CC BY
13INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
Original peper
© I.A. Xajiyeva1^_
1Muhammad al-Xorazmiy nomidagi Toshkent axborot texnologiyalari universiteti Urganch filiali
Annotatsiya
KIRISH: ma'naviy-axloqiy qadriyatlar o'quvchilarning psixologik rivojlanishida, ularning xarakterini, qaror qabul qilish jarayonlarini va umumiy farovonligini shakllantirishda hal qiluvchi rol o'ynaydi. Muhim madaniy-adabiy maskan bo'lgan "Haft shuaro" majmuasi o'zining teran she'riy-falsafiy asarlari orqali ana shu qadriyatlarning boy namunalarini taqdim etadi. Ushbu maqolada "Haft shuaro" majmuasi misolida keltirilgan ma'naviy-axloqiy qadriyatlarning o'quvchilar psixologiyasi rivojiga ta'siri o'rganiladi.
MAQSAD: ushbu tadqiqotning maqsadi "haft shuaro" majmuasidan olingan ma'naviy-axloqiy qadriyatlarning o'quvchilarning psixologik rivojlanishiga ta'sirini tahlil qilishdan iborat. Tadqiqot ushbu qadriyatlar talabalarning hissiy, axloqiy va kognitiv rivojlanishiga qanday hissa qo'shishini tushunishga intiladi.
MATERIALLAR VA METODLAR: tadqiqotda sifat va miqdoriy tadqiqot usullarini birlashtirgan aralash usullardan foydalaniladi. Materiallar orasida "Haft shuaro" majmuasidagi adabiy asarlar, psixologik baholash vositalari va ta'lim so'rovlari mavjud. Usullar asosiy ma'naviy-axloqiy mavzularni aniqlash uchun "Haft shuaro" adabiyotining matn tahlilini o'z ichiga oladi. Bundan tashqari, ushbu mavzularning ularning psixologik rivojlanishiga ta'sirini baholash uchun talabalar bilan so'rovlar va suhbatlar o'tkaziladi. Miqdoriy ma'lumotlar Haft Shuaro adabiyoti bilan tanishishdan oldin va keyin talabalarning hissiy va axloqiy rivojlanishini o'lchaydigan standartlashtirilgan psixologik testlar orqali to'planadi.
MUHOKAMA VA NATIJALAR: "Haft shuaro" adabiyotidagi sevgi, mehr-oqibat, hamdardlik kabi chuqur mavzularni ochib berish o'quvchilarning hissiy ongini, sezgirligini oshiradi.So'rovlar va intervyular shuni ko'rsatadiki, Haft Shuaro kompleksi bilan shug'ullanadigan talabalar yuqori darajadagi hissiy intellektni, jumladan, o'zlarining va boshqalarning his-tuyg'ularini yaxshiroq tanib olish va boshqarishni namoyish etadilar.
XULOSA: tadqiqot natijalariga ko'ra, "Haft shuaro" majmuasidan olingan ma'naviy-axloqiy qadriyatlar o'quvchilarning psixologik rivojlanishiga sezilarli hissa qo'shadi. Bu qadriyatlar hissiy aqlni, axloqiy fikrlashni, kognitiv qobiliyatlarni va madaniy o'ziga xoslikni
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
oshiradi. Bunday adabiy asarlarning o'quv dasturlariga kiritilishi o'quvchilarning psixologik o'sishi va rivojlanishi uchun katta foyda keltirishi mumkin. Kelajakdagi tadqiqotlar turli xil ta'lim sharoitlarida o'xshash rivojlanish natijalarini rag'batlantirishda boshqa madaniy va adabiy manbalardan foydalanishni o'rganishi kerak. Natijalar ma'naviy-axloqiy tarbiyani o'quvchilarning har tomonlama rivojlanishiga kiritish muhimligini ta'kidlaydi.
Kalit so'zlar: qadriyat, talaba, dunyoqarash, axloqiy suhbat, o'z-o'zini baholash, maqsad, tarbiya, ta'lim, psixologiya.
РОЛЬ ДУХОВНО-НРАВСТВЕННЫХ ЦЕННОСТЕЙ В РАЗВИТИИ ПСИХОЛОГИИ СТУДЕНТОВ. (НА ПРИМЕРЕ КОМПЛЕКСА «ХАФТ ШУАРО»)_
© И.А. Хажийева1Н
1Ургенчского филиала Ташкентского университета информационных технологий имени Мухаммада аль Хорезми_
Аннотация
ВВЕДЕНИЕ: духовно-нравственные ценности играют решающую роль в психологическом развитии учащихся, в формировании их характера, процессов принятия решений и общего благополучия. Комплекс «Хафт Шуаро», важный культурный и литературный центр, представляет богатые примеры этих ценностей посредством своих глубоких поэтических и философских произведений. В данной статье рассматривается влияние духовно-нравственных ценностей на развитие психологии студентов на примере комплекса «Хафт Шуаро».
ЦЕЛЬ: целью данного исследования является анализ влияния духовно-нравственных ценностей, полученных с помощью комплекса «хафт шуаро», на психологическое развитие учащихся. Исследования направлены на то, чтобы понять, как эти ценности способствуют эмоциональному, моральному и когнитивному развитию учащихся.
МАТЕРИАЛЫ И МЕТОДЫ: в исследовании использованы смешанные методы, сочетающие качественные и количественные методы исследования. Материалы включают литературные произведения из комплекса Хафт Шуаро, инструменты психологической оценки и образовательные опросы. Методы включают текстовый анализ литературы Хафт Шуаро для выявления основных духовно-нравственных тем. Кроме того, со студентами проводятся опросы и интервью для оценки влияния этих тем на их психологическое развитие. Количественные данные собираются с помощью стандартизированных психологических тестов, которые измеряют эмоциональное и моральное развитие учащихся до и после знакомства с литературой Хафта Шуаро.
ОБСУЖДЕНИЕ И РЕЗУЛЬТАТЫ: раскрытие таких глубоких тем, как любовь, доброта, сочувствие в литературе «Хафт Шуаро», повышает эмоциональную
Iqtibos uchun: Xajiyeva. I.A. Talaba psixologiyasining rivojlanishida ma'naviy-axloqiy qadriyatlarning o'rni. // Inter education & global study. 2024. №4(2). B. 396-404.
ISSN 2992-9024 (online) 2024, №4 (2)
Ilmiy-nazariy va metodik jurnal Научно-теоретический и методический журнал Scientific theoretical and methodical journal
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
осведомленность и чувствительность учащихся, демонстрирует эмоциональный интеллект, в том числе лучшее распознавание и управление своими и чужими эмоциями.
ЗАКЛЮЧЕНИЕ: согласно результатам исследования, духовно-нравственные ценности, полученные с помощью комплекса «Хафт Шуаро», существенно способствуют психологическому развитию учащихся. Эти ценности повышают эмоциональный интеллект, моральное мышление, когнитивные способности и культурную самобытность. Включение таких литературных произведений в образовательные программы может принести большую пользу психологическому росту и развитию учащихся. Будущие исследования должны изучить использование других культурных и литературных источников для достижения аналогичных результатов развития в различных образовательных учреждениях. Результаты подчеркивают важность включения духовно-нравственного воспитания во всестороннее развитие учащихся.
Ключевые слова: ценности, студент, мировоззрение, нравственный диалог, самооценка, цель, воспитание, образование, психология.
Для цитирования: Хажийева И.А. Роль духовно-нравственных ценностей в развитии психологии студентов. (На примере комплекса «Хафт Шуаро»). // Inter education & global study. 2024. №4(2). С. 396-404.
THE ROLE OF SPIRITUAL AND MORAL VALUES IN THE DEVELOPMENT OF STUDENT PSYCHOLOGY(USING THE EXAMPLE OF THE HAFT SHUARO COMPLEX)_
© Iroda A. Khajieva 1H
1 Urgench branch of the Tashkent University of Information Technologies named after Muhammad al-Khorezmi.Uzbekistan
Annotation
INTRODUCTION: spiritual and moral values play a decisive role in the psychological development of students, in the formation of their character, decision-making processes and general well-being. The "Haft Shuaro" complex, an important cultural and literary center, presents rich examples of these values through its deep poetic and philosophical works. This article examines the influence of spiritual and moral values on the development of students' psychology, given as an example of the "Haft Shuaro" complex.
AIM: the purpose of this study is to analyze the influence of spiritual and moral values obtained from the "haft shuaro" complex on the psychological development of students. Research seeks to understand how these values contribute to students' emotional, moral, and cognitive development.
MATERIALS AND METHODS: the study uses mixed methods combining qualitative and quantitative research methods. Materials include literary works from the Haft Shuaro complex, psychological assessment tools, and educational surveys. The
© intereduglobalstudy.com
2024, ISSUE 4 (2)
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
methods include textual analysis of Haft Shuaro literature to identify the main spiritual and moral themes. In addition, surveys and interviews are conducted with students to assess the impact of these topics on their psychological development. Quantitative data are collected through standardized psychological tests that measure students' emotional and moral development before and after exposure to Haft Shuaro literature.
DISCUSSION AND RESULTS: revealing deep themes such as love, kindness, sympathy in the literature of "Haft Shuaro" increases the emotional awareness and sensitivity of students. demonstrate emotional intelligence, including better recognition and management of their own and others' emotions.
CONCLUSION: according to the results of the research, spiritual and moral values obtained from the "Haft Shuaro" complex contribute significantly to the psychological development of students. These values enhance emotional intelligence, moral reasoning, cognitive abilities, and cultural identity. The inclusion of such literary works in educational programs can be of great benefit to the psychological growth and development of students. Future research should explore the use of other cultural and literary sources in promoting similar developmental outcomes in different educational settings. The results emphasize the importance of including spiritual and moral education in the comprehensive development of students.
Key words: value, student, worldview, moral dialogue, self-evaluation, goal, upbringing, education, psychology.
Ma'naviy - ma'rifiy sohalarda amalga oshirilayotgan ishlar doimo jamiyat hayotining yuksalib borishida asosiy zamin bo'lib kelgan. Amalga oshirilayotgan ijtimoiy-iqtisodiy, siyosiy va ma'naviy sohadagi islohotlar ta'lim tizimida ham yangilanishlar bo'lishini taqozo etmoqda. Ma'naviy axloqiy qadriyatlarni rivojlantirish talaba yoshlarni komillik sari undaydi.
Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyev ta'kidlaganidek, "Buyuk ajdodlarimizning betakror va noyob ilmiy-ma'naviy merosi biz uchun doimiy harakatdagi hayotiy dasturga aylanishi kerak. Bu o'lmas meros hamisha yonimizda bo'lib, bizga doimo kuch-quvvat va ilhom bag'ishlashi lozim"[1].
Agar jamiyat o'z taraqqiyot davrida ma'lum bir rivojlanishga, madaniyatga va ma'naviyatga erishgan bolsa va uni saqlab qolishni hamda yuksaltirishni istasa, uning tarixida turli xil o'zgarishlar ro'y berishidan qat'iy nazar, u o'tmishdan beri saqlanib kelayotgan eng yaxshi an'ana va qadriyatlarini qabul qilishi, davom ettirishi lozim boladi. Umuminsoniy qadriyatlar va madaniy boyliklar tarixiy va hududiy chegara bilmaydigan boyliklar qatoriga kiradi. Birinchi navbatda xuddi o'shalar ijtimoiy tarixning barcha bosqichlarida tarbiya maqsadlarini ifodalaydi. Bu maqsadlar yaxshilik va yomonlik,
For citation: Iroda. A. Khajieva. (2024) 'The role of spiritual and moral values in the development of student psychology. (using the example of the haft shuaro complex)', Inter education & global study, (4(2)), pp. 396-404. (In Uzbek).
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
to'g'rilik va tartiblilik, insoniylik va tabiatga bo'lgan muhabbat tushunchalari bilan bog'liqdir [2]. Barkamol inson tarbiyasiga doir bir necha tadqiqotlar amalga oshirilgan bo'lib, mazkur ishlar qatorida B.Ziyomuhamedov, N.Komilov, M.Xayrullayev S.Nishonova, R.Karimov, G.X. Ibragimova, Z.Q Ismailova, R. Mamatqulova, Q Nazarov va A. Ochildiyev, M. Hamdamova, Sh. Qurbonov O.Hasanboyeva I. Ergashevlar, M. Quronov, prof M.Imomnazarov, prof.M.Lafasov, dots.nt M.Hamdamova va akademik E.Yusupov kabi olimlarimiz hamda ijodning shaxs psixologiyasi bilan bog'liqlik jihatlari nuqtayi nazaridan D. Dyui, G.Ollport, V.Kvinn, D.Ash, D.Mayers, V.Karimova, 3.HuwaHOBa, E.Z.Usmanova, Sh.Dustmuhammedovalar o'z ilmiy tadqiqot ishlari va monografiyalarida "barkamol inson g'oyasi" to'g'risida o'z fikr va mulohazalarini bildirishgan.
Mavzuni tahlil etish jarayonida adabiyotshunoslikning qiyosiy tahlil, psixologiyaning suhbat metodlaridan foydalandik. O'zbekiston Respublikasining Ta'lim to'g'risidagi Qonuni, O'zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning "O'qituvchi va murabbiylar" kuniga bag'ishlangan tantanali marosimdagi, 2023-yil 22-dekabrdagi Respublika Ma'naviyat va ma'rifat kengashining kengaytirilgan majlisidagi nutqlari mavzuning metodologik asosini tashkil etadi.
Oliy ta'lim muassasalari o'qituvchilari talabalarda ma'naviy qadriyatlarni rivojlantirishda quyidagi talablarga javob berishi kerak: ma'naviy-axloqiy tarbiyaning mohiyati bilishni; talabalar psixologiyasini bilishni; asosiy tushunchalar, qonunlar va modellar, ta'lim oluvchilarni ma'naviy-axloqiy tarbiyalash usullari va vositalarini; ijtimoiy-gumanitar fanlar o'rtasidagi aloqadorlik va hamkorlikni amalga oshirishni; o'qitiladigan fanning mutaxassis shaxsini shakllantirishdagi umuminsoniy jihatlarini; talabalarni ma'naviy, axloqiy, intellektual va jismoniy jihatdan yetuk qilib tarbiyalashda ta'lim muassasalari, jamoat tashkilotlarining burchlarini belgilab beruvchi me'yoriy hujjatlar bilan ishlashni; talabalarni tarbiyalash jarayonida psixologiya asoslarini bilishi va qo'llay olishni; talabalarda vatanparvarlik, milliy g'urur va o'z-o'zini anglash, o'z xalqining va boshqa xalqlarning tarixiga, madaniyatiga va an'analariga hurmat, bilim va haqiqatga intilish, mehnatsevarlik, tadbirkorlik va qonunga bo'ysunish hissiyotlarini shakllantirishni; ta'lim oluvchilarni estetik rivojlantirish, ularni ajdodlarimizning va jahon sivilizatsiyasining boy merosi bilan tanishtirishni; yangi O'zbekiston sharoitida ijodiy faollikni shakllantirishni.
Yoshlarda ma'naviy-axloqiy qadriyatlarni rivojlantirishda ijtimoiy gumanitar fanlarning roli katta. Chunki, "ijtimoiy-gumanitar fanlar ma'naviyat va ma'rifatning manbai, ozuqasidir".[3] Bizningcha, hozirgi sharoitda yoshlarimiz ma'naviyatini yuksaltirishda ajdodlarimiz qoldirgan milliy ma'naviy merosdan foydalanish, birlamchi manbalarni tadqiq qilish juda katta ahamiyatga egadir. Bunday maqsadlarni amalga oshirish uchun, birinchi navbatda, chuqur o'ylangan, ilmiy asosda tashkil etilgan ma'naviy tarbiya bilan javob berish mumkin.
Ma'naviy-axloqiy tarbiya deganda, inson xulq-atvorining go'zalligi, saxovat va himmatliligi, oliyjanobligi, va'dasiga vafodorligi, hayoliligi, bilim olishi, donoligi, bag'rikengligi, odobliligi, ozoda va pokizaligi, qalbining beg'uborligi, xushmuomalaligi va shu singari yoqimli urf-odatlar tushuniladi.
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
Talabalarda ma'naviy axloqiy qadriyatlarni rivojlantirishda barcha tarbiya vositalarini safarbar etish lozim. Bunda asosan, barcha axborot vositalari, radio va teleko'rsatuvlar ham muhim ahamiyat kasb etadi. Bu jarayonda shunchaki so'zlash, gapirish yoki quruq axborotlarni berish emas, balki asrlar, bir necha o'n yilliklar mobaynida ro'y bergan va ayni choqda sodir bo'layotgan voqea va hodisalarni aniq dalillar, ma'naviyat va qadriyatlarning ahvolini qiyoslash asosida ish tutish lozim. Bu ishontirish kuch qudratiga egadir. Bu siyosiy-pedagogik omillardan unumli va oqilona foydalanishni taqozo etadi.
Ta'lim usullari ostida o'qituvchilarning talabalarga ta'sir qilish va ularning faoliyatini tashkil etish usullarini tushunish odatiy holdir. Ma'naviy-axloqiy tarbiya usullari ma'naviy-axloqiy fazilatlarni shakllantirish, axloqiy tuyg'ularni rivojlantirish va xulq-atvor ko'nikmalari va odatlarini rivojlantirish yo'llari va vositalari sifatida ishlaydi. Ma'naviy-axloqiy tarbiya usullarini tanlashga nafaqat talabalarning yoshi, balki ularning hayotiy tajribasi ham ta'sir qiladi. Ma'naviy-axloqiy fazilatlarni shakllantirishga qaratilgan tarbiya usullarini qo'llash natijasi ma'lum bir xulq-atvor turini belgilaydigan g'oyalar, tushunchalar, g'oyalar va odatlarni shakllantiradigan ma'naviy-axloqiy munosabatlar, motivlarni yaratishdir.
Texnika oliy ta'lim muassasasi talabalarida ma'naviy qadriyatlarni rivojlantirishda birlamchi manbalarni o'rganish, tahlil qilish, undagi ilg'or g'oyalarni jamiyat manfaatlariga qo'llash vositalarini aniqlash har bir pedagog uchun katta mahoratni talab qiladi. Axloqiy mavzudagi g'azallar ma'naviy-axloqiy mazmunga ega bo'lgan aniq fakt va hodisalarning yorqin, hissiy ifodasidir. Maslouning fikricha, o'z-o'zini namoyon qiladigan shaxslar elementar ehtiyojlarini qondirish bilan chegaralanib qolmaydi, haqiqat, go'zallik, yaxshilik kabi oliy qadriyatlarga intiladi. Ular o'z faoliyatlarida yuksak cho'qqilarga intiladilar. O'z-o'zini namoyon qilish uchun o'z ustida tinmay ishlashni talab qiladigan jarayondir.[2]
Bu jarayonda ma'naviy qadriyatlarni tahliliy asosda to'g'ri tushuntirish g'oyat muhim.
Manbalarning guvohlik berishicha, aslida XX asrning 20- yillarigacha bo'lgan davrda jadid shoirlari bilan birga, diniy adabiyot va saroy adabiyoti vakillari ham faoliyat ko'rsatdilar. Feruz saroyidagi shahzoda shoirlarning "Haft shuaro"[9]dagi she'rlari o'sha davrdagi ijodiy jarayon yo'nalishini yaqqol aks ettiradi. Ularda adabiy an'analar ustuvor bo'lsa ham, qator she'rlarda jamiyatda yetishib kelayotgan o'zgarishlarni his qilishga, ma'rifatga, o'zlikni anglashga intilish yorqin ifodalangan edi (Bayoniy, Oqil she'rlarida).
Shahzoda shoirlarning she'riyat janrlariga munosabati an'anaviydir. Ular asrlar davomida shakllangan mumtoz adabiy an'analar ruhida tarbiyalandilar va ularni davom ettirdilar. Zero ular ijodiyotida g'azallarning asosiy o'rin egallashi va yetakchi janr ekanligi ham shu bilan dalillanadi. Ikkinchidan, an'anaga ko'ra shoir har bir g'azalni yaratish jarayonida uning matlaini yangidan bitsa ham, keyingi baytlarini matlaga o'xshatib davom ettirib moslashtirishni, maqtaga taxallusni qistirib ketishni unutmasligi kerak edi. Xususan, ishqiy g'azallardagi mavzu jihatdan torlikni, an'anaviy tasvir alomatlarining ustunligini, avvalo, shu yo'l bilan izohlash, ya'ni "bir qolip"da ish tutish oqibati deb qarash mumkin. Shuning uchun ham g'azal ko'proq shoh adabiy doiralarida keng o'rin tutadi".[4] Darhaqiqat, bu xususiyatlar to'laligicha Feruz saroyidagi "adabiy doira" vakillari -
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
shahzoda shoirlar ijodiga ham aloqadordir. Ular g'azallaridagi matla' va maqtani qo'llash hamda an'anaviy tasvir unsurlarining ustuvorligi kabi holatlarda yorqin aks etgan. Boshqacha aytganda, "Haft shuaro"dagi she'rlar har qancha rang-barang bo'lmasin, ular asosini g'azallar tashkil etishi shu bilan asoslanadi.
G'azalning mazmunini tahlil qilishni tashkil etish jarayonida o'qituvchi talabalarga hissiy ta'sirga asoslangan axloqiy baholash va xatti-harakatlar normalarining ma'nosini tushunish va o'zlashtirishga yordam beradi. Ma'naviy-axloqiy mavzudagi birlamchi manbalar ma'naviy-axloqiy tushunchalar mazmunini ochib beradi, talabalarda ma'naviy-axloqiy me'yorlarga mos keladigan xatti-harakatlarga ijobiy munosabatda bo'lishiga sabab bo'ladi, ularning xulq-atvoriga ta'sir qiladi.
Tushuntirish - bu oliy ta'lim muassasasining xususiyatlari va individual talabalarning shaxsiy fazilatlarini bilishga asoslangan kichik guruh yoki shaxsga hissiy va og'zaki ta'sir qilish usulidir. Bunda ma'naviy-axloqiy qarashlar va e'tiqodlarni shakllantirish ustunlik qiladi. Axloqiy suhbatning maqsadi ma'naviy-axloqiy tushunchalarni chuqurlashtirish, mustahkamlash, bilimlarni umumlashtirish va mustahkamlash, ma'naviy-axloqiy qarashlar va e'tiqodlar tizimini shakllantirishdir.[5] Axloqiy suhbatning samaradorligi uchun shartlar nostandart savollardan muammoli foydalanish, talabalarga ularga javob topishga yordam berish, boshqalarning fikrini hurmat qilish, asosli nuqtayi nazar, fikr va shubhalarni bildirishda ochiqlik va ularga tayanishdir. Axloqiy suhbatni tashkil etish ma'naviy va axloqiy mavzular muammosi bo'yicha barcha nuqtayi nazarlarni aniqlash va solishtirish imkonini beradi.
Tadqiqotimiz davomida suhbat uchun talabalarga quyidagi fikrlar havola qilindi:
"G'azallarda shoirlar hayotida va atrof-muhitda yuz bergan real hodisalarga ishora qiluvchi voqeabandlik turlichadir. Ular mohiyatan quyidagi mavzularda namoyon bo'ladi: zamondoshlar bilan muayyan munosabatlar tufayli yozilgan g'azal; saroy bazmi va adabiy anjumanlarga bag'ishlangan g'azallar; soz va ustoz san'atkorlar hamda shoirlar haqidagi g'azallar va Feruzni sharaflovchi g'azallar".
Ushbu fikrdan g'azallarga xos xususiyatlarni qanday aniqlash mumkin? degan savol bilan murojaat etilganda, talabalar turli xildagi o'z fikrlarini bayon etdilar. O'qituvchi ularning fikrlarini umumlashtirib, majmuadagi g'azallarni guruhlash yuqoridagi xususiyatlarni inobatga olishni taqozo etishi, shuningdek, g'azallarni shakl va mazmun-mohiyat jihatdan guruhlash lozimligi xususidagi xulosani bildirdi. Axloqiy suhbat davomida talabalarga g'azallar tasnifi tushuntirib berildi.
Binobarin, "Sharq she'riyati an'anaviy she'riyat bo'lib, uning daxlsiz an'anaviy shart, qoida, talab va xususiyatlari ayon bo'lsa ham, an'ana iste'dodni tarbiyalaydi, did, saviya, imkoniyatlarining ochilishi va kengayishiga behad ta'sir ko'rsatadi".[6] Zero bu ta'sir majmuadagi g'azallarning an'analarni izchil davom ettirgani, ularning qator qirralarini yanada boyitganlari bilan adabiy-estetik ahamiyatga molikdir. Bu esa, albatta, talaba yoshlar ma'naviy tarbiyasida o'z ta'sir kuchiga ega.
Tadqiqotimizda, elektron ilova paragraflariga oid topshiriqlar berilganda, talabalar ushbu topshiriqlarni bajarishda biroz qiyinchilikka duch keldilar. O'qituvchi adabiyot
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
darsiga oid manbalardan misollar keltirib, Navoiy g'azallarining o'ziga xos xususiyatlari va XX asr Xorazm adabiy muhiti shoirlari ijodi bilan taqqoslab, manbadagi ma'lumotlarni taqdim etgach, ular topshiriqlarni oson bajarishga erishdilar. O'qituvchi manbaga oid quyidagi fikrlarni havola qildi va unga doir ma'lumotlarni aniqlash, taqqoslash talabalarga topshiriq sifatida berildi.
Chunki "bu uslubning asosiy xususiyatlari: g'azal va qasidaning yetakchi mavqe egallashi, g'azal mavzusining boyishi, poetikaning takomillashuvi" bo'lib, uning shakllanishi Rabg'uziy va Xorazmiy davridan oldinroq boshlangan.[7]
Istisno kuchga ega bo'lgan ta'lim usuli o'ziga xos rol modellarni beradi va shu bilan ongni, e'tiqodlarni, his-tuyg'ularni faol shakllantiradi, faoliyatni faollashtiradi. Shuningdek, kitob, birlamchi manbalar, kino qahramonlari, tarixiy shaxslar, atoqli olimlar ibratlari ham tarbiyaviy kuchga ega. Hayot nafaqat ijobiy, balki salbiy misollarni ham namoyon etadi. Talaba yoshlarning e'tiborini odamlar hayoti va xulq-atvoridagi salbiy holatlarga qaratish, noto'g'ri xatti-harakatlarning oqibatlarini tahlil qilish, to'g'ri xulosalar chiqarish nafaqat maqsadga muvofiq, balki zarurdir. Murabbiyning ijobiy namunasining kuchi, agar u o'z shaxsiyati, obro'-e'tibori bilan tizimli va izchil harakat qilsa, kuchayadi.[8] Talaba shaxsining ma'naviy-axloqiy fazilatlarini shakllantirishga tanlash holatlari, ya'ni axloqiy me'yorga asoslangan harakatni tanlash talab qilinadigan vaziyatlar katta ta'sir ko'rsatadi.
Tabiiyki, talabalarning ma'naviy-axloqiy tarbiyasi uchun bevosita foydalanish mumkin bo'lgan materiallarning aksariyati birlamchi manbalarda mavjud. Vatanparvarlik, ona xalqiga muhabbat, uning madaniyatini hurmat qilish har doim o'zbek adabiyotining taniqli vakillarini dunyoga tanitib kelgan. Badiiy so'z nafaqat ongiga, balki talaba yoshlarning his-tuyg'ulari va harakatlariga ham ta'sir qiladi.
Talaba yoshlar birlamchi manbalarning elektron ilovasi orqali odamlar munosabatlari haqidagi tasavvurlari kengayib, jamiyatdagi hayot me'yorlari va qoidalari haqida xulosa chiqarish imkonini beradi.
Talabalarda ma'naviy qadriyatlarni rivojlantirish sharoitida oliy ta'lim muassasasidagi sog'lom va barqaror, osoyishta muhit talabaning dunyo, jamiyat va madaniyatdagi o'zaro bog'liq munosabatlardagi yaxlit dunyoqarashni shakllantirishda; talaba shaxsining muhim xususiyatlarini aniqlash, rivojlantirish va maqsadli yo'naltirishda; muayyan muhit va jamiyatdagi hayot sharoitlariga moslashishda yordam beradi. Bizningcha, ta'lim muassasalari talabalarda ma'naviy qadriyatlarni rivojlantirish, yoshlarda vatanparvarlik tuyg'usini yuksaltirish, ma'naviy meros manbalarini o'rganish orqali milliy ma'naviy qadriyatlarga hurmat kabi ehtiyojlarni ta'minlovchi ijtimoiy makon hisoblanadi.
ADABIYOTLAR RO'YXATI | СПИСОК ЛИТЕРАТУРЫ | REFERENCES
1. O'zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning "O'qituvchi va murabbiylar" kuniga bag'ishlangan tantanali marosimdagi nutqi. Elektron resurs: www.uza.uz.
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
2. Z.T.Nishanova, N.G.Kamilova, D.U.Abdullayeva, M.X.Xolnazarova. Rivojlanish
psixologiyasi. Pedagogik psixologiya. Тошкент. 2018. 498-499-b.
3. Hoshimov N. Yoshlar ma'naviy tarbiyasi va siyosiy madaniyat //Demokratlashtirish va
inson huquqlari 2009. №3. 14-b.
4. Hayitmetov А. Temuriylar davri o'zbek adabiyoti. T.: Fan, 1996. -B.117.
5. Маклаков А.Г. Общая психология [Текст]/А.Г.Малков. - СПб., 2004.- С. 318.
6. Haqqulov I. Avazning she'riy mahorati haqida// Avaz va uning adabiy muhiti -T.: Fan,
1987- B.165.
7. I s'hoqov Yo. So'z san'ati so'zligi. T.: Zarqalam, 2006. B.121-122.
8. Марьенко, И.С. Нравственное становление личности [Текст]/И.С. Марьенко. - М.,
2005. - С. 219.
9. Haft shuaro. O'zRFAShl. Inv.№ 10374
MUALLIF HAQIDA MA'LUMOT [ИНФОРМАЦИЯ ОБ АВТОРЕ] [AUTHORS INFO]
Xajiyeva Iroda Adambayevna dotsent, [Хажийева Ирода Адамбайевна Доцент ], [Iroda A. Khajiyeva, associate professor]; manzil: O'zbekiston, Xorazm viloyati, Urganch shahri, Al-Xorazmiy ko'chasi, 110-uy [адрес: Узбекистан, Хорезмская область, город Ургенч, улица Аль-Хорезми, 110], [address: Uzbekistan, Khorezm region, Urganch city, Al-Khorazmi street, 110] E mail: [email protected]
