CC BY
15
УДК 371 ББК 74.03(5т)
ТАШАККУЛИ САЛОХДЯТИ КАСБИИ ДОНИШЦУЁН ДАР ЦАРАЁНИ ФАЪОЛИЯТИ БЕРУНАЗДАРСИ
ФОРМИРОВАНИЕ ПРОФЕССИОНАЛЬНОЙ КОМПЕТЕНТНОСТИ СТУДЕНТОВ В ПРОЦЕССЕ ВНЕУЧЕБНОЙ ДЕЯТЕЛЬНОСТИ
FORMATION OF PROFESSIONAL COMPETENCE OF STUDENTS IN THE PROCESS OF EXTRACTUAL ACTIVITIES
Тошева Холбиби Бобоцоновна, сармуаллимаи кафедраи умумидонишгоуии педагогикаи умумии МДТ "ДДХ ба номи акад.Б.Гафуров" ( Тоцикистон, Хуцанд)
Тошева Холбиби Бободжоновна, старший преподаватель кафедры общей педагогики ГОУ "ХГУ имени акад.Б.Гафурова" (Таджикистан, Худжанд)
Tosheva Kholbibi Bobojonovna, senior lecturer of the department of general pedagogy under the SEI "Khujand State University named after acad. B.Gafurov" (Tajikistan Khujand), E-mail: tohsova1962@mail.ru
Вожщои калиди:сало%ияти касбй, тщсил, фаъолияти беруназсинфии донишцуён, вазифаи педагоги, худидоракунии донишцуён
Дар мацола хусусият^ои тайёрии касбии омузгорони оянда дар мактаби олй бо назардошти имконоти маънавию ахлоцй ва зещии шахс баррасй карда шудаанд. Тазаккур меравад, ки фаъолияти беруназсинфии донишцуён щмчун яке аз омилуои мууимтарин, ки ба ташаккули салоуияти касбии ощо таъсир мерасонад.Муаллифи мацола ба мавцеи низоми кураторй ва худидоракунии донишцуён ба намудцои гуногуни фаъолияти беруназсинфии донишцуён диццати махсус медщад. Дар мацола самаранокии щрчи бештари донишцуён ба машгулиятуои гуногуни беруназсинфй барои ташаккули шахсияти баркамол дар сощи касбй ва омодагй ба татбици навоварщо дар низоми таълимй исбот карда шудааст.
Ключевые слова: профессиональная компетентность, образование, внеучебная деятельность студентов, педагогическая задача, студенческое самоуправление.
В статье раскрыты особенности профессиональной подготовки будущих педагогов в вузе с учетом духовно-нравственного, интеллектуального потенциалов личности. Внеучебная деятельность студентов представлена как один из важнейших факторов, влияющих на формирование их профессиональной компетентности. Особое внимание уделено системе кураторства, студенческому самоуправлению и включенности каждого в разнообразные виды деятельности.Доказана эффективность максимальной погруженности студентов в разностороннюю внеучебную деятельность в целях формирования зрелой личности, компетентной в профессиональной сфере и готовой к реализации нововведений в системе образования.
Key words: professional competence, education, extracurricular activity of students, pedagogical task, studenfs self-government.
The article under consideration dwells on peculiarities of professional training of future teachers in higher education establishments with taking into account spiritual, moral and intellectual potential ties of an individual. Extracurricular activity of students is presented as one of the most important factors that sway over the formation of their professional competence. Particular attention is paid to the system of tutorials, student's self-government and everyone's involvement in various kinds of activity. The article proves the efficiency of maximal students' absorption in different extracurricular activities aimed at formation of a mature individual competent in professional sphere and readiness for realization of innovations in the system of education, upon the whole.
Кишвари мо дар айни замон дар мачрои дигаргуних,ои глобалй дар сохдх,ои мухталифи чомеа ;арор дорад, ки барои дар ин чараён истодагарй намудан ва омода будан ба ра;обати чах,онй ба мутахассисони босалох,ияту кордон ниёз дорад. Барои пайгирй кардани майдони кашфиёти муосири илм, техника, и;тисод ва гайра бояд муттасил амал кард. Аз ин ру, чомеаи мо имруз ба мутахассисони сох,ах,ои гуногун, ки тафаккури инти;одй дошта, дар хдлли муаммои
№3(64) 2020 • НОМАИ ДОНИШГО^ • УЧЁНЫЕ ЗАПИСКИ • SCIENTIFIC NOTES
бавучудомада тавонмандиву эчодкорй доранд, ниёзманд аст. Дар омодасозии чунин мутахассисон низоми маориф на;ши бузурге мебозад. Ба ин хотир дар низоми тайёр намудани омузгорони оянда дар мактаби олй таваччухи хос зохир карда мешавад, ки ин бешубха, бо чанбахои нав дар заминаи таваччухи зиёд ба рушди шахсияти омузгори оянда асос ёфтааст. Дар натичаи чунин стратегия, метавонем минбаъд омузгор ё мураббиеро тарбия намоем, ки шахсияти кудакро на танхо бо назардошти манфиатхову ниёзхои у, сафарбар кардани захирахо ва ;обилиятхо, балки тамоми талаботи чомеаи муосир ;онеъ гардонад.
Хдмин тавр,дар мархалаи кунунии рушди чомеа авлавият на танхо ба ташаккули шахсияти омузгори оянда, тайёрии касбии у, балки ташаккули неруи маънавию ахло;й ва зехнии у нигаронида мешавад. Ин равиш метавонад на танхо дар фаъолияти таълимии донишчуён, балки дар чараёни тарбиявии мактаби олй (фаъолияти беруназдарсии донишчуён) низ татби; карда шавад.
Мо метавонем, имконияти татби;и ин усулро бо истифодаи мисоли факултети биология ва химияи Муассисаи давлатии таълимии "Донишгохи давлатии Хучанд ба номи академик Бобочон Fафуров" нишон дихем. Ч,узъи мухдми корхои тарбиявй дар факултет аз он иборат аст, ки хайати омузгорон ва чомеаи донишчуён тамоми чидду чахди худро барои мутоби; кардани мухассилини курси якум ба шароити донишгох равона мекунанд. Барои онхо, дар аввали соли тахсил,мутахассисони хадамоти равоншиносй ва педагогй ва донишчуёни курсхои болой тренингхои мутоби;шавй бо ма;сади шиносой ва чалб кардани донишчуён мегузаронанд.
Кураторони донишчуёни соли аввал ди;;ати асосиро ба мутоби;шавии донишчуён дар шароити мактаби олй, ташкил ва рушди коллективи донишчуён, фаъолони гурух ва мухити мусбат дар гурух бештар равона месозанд. Кураторони гуруххои хатмкунанда бештар ба самти бо кор таъмин кардани хатмкунандагон ва омодагй ба аттестатсияи нихоии давлатй ди;;ат медиханд.Кори кураторон бештар ба ташкили фаъолияти тарбиявии донишчуён нигаронида шудааст. Фаъолони гурух сардор,муовинони у, иттифо;и касаба ва донишчуёне, ки ба иттиходияи гуногун илмй, таълимй, мехнатй, варзишиву фарогатй, фархангй ва оммавй шомиланд, дар ин кор ба у кумак мекунанд. Кураторон мекушанд, ки хаёти донишчуёнро тавре ба рох монанд, ки онхо на танхо ба фаъолияти таълимй, балки ба хадди имкон ба дигар намудхои фаъолият низ машгул бошанд.
Тачриба нишон медихад, ки чалб намудани донишчу ба кори ичтимой, бо назардошти махорат, истеъдод ва ;обилияти у ба тахсилаш ва дар оянда ба фаъолияти касбии у таъсири мусбат мерасонад.Дар факултет ба корхои тарбиявии донишчуёне, ки дар хобгоххо зиндагй мекунанд, ди;;ати махсус дода мешавад.Хобгоххое, ки дар он донишчуён зиндагй мекунанд, дар масофаи наздик чойгиранд.Мунтазам,рохбарони гуруххо ба уто;хои донишчуёни худ рафта, шароити зисти онхоро назорат мекунанд, алахусус хамкорй бо мураббиёни хобгох судманд ба рох монда шуда, мушкилоти мавчударо тахлил намуда,роххои халли онхоро дар якчоягй бо донишчуён ва мураббиёни хобгох чустучу мекунанд^айр аз он, кураторон метавонанд дар чорабинихои дар хобгоххо баргузоршуда (Тирамохи заррин, Рузи мухофизони Ватан,8 март-Рузи модар, озмуни "Хонаи бехтарини хобгох" ва гайра) ширкат варзанд. Ташкили озмун ва чорабинихои мухталиф барои донишчуёне, ки дар хобгоххо зиндагй мекунанд, албатта кори мунтазамест чихати ташаккули коллективи дустона мусоидат менамояд.
Бешубха, чунин кор бо донишчуён барои ошкор кардани ;обилиятхои эчодии онхо, васеъ гардонидани донишхо аз сохахои мухталиф, тарбияи муносибати эхтиром ба хамдигар, ба омузгорон ва ташаккули тасаввурот дар бораи анъанахои хал;и худ мусоидат менамояд. Чун анъана дар тули солхои тахсил дар факултет шабнишинихои идона, намоиши расмхо ва озмунхои адабй баргузор мешаванд,ки дар онхо донишчуён бевосита фаъолона иштирок менамоянд. Донишчуён ба осорхона ва намоишхои театри чавонон сафарбар мешаванд, ки ин низ ба тарбияи маънавию зебоипарастии онхоро таъсири мусбй мерасонад.
Иштирок дар чорабинихои беруназдарсй ба донишчуён имкон медихад, ки малакахои аз чихати касбй мухимро ёд гиранд, на танхо бо хамдигар, балки бо одамони синну соли мухталиф, сатхи гуногуни ичтимой, тачрибаи хаётдошта муошират кунанд.
Ч,олиб он аст, ки дар чараёни чунин хамкорихои бисёрчабха донишчуён метавонанд бо нигохи дигар ба худ хамчун шахсият, ба имконияти худ, ;обилият ва касби ояндаи худ назар кунанд. Махз дар рафти хамкории муста;им бо гуруххои гуногуни синнусолй донишчуён мохияти касби оянда ва махорат, ё ;обилияти кор кардан дар ин самтро дарк мекунанд ва
№3(64) 2020 « НОМАИ ДОНППП ОХ « УЧЁНЫЕ ЗАПИСКИ » SCIENTIFIC NOTES
мефахманд. Дар ин чо ба донишчуён имкон пайдо мешавад, ки малакахои барои касби оянда заруриро инкишоф диханд, донишхои чукуру хаматарафа гиранд, доираи дониши худро васеъ гардонанд ва тачрибаи педагогй хосил намоянд (3, 76).
Одатан, донишчуёне, ки ба дарсхои иловагй дар ин ё он самти фаъолият иштирок мекунанд, пас дар оянда хам аз чихати дониш ва хам аз чихати рафтор мустакиман дар муошират бо кудакон (урдугоххои бачагонаи тобистона хамчун кисми тачрибахои таълимй, мактабхо, муассисахои тахсилоти иловагй ва гайра) худро бештар озод эхсос мекунанд.
Дар натича, донишчуён кобилияти суханронии худро такмил медиханд, мавкеи касбй ва вазифахои педагогии худро ба хубй дарк мекунанд, махорат ва кобилиятхои шахсии худро ба таври дуруст арзёбй карда метавонанд, накшаи рушди минбаъдаи худро сохта ва метавонанд дар тачрибаи педагогй дигаргунихои куллй дохил кунанд (2, 68) .
Кор бо донишчуён дар мактаби олй низоми мукаммалест,ки бо назардошти имконоти фаровони шахсии инсон сохта шудааст.Ч,анбаи асосии кори коллективи омузгорон ин хамбастагии фаъолияти таълимй бо ташаккули шахсияти хаматарафа инкишофёфта мебошад.Салохияти касбй - на танхо мусаллах будан бо донишхои назариявй дар сохаи худ мебошад,балки баромадан аз хама гуна холатхои педагогй, ба навоварихо дар низоми маориф омода будан, барои ба фаъолияти педагогй таъмин будан бо назардошти талаботхои нав, ки барои азнавсозии низоми маорифи кишвар хизмат намояд ва чавобгуи талаботи замон мебошад.
Хдмин тари;, фаъолияти беруназдарсй яке аз самтхои мухимтарини низоми тарбиявй дар мактаби олй мебошад,ки он ба ташаккули сифатхои мухими касбии шахсият, инкишофи фаъолияти ичтимой, дастгирии равоншиносй ва ёрй ба худмуайянкунй, худинкишофдихй, эчодкорй, саъй ба истиклолият,муста;илиятнокй, баланд бардоштани масъулиятшиносии шахсй нигаронида шудааст.Шарти мухимтарини расидан ба натичахо дар фаъолияти тарбиявии беруназдарсй - ин дар амал татби; кардани мазмуни тарбияи шахсй - маърифатй ва хар як чорабинй мебошад.
ПАЙНАВИШТ:
1. Краткий психологический словарь. Под обш. ред. А.В. Петровского и М. Г. Прошевского.-М.: Политиздат, 1985-431с.
2. Краткий словарь по социологии. Сост. Э.М.Коржаева, Н.Ф.Наумова. - М.Политиздат, 1988-479с.
3. Шавир, П.А. Психология профессионального самоопределения в ранней юности/П.А.Шавир.- М.: Педагогика, 1981-96с.
4. Щенникова, С.В. Интегративный подход в подготовке будущего педагога к творческой деятельности. Автореф. дис. канд. пед. наук./С.В. Щенникова.- Киров, 2003. - 18 с.
5. Щенникова, С.В., Юденкова И.В. Условия эффективного развития профессионального самоопределения студентов педагогического вуза //С.В. Щенникова, И.В.Юденкова/ Приволжский научный вестник. 2014. № 12 -4 (40). С. 67-70.
REFERENCES:
1. Brief Psychological Dictionary / under the general editorship of A.V.Petrovsky and M.G.Poroshevsky. - M.: Politizdat, 1985. - 431 p.
2. Brief Sociological Dictionary / Compilers: E.M.Corzhaeva, N.F.Naumova, - M: Politizdar, 1988. -479 p.
3. Shavir, P.A. Psychology of Professional self-Determination referring to the Dawn of Youth /P.A.Shavir. - M.: Pedagogy, 1981. - 96 p.
4. Shchennikova, S.V. Integrative Approach to Future Teacher Training for Creative Activity: synopsis of candidate dissertation in pedagogy/S.V.Shchennikova. - Kirov, 2003. - 18 p.
5. Shchennikova, S.V., Yudenkova I.V. Provision for Effective Development of Professional self-Determination of Students in Pedagogical Higher School // S.V.Shchennikova, I.V. Yudenkova/ Privolzhsky Scientific Bulletin. 2014. #12-4 (40). - P. 67 - 70.
