138TA'LIM KLASTERI VA UNING PEDAGOGIK FAOLIYATDAGI YUKSAK
IMKONIYATLARI
Azamat Ruzvonovich Raxmonov
TVChDPI, "Umumiy pedagogika" kafedrasi katta o'qituvchisi
Oqila Baxromovna Sultonova TVCHDPI, Boshlang'ich ta'lim va sport tarbiyaviy ishi yo'nalishi
3-bosqich talabasi
Annotatsiya: Maqolada "Ta'lim klasteri" atamasining pedagogik ma'nosi, uning pedagogika fanining terminologik kontseptual sohasiga kirib borish tarixi, rus va ingliz tilidagi atamalar mazmunini taqqoslash va tahlil qilish kabilar yoritildi.
Tayanch so'zlar: Klaster ichidagi raqobatiga bog'liq, aholini klaster zonasidan, o'quv klasterlari tahlili, klaster bir qator ilmiy va ta'lim muassasalari.
ОБРАЗАВАТЕЛЬНЫЙ КЛАСТЕР И ЕГО ВЫСОКИЕ ВОЗМОЖНОСТИ В ПЕДАГОГИЧЕСКОЙ ДЕЯТЕЛЬНОСТИ
Аннотация: В целях статьи была предпринята попытка сопоставить педагогический смысл термина "образовательный кластер", историю его проникновения в терминологическую понятийную область педагогической науки, содержание терминов в русском и английском языках и проанализировать его.
Ключевые слова: в зависимости от конкуренции внутри кластера, население из кластерной зоны, анализ образовательных кластеров, кластер ряда научных и образовательных учреждений.
EDUCATIONAL CLUSTER AND ITS HIGH OPPORTUNITIES IN PEDAGOGICAL ACTIVITY
Abstract: for the purpose of the article, an attempt was made to compare and analyze the pedagogical meaning of the term "educational cluster", its history of penetration into the terminology field of pedagogical science, the content of terms in Russian and English.
Key words: depends on the competition within the cluster, population from the cluster zone, analysis of training clusters, a number of clusters scientific and educational institutions.
Ma'lumki, O'zbekiston Respublikasida klaster va undan Davlat sohalarida foydalanish asosiy maqsad qilib olindi. Bu esa ta'lim sohasida ham keng
qo'llanílíb, yangicha imkoniyatlar eshigini ochmoqda. Shu sababdan avvalo, klaster tushunchasini ifodalsak. "Klaster' so'zi inglizcha "klaster", "klyster" so'zlariga qaytadi, tarjimada - shamlardan, tuplardan, umumiy hovli va atrofdagi hovli binolarini anglatadi.1 Birinchi marta ushbu atama Maykl Evgeniy Porter tomonidan ilmiy foydalanishga kiritildi. O'zining klassik ta'rifída: "klaster - bu o'zaro bog'liq bo'lgan kompaniyalar, ixtisoslashgan yetkazib beruvchilar, xizmat ko'rsatuvchi provayderlar, tegishli sohalardagi firmalar, shuningdek, ularning ma'lum sohalardagi faoliyati bilan bog'liq bo'lgan raqobatdosh, ammo shu bilan birga qo'shma ish olib boradigan tashkilotlarning geografik jihatdan konsentrlangan guruhlari",-deydi.
Tizimli yondashuv nuqtai nazaridan, klaster bu bir-biriga bog'langan va bir-biriga bog'liq bo'lgan elementlarni ma'lum bir maqsad uchun birgalikda ishlaydigan yagona tashkiliy tuzilishga birlashtirilgan turli sohalardagi faoliyat yurituvchi subyektlar majmuidir. M.Porter o'z tajribasida shuni ko'rsatadiki, "Kompaniyaning raqobatbardoshligi asosan uning iqtisodiy muhitining raqobatbardoshligi bilan belgilanadi, bu esa o'z navbatida asosiy shartlarga (umumiy resurs) va klaster ichidagi raqobatiga bog'liq", - deb ta'kidlaydi.
Shuni tushunish mumkin, M.Porter konsepsiyani mahalliy hududda joylashgan va bozorga kirishda umumiy vazifalar bilan birlashtirilgan firma va kompaniyalar uchun taqdim etdi. Ammo uning tadqiqotlari Internet hali keng tarqalmagan bir paytda nashr etilgan. Bugungi kunda hududiy yaqinlik klaster tarkibiy qismlari o'rtasidagi aloqalarni saqlab qolish uchun tobora ahamiyatsiz bo'lib bormoqda. Hozirda hatto yangi konsepsiya-aholini klaster zonasidan ancha uzoqlikda joylashgan masofaviy klaster joriy etilmoqda. Bunday holda, klaster ichidagi aktyorlarning tarmoqdagi o'zaro ta'siri haqida gapirish mumkin.
Ta'lim bilan bog'liq holda, klaster tushunchasi yigirma yil davomida ishlatilgan. Biz 1990-yilda ingliz tilidagi manbalar va 1993-yilda rus tilidagi manbalar uchun atamalarning dastlabki eslatmalarini o'rnatishga muvaffaq bo'ldik. 05/05/14 holati bo'yicha Internet ma'lumotlari ingliz tili va rus tilida so'zlashuvchi manbalarda quyidagi atamalardan foydalanish chastotasini bildiradi: ingliz tilidagi manbalar: innovatsion ta'lim klasteri - natijalar: taxminan 117 600 000, o'quv klasteri - natijalar: taxminan 37 000 000, rus tilida
1 ( Millatlarning Raqobatli Afzalligi kitobida . Nyu-York: Erkin matbuot, 1990, rus tilida nashr etilgan : Xalqaro tanlov: Mamlakatlarning raqobatbardosh afzalliklari. M.:Xalqaro munosabatlar, 1993).
so'zlashuvchi manbalar: innovatsion ta'lim klasteri - natijalar: taxminan 222 000 , o'quv klasteri - natijalar: taxminan 318 000 ni ko'rsatmoqda.
Konnotatsiya - (kech. lot.dan connotatio. con "birgalikda" toto "belgisi") nuqtai nazaridan ingliz va rus tilidagi atamalar deyarli mos keladi. Sababi, bizningcha, aniq ularning hammasi M.Porter tomonidan berilgan klasterning klassik ta'rifiga asoslanadi. Rus tilidagi ilmiy adabiyotda "ta'lim klasteri" konseptual sohasi bilan bog'liq ko'plab tadqiqotlar markaziga aylanib bo'ldi. O'rganilgan manbalar shuni ko'rsatadiki, bu muammo 10 yil davomida Rossiya ta'lim maydonida yaqindan o'rganilgan. Ingliz tilidagi manbalarni tahlil qilishlar natijasi shuni ko'rsatdiki, ta'lim klasterlari chet ellarda ta'lim amaliyotida keng qo'llaniladi, muammo bo'yicha nazariy tadqiqotlar hajmi esa unchalik katta emas. Rus adabiyotida, aksincha, katta miqdordagi nazariy tadqiqotlar tashkil topdi va allaqachon faoliyat ko'rsatayotgan o'quv klasterlari tahlili kam sonli nashrlar bilan ifodalandi. Amaldagi o'quv klasterlarining modellari chet elda ham, mamlakatimizda ham o'ziga xos xususiyatga ega. Rossiya amaliyotida klaster siyosati, aksariyat hollarda, klasterlarni shakllantirish va rivojlantirishga qaratilgan. Chet elda bo'lsa, uning maqsadi asosan mavjud klasterlarni qo'llab-quvvatlashdir.
Amerikalik iqtisodchi M. Porterning ishlarida yetakchilari Massachusets va Garvard universitetlari bo'lgan Massachusets o'quv klasteri tahlil qilinadi, uning boshqa davlatlar (birinchi navbatda Kaliforniya) va boshqa mamlakatlar bilan taqqoslaganda mamlakatdagi ta'lim sohasidagi o'rni batafsil tavsiflanadi. Evropada ta'lim sohasida klaster siyosatini faol amalga oshirish asosan 1990-yillarda, "iqtisodiy klaster" atamasini ommalashtirish davridan boshlandi. Masalan Buyuk Britaniyada tibbiyot ta'lim bo'yicha ko'plab innovatsion klasterlar o'sdi (10 ga yaqin sayt topildi). Bunday klasterlar tibbiy yordamni takomillashtirish bo'yicha nazariy g'oyalar tibbiyot amaliyotiga kirib boradigan mexanizm sifatida qaraladi. Bularning barchasi faqat innovatsion amaliyotda yetakchi o'rinni egallagan universitetlar, mahalliy hokimiyat idoralari, xayriya tashkilotlari va xususiy kompaniyalar bilan yaqin hamkorlik orqali amalga oshiriladi.
Fransiyada ekotizimlarni takomillashtirish bo'yicha eng faol rivojlanayotgan klasterlarning 71 tasi mavjud bo'lib, ular qatoriga kompaniyalar, xalq ta'limi muassasalari va ilmiy-tadqiqot laboratoriyalari kiradi. Ular o'zlarini xalqaro miqyosda eng ilg'or va muhim texnologiya sohalarida egallaydilar va ularning a'zoligi xorijiy firmalar uchun ochiq. Amerika Qo'shma Shtatlari ta'lim texnologiyalaridagi innovatsiyalarni sekinlashtiradigan to'siqlarni bartaraf etishga yordam beradigan maxsus integratsiyalashgan ekotizimlarni yaratish bo'yicha
fanlararo yondashuvni rivojlantirishni istiqbolli deb hisoblaydi. Shaklli innovatsion ta'lim klasterining asosiy ishtirokchilari innovatsion ta'lim klasterining asosiy qismi tadqiqot, ta'lim va tijorat sheriklarining o'zaro aloqasi hisoblanadi. Shu bilan birga, ta'lim klasteri davlat infratuzilmasiga kirish, mavjud haqiqatlar bilan qayta aloqa va ta'limda tajribaviy imkoniyatlarning mavjudligi kabi innovatsion xususiyatlar bilan ajralib turadi.
Eng asosiysi talabalar klasterning juda aniq ta'rifiga ega bo'ladilar. Shunday qilib, respondentlarning 93 foizi (matematika fakultetining magistrlari) klaster g'oyasini ozgina o'zgarishi bilan quyidagicha ta'rifladilar: "Ta'lim klasteriga kelsak, uning tarkibiga ta'lim faoliyati bilan shug'ullanadigan tashkilotlar (universitetlar) kiradi texnik maktablar, kollejlar, maktablar), bolalar bog'chalari va qo'shimcha ta'lim xizmatlarini ko'rsatish bilan shug'ullanadigan tashkilotlar (maktablardagi turli to'garaklar, sport klublari, musiqa maktablari, chet tillari maktablari)".
So'rovlar shuni ko'rsatdiki, o'quvchilar "klaster" atamasi haqida ta'limda faoliyat yuritadigan tizimning bir turi sifatida tasavvurga ega bo'lishdi, shu bilan birga o'qituvchilar klaster tushunchasini vakolatlarni bosqichma-bosqich rivojlantirish bilan cheklashadi yoki ularning paydo bo'lishi haqida umuman bilishmaydi. Ta'lim bilan bog'liq mazkur atama ayni paytda, klaster yondashuv Petrozavodsk davlat universitetining to'rtta yo'nalish bo'yicha o'quv klasterlarini yaratishni o'z ichiga olgan strategik rivojlanish dasturida ko'rsatilgan. Joriy yilning mart oyida Kareliya Respublikasida Kareliya hukumatining Xalqaro Evroosiyo ilmiy-ma'rifiy markazi vakillari bilan ishchi uchrashuvi bo'lib o'tdi. Loyihaning maqsadi Kareliya Respublikasi hududida Kareliya va Rossiya muammolari va vazifalarini har tomonlama hal qilishga, shuningdek, Evroosiyo integratsiyasiga qaratilgan innovatsion ilmiy va o'quv klasterini yaratishdir. Klaster Xalqaro Evroosiyo ilmiy-ta'lim markaziga asoslangan. Loyiha Kareliya va Rossiya uchun na Rossiyada, na MDHda, na Evropa Ittifoqida o'xshashlari bo'lmagan yangi ilmiy, ta'limiy va amaliy yo'nalishni yaratishni anglatadi.
Mazkur "Klaster" so'zi faqat manbaning vakolati tufayli saqlanib qoladi (assotsiatsiyalarga qaraganda klasterlar tuzish nufuzliroq) va ehtimol tillarda uzoq vaqt saqlanib qolmaydi.
Ko'rinib turibdiki, "innovatsion ta'lim klasteri" atamasi "qator," "guruh," "assotsiatsiya," "sektor" va hokazo so'zlardan ma'nosi jihatidan sezilarli farq qiladi. Bunday klaster bir qator ilmiy va ta'lim muassasalarining ma'lum bir qismga mexanik birikmasini anglatmaydi, lekin ularning yaqin o'zaro ta'siri va o'zaro bog'liqligini faoliyatda ko'rsatadi.
REFERENCES
1. Sh.M.Mirziyoyev. "Oliy majlisga murojaatnomasi hamda O'zbekiston yoshlar forumida so'zlagan nutqidan iqtiboslar". Toshkent-2021-y.
2. Prezident Shavkat Mirziyoyevning 2021-yilga bag'ishlangan Oliy Majlisga va xalqqa murojaatnomasidan asosiy fikrlar/ 29.12.2020. Toshkent: KUN.UZ
3. Лернер И.Я. Дидактические основы методов обучения. -М.: Педагогика, 1981.
4. G'.I.Muxamedov. "Pedagogik ta'lim innovatsion klasteri: ehtiyoj, zarurat, natija". "Xalq so'zi" gazetasi, 2019-yil 13-fevral.
5. Raxmonov, A. R., Luxmanov, D. B. (2020). Maktablarda ta'limning ijtimoiy sheriklik modelini yaratishda klaster yondashuv. Academic Research in Educational Sciences, 1 (4), 244-249.
