури ахли руз аст, Нуктае дархури ахли роз аст: Бахри мо рафтани у мавсими хатм, Бахри у фасли нави огоз аст [5, с. 118].
Дар тасвири Фарзона модар «фарруху фарзонаву фархунда», «дарахти сабзи полоянда», «асосгузори мухаббат», «офтоби лутф», «дарёи рахмат», «гавхари дар хукка нихон», «косиди мубораки байни духтару Худо», «шуъоафрузи рох», «чони чону чони чахон», «сафоомузи рух», «хучастанафири бароат», «магфиратхохи гунох», «муборакборгох», «фариштагавхар», «муборакмахзар», «мухаббатпарвар», «оинаи Худойнамо», «хамэъчози Худо», «дабири Ховар» ва чандин авсофи неку зебост, ки дар шеъри у хама бамавриду зебо ба кор рафтаанд. Гуфтан метавон ин хама авсофи зебову дархури модар таркиби ибороти тозаест, ки бори нахуст бо воистаи шеъри Фарзона вориди шеъри муосири точик гаштаанд. Аз дидгохи зебоишинохти шоир, модар хама ин сифатхоро дорост ва барои духтари эчодкор у «офтоби лутф»-у «дарёи рахмат», «хучастанафири бароат» аст, ки тухми мухаббаро дар дили у кошта: Эй модар, эй асосгузори мухаббатам,
Эй офтоби лутфаму дарёи рахматам. Олуда чун заминаму полуда чун само, Дурй дигар хучастанафири бароатам [5, с. l0].
Аз назари ирфонии шоир руйи модар «оинаи Худойнамо» уст, ки ишки ростину асли хакикатро дар чехраи нуронй ва вучуди мубораку фархундаи модар дарёфта ва сунъи Офаридагорро мушохида кардааст:
Оинаи Худойнамоям рухи ту буд,
Эй ишки ростинаму асли хакикатам [5, с. l0].
Х,арчанд андешахои ирфонй ва ё худ Fазали комили ирфонию суфиёна чун Fазали Мавлоно ва ё Шайх Атторро дар эчодиёти шоирони муосир пайдо кардан мухол аст, зеро ба кавли маъруф, «барои шеъри ирфонй сурудан сиришти орифона доштан зарур аст». Аммо таъсирпазирй дар шеъри Фарзона аз шоирони классик, алалхусус шоирони ориф чун Мавлонову Хоча Х,офиз ва Шайх Камол ба хаддест, ки мазомину таркиботи ирфониро аз ин шоирони бузург ба ирс мегирад ва дар шеъри ичтимоияш чунон ба кор мебарад, ки дар айни мазмуни ичтимой доштан маънои ирфонии ибораву калимот то андозае хифз мешавад. Байти боло далели ин гуфтахост, ки беихтиёру нохудогох ин байти Бадриддин Х,илолй ба хотир меояд:
Эй нури Худо, дар назар аз руйи ту моро, Бигзор, ки дар руйи ту бинем Худоро.
Ваё ин байти Х,офизи Шерозй аз хотири хонанда хутур мекунад: Дар руйи худ тафарручи сунъи Худой кун, К-ойинаи худойнамо мефиристамат [9, с. ll0].
Корбурди таркибхои «паёмрасони саодат», «фариштаи фаррухрисолат», мафхумхои «хуршедмазхаб» ва «дарётарикат», ки дар шеъри Фарзона хангоми тавсифу тамчиди модар мушохида мешаванд, хамон калимаву иборахои шоирони орифро ба хотир меорад, ки шоир аз шеъру андешахои онхо бахра бурдааст:
Аз кори модарй нашавй хеч барканор, Он су хам, эй паёмрасони саодатам. Не, не, на модари се нафар, модари башар, Хонам туро фариштаи фаррухрисолатам. Х,ам ховарифарангий, хам точики асил, Хуршедмазхаби ману дарётарикатам [5, с. l0].
Ибораи шоиронаи «паёмрасони саодат» хамон «хотиф»-у «Суруши олами Fайб»-и Хоча Х,офизро ба хотир меоварад, ки шоир дар айни таъсирпазирй таркибу ибороти тозаву нодир офаридааст. Аз ин дидгох модар барои шоир дар баробари он ки уро ба дунё овардаву бузург кардааст, пиру рахнамои у дар чодаи зиндагиву тарикати пешгирифтааш аст: Фариштагавхарам бар ман дуо дех, Дуо дех, модарам, бар ман дуо дех. Ту рафтиву равоки хафт гунбад Фаромад бар сарам, бар ман дуо дех [5, с. В7].
Мафхумхои «хузур»-у «тоиб» ^айбат) аз истилохоти аслии ирфонанд, ки маънии чомеи ирфониро ифода мекунанд, чунончй, дар ин байти Х,офиз: Хузуре гар хамехохй, аз у Fоиб машав, Х,офиз, Мато мо талка ман тахвй даъиддунё ва ахмилхо.
Фарзона ин ду истилохи асили ирфониро дар тамчиди модари рехлаткардаи худ чунон хунармандона ба кор мебарад, ки дар шеър хам маънии лyFавии ин калимот ва хам маънии ирфонии онхо дар зехни хонанда пайдо мешавад: Най Fоиб, ки Fайбат хам хузур аст, Муборакмахзарам бар ман дуо дех.
Дар байтхои дигари шеъри мавриди назар низ хамин хусусият, яъне думаъноии калимот, хусусан дар мафхумхои "мухаббатпарвар", "хамэъчози Худой", "чонофарин" ба назар мерасад:
Ба инсонхо мухаббат хадя додй, Мухаббатпарварам, бар ман дуо дех. Х,амэъчози Худой, хамду алхамд, Ало, чонофарам,бар ман дуо дех.
Х,арири нур пушидй чу хуршед, Дабири Ховарам, бар ман дуо дех. Вучудат-озмоишгохи сад дард, Ба Fам тобоваррам,бар ман дуо дех. Ту мебинй маро аз осмон хам, Ало бинишварам,бар ман дуо дех. Саломомузи бепадруди ман бош, Бимон сардафтарам, бар ман дуо дех. Дуои ту, дуои туст, модар, Рафику ёварам, бар ман дуо дех [5, с. 87].
Вусъати дидгохи шоиронаю орифонаи Фарзона ва мухаббати у ба модар то ба хаддест, ки маънии модару Худоро танхо ишк медонад: Худ ту ишкй, бале, факат ишк аст Маънии модару Худо, модар.
Байти боло аз Fазалест, ки дар зохир маъмулй, ичтимой метобад ва мазмунан гуфтугуи духтар бо модараш аст, ки худро назди у карздор мехисобад, аммо ботинан фалсафаву хикмати амике дорад, ки аз суннати ниёгон сарчашма мегирад: Омадам хона дар кушо, модар, Ассало модар, ассалло, модар. Аз кучоям ман, аз кучоям ман, Аз кучой ту , аз кучо модар... Худ ту ишкй, бале, факат ишк аст Маънии модару Худо, модар. Офтобона дар хаёти ман Ч,овидон кун даро-баро, модар [5, с. 84].
Вожаи модар, ки дар охири хар як байт ба такрор омадааст, на танхо вазифаи радиф ичро карда, балки бори маънй ба душ дорад ва таъкиди шоир ба бузургию олихимматии модар аст.
Дар суннати миллии мардуми точик хунари рузгордориро модар ба духтар меомузаду уро барои зиндагии оиладорй омода месозад. Мавридхо хастанд, ки духтар мушкилот ва ё розашро танхо ба модар гуфта метавонаду бас ва дар ин мавридхои хос хато падар махрами ин роз буда наметавонад. Х,амин хусусиятхо хастанд, ки пайванди модару духтарро боз хам каринтар мегардонад. Дар шеъри Фарзона ин суннати миллй ва ин пайвандии модару духтар дар хадди ахсан аст, ки танхо мафхуми ишк метавонад ин каринию наздикии модару духтарро ифода кунад. Нуктаи чолиб ин чост, ки ашъори ба модар бахшидаи Фарзона бештар дар колаби Fазал суруда шудаанд ва Fазал бештар ба мавзуи ишкй ихтисос дорад. Fазал дар шеъри замони Истиклол боз хам тахаввул ёфт ва мазмунхои ичтимой бештар гардиданд, аммо хамон хамирмояи аслии Fазал, ки ишк аст, дар Fазалхои дар мавзуи ичтимой сурудашуда низ мушохида мешавад. Fазали зери шоир, ки ба модар ихтисос дорад, гуфтан метавон комилан ичтимоист: Духтар аз бемории модар нигарон асту илтичо дорад, ки модар бемор нашаваду уро танхо нагузорад. Х,олу хавои Мавлавиёна, яъне шуру шавк ва чозибаи ишке, ки дар Fазалиёти Шамс аст, дар ин Fазали Фарзона мушохида мешавад. Шоир дар айни баёни дарди худ ва мушкилоти чомеа бо изхори мухаббате, ки ба модар дорад, чун Мавлоно Ч,алолуддини Румй ошикона сухан мегуяд:
Бемор нашав, модар, бемор нашав, модар, Нагзор, маро нагзар, бемор нашав, модар. Бардор сар аз болин, аз кулла шуо барчин, Хуршеди фурузонфар, бемор нашав, модар. Бар шодии кокухо, бар хурмати хулбухо, Бар хотири нилуфар, бемор нашав, модар. Аз синаи чоки ман бемор шавй, афтад Ёкут ба хокистар, бемор нашав, модар. Бо кавм кунам пархош, бо хеш кунам пайкор, Мебош маро довар, бемор нашав, модар. Эй субхи тулуи дил дар зулмати обу гил, Бахшо ба чахон чавхар, бемор нашав, модар.
Эй нусрати раббонй, эй куллаи инсонй,
В-эй аз хама болотар, бемор нашав, модар.
Эй Марями беисй, моем хама осй,
Поло хамаро аз сар, бемор нашав, модар.
Бар чомеаи бемор, бар миллати бетумор
Фатвои начот овар, бемор нашав, модар [8, с. 214].
Зебоии газали боло танхо дар мазмуну мухтавои он нест, балки дар тарзи баёну гулчин шудани калимот ва дар балогату фасохати сухан аст. Гулчини калимот, ки боиси оханги мусикй дар газал шудаанд, дар хар мисраъ ба назар мерасад, хатто мисраъхое, ки бояд аз кофия озод бошанд, кофия дарунй доранд: болин-барчин; кокухо- хулбухо; дил-гил; раббонй-инсонй; беисй-осй; бемор-тумор. Паси хам омадани калимахое, ки харфхои хамчинс доранд, монанди нагзор-нагзар, пархош-пайкор, дил-гил, исй-осй, бемор-тумор ин оханги мусикоиро таквият додаанд. Ин хама хусусият ва хамчунин радифи "бемор нашав, мадар", ки мукаррар дар охири байтхо омадааст, газалиёти Мавлоно Ч,алолуддини Румиро ба хотир меоварад.
Ин газали Фарзона на танхо аз лихози шакл, балки аз чихати корбурди таркибот, ки хосси шеъри шоирони ориф чун Мавлоност, кобили тававччух аст. Шоир дар тавсифи модар таркибу ибороте монанди "хуршеди фурузонфар", "нусрати раббонй", "куллаи инсонй", "Марями беисй" ба кор бурда, ки дар шеъри ирфонй фаровон ба кор меравад ва хар як маъниеро ифода мекунанд. Х,амчунин ибораи "субхи тулуи дил", ки киноя аз модар асту таркиби "зулмати обу гил" истиора аз тани хокист, наздик ба таъбиротест, ки шоирони ориф ба кор бурдаанд.
Дар баробари ин хама газали боло мазмуни кавии ичтимой дорад, ки шоир дар айни баёни дарди худ мушкилоти чомеаро матрах мекунад. Шеър дар солхои чанги шахрвандй суруда шуда, иборахои "чомеаи бемор", "миллати бетумор" ишора ба хамон рузгор аст, ки шоир хамаро осй медонад ва хохони полуда шудани хама аз сару интизори фатвои начот аст.
Барраси се чилди девони Фарзона ва мачмуахои дигари у нишон доданд, ки анкариб чихил шеър ба тавсифу тамчиди модар ихтисос доранд, баъзе аз ин шеърхо саропо ба модар бахшида шудаанд ва дар кисмати дигар мурочиат ба модар аст. Гарчанде шоир ашъори дар васфи модар сурадаашро чудогона ба нашр нарасонида, аммо мураттибони мачмуаи "Найшакар" як кисмати онро "Модарнома" унвон дода, сию се шеъри ба модар бахшидаи уро чой додаанд. Х,амчунин дар ин мачмуа зери унвони "Фехрасти гулу хазор" чахордах рубоии шоир омада, ки се рубой ба модар ихтисос доранд. Унвони шеърхои ба модар бахшидаи шоир низ кобили тавачух аст, монанди "Боз, бизй, боз", "Пушти анбухи сабз", "Мубашшири субх", "Садои сабзи имон", "Хотирахои подарахтй", "Поянда" , "Ягона"...
Дар хар яке аз ин ашъор мехру мухаббат ва ниёзу ниёиши фарзанд ба модар бо тарзхои мухталиф баён шуда, симои модар гохе аз як инсони мукарарй убур мекунаду сифати пири рохнамову рахкушо ва ояндабинро касб мекунад:
Х,арими чон ба рохат густарам, фармой модарчон, Бад-он хастии зебо хастиям орой модарчон... Мусалло бофтам аз тору пути ишки беифшо, Х,идоятхохам, инак, киблаам биномой, модарчон [8, с. 355].
Аз даст додани модар ба хама гарон аст, алалхусус барои духтари шоир, ки уро мутакову пушту панох ва муршиди рахнамояш хам дар зиндагй ва хам дар кору эчодаш буд. Фарзона чанд шеър хам дар колаби газал ва хам дар колаби шеъри нав дар марсия модараш навиштааст, ки хеле олй ва хунармандона аст. Ин марсияхо дар айни чонсузу муассир буданашон макоми модарро дар зиндагии духтари шоир нишон медиханд, ки у чй ганчеро аз даст додааст:
Накутимсоли ман, падруд, модар, Муборакфоли ман, падруд, модар... [5, с. 55].
Гарчанде калимоте мураккабе монанди "накутимсол", "муборакфол" дар адабиёти точик корбурди фаровон доранд, аммо ин сифатхо ба модар махз тавассути Фарзона нисбат дода шудааст. Аммо таркиботу ибороте, монанди "рухи субххох", "шафакирсол", "савобомол" сохтаи худи шоир аст, ки хеле созгору мувофик афтодааст.
Дар байни модару духтар чунон карине мавчуд аст, ки дар байни дугонахои чонй дида мешавад. Шоир хамин каринии дугонаосои байни худу модарашон ба тасвир кашида, модарро ба дил хамсоли худ медонад:
Ч,авонтар будй аз ман ё кухантар, Ба дил хамсоли ман,падруд, модар. Гуноххои маро чуброн ту кардй, Савобомоли ман,падруд, модар [8, с. 255].
Дар ин шеър низ радифи "падруд, модар" дар баробари охангнокй бори маънй мекашад ва хиссиёти дардолуди шоирро хангоми видоъ ифода мекунад. Х,амин хиссёти мухаббатона омехта бо дарду андух хангоми видои модар дар марсияи дигар, ки бо радифи "алвидоъ" поён меёбад, мушохида мешавад:
Модар олампанохам, алвидоъ, Бехтар аз хуршеду мохам, алвидоъ! Дар харими мехри ту поянда буд Зиндагии бофарохам, алвидоъ! Эй сафоомузи рухам, хайрбод, Эй шуъоафрузи рохам, алвидоъ [8, с. 123]!
Модар дар тасвири шоир намоди накуиву савоб ва мархаматбахшу магфиратхохи гуноххои инсоният касб мекунад ва умумият пайдо карда, аз модари касе будан ба модари оммаи мардум табдил меёбад:
Мархамат бахши накуиву савоб, Магфиратхохи гунохам, алвидоъ! Модари як ман най, эй моми ом, Эй муборакборгохам, алвидоъ [8, с. 213]!
Шоир, ки бар вучуди ишку мухаббат идао дорад, далели боризаш модар буд, ки ба хама мухаббат дошт. Бо рафтани модар гуё ин далелу ин гувохро аз даст додааст: Ман, ки мегуфтам: Мухаббат хаст, хаст! Бе ту, инак, бегувохам, алвидоъ [8, с. 213]!
Шоир марги чисмонии модарро кабул дорад, аммо ёди у, панду андарзу машваратхои у бо духтараш аст. Аз ин ру, шоир намехохад модар танхо дар зиндагии поринаи у бокй монад, балки модар чун пиру муршиди рахнамо хамеша бо уст. Ч,олиби таваччух аст, ки аксар суханварон ояндаро бо мафхуми "фардо" ифода мекунанд, аммо Фарзона хамин маъниро бо мафхуми "пагох", ки дар шеваи гуфтугуи точикй хеле роич аст, ба кор мегираду мегуяд: Дар парерам мондай? На, хеч гох, Мебиёй аз пагохам, алвидоъ [8, с. 213]!
Дар байти боло вожахои пареру пагох, ки танхо дар гуфтугуи шеваи точикии форсй ба кор меравад, хеле зебо корбаст шуда, хукми конунй пайдо карда, ки вориди забони адабй гардад.
^ахрамони лирикй дар айни видоъ кардан бо модар "алвидоъ" гуфтанро мархабои ёди модар медонад ва аз он чо, ки субхро бо салом додан бо модар огоз мекард, ин амалро идома медихаду аз видоъ гуфтан даст мекашад. Яъне аз он чо, ки ёди модар хама умр бо уст, бо алвидои умркох алвидоъ мегуяд:
Алвидоям мархабои ёди туст,
Алвидои умркохам, алвидоъ!
Ассаломи ман ту будй дар чахон,
Пас дигар гуфтан нахохам: Алвидоъ [8, с. 213].
Вучуди маънавию рухии модар хамеша бо духтари шоираш аст, ки рохи ояндаи уро мунаввар мегардонад. Асрори зиндагии модари чун гавхари дар хукка нихон фурузандаи рохи фарзанд аст ва аз ин ру,шоир "ба чон" ёди модар мекунад, ки наметавон онро бо харф баён кард:
Модар, туро хамеша ба чон ёд мекунам, Натвон ба харф гуфт, чи сон ёд мекунам. Асрори зиндагии фурузонфари туро, Эй гавхари ба хукка нихон, ёд мекунам [8, с. 431].
"Ба чон ёд кардан"-и Фарзона муродифи дигари "ба чон дуст доштан" аст, ки Х,аким Низомй дар ишки Фарход ба Ширин муносиб дидааст. Чунончи, Хусрав аз Фарход мепурсад:
Бигуфт: Аз дил шудй ошик бад-ин сон?
Фарход дар чавоб мегуяд:
Бигуфт: Аз дил ту мегуй, ман аз чон [6, с. 216].
^ахрамони лирикй байни рухи худи равони модар пайвандиеро баркарор карда, ки модарро хамеша дар канори худ мебинад ва бо хар тапиши дилаш ин хамдамию хамрозиро эхсос мекунад:
Аслан нарафтай ту, ки рафтиву омадй, Аз рафтуои рухи равон ёд мекунам. Бигзашта хам туиву оянда хам туй, Ояндаро ачаб, ки чунон ёд мекунам. Бо хар тапиш туро дили ман мекунад хитоб, Бо зарбахои хар зарабон ёд мекунам.
Пайванди маънавии духтару модар боис гашта, ки рухи модар косиди муборакпай ва тарчумони муждарасон байни уву Худо гардад. Фарзанди накутолеъ, ки аз модар дуо гирифта, кунун бар хакки модар дуо мекунад ва хамеша ба ёди модарест, ки чони чону чони чахон аст:
Эй косиди мубораки байни ману Худо,
З-он тарчумони муждарасон туро ёд мекунам.
Аз ту дуо гирифтаму бар ту дуо кунам,
Бо зикр, зикри рузу шабон туро ёд мекунам.
Х,ар дам туро, хамеша туро, боз хам туро,
Эй чони чону чони чахон, туро ёд мекунам [7, с. 431].
Фарзона на танхо дар колаби газал, балки дар рубоию шеъри нав низ дар хакки модар марсия сурудаааст. Дар рубоии зер зикри ёди модар, ки дар сина доги нарафтанист, хамзабон дуои хайре барои уст:
Модар гузашту кай равад аз сина доги у, Поянда бод дар дили некон чароги у. Бо рухсати ту омаду бо даъвати ту рафт, Ё Раб, бубахш то киёмат фроги у [5, с. 33].
Шеъри зер, ки пас аз зиёрати маркади модар иншо шудааст, тасвири олие дорад: Руи гури модари шоир санги мармар нест, аммо осмон худро ба руйи хокчои модар лавхи мармар кардаву бо хатхои зарнигори офтобй катиба навиштааст. Шоир таммоно дорад, ки модар дар харими осмону абру борон, сабзахои кадрасу гулхои мастур чун арусони бахорон ва дар харими ёди бемарги дусторон осуда бихобад: Руи гури модари ман Санги мармар нест. На, на, балки хаст. Осмон худро ба руи хокчояш лавхи мармар кардааст бо хутути зарнигори офтобй. Дар харими осмону офтобу абру борон, Дар харими сабзахои кадрасу Гулхои мастури бахорон, Дар харими ёди бе марги тамоми дустдорон Модари чон, то абад осуда хобй [5, с. 216].
Мавзуи тасвири модар дар шеъри Фарзона доманаи фарох дорад ва хар як шеъри дар ин мавзуъ сурудаи у дорои мазмуни тозаву нав ва таркиботу ибороти шоиоронанд, ки хосси худи уст. Х,ангоми тасвири мавзуи мазкур Фарзона суннатхои адабиии шоирони пешинро собиткадамона идома дода, онро ба авчи камолоти худ расонидааст. Бешубха, Фарзона аз бехтарин шоирони насли дувуми замони Истиклол аст, ки дар ашъори у мавзуи тасвири симои модар бо мазмуни тозаву ороихои нодири адабй зиннат ёфта, тахаввули бештареро касб кард. Шеърхои ба модар бахшидаи Фарзона аз намунахои бехтарин ашъори замони истиклоланд ва баёнгари тахаввули мавзуи мазкур дар адабиёти давраи мавриди назаранд.
Адабиёт
1. Бобоева, Т.Р. Система образов в современной таджикской поэзии (на примере творчества Фарзоны) / Т.Р. Бобоева //Автореферат диссертации на соискание ученой степени кандидата филологических наук. - Худжанд, 2002. - 23 с.
2. Мирзоёнус, М. Шаруи шаст шеъри Фарзона [Матн]/М. Мирзоюнус. - Хуцанд: Ношир, 2019. - 242 с.
3. Ризобоева Н.М.Тасвируои породоксй дар шеъри муосири тоцик (давраи истицлолият)/Н.М. Ризобоева //Автореферати дисссертатсия барои дарёфти дарацаи илмии номзади илми филология/Н.М. Ризобоева. - Хуцанд, 2022. - 25с.
4. Фарзона. Ашки сузон [Матн] / Фарзона. - Душанбе: Адиб, 2014. - 240 с.
5. Фарзона. Найшакар [Матн] / Фарзона. - Душанбе: Маориф, 2019. - 240 с.
6. Фарзона. Муури гули мино [Матн] / Фарзона. - Хуцанд: Ношир, 2006. - 400 с.
7. Фарзона. Хама гул уама тарона. Цилди аввал [Матн]/Фарзона. - Хуцанд, 2014. - 504 с.
8. Фарзона. Девон. Панцсад газами дилангез[Матн] / Фарзона. - Хуцанд: Хуросон, 2014. - 528 с.
9. Шерозй. Хофиз. Девон[Матн] / тауияи Ш.Р. Исрофилниё. - Душанбе: Адиб, 2016. - 480 с.
10. Х,аким, А. Анвои шеъри гиной [Матн]/А. Хаким. - Душанбе: Дониш, 2020. - 546 с.
11. Хакимова, С. Шеър, уунар ва ицтимоъ[Матн] / С. Хакимова. - Хуцанд: Ношир, 2018. - 336 с.
ТАСВИРИ СИМОИ МОДАР ДАР ШЕЪРИ ФАРЗОНАИ ХУ^АНДЙ
Мавзуи модар аз мавзуъхои човидонаи адабиёт буда, дар адабиёти точики замони Истиклол аз лихози мавзую мухтаво, маъно, сохтору тасвирхои шоирона ва корбурди анвои гуногуни шеърй чилвахои хеле рушд кард. Бо тахлили ашъори ба модар бахшидаи Фарзона метавон хусусиятхои асосй ва тахаввули шеъри точикй, алалхсус тасвири симои модарро дар замони Истиклол муайян кард. Дар макола перомуни тасвири образи модар дар ашъори Фарзонаи Хучандй, ки дар ташаккули адабиёти точик накши мухим дорад, сухан меравад. Муаллифи макола бо далоили илмй ва шохидхои шеърй собит менамояд, ки Фарзона дар тасвири мавзуи мазкур тозакорихо ва навпардозихо зиёде дорад, ки шеъри уро аз дигар шоирон мутамоиз мегардонад. Бино ба тахкики муаллифи макола, образи модар дар шеъри Фарзона макоми хос дорад ва бо вучуди мавзую мухтавои муштарак доштан бо вижагихои худ аз модарномахои дигарон ба куллй фарк дорад. Аз тахкики муаллифони макола бармеояд, ки мавзуи тасвири модар дар шеъри Фарзона доманаи фарох дошта, хар як шеъри дар ин мавзуъ сурудаи у дорои мазмуни тозаву нав ва таркиботу ибороти шоиоронанд, ки хосси худи уст. Х,ангоми тасвири мавзуи мазкур Фарзона суннатхои адабиии шоирони пешинро собиткадамона идома дода, онро ба авчи камолоти худ расонидааст. Фарзона аз бехтарин шоирони насли дувуми замони Истиклол аст, ки дар ашъори у мавзуи тасвири симои модар бо мазмуни тозаву ороихои нодири адабй зиннат ёфта, тахаввули бештареро касб кард. Шеърхои ба модар бахшидаи Фарзона аз намунахои бехтарин ашъори замони истиклоланд ва баёнгари тахаввули мавзуи мазкур дар адабиёти давраи мавриди назаранд
Калидвожахо: Фарзона Хучандй, адабиёт, шеър, модар, образ, мавзуъ,истиклол,тахаввул, тасвир, газал, шеъри нав, тасвирхои шоирона.
ОПИСАНИЕ ОБРАЗА МАТЕРИ В ПОЭМЕ ФАРЗОНА ХУДЖАНДИ
Тема матери является одной из вечных тем литературы, и в таджикской литературе времен независимости она получила большое развитие в плане тематики и содержания, смысла, поэтической структуры и образов, использования различных поэтических жанров. Анализируя стихи Фарзоны, посвященные матери, можно определить основные черты и развитие таджикской поэзии, особенности образа матери во времена Независимости. В статье рассматривается об образе матери в стихотворениях Фарзона Худжанди, который играет важную роль в становлении таджикской литературы. Автор статьи научными данными и поэтическими свидетельствами доказывает, что Фарзона имеет много новшеств в описании этой темы, что отличает ее стихотворение от других поэтов. Согласно исследованию автора статьи, образ матери в поэме Фарзоны имеет особый статус и, несмотря на общую тему и содержание, совершенно отличается от материнских имен других. Исследования статьи авторов сведетелтсвуют, о том что тема образа матери в стихотворениях Фарзоны имеет широкий размах, и каждое ее стихотворение на эту тему имеет свежее и новое содержание и поэтическую композицию и выражения, которые уникальный для нее. Описывая эту тему, Фарзона последовательно продолжил литературные традиции предшествующих поэтов и довел ее до вершины совершенства. Фарзона — один из лучших поэтов второго поколения периода Независимости, в стихах которого образ матери, приукрашенный свежим содержанием и редкими литературными декорациями, получил дальнейшее развитие. Стихи Фарзоны, посвященные матери, являются одними из лучших образцов стихов периода независимости и выражают развитие этой темы в литературе рассматриваемого периода.
Ключевые слова: Фарзона Худжанди, литература, поэзия, мать, образ, тема, самостоятельность, эволюция, образ, газель, новое стихотворение, поэтические образы.
DESCRIPTION OF THE IMAGE OF MOTHER IN THE POEM OF FARZONА KHUJANDI
The theme of the mother is one of the eternal themes of literature, and in the Tajik literature of the times of independence, it has received great development in terms of themes and content, meaning, poetic structure and images, and the use of various poetic genres. Analyzing the poems of Farzona dedicated to the mother, one can determine the main features and development of Tajik poetry, the features of the image of the mother in the days of Independence. The article discusses the image of the mother in the poems of Farzon Khujandi, who plays an important role in the development of Tajik literature. The author of the article proves with scientific data and poetic evidence that Farzona
has many innovations in the description of this topic, which distinguishes her poem from other poets. According to the research of the author of the article, the image of the mother in Farzona's poem has a special status and, despite the common theme and content, is completely different from the mother names of others. The research of the authors' article shows that the theme of the image of the mother in Farzona' s poems has a wide scope, and each of her poems on this topic has fresh and new content and poetic composition and expressions that are unique to her. Describing this theme, Farzona consistently continued the literary traditions of previous poets and brought it to the pinnacle of perfection. Farzona is one of the best poets of the second generation of the Independence period, in whose poems the image of the mother, embellished with fresh content and rare literary decorations, was further developed. Farzona's poems dedicated to the mother are among the best examples of poems from the period of independence and express the development of this theme in the literature of the period of independence.
Keywords: Farzona Khujandi, literature, poetry, mother, image, theme, independence, evolution, image, ghazal, new poem, poetic images.
Дар борам муаллифон
Исрофилниё Шарифмурод
Доктори илмхои филологй, профессор
Донишгохи байналмилалии забонхои хоричии
Точикистон ба номи С. Улугзода
734019, Чумхурии Точикистон, ш. Душанбе,
к. Мухаммадиев, 17/6
Тел.: (+992) 900 90 96 96
E-mail: [email protected]
Рахимй Мичгона Рахим
Унвончуи кафедраи адабиёти точик
Донишгохи байналмилалии забонхои хоричии
Точикистон ба номи С. Улугзода
734019, Чумхурии Точикистон, ш. Душанбе,
к. Мухаммадиев, 17/6
Тел.: (+992) 919 44 33 83
E-mail: [email protected]
Об авторах
Исрофилниё Шарифмурод
Доктор филологических наук, профессор Таджикский международный университет иностранных языков имени С. Улугзода 734019, Республика Таджикистан, г. Душанбе, ул. Мухаммадиева, 17/6 Тел.: (+992) 900 90 96 96 E-mail: [email protected]
Рахими Мижгона Рахим
Соискатель кафедры таджикской литературы Таджикский международный университет иностранных языков имени С. Улугзода 734019, Республика Таджикистан, г. Душанбе, ул. Мухаммадиева, 17/6 Тел.: (+992) 919 44 33 83 E-mail: [email protected]
About the authors
Isrofilniyo Sharifmurod
Doctor of Philology, Professor
Tajik International University of Foreign
Languages named after S. Ulughzoda
734025, Republic of Tajikistan, Dushanbe,
Muhammadiev st., 17/6
Ph.: (+992) 900 90 96 96
E-mail: [email protected]
Rakhimi Mizhgona Rakhim
Applicant for the Department of Tajik Literature Tajik International University of Foreign Languages named after S. Ulughzoda 734025, Republic of Tajikistan, Dushanbe, Muhammadiev st., 17/6 Ph.: (+992) 919 44 33 83 E-mail: [email protected]
