CC BY
9
Мухторова Мафтуна Абдумуминовна,
омузгори коллеци омузгории МДТ "ДДХ ба номи акад.Б.Гафуров (Тоцикистон, Хуцанд)
Мухторова Мафтуна Абдумуминовна,
преподаватель педагогического колледжа ГОУ "ХГУ имени акад. Б. Гафурова (Таджикистан, Худжанд)
Mukhtorova Maftuna Abdumuminovna, lecturer of the Pedagogical College under Khujand State University named after acad. B.Gafurov» (Tajikistan, Khujand), E-mail:uchzaphgu@mail.ru Вожа^ои калиди: Консепсияи миллии тарбия, сифатуои баланди ахлоцй, муносибати неки инсон нисбат ба цамъият, тарбияи инсони комил, мазмун ва шакли корцои тарбиявй, ме%рубонй ба волидайн, гамхорй ба %амсолону атрофиён, хонанда, синфцои ибтидой
Мацола ба масоили тарбияи инсони комил, ки яке аз вазифа%ои тарбияи ахлоцй ба шумор меравад, бахшида шудааст. Зеро мацз чунин инсощои уамацониба инкишофёфта бо эътицод, саъю кушиш, гайрат, маданият ва дониши худ ба рушди минбаъдаи Тоцикистон %иссагузоранд. Муаллиф чунин мешуморад, ки дар муассисаи таълимй, синфу оила тавассути фаумондадщй, донишди%й дар хонандагон сифат%ои ахлоцй пайдо кунонда мешавад. Он%о тадрицан ба волидайн ва муаллимон ме%рубонй, ба %амсолону атрофиён гамхорй зо%ир менамоянд, адолату инсоф, кори неку бадро дарк мекунанд. Маданияти рафтор ва дарацаи тарбиянокиашон сайцал ёфта, ба тарзи либоспушй, муомилаву сухангуй, %аракат%ои худ эътибор меди%анд. Ба андешаи муаллиф мазмун ва шакли корцои тарбиявй бояд бо назардошти хусусият%ои синнусолй, тацрибаи %аётй, кувваю имконият%ои хонандагон пеш бурда шавад. ^арчанд ощо хусусият%ои умумй доранд, боз аз якдигар аз ци%ати инкишоф, одобу рафтор бо тафовут%ои зиёде фарц мекунанд, яъне хонандагон хусусият%ои фардии фарцкунандаи худро моликанд. Муаллим бояд донад, ки завцу %аваси шогирдаш чй гуна аст, ба чй рагбат дорад ва шаклу восита%оеро дарёб намояд, то вайро цонеъ гардонда, сифат%ои %амидаи уро ташаккул ди%ад.Динамикаи мусбати натицауои тащицоти муаллиф собит менамояд, ки фарзияи пешнщодшуда тасдиц шуда, вазифацои гузошташуда щлли худро ёфтанд ва щдафцо ба даст омаданд.
Ключевые слова: Национальная концепция воспитания, высокие нравственные качества, благородное отношение к обществу, воспитание совершенного человека, содержание и формы воспитательной работы, доброта к учителям, забота о сверстниках и окружающих, учащиеся, младшие классы
Статья посвящена вопросам воспитания всесторонне развитого человека, что является одной из задач нравственного воспитания. Потому что именно такие развитые люди своей верой, стремлением, рвением, культурой и знаниями способствуют дальнейшему развитию нашего любимого Таджикистана. Автор считает, что в образовательном учреждении, классе и семье у учащихся формируются нравственные качества через обучение и познание. Постепенно они проявляют доброту к родителям и учителям, заботу о сверстниках и окружающих, честность и справедливость, отличают хорошие и плохие поступки. Их культура поведения и уровень воспитанности утонченны, они обращают внимание на то, как они одеваются, ведут себя, говорят и действуют. По мнению автора, содержание и формы воспитательной работы должны осуществляться с учетом особенностей возраста, жизненного опыта, сил и способностей учащихся. Хотя у них есть общие черты, они также отличаются друг от друга по уровню развития, манерам и поведению, то есть учащиеся имеют свои отличительные индивидуальные особенности. Учителю необходимо знать, каковы интересы учащегося, чем он интересуется, и находить формы и средства для его удовлетворения и развития его качеств. Положительная динамика результатов авторского исследования свидетельствует о том, что выдвинутая гипотеза подтвердилась, поставленные задачи были решены, а цели достигнуты.
Key words: National concept of education, national education, high moral qualities, exemplary behavior, using the experience of the past generation in moral education, noble attitude towards society,
DOI:10.51844-2077-4990-2022-4-214-221
ТАШАККУЛИ МАВЩИ АХЛОЩ- МАЪНАВИИ ХОНАНДАГОНИ СИНФ^ОИ ИБТИДОИ
ФОРМИРОВАНИЕ ДУХОВНО-НРАВСТВЕННОЙ ПОЗИЦИИ УЧАЩИХСЯ МЛАДШИХ КЛА ССОВ
FORMATION OF SPIRITUAL AND MORAL POSITION OF PUPILS OF JUNIOR SCHOOL GRADES
education of a perfect person, content and forms of educational work, kindness to teachers and parents, care for peers and others
The article is devoted to the education of a comprehensively developed person, which is one of the tasks of moral education. Because it is precisely such developed people with their faith, aspiration, zeal, culture and knowledge that contribute to the further development of our beloved Tajikistan. The author believes that in an educational institution, class and family, students develop moral qualities through education and knowledge. Gradually, they show kindness to parents and teachers, concern for peers and others, honesty and justice, good and bad deeds. Their culture of behavior and level of upbringing are refined, they pay attention to how they dress, behave, speak and act. According to the author, the content and forms of educational work should be carried out taking into account the characteristics of the age, life experience, strengths and abilities of students. Although they have common features, they also differ from each other in terms of development, manners and behavior, that is, students have their own distinctive individual characteristics. The teacher needs to know what the interests of the student are, what he is interested in, and find forms and means to satisfy him and develop his qualities. The positive dynamics of the results of the author's research indicates that the hypothesis put forward was confirmed, the tasks set were solved, and the goals were achieved.
Тарбия падидаи ичтимой, фархангй, психологй ва педагогй буда, барои танзими хаёти инсон ва пешрафти чамъият хизмат менамояд. Он хдмчун фаъолияти махсуси максадноки инсон барои рушди шахс ва ворид шудани у ба раванди зиндагии вокей ва бунёди хаёти маданй кумак менамояд. Аз ин лихоз дар ^онуни Чумхурии Точикистон «Дар бораи маориф» омадааст: «Максади маориф конеъ гардонидани шахс барои рушди хамачониба бахри амалй сохтани тамоми истеъдод, баланд бардоштани сифати хаёту кори худ ва дар ин замима афзун намудани мероси иктисодй, фархангй ва маънавй барои таъмини рушди ичтимоию иктисодии Ч,умх,урии Точикистон мебошад» [4, с.26].
Тарбияи миллй дар шахрвандон сифатхои баланди ахлокй, ватандустй, озодандешй, мавкеи шахрвандй, ташаббускорй, масъулиятшиносй ва монанди инхоро ташаккул медихдд.
Яке аз самтхои таркиби тарбияи миллй, ки дар Консепсияи миллии тарбия муайян карда шудааст, тарбияи ахлокй ва маънавй мебошад. Мухтавои ин мафхум дар шахрванд ба вучуд овардани эхсоси хушахлокй, эхтиром кардан ва рафтору кирдори хамида фахмида мешавад. Тарбияи ахлокй ва маънавй аз гояхои бадахлокй, инсонбадбинй орй аст. Он ба шахрвандони кишвар имкон медихдд, ки худро яке аз чузъхои таркиби чомеа, миллат ва ахли башар эхсос кунанд.
Ба андешаи мо, тарбияи ахлокии мухассилин дар ду сатх ба амал бароварда мешавад.
а) дар эхтироми хамсабакон, калонсолон, хешу табор, хамватанон;
б) дарки масъулиятшиносй ва дорои иродаи кавй будан.
Инсону ахлок бе якдигар вучуд дошта наметавонанд. Одобу рафторро ахлок муайян карда, муносибати байнихамдигарии одамон, муносибат ба давлат, оила, воситахои истехсолй, махсули мехнат ва гайрахоро инъикос менамояд. Ахлок рафтору амали одамонро ба танзим медарорад. Пас саволе пайдо мешавад, ки ахлоку одобро чй тафовутест? Ахлок ба донишу чахонбинй, бо олами ботинии инсон алокаманд аст. Одоб бошад рафторест, ки дар харакату муносибатхои хар кас ба чашм мерасад.
Олимон, педагогхои намоёни кишвар оид ба масъалахои тарбияи ахлокй ва маънавй як катор асархо ба табъ расонидаанд. Аз чумла, «Арзишхои миллй», «Шарафномаи миллат», «Эхёи педагогикаи Ачам», «Точикистони сохибистиклол ва масъалахои тарбия» - и М.Лутфуллоев, «Фарханг-сарчашмаи гуманизм», «Некй некиро ба бар орад» - и И.Х. Каримова, «Накши арзишхои маънавй дар тарбияи мактабиёни хурдсол», «Арзишхои миллй ва умумибашарй, заминахои пайдоиш, инкишоф ва накши онхо дар тарбияи инсон» - и А.Нуров асархои арзишманд дар ин чода махсуб мешаванд.Тадкикоти онхо ба дарачаи имрузаи афкори педагогй, аз чумла ба коркарди илмии масъалаи тарбияи ахлокй ва маънавй накши беназир доранд.
Вазифаи асосии омузгоре, ки дар доираи талаботи тарбияи ахлокй ва маънавй кор мекунад, ба насли наврас зиндагй карда тавонистанро таълим додан аст, зеро зиндагй худ санъати мухим ва баробари он хеле мураккаб аст. Таълиму тарбия замоне маънй ё мароми зиндагии насли наврас хохад буд, ки аз мавкеи у сурат бигирад ва омодагии ботиниаш ба рушд, кушишу талошаш ба камолот ва озоди бошад.
Махз тарбияи ахлокй ба хислат ва рафтори шахсият сару кор дорад, хусусиятхои одоби одамонро ифода менамояд. Ин фаркиятро маколи халкии «Олим шудан осон, одам шудан
мушкил» боз хам кувват медихад.Хонанда аълохон бошадy рафторy одоб ва хулки шоиета надошта бошад, чй чои одаму одамгарй. «Мардуми бекадрро зинда машмор!» - фармудаает, Унеурулмаолии Кайковуе [8, е.67].
Ч,амъият дар назди инеоният талаботи муайянро мегузорад ва аз руи риояи хамин талабот ба одобу рафтори одамон бахо дода мешавад, амалу харакат ва одату рафтори одамон маъкулу эътироф ва ё махкум хохад шуд. Баён Рахимов дар яке аз аеархояш менавиеад: «Бехтар ва пуркувваттар намудани маркази тарбиявй, талабхои гайриеозишкорона гузоштан дар назди талабагон ва тарбияи иродаву хиееи маеъулиятнокй лозим ает» [9, е.78].
Даврахои таърихй шаходати онанд, ки ахлок ва меъёрхои он як хел намеиетанд, дар хар давраи тараккиёти чамъият дигаргун мегардиданд. Маълум ает, ки баробари пешрафти иктиеодии чамъият таеаввуроти одамон бобати одоби хуб ва бад, кори хайр ва шар, адлу инеоф ва беадолатй тагйир меёфт. Маеалан, дар Юнони кадим кудакони ноеолиму нукеони чиемонй доштаро нобуд мекарданд, зеро аз онхо ба воя раеидани чанговарони пурзурро имконнопазир медониетанд. Дар замони гуломдорй еохибмулку гуломдор хукук дошт, ки гуломро аз хаёт махрум еозад. Ин тарзи рафтор дар хамон давру замон мухолифи ахлок шуморида намешуд. Дертар хокимон кушиш ба харч медоданд, ки мазлумони захматкаш доимо муроеокор ва пуртокат бошанд.
Махз мубориза бар зидди ахлоки дорохо, чахолат ва нукеонхои одоб ахлоки пешкадамро ба вучуд овардаает, ки акеарияти давлатхои демократии муоеир ва муаееиеахои таълиму тарбиявии онхо уеулхои хамин ахлоки инеонпарваронаро амали хеш карор додаанд.
Тарбияи ахлокии мухаееилин вазифаи мухими муаееиеахои таълимй махеуб меёбад. Мохияти он ба ташаккули тафаккуру хиееи ахлокй, махорату малакахои рафтору гуфтори зебо хизмат мекунад, ки онхо дар ягонагй зухур меёбанд. Умуман пешрафти ахлокии шахеият дар вакти фаъолият чихати ахлокиро дороет. Хднгоми фаъолият хонандагон ба хамдигар тибки коидаву меъёрхои азхудкардаашон робитаи ахлокй барпо намуда, ба ин ваеила дарачаи тарбияи ахлокиашонро хувайдо мееозанд. Аз хамин чоет, ки одамон дар бораи хар кае, фаъолияти y, ба кадом кор шугл варзиданашро дида бахо медиханду андеша мекунанд, ки фаъолият ва кораш аз руи меъёрхои ахлокй, коидахои хаёт, коидахои давлатанд ё хилофи онхо. Mo хама вакт мехохем, ки дар оилаамон, дар корамон рафтору кирдори аз хама бехтарин ва чиддитарин чой дошта бошад. Дигар хел шуданаш мумкин хам неет: ахлок натичаеет, ки мо дар хар кор барои ба дает овардани натичахои хуб мекушем. Kacepo таеаввур кардан душвор ает, ки «... ахлоки мо хамин тавр ает ва онро бехтар карданй хам неетем»- гуфта бошад [10, е.56].
Ахлок тафовути некиву бадиро муайян намуда, рохи камолот ва хушахлок шудани одамонро мунаввар мееозад. Дар урфият хар як толибилмро "як чахон мегуянд", хамзамон ахлокашро низ олами дигари мураккаб номанд, хато нахохад шуд, чунки ботини инеон, дили уро омухтан, дониетану тахлил кардан баео душвор ает. Ин чихатхо ба олами равонй вобаетагй дорад. Одами хушахлок хиелатхои хамида - мехру вафо, шарму хаё, шафкат, адлу инеоф, химматбаландию еаховатмандй, эътикодро мучаееам мееозад, шахеи бадахлок бошад, баръаке тачаееумгари ахлоки бад ает.
Х,ар халку миллат бо фарзандони шухратманди худ, ки хиелатхову еифатхои бехтарин доштанд, ифтихор мекунад. Аз кадимулайём бузургони халки точик, адибону олимон ба маеъалаи одобу рафтор ва тарбияи ахлокии одамон бахои арзанда додаанд. Дар давоми хазореолахо доир ба ин мавзуъ китобхо, одобномахо, панду наеихатхо, хикояту ривоятхо офаридаанд, ки имруз барои тарбияи ахлокй ахамияти арзишманд доранд.
Тарбияи ахлокй дар аеоеи арзишхои миллй, маънавй ва умумибашарй ба амал бароварда мешавад. Мазмунан вай пургановат ва бой хохад гашт, зеро арзишхои номбурда хамаи тарафхои тарбияи ахлокиро дар бар мегирад.
Вазифахои тарбияи ахлокй аз он иборат ает, ки муноеибати неки инеонро ба чамъият ташаккул дихад, ба иллату камбудихои ахлокй нафрат пайдо кунонад, интизоми бошууронаро тарбия намояд, барои инкишофи хаматарафаи шахеият муеоидат кунад.
Ахлок - аеоеи муноеибати инеонро ба чамъият ташкил медихад. Бинобар хамин вай ба афзудани эхтироми хонанда ниебати чамъият, ба муетахкамшавии иетиклолияти кишвар, ба еохиби маданияти ахлокй шудан, дарёфти мавкеи худ дар чамъият, зиёда гардонидани эътикодашон ба одамони хуб оварда мераеонад. Муаллим дар дарехо ва берун аз он ба мухаееилин маънои вахдат, дуетй, хамкорй, ба хамдигар ёрираеонй ва хиелатхои ба халку миллат даркориро мефахмонад. Ин дар мачмуъ пешрафти иктиеодй, еиёеии чамъиятро таъмин менамояд. Бо хамин рох ба хар чавоне, ки дар Точикиетон тахеилу зиндагй мекунад, талкин карда мешавад, ки оянда еохибони хакикии диёри махбуб шуда ба воя раеанд ва бахри гул-гул
шyкyфтани диёр гамхорй намоянд, то муваффакиятхо бештар афзyдан гирад. Барои ин ху6у аъло хондан, цустуцую мехнат кардан, аз душворихо нахаросида бартараф карда тавонистан ва ба норасоиву иллатхо муросо накардан талаб карда мешавад.
Камбудихои ахлокии наврасон пеш аз хама дар муассисаи таълимй ва оила ба назар менамояд. Пешгирию бартараф сохтани онхо худ аз худ ба вуцуд намеояд, зидди камбудихо мубориза бояд бурд.
Муаллимону волидайн дар якцоягй корбарй намуда, дар фарзандон самимият, ташаббускорй, фаъолиятнокй, мехнатдустй барин сифатхои хуби ахлокиро парвариш менамоянд. Дар бартарафсозии нуксонхои ахлокии хонандагон накши омузгорон бузург аст. Онхо ба шогирдон дар раванди таълиму тарбия дар бораи вокеа ва ходисахои дар кишвар ба вукуъомада накл мекунанд, ба дуруст фахмидани онхо сабабгор мешаванд. Вакти машгулиятх,ои таълимй оид ба навигариву корнамоии шахсиятх,ои фидокори кишвар сухан карда, дар баробари он рафтори ношоями бархе аз цавонон, ки ба кадри мехнати халол намерасанду обрую эътибори оилаву волидон, муаллимону хдмсаба;онро поймол мезананд, мах,кум менамоянд.
Яке аз вазифахои тарбияи ахлокй пайдо кунонидани интизоми бошуурона дар хонандагон мебошад, ки чунин интизом дар фаъолияти харруза, рафтору кирдор, дар муомила бо дигарон, яъне дар цахонбинии шахс падидор мегардад. Х,ар касе, ки интизоми шуурона дорад, вазифаи ахлокии худро дуруст мефахмад, ба амалу харакати худ бахо медихад, амалиёти нодурустро махкум мекунад. Интизомнокй яке аз хислатхои хоси одамон буда, сарчашмаи рафтору одоби хуб аст.
Мазмуни тарбияи ахлокй солхои охир ба куллй тагйир ёфта бошад хам, педагогика онро воситаи мухими ташаккулдихии шахсияти дорои ахло;и хамида мешуморад. Мазмуни тарбияи ахлокй ба он равона карда мешавад, ки мухдссилин ватандуст, инсонпарвар шуда ба камол расад ва мав;еи худро дар цамъият пайдо намояд.
Пас аз сохибистиклол шудани Ч,умхурии Тоцикистон дар кори таълиму тарбия ба арзишхои миллат диккату эътибор хеле афзуд. Омузиши таърих, фарханг, урфу одат ва анъанахои миллй дар маркази диккат карор ёфт. Дар хамин асос ифтихор ва худшиносии миллй баланд рафт. Дар хакикат Тоцикистони имруза, ки бо кадамхои боварибахш пеш меравад, ба одамони хаматарафа инкишофёфта эхтиёц дорад. Чунин одамон кодиранд, ки илму фан, маданият, сохахои саноат ва кишоварзиро ривоцу равнаки тоза бахшанд. Аз хамин ру, тарбияи инсони комил аз вазифахои тарбияи ахлокист, чунки вай бо эътикод, саъю кушиш, гайрат, маданият ва донишхои худ ба рушди минбаъдаи Тоцикистони азиз хисса мегузорад. Мусаллам аст, ки барои тарбия мухити солиму ором лозим аст, ки он пас аз цанги шахрвандй та^ти рохбарии Президенти Тоцикистон Эмомалй Рахмон ба вуцуд оварда шуд. Акнун имкониятх,ои наву фарох пайдо шуд, то ки дар цавонон сифатхо ва хислатхои хуби ахлокй тарбия карда шавад. Ба ицрои ин амал торафт бехтар гардидани сатхи зиндагонии мардум, паст шудани дарацаи камбизоатии ахолй мусоидат намуд. Акнун шароити хуби истифодаи тацрибаи гузаштагон дар тарбияи ахлокй ба вуцуд омад. Халки тоцик дар бобати тарбияи ахлокй анъанахои кадима дорад. Сарчашмахои хаттй, асархои оламшумули намояндагони адабиётамон, панду насихатхо ва урфу одатхои миллй, ки авлоду ацдодамон дар асоси онхо тарбияи ахлокй гирифтаанд, имруз хам кадру кимати худро гум накардаанд. Барои хаёти оилавии хозира тарбияи фарзандони онхо ахамияти калонро сохибанд.
Суханони зерини Унсурмаолии Кайковус аз «^обуснома» ахамияти мехнатро хеле хуб таъкид менамояд: «Ранци имрузин осудани фардоин бувад ва осудани имрузин ранци фардоин!» [8, с.67]. Инсонпарварй яке аз сифатхои ахлокй аст, ки Низомии Ганцавй дар ин хусус гуфтааст:
Куш, то халкро ба кор ой, То ба хулкат ца^он биёрои.
Васияту насихатхо, акидаву андешахои мутафаккирони гузашта дар бораи ахлок чунон тавоной доранд, ки метавонем бо мадади онхо дар хонандагони хурдсол хам тухми инсонпарварй кошта сабзонем, онхо ба рохи хаёт барорем, то дар оянда ба халк ва хешу табор, дустон дасти ёрй дароз намоянд, хурмату эхтиромашонро ба цо оранд. Максади тарбияи ахлокй чунин шахсони хушрафторро тайёр кардан аст. Дар ин цода истифода намудани панду хикматхои ахлокии Рудакй, Фирдавсй, Абуалй ибни Сино, Носири Хисрав, С. Насафй, С. Шерозй, А. Ч,омй, А. Дониш ва дигар бузургон мувофики максад мебошад. Халки тоцик ва мутафаккирони он ахлоки пок одобу рафтори хушро кадршиносй таргибу талкин мекарданд,
чунки онхо фаъолиятхое мебошанд, ки ба инеон хуену латофат мебахшанд, вайро орифу доно, тавоно мееозанд, аз хар чихат мукаммал мегардонад.
Дар муаееиеахои таълимй, еинфу оила таваееути фахмондадихй, донишдихй дар хонандагон еифатхои ахлокй пайдо кунонда мешавад. Онхо тадричан ба волидайн ва муаллимон мехрубонй, ба хамеолону атрофиён гамхорй зохир менамоянд, адолату инеоф, кори неку бадро дарк мекунанд. Маданияти рафтор ва дарачаи тарбияашон еайкал ёфта, ба тарзи либоепушй, муомилаву еухангуй, харакатхои худ эътибор медиханд.
Дар муаееиеаи таълимй бахри тарбияи ахлокй коидахо барои мухаееилин, ки ба хонандагони еинну еоли гуногун пешбинй шудаает, чун барномаи тарбияи ахлокй еармашки кор шуда хизмат менамояд. Ин барнома хеле ваееъ буда, муноеибатхои гуногуни ахлокиро дар бар мегирад ва дар хамин муноеибатхо еифату хиелатхои шахеияти хонанда ба назар падид меояд.
Бо макеади фахмидани вазъи таълиму тарбия, ахлок ва шавку хаваеи хонандагон ниебат ба даре бо хонандагони МТМУ №7 - и шахри Хучанд ба номи Низомии Ганчавй еинфхои 4 «а, б, в» пуреиши афкор гузаронида шуд, ки чунин натича дод:
Цадвали 1. Арзёбии ахлок, ва шавку хаваси мухассилин (90 нафар мухассилини синфи 4 -и МТМУ№7- и шахри Хуцанд ба номи Низомии Ганцави)
№ Саволхо Синфи 4 «а» Синфи 4 «б» Синфи 4 «в» ^амаги
нафа|) % нафа! % % нафаp %
Чй тавp ба муассисах,ои таълимй ташpиф меоpед? 30 l00 29 l00 3l l00 90 l00
X,амарyза ll 36,1 l0 34,5 l2 38,1 33 3б,7
кушиш мекунам дер намонам l9 б3,3 l9 б5,5 l9 61,3 51 б3,3
г. A^p Шумо ба даpсx,ои мактаб тапфиф наоpед, сабаби асосиаш чист? l9 б3,3 l9 б5,5 l9 61,3 51 б3,3
хохиш надорам 3 lo 4 l3,8 2 б,5 9 lo
бештар бемор мешавам 16 53,3 l5 5l,l ll 54,8 48 53,3
- Чй тавp кушишу гайpат ва пешpафти хyдpо аpзёбй мекунед? 30 loo 29 l00 3l l00 90 loo
аъло 9 30 1 24,l ll 35,5 21 30
хуб 16 53,4 l4 48,3 l8 58,l 48 53,3
каноатбахш (миёна) 4 l3,3 1 24,l l 3,2 l2 l3,4
гайриканоатбахш (бад) l 3,3 l 3,5 l 3,2 3 3,3
4. Ба Шумо тах,сил каpдан маъцул аст? 30 loo 29 loo 3l loo 90 loo
ха, баъзе аз фанхо мушкилй меорад 25 83,3 22 15,9 28 90,3 15 83,3
ха, ба мушкилихои фанхои алохида нигох накарда 2 б,1 3 l0,3 l 3,2 б б,1
не 3 lo 4 l3,8 2 б,5 9 lo
Шумо бо муаллимони худ низоъ каpдаед? 30 loo 29 l00 3l l00 90 loo
ха l8 б0 20 б8,9 16 51,6 54 6O
не l2 40 9 3l,l l5 48,4 3б 40
б. Чй бештаp сабаби l8 б0 20 б9,0 16 5^ 54 60
низоъ мешавад?
нофахмй ва нохушй муносибати но одилона аз тарафи муаллим муносибати нодуруст 9 30 11 38,0 7 22,6 27 30
6 20 7 24,1 5 16,1 18 20
3 10 2 6,9 4 12,9 9 10
7- Бо хамсинфони худ низоъ кардаед? 30 100 29 100 31 100 90 100
ха 21 70 22 75,9 20 64,5 63 70
не 9 30 7 24,1 11 35,5 27 30
8. Агар низоъ кунед чй тавр? 21 70 22 75,9 20 64,5 63 70
зуд-зуд 1 3,3 1 3,4 1 3,2 3 3,3
харакат мекунам низоъ нашавад 16 53,4 15 51,7 17 54,8 48 53,4
якчанд бор дар як хафта 1 3,3 2 6,9 0 0 3 3,3
якчанд бор дар як мох 3 10 4 13,9 2 6,5 9 10
Вакти холигии худро чй тавр мегузаронед? 30 100 29 100 31 100 90 100
адабиётхои бадей мехонам 6 20 4 13,8 8 25,8 18 20
бо варзиш машгул мешавам 14 46,7 18 62,1 10 32,2 42 46,7
видеороликхои гуногунро тамошо мекунам 2 6,7 2 6,9 2 6,5 6 6,7
дар Интернет менишинам 3 10 2 6,9 4 12,9 9 10
бо бозихои компютерй машгул мешавам 1 3,3 2 6,9 0 0 3 3,3
сайру гашт мекунам Бо кй вакти холигии худро мегузаронед? бо оила 4 13,3 1 3,4 7 22,6 12 13,3
10. 30 100 29 100 31 100 90 100
14 46,7 12 41,4 16 51,6 42 46,7
бо гурухи дустон 15 50 17 58,6 13 41,9 45 50
худам 1 3,3 0 0 2 6,5 3 3,3
- Ба ягон муассисаи фархангй (театр), махфилхо ташриф овардаед? 30 100 29 100 31 100 90 100
ха 16 53,3 17 58,6 15 48,4 48 53,3
не 14 46,7 12 41,4 16 51,6 42 46,7
12- Агар наравед, барои чй? 14 46,7 12 41,4 16 51,6 42 46,7
дар минтакаи мо барои наврасон ягон чои истирохат нест 2 6,7 2 6,9 2 6,4 6 6,7
танбалй 3 10 4 13,8 2 6,4 9 10
шавк;и дигар дорам 9 30 6 20,7 12 38,8 27 30
13- Кадом намуди истирохатро мехохед? 30 100 29 100 31 100 90 100
истирохат, чое, ки истирохат кардан, хурсандй ва хушнудй кардан истирохат, имконият медихад, ки бо одамони нав шинос шуда, муошират намой 13 43,3 15 51,7 11 35,5 39 43,3
6 20 6 20,7 6 19,4 18 20
истирохат, ки имконияти фаъол будан ва худтатбикиро медихад 3 10 2 6,9 4 12,9 9 10
истирохат, ки имконияти ягон чизи навро омухта, ягон чизро фахмед 8 26,7 6 20,7 10 32,2 24 26,7
Аз чадвали боло зикр бармеояд, ки хамаи 90 нафар хонандае, ки бо онхо пурсиши афкор гузаронида шуд, 36,7% (33 нафар) дар дарсхо доимо фаъол буда, хамеша (бетанаффус, мунтазам) ба дарсхо меоянд ва 63,3% (57 нафар) кушиш мекунанд, ки аз дарс кафо намонанд. Аз ин микдор (63,3%) хонандагон 10% (9 нафар) бо хар барона хохиши ба дарсхо рафтанро надоранду бокимонда 53,3% (48 нафар) бештар бемор мешаванд. Аз 90 нафар хонандагони пурсиши афкор гузаронида 27 нафар - 30% бо бахои аъло тахсил карда, 53,3% - 48 нафар бо бахои хубу аъло, 13,4% -12 нафар бо бахои каноатбахш ва 3,3% - 3 нафар бо бахои гайриканоатбахш тахсил карда истодаанд. Ба 75 нафар хонандагон (83,3%) тахсил кардан писанд меояд, лекин баъзе фанхо мушкилй меорад. 6 нафарашон (6,7%) бошанд, ба мушкилй нигох накарда тахсил кардан маъкул аст. Баробари он ба 9 нафар хонандагон (10%) тахсил кардан маъкул нест, зеро ки бештари фанхо барояшон душвор, мушкил ва мураккаб менамояд, ки хохиши хонданро дур мекунад. Аз 90 нафар хонандагон 60% - 54 нафарашон бо муаллимони худ низоъ карда, аз 40% - 36 нафарашон боре хам «низоъ накардаанд» гирифта шуд. Аз 60% низоъкардагон 30% аз сабаби нофахмй буда, 20% аз сабаби муносибати ноокилона аз тарафи муаллим ва бокимонда 10% бошад, аз сабаби хатогии худи хонандагон мебошад, ки хонандагон икрор шудаанд. Аз ин лихоз, мо бояд кушиш намоем, ки бо хдмаи хонандагон баробар муносибат намуда, фикру акидахои онхоро низ ба инобат гирифта, окилона рафтор намоем. Низоъ бо хамсинфони худ бошад, 70% - 63 нафар чавоби «ха» дода шуду 30% - 27 нафар бошанд бо хамсинфони худ низоъ накардаанд. Аз 70% низоъкардагон 53,4% (54 нафар) кушиш мекунанд, ки байнашон низоъ ба амал наояд.
Баъди пурсиш доир ба тахсили онхо оид ба шавку рагбат, намуди истирохат ва вакти холигиии худро бо кй ва чй тавр мегузаронанд, пурсон шудем. Аз 90 нафар хонандагон вакти холигии худро 42 нафар (46,7%) бо оила, 45 нафар (50%) бо дустон ва 3 нафар (3,3%) танхо гузаронида, аз онхо 42 нафарашон (46,7%) бо варзиш машгул шуда, 18 нафар (20%) китобхои бадей хонда, 9 нафар (10%) дар шабакаи глобалии Интернет нишаста, 3 нафарашон (3,3%) бозихои компутерй бозй карда, 12 нафар (13,3%) вакти холигии худро бо сайру гашт мегузаронидаанд.
Барои худро барохат хис намудан бояд баъди дарс каме истирохат намоем. Х,ар шахс бо хохиши худ намуди истирохатро интихоб менамояд. Бинобар ин, 39 нафар (43,3%) чое, ки хурсандй ва хушнудй кардан, 18 нафар (20%) истирохате, ки имконияти бо одамони нав шинос шуда, муошират намудан, 9 нафар (10%) истирохате, ки имконияти фаъол будан ва худидоракунии татбикиро меписанданд, 24 нафар (26,7%) истирохате, ки имконияти ягон чизи навро омухта, азхуд намуданро интихоб намуданд.
Тахлили натичахои пурсиши афкори мухассилин моро ба андешае водор менамояд, ки мазмун ва шакли корхои тарбиявй бо назардошти хусусиятхои синнусолй, тачрибаи хаётй, кувваю имкониятхои хонандагон пеш бурда шавад. Хдрчанд онхо хусусиятхои умумй доранд, боз аз якдигар аз чихати инкишоф, одобу рафтор бо тафовутхои зиёде фарк мекунанд, яъне хонандагон хусусиятхои фардии фарккунандаи худро моликанд. Муаллим бояд донад, ки завк;у
хаваси шогирдаш чи гуна аст, ба чи рагбат дорад ва шаклу воситахоеро дарёб намояд, то вайро
конеъ гардонда, сифатхои хамидаи ypo ташаккул дихад.
ПАЙНАВИШТ:
1. Гаранина, Е.Ю. Семьеведение: Учебное пособие /Е.Ю. Гаранина, Н.А. Коноплева, С.Б. Карабанова. -М.: Флинта: МПСИ, 2009.-384 с.
2. Дадобаева Н.Н., Дадобаев Н. Семья и современное общество/Н.Н.Дадобаева, Н.Дадобаев//Учёные записки.Серия гуманитарных наук»- Худжанд, 2012.- №3(18) С. 23-29
3. Консепсияи миллии тарбия дар Чумхурии Точикистон. Кдрори х^укумати Чумхурии Точикистон аз 3 марти соли 2006, №94 ш. Душанбе - С.9-11.
4. ^онуни Ч,умхурии Точикистон «Дар бораи маориф».-Душанбе, 2013.- С.26.
5. Лутфуллоев, М. Эхёи педагогикаи ачам/М.Лутфуллоев.- Душанбе: Маориф, 1997.-С.89.
6. Лутфуллоев, М. Шарафномаи миллат/М. Лутфуллоев.- Душанбе, 2003. -С.56.
7. Лутфуллоев, М. Педагогикаи башар/ М.Лутфуллоев. -Душанбе, 2008. -С.67
8. Макаренко, А.С. Маърузахо оид ба тарбияи бачагон/А.С. Макаренко.- Душанбе: Маориф, 1980.- С.146 - 153
9. Рахимов Б.Педагогикаи этникй ва хал^ии мардуми точик/Б.Рахимов,А.Нуров.-Душанбе, 2008. - С.76
10. Рахимов, Б. Дар бораи таълиму тарбия/ Б. Рахимов, АСМакаренко.-Душанбе: Маориф, 1991. - С.114
11.Рахмонов, Э.Ш. Маърифат ва маънавият - чавхари ха^щии инсон аст. Э.Ш. Рахмонов //Садои мардум, 15 октябри соли 2005. - С.3-5
12.Сатир, В. Вы и ваша семья: Руководство по личностному росту/В.Сатир. - М.: Апрель-пресс: Эксмо-пресс, 2002. - С.87-92
REFERENCES:
1. Garanina, E.Y. Family Studies: Textbook / E.Y. Garanina, N.A. Konopleva, S.B. Karabanova. -M.: Flinta: MPSI, 2009. - 384p.
2. Dadobaeva N.N., Dadobaev N. Family and modern society // In the scientific journal "Scientific Notes", No. 3 (18) - Khujand, 2012. P. 23-29 ISSN 2077-4990. UDC 37.0. BBC 74.200.53. D - 16
3. The national concept of education in the Republic of Tajikistan. Resolution of the Government of the Republic of Tajikistan from March 3, 2006, №94 - Dushanbe P.9-11
4. Law of the Republic of Tajikistan "On education"[Text]. - Dushanbe, 2013, p.26.
5. Lutfulloev М. Revival of foreign pedagogy. M. Lutfulloev [Text]. - Dushanbe: Education, 1997. P.89.
6. Lutfulloev М. Honor of the nation. M. Lutfulloev [Text]. - Dushanbe, 2003. -P.56
7. Lutfulloev М. Human pedagogy. M. Lutfulloev [Text]. - Dushanbe, 2008. -P.67
8. Makarenko AS Lectures on the upbringing of children. A.S. Makarenko [Text]. - Dushanbe: Education, 1980.- P.146 -153
9. Rakhimov B., Nurov A. Ethnic and folk pedagogy of the Tajik people. B. Rakhimov, A. Nurov [Text]. - Dushanbe, 2008. - P.76
10.Rakhimov B. Makarenko AS About education. B. Rakhimov [Text]. Dushanbe: Education, 1991. -P.114
11.Rahmonov E.Sh. Enlightenment and spirituality are the true essence of man. E.Sh. Rahmonov // Voice of the people, October 15, 2005. - P.3-5.
12.Satir V. You and your family: A guide to personal growth. V. Satir [Text]. - M.: April-press: Eksmo-press, 2002. - P.87 - 92.
