Научная статья на тему 'Тарбия технологияси ва унинг долзарблиги'

Тарбия технологияси ва унинг долзарблиги Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
1688
225
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
тарбия технологияси / таълим технологияси / ахборот технологияси / долзарблик. / the technology of bringing up / the technology of education / the technology of information / culmination

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Кенжабоев А., Кенжабоев Ж.

Ушбу мақолада тарбия технологияси ва унинг ўқувчи ҳамда талабаларни тарбиялашдаги ўзига хос хусусиятлари ҳақида фикр юритилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

TECHNOLOGY EDUCATION AND ITS RELEVANCE

The article is devoted to the problems of bringing up technology implementation for the pupils and students.

Текст научной работы на тему «Тарбия технологияси ва унинг долзарблиги»

Кенжабоев А.,

Сурхондарё вилоят

халк, таълими ходимларини к,айта тайёрлаш ва уларнинг малакасини ошириш институти «Тил ва адабиёт» кафедраси доценти; Кенжабоев Ж.,

Термиз давлат университети «Факультетлараро инглиз тили» кафедраси укитувчиси

ТАРБИЯ ТЕХНОЛОГИЯСИ ВА УНИНГ ДОЛЗАРБЛИГИ

КЕНЖАБОЕВ А., КЕНЖАБОЕВ Ж. ТАРБИЯ ТЕХНОЛОГИЯСИ ВА УНИНГ ДОЛЗАРБЛИГИ

Ушбу маколада тарбия технологияси ва унинг укувчи х,амда талабаларни тарбиялашдаги узига хос хусусиятлари х,акида фикр юритилган.

Таянч сузлар ва тушунчалар: тарбия технологияси, таълим технологияси, ахборот технологияси, долзарблик.

КЕНЖАБОЕВ А., КЕНЖАБОЕВ Ж. ТЕХНОЛОГИЯ ВОСПИТАНИЯ И ЕЁ АКТУАЛЬНОСТЬ

Данная статья посвящена особенностям технологии воспитания учащихся и студентов. Ключевые слова и понятия: технология воспитания, технология обучения, информационная технология, актуальность.

KENJABOEV А., KENJABOEV J. TECHNOLOGY EDUCATION AND ITS RELEVANCE

The article is devoted to the problems of bringing up technology implementation for the pupils and students.

Keywords: the technology of bringing up, the technology of education, the technology of information, culmination.

Келажак авлодни юксак маънавиятли, кенг дунёцарашга эга булган миллий гурур, миллий онгга эга, цар цандай ёт гояларга берилмайдиган кучли эътицодли инсонлар булиб етишишларига эришиш бугунги тарбиявий ишларимизнинг асосий мацсади булмоги лозим.

Бу борада Узбекистон Республикаси Прези-денти И.А.Каримовнинг ушбу фикриуринлидир: «Маънавиятни шакллантиришга бевосита таъ-сир киладиган яна бир мух,им х,аётий омил -бу таълим-тарбия тизими билан чамбарчас боFликдир... Шуни унутмаслигимиз керакки, келажагимиз пойдевори билим даргох,ларида яратилади, бошкача айтганда, халкимизнинг эртанги куни кандай булиши фарзандларимиз-

нинг бугун кандай таълим ва тарбия олиши-га боFлик»1.

Таълим сох,асида педагогик технологи-ялар кандай зарур булса, тарбия жараёни-ни технологик асосда ташкил этиш х,ам шун-дай мух,имдир. Тарбия мазмунини замон тала-блари асосида янгилаш педагогика фани ол-дида турган мух,им вазифалардан биридир. Бу борада тарбия технологиясининг ах,амияти

1 Каримов И.А. Юксак маънавият - енгилмас куч. - Т.: «Маънавият», 2008. -60-61-б.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2015, 4

катта. Шу жумладан, тарбия технологияси оркали укувчилар, талабаларда мустакил фикр, ижодкорликни ривожлантириш, маънавият, дунёкарашни шакллантирадиган ва бойита-диган энг мух,им омиллар малакасига алох,ида эътибор каратилади.

Педагогик технологияларнинг таълим-тар-бия жараёнига хослиги инновацион ёнда-шув х,исобланади. У педагогикада ижтимоий-мух,андислик тафаккурининг ифодаси, укитиш, тарбиялаш жараёнини маълум даражада стандарт х,олатга олиб, унинг оптимал лойих,асини тузиш билан боFлик тушунчадир. Жумладан, укитишнинг ваъзхонлик, оFзаки баён килиш усулларидан воз кечиш, техник воситалар оркали замонавий таълим жараёнини ташкил этиш зарурияти туFилган булса, тарбия жараё-нида х,ам бугунги кундаги шахсга куйиладиган талаблар асосида уларга турлича ёндашиши зарурияти тугилади. Бугунги ёш авлод кеча-ги ва ундан олдинги давр ёшларидан фаркли равишда мустакил фикрлайдиган, давр тарак,-киётида ижодий катнашадиган ёшлар булиб шаклланмокдалар1.

Тарбия технологияси тарбия максадлари-нинг куйилиши узининг маълум хусусиятла-рига эга. Тарбия технологияси - бир катор педагогик воситалар, шакллар, усулларнинг асосланган тизими булиб, у аник тарбиявий вазифаларни х,ал этишга каратилган. Хар бир вазифага ечим топишнинг адекват тарбиявий технологияси мавжуд ва вазифа узгариши билан унинг технологияси х,ам узгаради. Бунда тарбия мак,садлари укувчилар, талабалар х,аракатида ифодаланадиган, аник куринадиган ва улFаядиган натижалар оркали белгиланади. Тарбия технологиясида тарбия максадларининг амалга оширилиши инсондаги х,иссиётлар тарбиясига асосланганлиги сабаби унда аник максадга эришиш бироз к,ийин кечади. Тарбия технологиясининг узига хос хусусияти шундан иборатки, унда тарбия мак,садларининг кафо-латли натижасига эришиш учун тарбия жараё-ни лойих,алаштирилади ва амалга оширила-ди. Бунда укитувчи фаолияти аник максадга йуналтирилади. Максадга йуналтирилганлик, тарбия жараёнини ташхисли текшириш, тарбия жараёнини алох,ида таъсир этувчи кисмларга

1 Саидахмедов Н. Педагогик технологиялар. - Т.: «Фан», 2006. -48-б.

булиш, уни такомиллаштириш, кам вакт сарф-лаб, юкори натижаларга эришиш имконини беради. Укувчилар, талабаларни пассив фао-лиятдан фаол субъектга айлантириш жараёнини тезлаштиради. Тарбиявий таъсирни техно-логик асосда ташкил этишни режалаштириш педагогдан юксак малака талаб этади.

Бунда тайёрланган барча материаллар тай-ёр булгач, педагог асосан ташкилий ва кон-сультатив вазифаларни бажаради.

Бугун тарбия технологияси таркибига куйи-дагилар киради:

- тарбия максадларини ишлаб чикиш;

- тарбия максадларини назорат топширик-ларига айлантириш;

- тарбия максадларини амалга оширишни тизимлаштириш;

- максадга эришиш усуллари;

- эришилган максадни бах,олаш.

Тарбия технологиясида педагогик жара-ённи шакллантириш ва ташкиллаштиришда куйидаги тамойилларга асосланади:

- тарбияга яхлит ёндашиш тамойили;

- узлуксиз тарбия тамойили;

- тарбияни максадга йуналтириш тамойили;

- педагог ва тарбиячиларнинг биргаликдаги фаолияти2.

Бу таркибий кисмларнинг х,ар бири маълум йуналишдаги педагогик вазиятларни куллаш-нинг тизимини ташкил этади.

Тарбия жараёни узлуксиз жараён булиб, оилада, мах,аллада, мактабда, олий укув юрти-да шаклланади. Тарбия технологиясида аник белгиланган максадга каратилганлик, укувчи ва талаба билан мунтазам узаро алока тарбия технологияси асосини ташкил килиб, укув жараёнини тула камраб олиши керак. Тарбия технологияларини тушуниш ва унга ижодий ёндашиш, тарбиянинг ташкилий шакллари, во-ситаси ва усулларидан самарали фойдаланиш ва уни бошкариш укитувчининг методологик тайёргарлигига боFлик. Бу эса тарбия жараё-нининг технологиясини жорий этишни талаб этади. Чунки бугунги тараккиёт даврида тарбия технологиясини яратиш ва ёш авлод тар-биясида куллаш, уларни ижодий фаолиятга ундашда юкори натижаларга эришиш мумкин.

2 Fаффорова Т. Тарбия технологиялари ва унинг таркибий кисмлари. «Олий мактаб педагогикаси долзарб масалалари» мавзусида конференция материаллари. -К,арши: КаршиДУ, 2008. -39-б.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2015, 4

Мамлакатимиз келажаги булган ёшларни бар-камол инсонлар килиб тарбиялашда таълим-тарбиянинг узлуксизлигини таъминлаш ва уни тизим шаклида ташкил этиш асосий масалалар-дан бири х,исобланади. Шунингдек, узлуксиз таълимда ташкил этиладиган дарсдан ва синф-дан ташкари машFулотларга эътиборни кучай-тириш билан х,ам таълим-тарбия жараёнининг узвийлигига эришилади. Дарсдан ва синфдан ташкари таълим-тарбиявий ишларнинг вази-фаси факат ёшларни банд килиш эмас, балки анча мураккаб, яъни уларнинг дарсларда олган билимларини мустах,камлаш, миллий кадрият-ларимизга нисбатан кизикишини уЙFотиш, колаверса, уларнинг х,аётини завк ва шавкка тулдиришдан иборатдир. Худди дарс жараё-нида булгани каби тарбиявий ишларни ташкил килишда х,ам синф укитувчисининг вазифаси масъулиятли ва ах,амиятлидир.

Юкоридагилардан келиб чикиб, тарбия бо-расидаги тажрибаларимизга таяниб куйидаги бир нечта тарбия усулларидан фойдаланишни тавсия этамиз:

«Можаро методи», «Думалок стол», «Уч бос-кичли интервью», «Мулокот тренинг», «Муам-моларни х,ал килиш методи», «Стол уртасидаги ручка», «Галереяни айланиш», «Академик му-нозара», «Кор бурон», «Асалари галаси», «Критик вазиятни тах,лил килиш» ва бошкалар1.

Бу технологиялар билан ишлаш учун бир неча кишидан иборат гурух,лар тузиб, ишонч вазиятини вужудга келтириш, ошкора мух,окама учун халакит киладиган психологик кескинликни бартараф этиш зарур. Ушбу технологиялар фикрлаш доирасини кенгайти-риб, мавжуд чекловларни назардан кочириб туриш, фикрлаш фаолиятини ривожлантириш, тарбиялаш фаолиятини жадаллаштиришга каратилган. Бу технологияларнинг максади укувчилар, талабаларни купрок жалб этиш ва бир-биридан урганишга имкон беради.

Бундай технологияларнинг афзалликлари:

1. Укувчиларга ва талабаларга уз Fоялари ва фикрлари билан купрок уртоклашишга имкон беради.

2. Кичик гурух,ларда укувчилар ва тала-балар катта гурух,ларда айтишлари мумкин

1 Низомхонов С.А., Мадаминов И. Педагогнинг касбий фаолиятида ахборот- коммуникатив компетентликни ошириш йуллари. // «Замонавий таълим» журнали, 2014, № 10. -29-б.

булган фикрлардан бошкача булган фикрлар-ни айтишлари мумкин.

3. Укувчилар, талабалартажриба ва фикрлар билан уртоклашишлари оркали узларининг дунёкарашлари, фикрларини кенгайтирадилар ва мавжуд ёндашувларни узгартирадилар.

4. Диккат марказини укитувчидан (педагог-дан) катнашчиларга кучиради.

5. Укувчиларни, талабаларни тарбиялаш учун купрок масъулиятни уз зиммаларига олишга мажбур килади.

Тарбия жараёнига янгиликларни жорий килишда укувчи ва талабаларда мотив компо-ненти х,осил килишда куйидагиларга эътибор каратиш лозим:

- тарбиявий таъсир ва куникмаларнинг за-рурлигини тушунтириш;

- шахсий масъулият х,иссини яратиш;

- жараён вактида иштирокчиларнинг кизикишини уЙFотиш ва саклаб туриш;

- орттирилган тажрибалардан х,аётда кан-дай фойдаланиш мумкинлигини тушунтириш;

- маъкуллаш, эътироф этиш, раFбатлантириш;

- соFлом ракобат;

- урганилган тажрибалардан келажакда укувчиларва талабалар кандаймуваффакиятлар козонишлари мумкинлиги х,акида мулокот килишга имкон бериш;

- тинглаш имкониятини яратиш;

Хозирги кун тарбия тизимида асосий максад

укувчилар ва талабаларни мустакил х,аётга тайёрлаш, ижодий фикрлашга ургатиш ва юк-сак даражада фикрлайдиган шахс килиб тар-биялашдан иборатдир. Умуман, таълим-тарбия тизимида х,ам унинг дастурлари, мазмуни, стандартлари такомиллашиб бормокда. Бундай тезкор узгаришлар таълим олиш, укувчи, талабани тарбиялашнинг узига хос техноло-гиясини яратишни талаб килмокда. Бундай тезкорликни факат юкори компетенцияга эга булган мах,оратли укитувчи амалга ошириши мумкин.

Бугунги «Урган-ургат», «Устоз-шогирд» ин-новацион лойих,аларининг асосий максади замонавий юксак маданиятли авлодга таълим-тарбия бериш экан, буни факат интеллектуал салох,иятга эга, билим, куникма ва малака-си шаклланган мох,ир педагог амалга ошири-ши мумкин.

Биз педагоглар малака ошириш тизимида тингловчилар билан куплаб мулокотлар,

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2015, 4

caвoл-жaвoблap oлиб бopaмиз. Tинглoвчи-лapгa x,aM илFop пeдaгoгик тexнoлoгиялap acocидa тaълим бepмoкдaмиз. Лeкин тapбия тexнoлoгиялapи билaн тaништиpиш биpoз opкaдa кoлмoкдa дeгaн, фикpлapни эшитиб к1oлaмиз. Дapcнинг тaълимий, тapбиявий, pи-вoжлaнтиpyвчи мaкcaдлapи узвий 6улиши, биpи иккинчисини тyлдиpиб бopиши 3apyp. Taълим-тapбия жapaёнидa Укyвчилapни тapбия тexнoлoгиялapи opкaли миллий тapбия, яъни yзбeк xaлкининг бoй мaдaний мepocи, миллий кaдpиятлapи, yдyмлapини acтa-ceкинлик би-лaн cингдиpиб бopиш зapypaти тyFилaди.

Укитувчи тaълим-тapбиявий тaдбиpлapни yюштиpишдa кyйидaги пeдaгoгик тaлaблapгa aмaл килиши кepaк:

- Укувчининг ёши, pyx^ x^a^ra moc бу-лиши;

- дapcдa oлгaн билимлapни мycтax1кaмлaшгa xизмaт килиши;

- aник мaкcaд Ba peжa acocидa yюштиpи-лиши;

- тaдбиp opкaли бoшлaнFич cинф укувчи-лapидa жaмoaтчилик, yюшкoклик, y3apo ёpдaм кaби axлoкий cифaтлap тapкиб топиши лoзим.

Хyлoca cифaтидa шуни aйтиш мумкинки, тapбия тexнoлoгияcи, юкcaк дapaжaдa шшкл-

лaнгaн yзлyкcиз тaълим тизимидa ceзилapли нaтижa бepaди.

Taълим-тapбия жapaёнидa зaмoнaвий ax6o-poт-кoммyникaция тexнoлoгиялapини кУллaш, зaмoнaвий тapбия мeтoдлapининг caмapaдop-лигини oшиpиш, Укитyвчи-тapбиячилap мex1нaт фaoлиятининг уз^иши, yлapнинг иш мeтoд-лapининг тaкoмиллaшиши, пeдaгoгик тизим-нинг тapбиявий уз^ишига oлиб кeлaди. Бу эca мaънaвий-мaъpифий жapaёнлapни ax6o-poтлaштиpишни тaшкил этиш Ba бoшкapишдa yзигa xoc вaзифaлapни куяди. Бу жapaён-дa yткaзилaдигaн тapбиявий тaдбиpлapнинг мaкcaдли булиши Ba yлapни yзлyкcиз тaшxиc килиб бopиш ижoбий caMapa бepaди. Узлyкcиз тaълим тизимидaги янгичa пeдaгoгик тexнo-лoгиялap acocидa ёшлapни миллий иcтиклoл Foяcи pyx^a тapбиялaш ишлapи йyлгa куйи-лиши мaкcaдгa мyвoфик x1иcoблaнaди.

Бyлapнинг caмapaдopлиги, yзлyкcиз тaълим тизимидaги бapчa Укyв-тapбия жapaёни бит-тa мaкcaд - yкyвчилapни мaфкypaвий тapби-ялaш, мycтaкилликни мycгax1кaмлaшгa xизмaт килaдигaн бapкaмoл aвлoдни тapбиялaшгa кapaтилгaн. Бу э^ yкyвчилap Ba тaлaбaлapнинг мaънaвий кaмoлoт дapaжacини aниклaшгa ëp-дaм бepaди.

Адабиётлар:

1. Кapимoв И.А. Бapкaмoл aвлoд - Узбeкиcтoн тapaккиëтининг пoйдeвopи. - T.: «Шapк», 1997.

2. Кapимoв И.А. Юкcaк мaънaвият - eнгилмac куч. - T.: «Мaънaвият», 2008.

3. Caидaxмeдoв H. Пeдaгoгик тexнoлoгиялap. - T.: «Фaн», 2006.

4. Faффopoвa T. Tapбия тexнoлoгиялapи Ba унинг тapкибий киcмлapи. «Олий мaктaб пeдaгoгикacи дoлзapб мacaлaлapи» мaвзycидaги кoнфepeнция мaтepиaллapи. - Кapши: К^шиДУ, 2008. -39-б.

5. Hизoмxoнoв С.А., Мaдaминoв И. Пeдaгoгнинг кacбий фaoлиятидa axбopoт шм-мyникaтив кoмпeтeнтликни oшиpиш йyллapи. II «Зaмoнaвий тaълим» жypнaли, 2014, №10. -29-б.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ I СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2015, 4

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.