CC BY
7Сведения об авторе:
Шафоатов Азал Нусратович - кандидат филологических наук, доцент кафедры языков Институт физической культуры Таджикистана имени С. Рахимова, Тел: (+992) 985074419
About the autor:
Shafoatov Azal Nusratovich - Candidate of Philological Sciences, Associate Professor of the Department of Languages Institute of physical training of Tajikistan named after S. Rakhimov Phone: (+992) 985074419
УДК: 4+42
УСУЩОИ ТАРЧУМАИ ИФОДАХОИ ИДИОМАТИКИИ ЗАБОНИ ТОЧИКИ БА ЗАБОНИ АНГЛИСИ
Наврузшоев Б.Х.
Донишгоуи миллии Тоцикистон
Тарчума як сохаи бисёр мураккаби эчодист, ки мутарчим асари бадеии як забонро яклухт дар тафаккури худ хазм намуда, рух, мазмуну мундаричаи гоявй, хусусиятхои бадей, чихатхои миллй ва сабки эчодии хамон асари муаллифро ба назари эътибор гирифта, онро ба дигар забон мегардонад.
«Ифодахои идиоматикй чунин вохидхои фразеологии махсуси забонамонро ташкил медиханд, ки бо мазмуни яклухту пуробуранг ва сохти ба ^исмхо чудонашавандаи худ ба калимахо наздикй доранд. Чунончи, ифодахои серистеъмоли гули сари сабад - азиз, сара; харчи бодо бод - таваккал; салмаи сакат - нолозим, барзиёд; нури дида - фарзанд'дмл гарм - хурок; гуш ба кимор - %ушёр; араки чабин- ме^нати сахт кардан; ба чашм расидан - намудор шудан; аз рох задан - касеро, чизеро фиреб додан ва ибораю чумлахои зиёди дигари ба ин монанд ба гурухи ифодахои идиоматикй дохил мешаванд» [Мачидов, 29].
Дар он тобишхои маъноии вохидхои фразеологй, заминаи бадеии ташаккулёбии онхо, чихатхои услуби фардии нависанда дар ифодаи ин унсури забон ва тарчумаи он ба забони русй баррасй мегардад[1.110].
Ба гуруди хусуситдои мудиму фарккунандаи водиддои фразеологй пеш аз дама, ифодаи маънои яклухти ба диссадо чудонашаванда, устувории таркиби лексикй, аз байн рафтани алокадои зиндаи синтаксисии чузъдои таркибй ва ё то андозае хира шудани алокадо ва тамоюли умумихалкии ондо дохил шуда метавонанд. Гайр аз ин як гуруд водиддои фразеологй бо хосиятдои махсуси идиоматикиашон аз дигар забондо фарк карда меистанд.
Ифодаи маънои яклухти ба диссадо чудонашаванда аз хусусиятдои мудими водиддои фразеологй аст. Водиддои фразеологй бо маънои яклухт ва тобишу одангдои фардии худ маънои махсусро ба вучуд меоваранд. Ин хосияти мудими водиддои фразеологй дар таркибу иборадои break the earners back - косаи сабри касе лабрез шудан, боиси бадбахтй шудан, бетокат шудан, heart and soul - аз тадти дил, бо чону дил, самимона, back and edge - бо тамоми кудрат мушодида карда мешавад.
Яклухтмаъноии водиддои фразеологиро чунин далел дам тасдик карда метавонад, ки на дамавакт ондо муродифи луавии худро доранд. Дар точикй сандущ сина, ангушти шсцодат, дами бала, дуст доштан ва амсоли индо дар шакли калимадои чудогона синоним надоранд ва бисёре аз ондо дар забонамон багуруди воситадои ягонаи ифодакунандаи ин ё он мафдумдои даётй дохил мешаванд.
Масалан: sugar baby-маъшука, мадбуба, at the back of beyond- дар аксои олам, back and delly - озука ва пушока, сарулибос.
Ба ин тарик, ифодаи маънои яклухту фардии водиддои фразеологй, ки дар заминаи таркиб, ибора ва чумладои гуногуни озод дар тули асрдо сурат гирифтааст, аз хосияти мудиму фарккунандаи он дисоб меёбад. Водиддои фразеологй мадз таввасути дамин маънои махсуси худ ба гуруди водиддои мустакили забон дохил мешаванд ва аз водиддои дигари он фарк мекунанд. Чунончи scratch my back and i ll scratch your - даст дастро мешуяд.
Идиоматика дарачаи олии фразеология мебошад. Онхо вохидхоеанд, ки устувории маъноии омехтахои фразеологй дар он аст, ки дар ончо ивазшавй ва ё татирёбй дида намешавад.
Чунончи work one^s finger to the bone-араки цабин рехтан, to hit the mark - ба нишон расидан, keep one s ear-гуш ба кимор будан, let somebody or something sleep through the finger - касе ё чизеро аз даст додан.
Идиомадо ба мисли водиддои фразеологй дорои маънои яклухт мебошанд. Ду ва ё зиёда калимадои таркиби ифодаи идиоматикй як маънои бутун ва бадиссадо чудонашавандаро мефадмонад.
Ифодадои об гирифтан [сабзидан], дили касе кашол [хо^ишманд будан], дил кандан[ дилхунук шудан], гуши касеро тофтан [касеро танбеу додан] ва амсоли индо аз дамин кабиланд.
Маънои яклухти идиомадо аксар вактт дар колаби тавсифи доимй ифода меёбанд.
Масалан, хурди калонкор [чацон], гули сари сабад [сара, бе^тарини щ> чиз], хари ланг [муттщам] ва амсоли индо мебошанд.
Сохти идиомадо низ доимй буда, ба яклухтмаъноии ондо вобасгагй дорад. Хдр кадар яклухтмаъноии идиомадо равшан ифода ёфга бошанд, дамон кадар низ сохти идиомадо устуворгардида, алокадои грамматикию мантикии байни чузъдои ондо хира ва нонамоён шуда мемонанд. Шояд ба дамин сабаб бошад, ки ин гунна иборадо годо «калимадои мураккаби синтаксисй» номида шудаанд.
Аз ин акида бармеояд, ки устувории маъноии омехтадои фразеологй дар он аст, ки дар ондо ивазшавй ва ё тагйирёбй дида намешавад. Дар тарчума низ хусусиятдои номбаршудаи ондо дар таркиби муодилдои англисию русиашон мушодида мешавад.
Чунончи:
■ араки чабин рехтан-workone 'sfingerstothebone[трудиться в поте лица];
■ ба нишон расидан-tohitthemark;
■ гуш ба кимор - keep one's ear[both eyes] open .
Мудаккики дигари водиддои фразеологй М. Азимова оид ба хусусиятдои идиоматикии водиддои фразеологй назари худро ба таври зайл ифода намудааст:
«Идиоматика аз хусусиятдои миллии забон таркиб ёфтааст. Идиоматика таркиби лугавии забонро ганй гардонда, онро ифоданок мегардонад» [Азимова, 180].
• касе [ёчизе] - ро аз даст додан - let somebody or something slip through the fingers;
• ба касе даст [зараре] нарасондан - lift [move, raise, stir] a finger;
• касеро фиреб додан- turn [twist, wind] somebody round one's finger;
Аз тадкикоти олимон бармеояд, ки идиомадо чи дар забони точикй ва чи дар забони англисй хеле зиёданд ва ифодадои идиоматикй хоси дар як миллат буда, ба забони дигар айнан тарчума намешаванд. Бинобар ин ба тарчумон лозим меояд, ки муодили баробармаънои ондоро дар забони тарчумашаванда дарёфта истифода кунад.
Чунончи:
- evil eye - чашми бад;
- find fault with - хурдагирй кардан, дар хрма чиз камбудию нуцсон цустан;
- in a flash - чашм пушида накушода, дар як дам, аз афти кор;
- to cook one's goose - тешаробапойихудзадан;
Рочеъ ба тарчумаи идиомадо низ акидаи забоншиносон гуногунанд.
«Ифодадои идиоматики факат ба точикон хос ба забондои дигар айнан тарчума намешаванд. Дар мавриди тарчумаи чунин ифодадо мутарчим бояд ифодадои дамвазну даммаънои ондоро дар забони тарчумашаванда пайдо кунад, дар акси дол матни тарчумашаванда ба забони дигар нодуруст ва хато баргардонид амешавад» [Мачидов, 32].
«Мушкилии асосй дар тарчумаи водиддои фразеологй шинохтани ондо дар матни асл ба шумор меравад» Солодуба, 66].
Аслан, водиддои фразеологй аз чидати таркиб гуногунанд, вале хусусияти чузъдои он аз калимадои одй фарке надорад. Мо ондоро чун таркибдои синтаксисии озод кабул мекунем ва аз инру ондоро бо усули лугавй тарчума мекунем.
Аз мушодидадо бармеояд, ки калима бо калима тарчума намудани идиомадо ба носадедии маънй оварда мерасонад. Мисоли дар боло ишорашуда, далели он аст, ки дар забондои мукоисашаванда муодилдои баробар мавчуданд. Агар мутарчимон аз ин хазинаи бебадои забон истифода мебурданд, маънии фразеологизмдоро дар матни тарчума равшан инъикос мекарданд.
Чи тавре ки пештар кайд намудем, дар дамаи забондои дунё муодилдои нисбй ва ё баробари водиддои фразеологй мавчуданд. Масалан, водиддои фразеологии
• дандон [- и тар доштан] газидан - toshowone 'steeЩогръвнуться\;
• гуш ба кимор будан - keepone s[both]eyesopen[держать ухо востро, быть начеку];
• ба чашм расидан - burst up on the eye [бросаться в глаза] дар маънй ва сохт баробар меоянд.
Дар тарчума ондо баъзан тобиши иловагй пайдо намуда, доираи маъноии нав ва ё маъмулиро
содиб мешаванд. Аз мисолдои овардашуда бармеояд, ки тарчумаи идиомадо бо усули лугавй на дама вакт мувофики максад аст, бедтараш тарчумон аз муодилдои водиддои фразеологии забони тарчумашаванда истифода кунад.
Барои ифодаи идиомадо дар матни тарчума истифодаи маводи тайёри забони дигарро, ки аз нигоди маъно созгор меояд, истифода бурдан лозим аст, зеро индоро бо усули тадтуллафзй баргардондан деч мумкин нест. Ба ин гуруд тандо усули фразеологй ва ё лексикиро кор мефармоянд, чунки идиомадо аз чидати ифодаи маънои яклухт ба калимадо наздикй доранд.
АДАБИЁТ
|| 1. Кунин А. В. Английская фразеология. - М., 1970, 343 с.
2. Мачидов X, Фразеологияи забони дозираи точик. - Душанбе: ДДТ, 1982. 104 с.
3. Наврузшоев Б. Х. Устойчивые глагольные сочетания таджикского языка и способы их перевода на английский язык // Вестник Таджикского национального университета, 2009.- №8 .- С. 49-51. (на тадж. языке).
4. Рекцер Я. И. Теория и перевода и переводческая практика. - М.: Наука, 1974.- 451с.
5. Солодуб Ю. Д. О двух типах без эквивалентной соотнесенности фразеологизмов различных языков // Филологические науки.-1992.- №9 2. С. 101.
Лугат
16. Кунин А. В. Англо-русский фразеологический словарь. М.: Советская энциклопедия. Ч.1-2. 1984. 942 с.
7. Фозилов М. Фархангйиборадоирехтаизабонидозираиточик. - Душанбе: Нашрдавточик,1963. 1964. 4,-1, 4,-2.
8. Oxford English-Russian Dictionary. - New York: Oxford University Press.2000. -1293pp.
СПОСОБЫ ПЕРЕВОДА ИДИОМАТИЧЕСКИЕ ВЫРАЖЕНИЙ ТАДЖИКСКОГО ЯЗЫКА НА АНГЛИЙСКИЙ ЯЗЫК
Статья посвящена способам перевода идиоматических выражений таджикского языка на английский язык, что является актуальным научным анализом богатого фонда фразеологизмов двух генетически родственных языков.
На основе богатого фразеологического материала обосновывается теория сопостовительно -типологического исследования фразеологической системы языков в целом и в языковой структуре таджикского и английского языков.
Ключевые слова: фразеологические словосочетания, сопостовительно - типологическому исследованию, фразеологических единиц, фразеологической системы языков.
THE WAYS OF TRANSLATING TAJIK IDIOMATIC EXPRESSIONS INTO ENGLISH
The article by B. Navruzshoev is devoted to the ways of translating idiomatic expressions of the Tajik language into English, which is a topical scientific analysis of a rich collection of phraseological units of two genetically related languages. The author gives a wide range of idiomatic expressions and shows their use in context, and explained the way of their translation into Tajik. Finally, it is important for the user to keep in mind the way of using and translating idiomatic expressions from English into Tajik.
Keywords: verbal phraseology, typological research, phraseological units, genetic relative languages, idiomatic expressions, modern linguistics, research analysis
Сведения об авторе:
Наврузшоев Б.Х. - доцент кафедры английского языка и сравнительной типологии факультета азиатских и европейских языков Таджикский национальный университет Тел.: (992) 933988045. E-mail: -bakhakhush@mail.ru.
About the autor:
Navruzshoev B. Kh. - associate professor, Department of English Language and comparative typology of the faculty ofAsian and European Languages, Tajik National University, Tel.: (+992) 933988045. E-mail:-bakhakhush@mail.ru.
ИСТИФОДАИ ИСТИЛОХРТИ ВАРЗИШ ДАР ОСОРИ классики ВА МУНОСИБАТИ ОЩО БО ВОЖА^ОИ НИЗОМИ
Шафоатов А.Н.
Донишкадаи тарбияи цисмонии Тоцикистон ба номи С.Рахимов
Дар забони осори классикй бо матндое дучор омадан мумкин аст, ки дар ондо истилодоти варзиш бо калимадои содаи низомй як навъ умумияти шаклию маъной дошта, барои ин содот муштараквазифа мебошанд. Истилодоти тир, синон, найза, гурз, камон, пайкон, сахткамон, каббода, шамшер, ханчар, каманд ва гайра, агар барои варзишгарон дамчун воситаи тамрину сабкат дисоб шаванд, пас дамин воситадои варзиш дар гузашта барои низомиён чун силоди дарбй ба кор рафтааст.
Чунончи, тир истилоди мутааллик ба варзиши камонварист ба маънои «абзори чанг, ки аз чуб сохта, ба нугаш одан нишонда, ба воситаи камон ба нишон партофта мешавад», роич будааст. Чунончи, Саъдй навиштааст:
Гарчи тир аз камон хамегузарад,
Аз камондор бинад ахли хирад [ФЗТ.2,363].
Унсурй дар ин байт ба масъалаи дар синни дадсола-гй ба камонварию тирзанй шугл доштани наврасон ишора кардааст:
Чу дахсола шуд ба майдони гуй,
Ба тиру камон-андар овардруй [ Г/а., 1,1975,96].
