CC BY
5Одинаева Мафтуна Толибовна - Ассисент межфакультетской кафедрой русского языка Таджикского государственного педагогического университета имени Садриддина Айни/ Тел. (+992) 900992828 Электронный почта maftuna.odinaeva @bk.ru
About the author:
Odinaeva Maftuna Tolibovna - Assistant at the Interfaculty Department of the Russian Language of the Tajik State Pedagogical University named after Sadriddin Aini (+992) 900992828 Электронный почта maftuna.odinaeva @bk.ru
РОХ ВА ВОСИТАХРИ ФАЪОЛГАРДОНИИ ДОНИШЧУЁН ДАР РАВАНДИ ДАРСХОИ ФИЗИКА
Бобохонова Ш.Н.
Донишго^и давлатии омузгории Тоцикистон ба номи С. Айнй
Тачрибаи омузгорони пешкадам нишон медихад, ки дар сурати мушаххас кардани фаъолнокии хар як чузъи таълим, хадафхои хар як мархилаи машгулиятхо интихоб кардани системаи васеи тахсил дар дарси мушаххас имконпазир аст. Дар мархилаи ибтидоии раванди дарс коидахои азхудкунии маводи таълимй аз чониби донишчуён ба назар гирифта мешаванд, аммо бояд дар назар дошт, ки барои ба даст овардани натича амалхои махсус низ заруранд. Барои ин аз чунин усулхои фаъолкунй истифода бурдан лозим аст, ки донишчуёнро ба зарурати аз худ кардани маводи нави таълимй водор мекунанд. Барои ноил шудан ба хадаф метавонем ба асбобхои мавчуда ва эчодшуда (китоби дарсй, дастгоххои таълимй, чадвалхо, харитахо, диаграммахо, графикхо, имконияти истифодаи компютер) такя кунем, инчунин вазифахои мантикиро истифода барем, холатхои мушкилй эчод кунем, кори мустакилона ва гуфтугуи фронталро мавриди истифода карор дидем. Ин тамоми системаи васеи тахкикот барои ноил шудан ба хадафи мархилаи ибтидоии азхудкунии мавод, яъне ташаккули мотиви маърифатии фаъолият равона карда
Дар ин мархила таъсир ба чузъхои дигари маводи омухташуда (ориентирй, мундарича-амалиётй, энергетикй ва арзёбй) низ ба назар гирифта мешавад, зеро дар раванди ташаккул додани мотиви маърифатй, амалисозии дониш, мадорат ва малакаи донишчуён, усулхои фаъолият, чорабинихои ислохй дар асоси мукоисаи натича бо хадаф ба мадди назар гирифта мешавад. [6, с.33-34].
Мархилаи дарки дониш ва малакахои нав аз муаллим талаб мекунад, ки донишчуёнро ба таври мантикй ба мачмуъкунй хидоят кунад. Дар ин мархила воситахои фаъолсозй бояд ба ташкили фаъолияти донишчуён оид ба муайян кардани чизи асосй дар маводи омухташаванда, дарки робитахои мухими мавзуъ равона карда шаванд. Ин мархила фаъолияти хамаи чузъхои таълимро пешбинй мекунад, аммо чузъи мундаричаи амалиётй бартарй дорад. [ 1, с.76-77].
Дар мархилаи азхудкунии дониш ва малака, воситахои такмилдихии омузиш ба ташкили амалхои мактаббачагон оид ба татбики умумиятхо ба гуногунии вокеияти мушаххас, бо алокамандии онхо бо гояи пешрафтаи маводи омухташуда равона карда шудаанд. Х,амзамон, дар ин мархила, фаъолияти донишчуён оид ба азхуд кардани маводи омухташуда хамчун раванди хавасманд ва худидоракунй амалй карда мешавад. Яке аз роххои фаъол гардонидани донишчуён дар раванди дарс ин истифодаи усулхои интерактивй ё худ усулхои омузиши хамфаъол махсуб меёбад.
Усулхои омузиши фаъол - усулхое мебошанд, ки дамкориро байни омузгор ва хонанда, инчунин хонанда ва омузгор талаб мекунанд. Калимаи «интерактив» аз калимаи англисии «interact» гирифта шуда, маънояш «inter» - «якчоя» ва «act» - «амал кардан» мебошад. Усули таълим ва омузиши хамфаъол аз омузанда фаъолияти баланд ва дарки эчодкоронаи маълумоти пешниходшударо талаб мекунад. Меъёрхои асосии модели хамфаъоли таълим: ин имконияти мухокимаронихо ва пешниходи озоди мавзуъ, ваъзхонии кам, вале шумораи зиёди фаъолиятхои амалй, ташаббуси бештар аз тарафи хонанда, шумораи зиёди фаъолиятхои гурухие, ки кушишхои якчояро талаб мекунанд. [2, с.14-15].
Тааччубовар нест, ки хануз дар асри I мутафаккири Рими кадим Квинтилиан тасдик карда буд, ки шогирдон аз омузонидани хамдигар донишхои нисбатан кавй ва мустахкам пайдо мекунанд. Акидаи «Qui Docet Discet» (Таълимдиханда ду маротиба меомузад) бошад, ба файласуфи римй Сенека тааллук дорад. Дар навбати худ Ян Амос Коменский чунин хисоб мекард, ки имконияти омузонидани рафикон ва худ омухтан ба манфиати хар як кудак аст. Ч^ойи шубха нест, ки амалиётхои гурухй нисбат ба амалиётхои инфиродй бештар таъсирбахшу босамаранд, махсусан дар холатхое, ки барои комёб шудан ба максад дониш, майорату малака ва усулхои гуногуни ба масъала наздикшавй талаб карда шаванд. [3, с.21-22]
Сaбaби иcтифодaи ycy-ox^ хдмфаъод он acr, ки онх,о воcитaи caмapaноки омузиш 6a xиcоб мepaвaнд, зepо х,амон ycyдe caмapaноктap 6a xиcоб мepaвaд, ки бо иcтифодa as мaвод Ba вак;ти кaм ма^амои тaълимии xонaндaгон aмaлй шaвaд. Бинобap ин, теш аз интиxоби ycyд, омyзгоp бояд аник донaд, ки ч^о тaъдим додaнй х,аст Ba шогиpдонaш чиpо бояд омузанд.
Иcтифодaи ycyли мaвpиди нaзap аз мyaлдим мaлaкaвy мах^ата бaлaнди кacбиpо такозо мeнaмояд. Дap ин зaминa омyзгоp бояд чунин мeъёpx,оpо дap cинф pиоя нaмояд:
- иcтифодaи caмapaноки вак;т;
- бунёди фaзои дустона дap cинф;
- pиояи э^'г^оми фи^ии тapaфaйн;
- дap cимои донишчу дидa тaвониcтaни инcони комил;
-эътибоpи чиддй додaн бa тaъcиpнокии cyxaa [4, c.36].
Якe аз pоxxои дигapи фaъодгapдонии дapc аз чониби xонaндaгон ин гyзapонидaни дapc тaвaccyти гypyxбaндй бa шyмоp мepaвaд, зepо xaмa чизи нaв Ba во^ан шaвковap тaнxо дap xaмкоpй пайдо мeшaвaд. Аз ин диди нигох,, коpи коддeктивй xeдe caмapaбaxш aCT. Аммо ин мaънои онpо нaдоpaд, ки мyaлдим бa оcонй фaъолияти гypyxиpо дap дapcи xyд тaшкил кapдa мeтaвонaд.
Бa пиндоpи мо, омyзгоp он гох, мeтaвонaд омузиш дap xaмкоpиpо тaшкид кyнaд вa бa Kyввaxои шaxcии xyдaш бовap доштa бошaд, ки мaфxyмxои зepинpо дакик фaxмaд:
1.Кушиш^ои инфиpодй aз кyшишxоe, ки аз чониби коддсктив бa aмaл мeояд, фapк мeкyнaд?
2. Кaдом нaтичaxоpо аз коpи якчояи гypyxxои xypд мeтaвон интизоp шуд?
З.Чй бояд кapд, то iypyx бa дacтaи xaмфикpон тaбдил ёбaд?
4.Чй гyнa коpи гypyxxоpо бaxогyзоpй бояд кapд?
Нaxycт бояд тaзaккyp дод, ки гypyxxои x,aмкоpй бояд aз шyмоpaи кaми xонaндaгон ибоpaт бошaнд. Чй кaдapс ки iypyx xypд бошaд, xaмон K^ap xap як aъзои ^pyx мacъyлияти зиёдrap x^c мeкyнaд.
Дар сyрamu дар синф бyдaнu 25 нафар хонанда омyзгор меmaвонaд хонандагонро ба 5 гyрy%u 5 нафара цудо намояд. Аммо созмон додани гyрy% чандон кори осон rncm, зеро имкон дорад, ки хонанда дар кадом гyрy%е меmaвонaд, нишинад. Омyзгорu %ассос гyрy%ро maвре созмон медщад, ки он%о баробарвазн бошанд (саш^и дониши шогирдон дар назар асм). Дар акси %ол як гyрy% меmaвонaд пyркyввam бошад, гуру%и дигар не. Агар аъзоёни гyрy% фaкam аз хонандагони лaè'кamu сyсmдошma иборам бошад, он го% омyзгор фaъолuяmu кори гyрy%%оро мувофщи мажлаб ба ро% монда нaмеmaвонaд. Омyзгор хонандагони су^хонро ба гyрy%%о як è дунафарй мешинонад. Гуру%%о ба худ номгузорй мекунанд. Чунончи, Кaбymaр, И^еъдод, Дусмй, Муваффак ва гайра. Хар кадоме аз гyрy%%о сабаби чунин номгузориашонро шар% медщанд. Барои maквuяmu андеша%о як œam дарсро дар курс%ои якум аз фанни физика мавриди баррасй карор меди%ем:
MaB3^ дaрc: X,одиcaxои инду^^и элeктpомaгнитй
Методаои дaр дaрc иcтифoдaшaвaндa: x^^pñ, ^p бо китоб, гушкунй, мyx,окимapонй, xyлоcaбapоpй, фи^онии эчодй, мушохида.
В^ита^ои aiiëHfi: Ду дона гaлвaномeтpи намоишй, ce дона Faлтaк, мaгнити тacмaшaкл ё нaлшaкл, p^cra™ дaвaкдоp, ду дош кaлид, мaнбaи чapaёни доимй, шмхои пaйвacткyнaндa, охатеовхо.
Рaфти дaрc:
I. Зинаи aввaли коpи гypyй-пypcиш (5 акика). Тодибилмонpо бa гypyxxо 5-7 нaфapи тaкcим нaмyдa, бapои бaxотиpоpии донишхо бa онхо caвод пeшкaш кapдa мeшaвaд:
а) Мaфxyми чapaёни ^^e^p^ñ дap нокидхои мeтaлй чиpо ифодa мeкyнaд?
б) Ч,apaёни эдeктpикй дap кaдом шapоитxо пaйдо мeшaвaд?
в) Сa6aбxои пaйдошaвии чapaёни эдeктpикй дap нокиди capбacт чиcт?
г) Зepи мaфxyмиxои если мaгнитй, xaтxои кyввaгии мaйдони мaгнитй чиpо мeфaxмeд?
д) Кyввaxои A^ep вa Лоpснc чй гута тaбиaт доpaнд?
Ii. Зиши дуюми коpи гypyxй -омодагозй бa дapcи нaв (5 дaкикa).
Бapои омодacозй фapоxaмоpии зaминa бa дapcи нaв бa гypyxxо caвод вa cyпоpиши зepин пeшкaш кapдa мeшaвaд;
Дap aтpофи нокиди чapaёндоp бa вучуд омaдaни мaйдони мaгнитиpо кадом тaчpибa тacдик мeнaмояд?
Бaъд аз он ки тодибидмон бa ин caвол поcyx мeдиxaнд, aз ощо xоxиш кapдa мeшaвaд, ки тaчpибaи мaзкyp (тaчpибaи Эpcтeд)-pо нaмоиш л^анд.
Бaxpи xyдоcaбapоpй аз донишxои зapypивy тaкягоxй вa тaшaккyди дониши нав ycyди xyчyми зexнй бо pоx монда мсшзвзд.
III. Х,учуми зexнй (5 дакика)
Савол: Шарти пайдоиш ва мавчудияти майдони магнитй дар чист? Пас аз посух додани донишчуён ба ин саволи зерин пешниход мегардад: Оё мавриди баръакс хам, ки майдони магнитй чараёни электрикй офарад, чой дошта метавонад? Посухи дар гурух, ки дар натичаи мухокимаронихои гурухй сурат мегирад, бе он , ки бахо дода шавад, дар вараке сабт мегардад.
IV. Кор бо китоб. (15 дакика). Дар ин кисмат ба аъзои хамаи гуруххо супориш дода мешавад, ки мавзуи навро хонанд ва мулохизахои хешро дар гурухдояшон мухокима намоянд. Сипас, ба гуруххо супоришхои алодида дода мешавад. Гурухи якум накшаи расм (а)-ро кашида, аз руйи он занчирро фарохам меорад ва ба ичозатм омузгор калидро васл намуда мекушояду акрабаки галванометрро муоина мекунад. Дар охир як нафар аз номи гурух натичаи кори гурухро шарх медихад. Ба хамин тартиб гурухи 2 расми 1 - б); гурухи 3 расми 2-а) ва гурухи 4 расми 2-б)-ро дар накша тасвир ва занчирхоро фарохам оварда, хулосахои хешро баён месозанд.
Мустахкамкунии дарс (5дакика)
Бо максади санчиши дарачаи азхудкунии маводи омухташуда ва мустахкамкунии дарс аз аъзои гуруххо хохиш карджа мешавад, ки ба саволхои сеюм посух бидиханд:
1. Х,одисаи индуксияи электромагнитй чист ва онро ки кашф кардааст?
2. Ч,араёни индуксиони дар чараёни сарбаст дар кадом мавридхопайдо шуда метавонад?
3. Оё метавон гуфт, ки ходисахои электрикй вча магнитй табиати ягона доранд?
4. Дар тачрибахо дар ин дарс сомондодаатон мубадалшавии кадом навъхои энергияро мушохида намудед?
5. Ахмияти амалии ходисахои индуксияи электромагнитй дар чист?
Барои сарфаи вакт ин саволхо пешакй дар якчанд варакахо навишта, пешкаши гурухо карда мешавад.
VI. Хулосахои омузгор оид ба дарс (5 дакика).
Дар ин муддат хамаи он донишхои наве, ки донишчуён дар натичаи хондани китоби дарсй, мухокимаю фикрронихои эчодй, мушохидаи корхои амалии ичрошуда ва хулосабарорихои мантикй хосил намудаанд, пурра гардонида мешавад.
Мафхумхои "Х,одисаи индуксияи электромагнитй" ва "чараёни индуксионй" таъриф ва ахамияти амалии ходисаи индуксияи электромагнитй дар мисоли истифодаи генераторхои пуриктидори чараёни электрикй нишон дода мешавад. [5, с.80].
VII. Мухокимаи кори гуруххо ва супориши вазифаи хонагй (5 дакика).
Дар ин маврид кори гурух дар хар як зинаи фаъолият шарх дода, мушохидахо аз мухокимаронихои гуруххо, фикрбаёнкуниу занчиромодасозй ва эчодкориву хулосабарорихои аъзои гурухх кайд кардаву бахо дода мешавад. Дарс бо супоридани вазифаи хонагй (1, навиштани чавоби хаттй ба саволномахои ин праграф, сахифаи 6) ба охир мерасад.
АДАБИЁТ
1. Ахадов З. Дидактические основы активизиции форм и средств учебной деятельности учащихся средней школы / З. Ахадов М.Нугмонов, М.Саидов - Душанбе, 2021 - С.76-77.
2. Мирзоахмедов Ф., Методхои самараноки таълим.-/ Ф. Мирзоахмедов Б. Боев, З.Шукурова - Душанбе, 2008 - С. 14-15.
3. Усулхои таълим ва омузиши хамфаъол. Дастури таълимй. Модули 5. 2. - С.21-22.
4. Баходихии дониши хонандагон дар мухити хамфаъол. - Душанбе, 2007. - 36 с.
5. Асосхщ назариявии таълим ва омузиши хамфаъол 3 - С. 44-45.
6. Ахадов З., Нугмонов М. Дастури таълимй // З. Ахадов, М. Нугмонов.- Душанбе : 2007. - 80 с.
7. Рахимов Х. Нуров А. Педагогика. Х. Рахимов, А. Нуров. - Душанбе, 2011. - С.61-62.
СПОСОБЫ И СРЕДСТВА АКТИВИЗАЦИИ СТУДЕНТОВ В ПРОЦЕСС УРОКОВ ФИЗИКИ
В статье рассматривается процесс активизации школьников в процессе занятий физикой. Проведение урока с использованием интерактивных методов, особенно групповых, делает процесс урока более интересным и интересным, а также удваивает активность учащихся.
Методы активного обучения - это методы, требующие сотрудничества между учителем и учеником, а также учеником и учителем. «интерактивный» происходит от английского слова «interact», что означает «inter» - «вместе» и «aет» - «действовать».
Метод активного преподавания и обучения требует от обучаемого высокого уровня активности и творческого понимания представленной информации.
Основными критериями модели активного обучения являются: возможность свободного обсуждения и изложения темы, меньше проповедей, но большое количество практических
занятий, больше инициативы ученика, большое количество групповых занятий, требующих совместных усилий.
В статье рассматривается изучение часовых уроков физики в группах.
Ключевые слова: урок, интерактив, метод, активация, группа, тудент, тема, модель, площадь, индукция, наблюдение, преобразование, передача.
WAYS AND MEANS OF ACTIVATING STUDENTS IN THE PROCESS OF PHYSICS LESSONS
The article discusses the process of activating students in the process of physics lessons. Conducting lessons using interactive methods, especially grouping, makes the lesson process more interesting and interesting, and doubles the activity of students.
Active learning methods - methods that require collaboration between teacher and student, as well as student and teacher. The word "interactive" is derived from the English word "interact", which means "inter" - "Together" and "act"- Is to "act". The method of active teaching and learning requires from the learner a high level of activity and creative understanding of the presented information. The main criteria of the interactive model of education: it is an opportunity for free discussion and presentation of the topic, less preaching, but a large number of practical activities, more initiative by the reader, a large number of group activities that require joint efforts. The article discusses the study of one hour of physics lessons in groups.
Keywords: lesson, interactive, method, activation, group, student, topic, model, field, induction, observation, conversion, conduction.
Сведения об авторе:
Бобохонова Шарифа Назруллоевна - старший преподовалель кафедры экспериментальной физики Таджикского государственного педагогического университета им. Садириддин Айни. Тел: (+992) 933636260
About the author:
Bobokhonova Sharifa Nazrulloevna - senior lecturer of the Department of Experimental Physics, Tajik State Pedagogical University named after Sadiriddin Aini. Phone: (+992) 933636260
ТАШАККУЛИ МАХРРАТИ МУОШИРАТИ ДОНИШ^УЁН ДАР ^АРАЁНИ ТАЪЛИМИ ЗАБОЩОИ ХОРИЧД (ДАР МИСОЛИ ЗАБОНИ АНГЛИСЙ) ДАР ИХТИСОС^ОИ ГАЙРИФИЛОЛОГИИ МУАССИСА^ОИ ТА^СИЛОТИ ОЛИИ КАСБЙ
Арбобова М.Т.
Донишкадаи сайёщ хизмат ва сощбкорй
Забон хамчун унсури бунёдй барои ташаккули шахсият, гурух ва фарди алохида ба хисоб меравад. Забон на танхо воситаи муошират, инчунин кисми таркибии инсон ва мансубияти у ба чомеъа мебошад. Омузиши забонхои зинда ва дигар маданиятхо, шиносй бо асосхои муносибатхои байналмилалй дар дахсолахои охир мавкеъи махсусро касб намудааст. Имрузхо донистани забонхо арзиши вокеъии иктисодй пайдо намудааст. Дар чахони имруза масъалахои прагматикй ба монанди арзиши маълумоти забонй, арзиши надонистани забонхо, арзиши тарчума ахамияти бештар доранд. Накши донистани забонхо дар хаёти иктисодй, сиёсй ва фархангй тадричан афзоиш меёбад.
Омузишй забонхои хоричй дар низоми муассисахои тахсилоти олии касбй хамчун бахши хатмии маълумоти бефосилаи касбй ба шумор меравад. Омузишй забонхои хоричй дар мактаби олй асосан хусусияти муоширатй ва касбй дошта, он ба ташаккули салохияти коммуникативй ва касбй мусоидат менамояд.
Муошират - яке аз махорат ва салохиятхои асосии инсон буда, он дар тамоми давраи хаёт барои пешбурди фаъолияташ зарур ва мухим мебошад. Тавре ба хамагон маълум аст, муошират дар муносибатхои байни одамон яке аз воситахои калидй ба хисоб меравад. Бояд тазаккур дод, ки одамон ба гайр аз муоширати ру ба ру, инчунин метавонанд тавассути мактуб, шабакахои интернетй, телефонхои мобилй, алокаи электронй ва гайра муносибат намуда, масоили гуногуни шахсию кориашонро халлу фасл намоянд. Вакте муошират дар байни аъзоёни чомеаи як кишвару як миллат бо як забон сурат мегирад он асосан ба осонй ва бе мушкилй анчом дода мешавад. Чун муошират дар сатхи байналмилалй байни намояндагони кишвару миллатхои мухталиф бо забони хоричй сурат мегирад, дар он холат, дар раванди муошират метавонад мушикилихои зиёд ба вукуъ пайвандад. Манзурамон ин аст, ки якдигарфахмй миёни муошираткунандагон аз сатхи забондонй,
