Научная статья на тему 'ТЎЛҚИНЛИ ЭЛЕКТР СТАНЦИЯЛАР'

ТЎЛҚИНЛИ ЭЛЕКТР СТАНЦИЯЛАР Текст научной статьи по специальности «Гуманитарные науки»

CC BY
0
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
энергия тежаш / энергия самарадорлиги / энергетик тежамкорлик / ишончли фаолият / энергия сарфи / қайта тикланувчи энергия манбалари. / energy saving / energy efficiency / energy saving / reliable activity / energy consumption / renewable energy sources.

Аннотация научной статьи по Гуманитарные науки, автор научной работы — Jalilov O.А.

Тўлқинли электр станцияларини қуришдан иқтисодий фойдаларни баҳолашда шуни ёдда тутиш керакки, тўлқинлар пайтида сув сатҳининг енг кучли тебранишлари чекка денгизларга хосдир. Ушбу қирғоқларнинг аксарияти кам аҳоли яшайдиган жойларда жойлашган бўлиб, иқтисодий фаолият ва электр энергиясини оммавий истеъмол қилиш жойларидан сезиларли даражада олиб ташланган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

WAVE POWER PLANTS

Assessing the economic benefits of the construction of wave power plants, it should be borne in mind that the marginal seas are characterized by strong fluctuations in the water level of the sleeves during tides. Many of these shores are located in sparsely populated areas and are significantly removed from areas of economic activity and mass electricity consumption

Текст научной работы на тему «ТЎЛҚИНЛИ ЭЛЕКТР СТАНЦИЯЛАР»

Jalilov O\A.

"Energetika" kafedrasi assistenti

JizPI

ТУЛЦИНЛИ ЭЛЕКТР СТАНЦИЯЛАР

Аннотация. Тулцинли электр станцияларини цуришдан ицтисодий фойдаларни бауолашда шуни ёдда тутиш керакки, тулцинлар пайтида сув сатуининг енг кучли тебранишлари чекка денгизларга хосдир. Ушбу цирзоцларнинг аксарияти кам ауоли яшайдиган жойларда жойлашган булиб, ицтисодий фаолият ва электр энергиясини оммавий истеъмол цилиш жойларидан сезиларли даражада олиб ташланган.

Калит сузлар: энергия тежаш, энергия самарадорлиги, энергетик тежамкорлик, ишончли фаолият, энергия сарфи, цайта тикланувчи энергия манбалари.

Jalilov O\A. assistant "Energy " department JizPI

WAVE POWER PLANTS

Abstract. Assessing the economic benefits of the construction of wave power plants, it should be borne in mind that the marginal seas are characterized by strong fluctuations in the water level of the sleeves during tides. Many of these shores are located in sparsely populated areas and are significantly removedfrom areas of economic activity and mass electricity consumption.

Keywords: energy saving, energy efficiency, energy saving, reliable activity, energy consumption, renewable energy sources.

Тулкинли электр станцияларини куришдан ицтисодий фойдаларни бахолашда шуни ёдда тутиш керакки, тулкинлар пайтида сув сатхининг енг кучли тебранишлари чекка денгизларга хосдир. Ушбу киргокдарнинг аксарияти кам ахоли яшайдиган жойларда жойлашган булиб, иктисодий фаолият ва электр энергиясини оммавий истеъмол килиш жойларидан сезиларли даражада олиб ташланган. Бундан ташкари, у хисобга йил фасллари электр стансиялари чикимларни коплаш анча жозибадор сезиларли уларнинг куввати ортади сифатида булади, деб хакикатни олиш зарур 5 ва яна хам шундай учун 15 million квт. Бирок, мамлакатнинг чекка худудларида бундай микёсдаги тулкин станцияларини куриш жуда куп пул талаб килади ва хар доим хам тавсия етилмайди.

Шамол ер юзасининг куёш нурлари ва атмосферанинг пастки катламлари томонидан нотекис исиши натижасида хосил булади-хаво массалари ер юзасига ва ундан юкорига, ердан 7-12 км баландликда харакатлана бошлайди. Шундай килиб, шамол энергияси куёш фаолиятининг натижасидир. Шамол турбиналарини жойлаштириш учун енг фойдали жойлар — шамол энергиясини конвертация килиш учун тузилмалар — киргок чизиклари (кдргокдан камида 10-12 км), хароратнинг пасайиши ва кучли ва баркарор шамол (камида 5 м/ с).

Дунёда энг кенг таркалгани учта пичокли ва горизонтал айланиш укига ега шамол турбиналарининг дизайни. Бундан ташкари, вертикал айланиш уки булган шамол турбиналарини куришга уринишлар килинган, чунки улар ишлашни бошлаш учун жуда паст шамол тезлигини талаб киладиган афзалликларга ега деб ишонилади. Бирок, тормоз механизми билан боглик муаммолар туфайли бундай шамол генераторлари шамол енергетикаси саноатида амалий таксимланмаган.

Шамол ёрдамида электр энергиясини ишлаб чикариш бир катор афзалликларга ега:

1. зарарли чикиндиларсиз екологик тоза ишлаб чикариш;

2. мавжудлиги;

3. амалий битмас-туганмаслик.

Бирок, шамол энергияси бир катор камчиликларга ега:

1. нотекис энергия чикиши;

2. энергияни саклаш зарурати;

3. шовкиннинг ифлосланиши ва телевизор сигналини кабул килиш учун шовкин мавжудлиги;

4. кушлар ва хашаротларнинг учишига аралашиш;

5. шамол турбиналарининг юкори нархи;

6. батареяларни урнатиш учун катта майдонларга ехтиёж.

Россиянинг умумий шамол салохияти 26000 млн.t., техник салохияти

2000 млн.t. ва иктисодий салохияти 10 млн.t.

Шамол энергиясининг салохияти Россия худудида нотекис таксимланган. 2-иловада келтирилган Россия Федерациясининг шамол ресурслари харитасида шамол энергияси манбаларининг ер сатхидан 50 метр баландликда жойлашганлиги курсатилган. Ушбу харитага кура, шамолнинг уртача тезлиги Barents, Кара, Bering ва Охоцк денгизлари буйлаб тупланган. Шамол тезлиги нисбатан юкори булган худудларга (5-6 м/с) шимолда Шаркий Сибир, Чукчи ва Лаптев денгизлари ва Шаркда Япония денгизи кдргоклари киради. Урта ва куйи Volga минтакаларида, Уралсда, Гарбий Сибирнинг дашт минтакаларида ва Байкал кулида хам мухим манбалар мавжуд.

Россиянинг аксарият худудларида кундузи шамол тезлиги тунга караганда юкори ва бу фарклар кишда камрок сезилади. Россиянинг аксарият минтакаларида уртача шамол тезлигининг йиллик йуналиши

ахамияциз ва 1 дан 4 м/с гача узгариб туради, уртача 2-3 м/с. юкори амплитудалар

Россиянинг Европа кисмининг марказида, Шаркий ва Гарбий Сибирда, шунингдек узок Шаркда кузатилади. улар 4 м/с га етади. Россиянинг Европа кисмининг жануби-Шаркий ва жануби-гарбий кисмида ва Марказий Сибирда йиллик 2 м/с дан кам амплитудалар кузатилади.

Тулкинли гидроенергетика - тулкинлар энергиясини бошка энергия турларига айлантириш.

Гелгит электр станциялари (ИЕС) юкори оким ва паст оким пайтида сув сатхининг максимал фарклари билан киргокларда жойлашган. Песнинг ишлаш принципи куйидагича: курфазда унинг бир кисмини океандан ажратиб турадиган тугон курилмокда. Юкори оким ва паст оким пайтида тугоннинг турли томонларида сув сатхининг пасайиши хосил булади, сув тугон оркали пастки сатхга караб окади ва бир йуналишда (юкори окимда), сунгра бошка томонда (паст окимда) айланадиган тескари турбиналарни харакатга келтиради.

Маълумки, республикамизда иктисодиёт баркарор усишини таъминлашга ва ахолининг фаровонлик даражасини оширишга, ёкилги-энергетика ресурсларига булган талаб - эхтиёжни узлуксиз каноатлантиришга каратилган нефть - газ, электр энергетика, кумир, кимё, курилиш индустриясини ривожлантиришнинг узок муддатли стратегияси амалга оширилмокда. Шу билан бирга, ёкилги - энергетика тармогининг мавжуд кувватлари энергия ресурсларига ортиб бораётган талаб-эхтиёжни тулик даражада таъминламаяпти, мамлакатимиз иктисодиётининг энергия сарфи хажми ривожланган мамлакатларнинг уртача курсаткичидан анча юкоридир. Хрзирги вактда асосан гидроэлектростанциялар ишлаб чикараётган кайта тикланувчи энергия манбалари хиссасига мамлакатда ишлаб чикарилаётган электр энергияси умумий хажмининг атиги ун фоизи тугри келмокда. Нихоятда катта салохият мавжуд булишига карамасдан, куёш ва шамол сингари кайта тикланувчи энергия манбаларининг имкониятларидан тулик даражада фойдаланилмаяпти.

Адабиётлар:

1. Khasanov M. et al. Optimal radial distribution network reconfiguration to minimize power loss by using mayfly algorithm //AIP Conference Proceedings. -AIP Publishing, 2023. - Т. 2612. - №. 1.

2. Hasanov M., Urinboy J. Reconfiguration of Radial Distribution System to Minimize Active Power Loss //International Journal of Engineering and Information Systems (IJEAIS). - 2021. - Т. 5. - №. 2. - С. 154-156.

3. Hasanov M. et al. Optimal Integration of Wind Turbine Based Dg Units in Distribution System Considering Uncertainties //Khasanov, Mansur, et al." Rider Optimization Algorithm for Optimal DG Allocation in Radial Distribution Network." 2020 2nd International Conference on Smart Power & Internet Energy Systems (SPIES). IEEE. - 2020. - С. 157-159.

4. Hasanov M. et al. Optimal Integration of Photovoltaic Based DG Units in Distribution Network Considering Uncertainties //International Journal of Academic and Applied Research (IJAAR), ISSN. - 2021. - С. 2643-9603.

5. Жалилов У. А. У. и др. ЭЛЕКТР ЭНЕРГИЯ СИФАТ КУРСАТКИЧЛАРИ ВА УЛАРНИ ОШИРИШ ЧОРА-ТАДБИРЛАРИ //Academic research in educational sciences. - 2021. - Т. 2. - №. 4. - С. 113-118.

6. Жуманов А. Н. и др. МУ^ОБИЛ ЭНЕРГИЯ МАНБАЛАРИДАН ЖИЗЗАХ ВИЛОЯТИНИНГ ТОГЛИ ХУДУДЛАРИДА ФОЙДАЛАНИШ //Academic research in educational sciences. - 2021. - Т. 2. - №. 5. - С. 247-254.

7. Razzaqovich Q. A. et al. SANOAT KORXONALARI ELEKTR TA'MINOTIDA ELEKTR YUKLAMALARI KARTOGRAMMASINI QURISH VA BPP NING O 'RNATILISH JOYINI ANIQLASH //E Conference Zone. - 2022. - С. 358-361.

8. Qurbanov A., Baratov L., Jalilov O. SANOAT KORXONALARINING SAMARADORLIK KO'RSATKICHINI OSHIRISH MAQSADIDA ELEKTR YUKLAMALARI KARTOGRAMMASINI QURISH VA BPP NING O 'RNATILISH JOYINI ANIQLASH //Interpretation and researches. - 2023. - Т. 1. - №. 6.

9. Khasanov M. et al. Optimal allocation of distributed generation in radial distribution network for voltage stability improvement and power loss minimization //AIP conference proceedings. - AIP Publishing, 2023. - Т. 2612. - №. 1.

10. Khasanov M. et al. Optimal Sizing and Sitting of Distributed Generation in Distribution Network considering Power Generation Uncertainty //E3S Web of Conferences. - EDP Sciences, 2023. - Т. 434. - С. 01016.

11. Khasanov M. et al. Distribution network planning with DG units considering the network reconfiguration and reliability //E3S Web of Conferences. - EDP Sciences, 2023. - Т. 461. - С. 01053.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.