CC BY
20т
P.M. Нуржанова,
«врлеу» БА¥0» А%Ф К^останай облысы бойынша ПК, БАИ ага оцытушысы
Heei3ei свздер: сын тургы-сынан ойлау, цызыгушылыгын оятумагынаны таныту, пил-diK цузыретттк, гнИстеме.пк тэсмдер, стратегиялар.
Ключевые слова: критическое мышление, стадия вызова, стадия осмысления, языковая компетенция, методические приемы, стратегии.
Keywords: critical thinking, warming up stage, reflection stage, language competence, methodical strategies
сын т¥ргысынан ойлауды дамыту технологиясы арцылы сщушылардыц т1лд1к ь;¥зыретт1л1ктерш цалыптастыру
Ацдатпа
Макалада казак; тЫ пэнш окыту урдюшде сьш тургысынан ойлау аркылы тшдж кузыреттш i ктерд1 к;а-лыптастырудьщ кейбф технологиялары усынылады. ¥сынылатын стратегиялардьщ технологияльщ кезец-дер1, пайдаланылатын эдю-тэсшдердщ мумкшдштер1 жайлы айтылады. Тшдж кузыреттш i ктерд1 калыпта-стырудагы бул технологияньщ тшмдш1п окушылар мэтшмен жумыс icTey барысында сейлеу эрекетшщ Heri3ri турлерш жаксы игередг
Аннотация
В статье предлагается некоторые технологии критического мышления в формировании языковой компетенции при обучении казахскому языку. Раскрывается технологические этапы предлагаемой стратегии и возможные методические приемы. При формировании языковой компетентности использование технологии критического мышления в работе с текстом учащиеся хорошо усваивают основные виды речевой деятельности.
Annotation
In the article some technologies on critical thinking
for formation of language competence when teaching and
learning Kazakh are offered. The technological stages of
the oifered technologies, and possible methodical strategies
are presented. While forming language competence using
critical thinking technology for reading texts helps pupils
in main speech activities. S
PC
. . о
Кундел1кт1 кар ым-каты нас жасауда ауызша жэне ^
жазбаша коммуникацияларды игеру аса мацызды, ей- fe
ткеш элеуметпк жагдайда басымдыльщ тшд1 жаксы ^
мецгерген адамга бершедг Тшдш кузыреттшш угы- £
мына бш1м, биик, дагды юретш болгандьщтан оныц §
магынасы оте кец. Тшдш кузыреттшш 6ip сабакта гана §
дамып-жетшетш урдю емес. Ол педагогтыц 6ip неме- и
се б1рнеше жылгы жумысыныц нэтижесг Бул орайда ^
сын тургысынан ойлау стратегияларыныц алар орыны Щ
ерекше. §
«Сыни тургысынан ойлау» тусшт авторлардыц ® тусшшшше белгш1 6ip идеяларды угынып, пайдала-
на алу, оньщ кай жагдайга катысты екенш зерттей бшу, салыстыра бшу, идеяларга ка-рама -карсы козкарастарды б1рдей дэреже-де устап зерттей бшу, сешммен карай бшу.
Сын тургысынан ойлау децгешнде-ri ойлау мектепте окитын окушылардыц барлыгына да катысты. Окушылармен тшмд1 жумыс icTey жагдайында белгт 6ip жетютшке жететш1 аньщ.
Сыни ойлау сабагыныц курылымдык формуласы барльщ педагогтерге де белгш1.
I. Кызыгушылыгын ояту;
II. Магынаны таныту; Бул кезецде бш1м алушы жаца угыммен, жаца материалмен, акпаратпен жумыс жасайды. Эз бетшен жу-мыс жасау аркылы бершген тапсырмалар-ды орындайды. Тшдш кузыреттшш стра-тегиялар аркылы кал ыптасады. Соньщ 6ipi
- INSERT. Ол бойынша окушыга оку, такы-рыппен танысу барысында V - "бшемш",
— - "мен ушш тусшшаз", + - "мен ушш жаца акпарат", ? - "меш тац калдырады" белгшерш койып отырып оку тапсырыла-ды. INSERT - окыганын тусшуге, оз ойына басшыльщ етуге, ойын бшд1руге уйрететш утымды курал. Bip шыгармамен тольщ жу-мыс жасап, окыганын есте сактау, эцпменщ магынасын жете угыну -кейб1р окушы ушш курдел! жумыс. Сондьщтан барльщ окушы-
ны тольщ турде белсенд1 жумыска тарту аркылы тшдш кузыреттш 1 ктер1 н жетшд1 руге болады. Тшдш кузыреттшштердА калып-тастыруды басты максат eTin койганда гана кемштю! болдырмаудьщ алдын алуга болады. Эрекет аркылы жаца акпаратты ка-былдау, угыну га дагдыландыру кажет.
III. Ой-толганыс - кез келген такырыпты тольщ ашуга тшдш кузыреттшштердА дамы-туга жол ашады. Ец алдымен окушылардыц алдыцгы сабактардагы алган бЫмдер1мен жаца материалмен тыгыз байланыстыруы алар бЫмшщ сабактастыгын корсетедь Такырыпка сай пайдаланылган страте-гиялар окушыларга жаца тыц ой салады. Бершген курылымдьщ формула тшдш ку-зыреттшштщ Heri3iH салуга багыт беретш формула.
Тшдш кузыреттшштерд1 калыптасты-руда мэтшмен жумыстыц да ьщпалы зор. Мэтшд1 коп окыган емес, мацыздысы окыганды оз санасында сапалы оцдей бшу. Тшдж кузыреттш 1 ктерд1 калыптастыруда сын тургысынан ойлауды жактаушылармен аталган, кец таралган эдАстемелш тэсш -Таск-талдау. Бершген 6ip-6ipiMeH сабактас 10 сурак окушыларды мэтшмен жумыс жасау барысында оз беттершше ойлануга уй-ренуге комектеседь
в; s х
<с
m
о
го £
W
о в; s
и О
с; о
X X ш Е-S в;
S Рч
о
ш Е-
Сурак Жауап
1. Кандай такырып талданып отыр?
2. Такырып бойынша кандай дэлелдемелер
3. Контрдэлелдемеш калыптастырыцыз: Бершген дэлелдемеш корга-уга немесе терюке шыгаруга оппонента им бурынырак айтады?
4. Heri3ri дэлелдеме мен контрдэлелдемеш не колдайды? Осы дэлел-дерд1 жеке багандарга жазыцыз.
5. Осы мэтшде туашкоз, кнын немесе «артьщ» создер мен сейлемдер бар ма? Егер бар болса, табыцыз жэне оны тусшд1рщ1з.
6. Дэлелдемеш коргау мен контрдэлелдемеге бага бер1щз. Даулы к» рытындыны аньщтацыз, дереказ сэттер, кате корытынды жэне дау-дыц баска да элаз жактары.
7. Оныц коргау га непзп дэлелдемеде кандай да 6ip калып койган кундыльщтар немесе идеологияльщ ьщпалды Kopin турсыз ба? Дэлел-демелердщ эдшдшне каншальщты эсер етедц тауып корсетщ1з.
8. Эз дэлелдемещзд1 тольщтай келеа турде баяндацыз: ... карамастан (оныц пайдасына контрдэлелдемеш немесе мьщты дэлелдемеш керсетщ1з)... соншальщты (непзп дэлелдеменщ шынайылыгын сен-д1ретш басты себептер)
9. Тольщ тезис даулы болып табыла ма, 6ipaK коргауга лайьщты немесе жарамсыз немесе кабылдауга соншальщты курдел1 ме?
10. Кажеттшгше карай аздщ непзп дэлелдемелерщ1зд1 кайта карап шыгыцыз жэне ТАСК-тщ барльщ кезецдерш кайталацыз.
[1]
Окушылардын жогары ойлау дагдыла-рын калыптастыру ауызша, жазбаша жу-мыстармен катар журед1. ¥сынылып оты-рган эдю окушыларды мэтшдерге окырман ретшде оку мен дэлелдемелер эз1рлеу ара-сындагы байланыс орнатуга кемектеседг TACK окушыны автордьщ кундыльщта-рымен жэне дэлелдемелерше сыни байла-ныска талпындырады. Бул топтьщ дискус-сияга дайындауда жэне ез дэлелдемелершщ элс1з жактарын табуда кершедг
Окушылардьщ тшд1к кузыреттшi ктер1 н калыптастыруда кубизм эдюшщ кырлары-ньщ
• Сипаттацыз.
• Салыстырьщыз.
• Зерттещз.
• Талдау жасацыз.
• К^олданыцыз.
Дэлелдещз мацызы зор. Бершген 6 кыр-дьщ мэнш ашу тшдш дагдыны калыптастыруда мацызды орын алады. Мысалы, Ы. Ал-тынсарин шыгармалары. 1. Ы.Алтынсарин шыгармаларындагы табигат бейнесш сипаттацыз. 2.Ы.Алтынсарин шыгармаларындагы OMip Kopmici мен Ka3ipri турмысты салыстырьщыз. 3.Педагог шыгармаларындагы адамгершшш такырыбын зерттещз. «Кел, балалар, окыльщ» елещне талдау жасацыз. Ыбырай шыгармаларындагы ецбек-ке баулу такырыбын дэлелдещз.
Бул эд1стщ тшмдшп сабакта усыны-латын кез келген такырыпты жан-жакты талдау га, терец угынуга жол ашады. 1топ немесе 1 окушы такырыпка байланысты кешпкерд1 не затты сипаттауы мумкш. Тэсшде бершген 6 кыр алты турл1 жумыс
TypiH камти отыра, такырыпты тольщ ашуга мумкшдш бередг Екшпи жагынан ай-тылым, тыцдалым, окылым, жазылым даг-дыларыныц жаксы капыптасу ына, окушылардьщ жагымды ортада жумыс жасаулары аркылы жеке тулгаларыныц калыптасуына да ыкпалын типзедг Окушылар такырып-пен жумыс жасау барысында птрлерш ор-тага салады. Ортага салган ойларын дэлел-деу аркылы 6ip шеппмге келедг Бул тшдш кузыреттшАкп калыптастырудыц ец тшмд1 жолы десек те болады.
К,ос жазба кунделш — окушылардьщ мэтш мазмунына зешнш аударып, оган езшщ катынасын, кабылдауы мен Tycim-riH келаре алатын кесте. Мэтшд1 немесе шыгарманы оку кезшде паракты eici бол1мге бел in сол жагын «Узшдшер» деген ата-умен атап, мэтш,шыгарма ¿шшен ерекше назар аударган, ой салган (келюетш, келюе алмайтын, кызьщтырган, т.б.) узшдшерд1 жазады. Узшдшер жеке сездер, сез т1рке-CTepi, фразалар немесе кыскаша сейлемдер туршде келтфшу1 мумкш.
Кагаздын оц жагы «Тусшдфме» (немесе К «Коментарий») деп аталады. Окушы дэп- <! тердщ сол жагында келт1рген езшщ жазба- О ларына сай тусшд1рмелерш жазады: нелш- ^ тен ол бул узшдшерд1 жаза алды, оныц О
üs
ce6e6i кандай? Келтфшген тусшдфмелер1 g
• • „ 1-4
аркылы езшщ ои шкфлерш, паиымдаула- о
рын жариялайды. Бул баганда жеке сез, сез §
т1ркестершен емес тольщ оралымды сей- х
лемдер жазылады. Бул стратегияны пай- н
далану аркылы жазылым кузыреттш1ктер1 ®
калыптасады. Кешн жазгандарын талдау §
барысында птрлесу аркылы айтылым, 2
... н
тыцдалым кузыреттш1ктер1 калыптасады.
т
Мысалы:
Узшдшер Тусшд1рмелер
болашац энергиясы, кайр?! заман энергиясы ... Болашак энергиясы - бул каз1рп заман-ныц келел1 мэселелерше жэне болашактагы шеиимдерд1 болжауга катысты мшдеттерд1 шешуге багытталган, ойлануга нэр беретш аукымы кец такырып болып отыр. «Болашак энергиясы» жобасыныц такырыбы туракты даму устанымдарына непзделед1, ал оныц астында экономикальщ жэне элеуметпк муктаждьщтарды, сондай-ак мэдени эралу-андыльщпен жэне адам денсаулыгына пайда-лы ортаны камтамасыз етумен байланысты сураныстарды канагаттандыруга багытталган удерютер угынылады. [2]
Тшдш кузыреттшштердА калыптастыру-дагы Джиксо эдю1 - ужымдьщ окыту эдюь Бул эдютщ максаты - жалпы мэселеш ал-дымен жупта, сосын ужымда тал кылау. Бул жагдайда эрб1р окушы б1р сэт езш мугал1м ретшде сезшед^ окуга деген жауапкершшь п артады.Бул эд1СТ1 колданганда сынып 4 топка белшедь Одан кешн 1-ден 4-ке дей-ш саналады. Кешн 1 номерл1 балалар б1р белек, 2-пи санын алган балалар б1р белек, З-санындагылар белек, 4-санындагылар белек отырып, жумыс тобын курайды. Бул «жануя» топтары. Такырып тапсырмасы талданган соц 4 логикальщ белшке белш-ген мэтшнщ 1-белтн 1-лер, 2-белтн 2 санын алгандар, 3, 4 нем1рл1 топтарга оку га тапсырылады. Жумысты бастамас бурын окушыларга "жумыс тобында" мэтшнщ тшеп белти жаксы мецгеру кажеттшшш, К ейткеш сол бел1кп "жануя топ" окушыла-<С рына тусшд1руге жауапты екенш, мэтшд1 О тутас тусшу эр окушыньщ ыждагаттылыгы-на байланысты екенш тусшдфу кажет. О Келеа кезекте ужым мушелер1 бастапкы § топтарымен кайта табысып, ездершщ уй-0 рент келген бел штершдеп мазмун ды ортага О салады. Осылайша ужым мушелер1 бipiн-® окытуга, сол аркылы ойлауга уйренедь
н ДЖИКСО стратегиясы мазмунды жогары ® табыспен мецгеру, окыганды есте сактау К ушш ете тишд1. Окушыньщ окуга деген § кызыгушылыгы артады, ужымда жаксы ка-н рым-катынас калыптасады, саналы тэртш орнайды. Сондай-ак, олар мугал1мд1, мек-
теп кызметкерлерш тусшу, оларга деген дурыс кезкараска уйренедь [3]
Тшдш кузыреттшш бтм алушы ушш мацызды бiлiктi калыптастыруга кемек-тесед1, атап айтканда стилистикальщ жэне жанры, курылымдык-тшд1к уйымдастыру, максаттылыгы, ойды баяндау тольщтыгы мен тусшштшАп, айкындыгы жагынан эртурл1 байланыскан мэтшдер курастыруга жэне кабылдауга ьщпалы етедь
Тшдш кузыреттшжтщ калыптаскандьщ децгеш тшдш акп кезшде, ягни сездш ко-рын пайдалану аркылы суракка жауап беру, сукбаттасу кезшде кершедь Сейлеу- тшд1 пайдалану урдю, карым-катынас урдю, айтылым урдюА, ягни жагдаятка байланысты белсенд1ретш тшдш эрекет. Тшд1 кузы-реттшш тэсш тургысынан карастырганда уэждемелж багыттыльщ алады.
ЭДЕБИЕТ
1.Богданова М.А.Методы и технологии критического мышления.
[Электронды ресурс], https://nsportal.ru/ 8Ько1а/оЬ8Ьс11ереёа§о§1с11е8к1е-1ек11по1о§11/ НЬгагу/20 12/11/21/те1ос1у-1-рпету-1екЬпо1о§п
2. [Электронды ресурс]. ЭКСПО 2017 болашак энергиясы http://www.dalanews.kz/
3. Саданова Ж.К., Саданова С.К. «Оку мен жазу аркылы сыни тургыдан ойлауды дамыту» жобасыныц ерекшел1ктер1 Вестник КАСУ №1-2008 122-126 б.
