CC BY
67
Xoshimova Sh.S. Kamolova M.A.
Jizzax Politexnika institutiô "Transport logistikasi"
kafedrasi katta o'qituvchisi Espo'latova S.B. JDPU talabasi
TALABALARDA AXBOROT BILAN ISHLASH KOMPETENSIYALARINI RIVOJLANTIRISH USULLARI
Annotatsiya. Mazkur maqolada talabalarda axborot tizimi bilan ishlash kompetensiyalarini o 'qitish yuzasidan fikr-mulohaza qilingan. Ya 'ni talabalar axborot tizimi bilan ishlaganda ularda bilim, ko 'nikma, malakalarning rivojlanishi bilan bir vaqtda shaxsiy qobiliyati ham shakllanib borishi haqida fikrlar bayoni keltirilgan.
Kalit so'zlar: axborot tizimi, kompetensiya, bilim, ko'nikma, malaka, qobiliyat, talaba, mahorat, kompyuter.
Khoshimova Sh.S. Kamalova M.A. senior teacher "Transport logistics" department Jizzakh Polytechnic Institute Espolatova S.B. student JDPU
METHODS OF DEVELOPING INFORMATION WORKING COMPETENCES IN STUDENTS
Abstract. In this article, there is an opinion on the teaching of competences of working with information system in students. That is, the statement of ideas is given that when students work with the information system, their personal abilities are formed simultaneously with the development of knowledge, skills, and abilities.
Keywords: information system, competence, knowledge, skill, skill, ability, student, skill, computer.
O'zbekistonda amalga oshirilayotgan islohotlar muvaffaqiyati jamiyatda axborot bilan ta'minlanishga munosabatni tubdan o'zgartirish zaruratini keltirib chiqarganlig isababli, hozirgi kunda zamonaviy kompyuter va telekommunikatsiya tizimlari hamda texnologiyalarini barcha sohalarda qo'llash va yanada rivojlantirishga g'oyat muhim e'tibor qaratilmoqda.
Axborotlashtirish ta'sirida insonlar hayoti va kasbiy faoliyatining barcha jabhalarida: iqtisodiyot, fan, ta'lim, transport, texnika, maishiy sohada tub o'zgarishlar ro'y bermoqda. Bu o'zgarishlar shu qadar keng ko'lamliki, ularning jamiyat hayotiga ta'siri shunchalik kattaki, nazariy jihatdan yangi axborot muhiti - avtomatlashtirilgan infosfera bugungi kunda eng dolzarb mavzulardan biri bo'lib qolmoqda [1].
Respublikamizda mustaqillik yillarida axborot bilan ishlash tizimida muhim ishlar amalga oshirildi. Ya'ni bu borada olib borilgan samarali izlanishlar axborot kommunikatsiya sohasida muvaffaqiyatlar mezoniga aylandi. Bu esa ta'lim tizimida axborot tizimi bilan ishlashga imkoniyatlar eshigini yanada kengroq ochib bera oldi.
Ta'limni modernizatsiyalash jarayoni ta'limga kompetensiyaviy yondashuvni joriy etish va oily o'quv muassasalarida kasbiy tayyorgarlikni yanada takomillashtirish yo'llarini tadbiq etishni taqazo etmoqda.
Axborot bilan ishlash tizimi shiddat bilan shakllanib ketayotgan bir paytda talabalarni ham bunga mutonosib jalb qilish zarur. Axborotlashgan jamiyatning asosiy talabi eng avvalo, axborot tayyorlash, unga ishlov berish, saqlash va jamiyat a'zolariga yetkazish bilan bog'liq bo'ladigan ishlarga sharoit yaratish hisoblanadi. Bu borada jamiyatning faol tashkil etuvchilaridan biri shubhasiz talabalardir. Shunday ekan, talabalarning axborot bilan ishlash tizimini to'g'ri tashkil etish o'rinli hisoblaniladi. "Axborot tizimlari"ni qo'llash natijasida nazariy bilimlar va amaliy mahoratlar shakllantiriladi.
Ta'limni modernizatsiyalash jarayoni ta'limga kompetensiyaviy yondashuvni joriy etish va oily o'quv muassasalarida kasbiy tayyorgarlikni yanada takomillashtirish yo'llarini tadbiq etishni taqazo etmoqda.
Ta'limni modernizatsiya qilish, zamonaviy axborot-kommunikatsiya texnologiyalari asosida jahon standartlari darajasiga javob bera oladigan mutaxassislarni tayyorlash, kadrlar sifatini oshirishda xalqaro tajriba, Boloniya ta'limi g'oyalari va respublikamizdagi ta'lim sohasidagi tub islohatlarni inobatga olish zarur[2].
Boloniya jarayoni Yevropa oliy ta'lim tizimidagi yangi o'n yillikda ta'lim tizimidir. Bu tushunish oson bo'lgan va o'xshash darajalar (malakalar) tizimini yaratishini, ta'limning kredit tizimiga o'tishini, ta'limning sifatini ta'minlashda erkin akademik harakatlanishni va Evropadagi ta'lim hamkorligini o'z ichiga oladi. Qisqa qilib aytganda, bu Evropa mamlakatlarining oliy ta'lim tizimlarini uyg'unlashtirish, har bir kishi uchun teng ravishda ta'limni ta'minlash, intellektual, madaniy, ijtimoiy, ilmiy va texnologik salohiyatni shakllantirish va mustahkamlash, ta'lim sifatini takomillashtirish jarayonidir.
Zamonaviy jamiyatda ta'limni axborotlashtirish alohida ahamiyatga ega. Ta'lim tizimining rivojlanishi pedagogik jarayonda axborot-kommunikatsiya texnologiyalaridan (AKT) faol foydalanish bilan tavsiflanadi. So'nggi yillarda (AKT) asosida yaratilgan ilmiy-ishlab chiqarish va ta'lim texnologiyalari doimiy ravishda rivojlanmoqda. Axborot jamiyatiga o'tish sharoitida bo'lajak
muhandislarning kasbiy tayyorgarligiga qo'yiladigan talablar ortib bormoqda, chunki ularning kasbiy faoliyati sohasida ishlash uchun zarur bo'lgan axborot-kommunikativ kompetensiyalarini shakllantirishni ta'minlash uchun ijtimoiy faollikni hisobga olish zarur[3].
Yuqoridagilarni inobatga olgan holda talabalarda axborot kumunikativ kompetensiyalarni shakllantirishda quyidagilarni inobatga olish kerak:
• Kompetentlik ko'pincha shaxsning ajralmas sifatida tushuniladi, uning umumiy qobiliyati va faoliyatiga tayyorligida namoyon bo'ladi, o'quv jarayonida olingan bilim va tajribaga asoslanadi va mustaqil va mustaqillikka yo'naltirilgan. Tadbirlarda muvaffaqiyatli ishtirok etish.
• kompetentlik - bu tayyorgarlik va malakaga qaraganda kengroq tushuncha;
•kompetentsiya mazmuni kelajakdagi kasbiy faoliyatni tavsiflovchi funksional vazifa va majburiyatlar kontekstida ko'rib chiqiladi;
• kompetentsiya tuzilmasi shaxsiy munosabatlarning xilma-xilligi (aqliy va amaliy ko'nikma, ko'nikma, bilim, sezgi, motivatsiya, orientatsiya qadriyatlari, etnik tamoyillar, xulq-atvor komponenti, munosabat va boshqalar) bilan ajralib turadi;
• kompetensiyalarni egallash va rivojlantirish hayot davomida sodir bo'ladi; • faoltomontalaba, ya'ni. "talabagayo'naltirilganta'lim";
• kasbiy faoliyatni samarali amalga oshirishga yordam beradigan muayyan vaziyatda bajariladigan real faoliyatda kompetentsiyaning mavjudligi aniqlanadi.
Oxirgi o'n yillikda oily ta'lim muassasalarida ta'limni axborot lashtirish, axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini (AKT) rivojlantirish, axborot-kommunikatsiya kompetensiyalari masalalari ilmiy-amaliy anjumanlarda faol muhokama qilinib, dissertatsiyalarda ko'rib chiqilmoqda.
M.V. Bovina, M.N.Siraeva ta'kidlashicha, axborot-kommunikatsiya kompetensiyasi o'quv jarayonining mahsuli natijasida sifat jihatidan yangi bilimlar to'plamini (axborotni qidirish, to'plash, saqlash, tizimlashtirish, taqdim etish usullarini qayta ishlash va bilimga aylantirishning zamonaviy turlari bo'yicha bilimlar) jamlaydi. Axborot va kommunikatsiyaning integratsiyasi, aloqa jarayonining elementlari, aloqa kanallari va samarali o'zaro ta'sirni tashkil etish va amalga oshirish usullari to'g'risidagi bilimlar, ko'nikmalar (tegishli, zarur va etarli ma'lumotlarni topish qobiliyatida ifodalangan axborot oqimlarida harakat qilish qobiliyati); uni kodlash, dekodlash va sharhlash qobiliyatidir. O'zlashtirilgan bilim va ko'nikmalarni darsda ma'lumotlarda to'g'ri foydalanish uchun model bo'yicha va yangi, nostandart vaziyatda faoliyatda qo'llash uchun talabalarda axborot-kommunikatsiya kompetensiyalari rivojlangan bo'lishi zarur[6]. Axborot va kommunikatsiyani shakllantirishda kompetensiyalar bir nechta xarakterga ega. An'anaga ko'ra, axborot-kommunikatsiya kompetensiyalarni uchta darajasi mavjud (1-jadval):
1-jadval
Axborot-kommunikatsiya kompetensiyalarni uchta darajasi:
Tayanch texnologik amaliy (professional)
- bu darajada kompyuter savodxonligi bilan tanishish uchun zarur bo'lgan asosiy bilim, ko'nikma va malakalar to'planadi; bu darajadagi AKTdan foydalanish minimal (axborotni elektron shaklda yaratish, tahrirlash, saqlash, nusxalash va uzatishning umumiy usullarini bilish, taqdimot texnologiyalari yordamida ma'lumotlarni taqdim etish, internetda ma'lumot izlash ko'nikmalarini egallash va boshqalar), muammoning tabiatiga eng mos keladigan va uni eng maqbul usullar bilan hal qilish yo'llarini ishlab chiqishga imkon beradigan tarmoq o'zaro ta'siri usulini tanlash (yoki ularning kombinatsiyasi) - bu darajada AKT amaliy faoliyatni amalga oshirishda vositaga aylanadi (internet-resurslar salohiyatini, ularning interaktivligi va maqsadli fan sohasi nuqtai nazaridan informativlik darajasini baholash; dasturiy vositalar va resurslarni tahlil qilish) global kompyuter tarmog'ining asosiy texnologik, iqtisodiy va texnik talablarini hisobga olgan holda; dasturiy ta'minot, texnologiya va axborotni ta'minlashning global Internet tarmog'ida taqdim etish sifati, vositalari va shakllarini baholash va boshqalar budarajadaaxborotfa oliyatiniamalgaoshiri shningyangivositalar iniyaratishhaqidagap irishmaqsadgamuvof iqdir.
Talabalarda axborot bilan ishlash tizimini tashkil qilish muhim va zarurligi keltirilgan fikrlarda bayon qilindi. Uning samarador omillari talabalarning shaxsiy qobiliyatida kuzatish mumkinligi ta'kidlandi. Talabalarda axborot bilan ishlash kompetensiyalarini to'g'ri tashkil qilinishi uning takomillashishi va samaradorlikka erishishiga sabab bo'ladi.
Foydalanilgan adabiyotlar:
1. Узбекистан Республикасининг "Таълимтугрисида"ги ^онуни(1997 йил 29 августда кабул килинган / Баркамол авлод -Узбекистон тараккиётининг пойдевори. -Т.: Узбекистон, 1997.
2. Иванов Д.А. Компетентности и компетентностный подход в современном образовании / Д.А.Иванов. - М.: Чистые пруды. - 2007. - 32 с.
3. Саидахмедов Н. Янги педагогик технология мохияти ва замонавий лойихаси. -Т.: Таълим маркази, 1999.
4. Эгамбердиева Н. М. Маданий-инсонпарварлик ёндашуви асосида булажак укитувчиларни шахсий ва касбий ижтимоийлаштириш. - Т.: "Фан ва технология" нашриёти, 2009. - 135 б.
