Современные изменения климата внутриконтинентальных районов России Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

NTaSaT af fua eglafafey eee T aoa a fooSeeT foefafoaeu f uo SaeT f Ta DTnnee OAE 551.5:914/919

f.O. OadealTaa

N T aQa iai iua egiaiaiey eee i aoa a i ooQeeT ioeiai oaeu i uo QaeT i Ta DTnnee*

I STaeai a nTaSai ai iuo egiafafee eeei aoa e eo aeeyiey ia Sagee^- iua eTIVTfafou VSeSTa-i Te nSaau e ^aeTaa^aneTa TauanoaT auaaeioeanu a Sya VaSaTnoaVaiiT aaffiiuo. A ianoTyuaa aSa-i y aTVSTnai e eTeaaaiee e egiaiaiee eeei aoa gaiei a^ony i iTaT^eneaii ua TOaaeuiua ennea-aTaaoaee e oaeua eTeeaeoeau o^aiuo, a oT i ^en-ea a Saieao eSoV i uo i affiaoiaSTai uo VSTaeoTa e iaoeTiaeui uo VSTaSai i. I Saanoaaeaiea TagT-Sa SagoeuoaoTa oaeeo SaaTo yaeyaony nai TnoTy-oaeuiTe, oSoaTaieTe e VT^oe iaVTaualiTe gaaa^ae [1].

i a VSToyffiaiee anae enoTSee Qaiee eeei ao enVuouaae egiaiaiey SagiTaT aSai aiiTaT i an-0oaaa. Eae TaTauaiea anyeTaT STaa iaVmoTyi-noaa eeeiaoa a eeoaSaooSa iaeaTeu0aa SanVST-noSa iaiea VTeo^ee oaS i e i «eg iaiaiea eee i aoa» [2]. TaiaeT amoaoT^i T ^aoeay e nTaeanTaai iay oaSieiTeTaey VSe ego^aiee VSTaeaiu aT neo VTS Tonoonoaoao, VTneTeueo aT VTneaaiaaT aSa-iaie (iaVSei aS, a DaiT^iTe eTiaaioee VT VST-aeaia egiaiaiee eeeiaoa — DEEE) VTiyoea «eg iaiaiea eeei aoa» (climate change) TVSaaa-eyeTnu eae aioSTVTaai iT TaoneTaeai iTa egiaia-iea a Toee^ea To egi ai^eamoe (variability) eee-i aoa ga n^ao VSeSTaiuo oaeoTSTa. A oT ffia aSaiy, nTaeaniT oaSieiTeTaee I affiVSaaeoaeunoaaMTe aSoVVU yem'aSoTa VT VSTaeai a egiaiaiee eee-i aoa I AYEE, VTa egiaiaieyie eeei aoa, eToT-Sua iTaoo eiaou VSeSTaiTa VSTenoTffiaaiea eee auou TaoneTaeaiiuie aioSTVTaa iiuie oaeoT -Sa i e, «VT ie i a^ony noaoenoe^anee nouanoaai-i ua aaSeaoee nSaaiaaT nTnoTyiey eee aaT eg-iai^eaTnoe, onoTe^eaTnou eToTSuo nToSaiy-aony ia VSToyffiaiee aeeoaeu iTaT aSa iaie (aa-nyoeeaoee e aTeaa)» [3, n. 3]. I Ta egiai^eaT-nou|3 eeeiaoa a aaiiTi neo^aa VTieia^ony aaSeaoee nSaa iaaT nTnoTy iey VSe anao aSa iai-iuo ian0oaaa6, auoTayuea ga VSaaaeu Toaaeu-i uo nTauoee VTaTau.

Qa^anoo ^ egiaiaiey eee i aoa Toa i eaa^ony i a TniTaaiee iTaaeae, TVSaaaeaiiuo VT aaiiui a ogeao SaaoeySiTe naoee Sagee^iTaT SagSa0a-iey. iaeaTeaa aTnoTaaSiT egiaiaiey iTaoo auou TVSaaaea iu VT aaiiui einoSoiaioaeu iuo ia-ae^aaiee ia naoe aeaST iaoaTSTeTae^aneeo noai-

oee [4]. TnTaue eioaSan VSaanoaaey^o iaeaTeaa aeeiiTSyaiua noaioee, e eToTSui ToiTneony Taia eg noaSae0e6 a Agee — iaoaTnoaioey AaS-iaoe. EnneaaTaaiey VTaoaaSaeee, ^oT iaoaTnoaioey i Tffiao n^eoaouny SaVSagaioaoeaiTe aey oaSSeoTSee aiooSeeTioeiaioaeui uo SaeTiTa ia oTeueT DTnnee, iT e Agee. ETyooeoeaiou eTS-Saeyoee aTaTaTe oai VaSaooSU aTgaooa n i aoaT-noaioeyie AeoaeneTaT eSay nTnoaaey^o 0,86— 0,98, aTaTauo noi i TnaaeTa — 0,67—0,72 [5]. ETSSaeyoey aTaTauo oai VaSaooS n I eionei-neTi — 0,68, OSoi^e e Aeoae, Neiuogyi (Eeoae) —

0,57 e 0,88 [6].

A SanVTSyffiaiee enneaaTaaoaeae ei aaony eg-aanoiay aaga aaiiuo aeTaaeu iTaT VTey aiTi aeee oaiVaSaooSu VSegai iTaT aTgaooae VTaaSoiTn-oe Teaaia a ogeao SaaoeySiTe VyoeaSaaoniTe naoee n 1856 VT 2002 a., Sann^eoai iuo To nSaaieo gia^aiee oai VaSaooSu ga VaSeTa 1961—1990 aa. [7]. IToaVeaiea ia oaSSeoTSee eTioeiaioTa Toi TneoaeuiT 60-o aa. OIO a. Toaieaaaony a 1,6 °N [8]. Auyaeai T, ^oT iaeaTeaa VTeiay e ea^anoaaiiay eioTSi aoey oaSaeoaSia aey VaSeTaa ia Saiaa 1900 a. NTToaaonoaaiiT, VSaTaeaaa^uay ^anou ToaiTe eeeiaoe^aneeo egiaiaiee VSeaTaeony aey OO a.: nSaaiaaTaTaay VSegai iay oai VaSaoo-Sa aTgaooa NaaaSiTaT VTeo0aSey VTauneeanu VSei aSiT ia 0,6±0,2 °N n 1901 VT 2000 a. Oeagai-iay aaee^eia VTeo^aia VSe enVTeugTaaiee Sag-ee^ i uo aaSeaioTa aVVSTenei aoee SyaTa oai VaSaooSu eeiaeiuie VTeeiTiaie VT iaoTao i aei aiu0eo eaaaSaoTa. I Segai iay oai VaSaoo-Sa aTgaooa au^eneyaony eg oai VaSaooSu aTgaooa iaa eTioeiaioaie (ia aunToa 2 i) e oai VaSaooSu VTaaSoiTnoe Teaaia. AeTaaeui Ta VToaVea-iea eeeiaoa aTnoeaeT VaSaTaT iaeneioia a 1910—1945 aa., gaoai aT naSaaeiu 1960-o aa. ia-ae^aaeTnu iaeToTSTa nieffiaiea aeTaaeuiTe VSe-gai iTe oai VaSaooSu aTgaooa, eToTSTa n 1976 a. ni aieeTnu oagTe iaeaTeaa eioaineaiTaT VToaV-eaiey. A OSaouai iaoeTiaeuiTi nTTauaiee DTn-neeneTe OaaaSaoee, VTaaToTaeaiiTi laffiaa-aT i noaai iTe eTi enneae VT VSTaeaiai egiaiaiey eeei aoa, Toi a^ai T, ^oT aey oaSSeoTSee DTnnee VToaVeaiea ga noTeaoea nTnoaaeeT TeTeT 1 °N, VSe oaaee^aiee neTSTnoe ga VTneaaiea 50 eao. it-

* DaaToa auVTeiaia VSe oeiainTaTe VTaaaSffiea aSaioa DOOE (VSTaeo 1 05-05-64815).

АА I АВАОЁВ

ай0аГёа ба! УаЗаббЗй аТёаа да! абГТ дё!Тё ё аапГТе, УТ+бё Га Гааё^ааупй ТпаГй|э, п !аёпё!б-!Т! ёГбатёаГТпбё ё аТпбТёб Тб ОЗаёа [4]. 1Тп-ёааГёё айаТа УТабааЗжааабпу Задбёйбаба!ё аГаёёда 55 пбаГоёТГГйб ЗуаТа УЗёда! ГТё ба!-УаЗаббЗй аТдабба (а бТ! +ёпёа !абатбаГоёё АаЗГабё), айУТёГаГ ГТаТ п УТ! Тйй|э ЗадёТжаГёу убёб ЗуаТа УТ апбапбааГГй! ТЗбТаТГаёйГй! пТ-пбааёу|эйё!: а ба+аГёа 1901—2000 аа. «ГаёаТёй-0аа УТбаУёаГёа ё! аёТ ! апбТ а 5аУаа ГТё \1ёаё-Зё...» [1, п. 63]. ЁЗабёёё ТадТЗ ЗааТб, УтауйаГ Гйб ЗааёТГаёйГй! тТааГГТпбу! ёд!аГаГёё ёёё!а-ба а |эжГ йб ЗаёТГаб 5аУааГ Тё ё \ЗааГаё \ёаё-Зё, Аёбаа-1\1аутёТё аТЗГТё Таёапбё, ёТбТЗйа !ТжГТ ТайааёГёбй ёаё аГббЗёёТГбёГаГбаёй Г йа ЗаёТГй ВТппёё, УЗаапбааёаГ [.О. ОаЗёа!ТаТё [9]. ТпГТаГйа айаТай: ёд!аГаГёу аТаТаТё ба!-УаЗаббЗй аТдабба аёу аГббЗёёТ ГбёГаГбаёй Г йб ЗаёТГТа дГа+ёбаёйГТ УЗаай0а|эб пЗааГааёТ-ааёйГйё бЗТааГй [10]. ОаГааГоёу бааёё+аГёу пЗааГаё аТаТаТё УЗёда! ГТё ба! УаЗаббЗй аТд-абба ЗадГ Тё ёГбаГпёаГ Тпбё бТЗТ0Т УЗТуаёуаб-пу Га апаб !абатбаГоёуб а ТпГТаГТ! да п+аб УТ-баУёаГёу бТёТаГТаТ УаЗёТаа аТаа Га бТёйёТ а УЗаааёаб ВТппёё, Г Т ё \аааЗГТаТ ЁадабпбаГа, пТ-УЗаааёйГйб баЗЗёбТЗёё I ТГаТёёё. Тб!а+аабпу п!уа+аГёа ёТГбёГаГбаёй Г Тпбё ёёё! аба да п+аб пГёжаГёу аТаТаТё а! Уёёббай пЗааГа!апу+Гйб ба! УаЗаббЗ [11]. [а+ёГау п 80-б аа. ОО а. УЗТОапп УТбаУёаГёу бпёёёааабпу [12], ёГбатёаГТпбй УТ-баУёаГёу а аТЗаб Аёбау аТпбёаааб ! аёпё! аёй-Гйб дГа+аГёё а !ажаТЗГйб ёТбёТаёГаб РаТ-АТпбТ+ГТаТ Аёбау [13].

I ЗТааааГТ аТппбаГТаёаГёа ТаГ ТЗТаГТпбё ЗуаТа Гааё|эааГёё а паудё п УаЗаГ ТпТ! ! пб. АаЗГабё ёд аТЗТапёТё +аЗбй да аТЗТа (25 ё!), да!аГ Тё аТжаа!аЗа Га ТпааёТ!аЗ ё аааааГёа! УТУЗааёё Г а п!а+ёааГёа. I ТубТ! б Г а0ё Зап+абй Г апёТёй-ёТ Тбёё+а^бпу Тб ааГГйб, УЗёаТаё! йб бТ! пёё-! ё б+аГ й! ё [14].

1Тай0аГёа аТаТаТё баи'аЗаббЗй аТдабба !пб. АаЗГабё да 167 ёаб птбааёуаб 2,86 °\, ёёё 1,8 °\ да 100 ёаб (Зёп. 1, бааё.).

1ТбаУёаГёа УЗТуаёуабпу аТёй0аё +апбй^ дё!Тё ё аапГ Тё. \ЗааГуу ба! УаЗаббЗа бТёТа ГТаТ УаЗёТаа (XI—III) бааёё+ёёапй Г а 3,6 °\/167 ёаб,

Гщ1и

-----------------------------------1М ючи.Н

Вёп. 1. АТаТаау ба! УаЗаббЗа аТдабба (АаЗГабё).

Вуа 1 — оаёбё+апёёа дГа+аГёу, Зуа 2 — паёажаГ Гйа оёёйбЗТ ! Гёдёёб +апбТб,

Зуа 3 — 11-ёабГёа пёТёйдуйёа пЗаа Гёа ё ёёГаёГйё бЗа Га

ёёё 2,3 °\/100 ёаб; баУёТаТ УаЗёТаа (IV—X) — Га 2,4 °\ ёёё 1,4 °\ пТТбаабпбааГ Г Т. Т пТааГ Г Т да!аб-Гй ёд!аГаГёу аёу у Г ааЗу, ! аЗба ё а УЗаёу. А ё^ёа, ааабпба ё паГбуаЗа УТай0аГёа ТёадаёТпй !ёГё-! аёй Г й! [15].

ЁЗТ! а аУУЗТёпё! аоёё ЗапУЗаааёаГёё ! абаТ-ЗТёТаё+апёёб ааёё+ёГ ёёГаёГй!ё ёёё УТёёГ Т-!ёаёйГй!ё бЗаГаа!ё, ЗапУЗТпбЗаГаГТ УЗаа-пбааёаГёа ЗадбёйбабТа а аёаа ТбёёТГаГёё (аГТ!аёёё) ажааТаГйб дГа+аГёё Тб пЗааГа! ГТ-аТёабГаё баи'аЗаббЗй да 30-ёабГёё УаЗёТа, ЗаёТ !аГаТааГГйё А1 Т. А ГапбТуйаа аЗа!у ёп-УТёйдбабпу УаЗёТа 1961—1990 аа., а бТ ®а аЗа!у УТуаёу^бпу ёппёааТааГёу, а ёТбТЗйб УЗёаТаёб-пу УаЗёТа 1971—2000 аа.

ТпЗааГаГёа п УТ! Тйй^ 11-ёабГёб пёТёйдуйёб пЗааГёб УТдаТёуаб ГааёуаГТ Тб!абёбй Га+аёТ УаЗёТаа ГаёаТёаа дГа+ёбаёйГТаТ УТай0аГёу ба! УаЗаббЗй — п ёТГоа 80-б аа. ОО а. (Зёп. 2). Оа! Уй ёд!аГаГёу да!абГТ аТдЗапба^б: п 1838 УТ 1958 а. пЗааГёё аЗааёаГб пТпбааёуё 0,0147 °\/аТа, а 1959—2003 аа. — 0,0336 °\/аТа. УбТб Задбёйбаб пТаУааааб п ааГГй!ё АаёбёаГёТ ё аЗ. (2000), пТ-аёапГ Т ёТбТЗй! а паЗааёГа ОО а. УЗТёдТ0ёа Тб-ГТпёбаёйГТ Задёау п!аГа поаГаЗёу УТааааГёу аёТааёйГТё ёёё!абё+апёТё пёпба!й (оёб. УТ: [7]). Ааёё+ёГа УТай0аГёу аТаТаТё ба! УаЗаббЗй аТд-

ТоаГёё ааёё+ёГ ёд!аГаГёу ба! УаЗаббЗй аТдабба а АаЗГабёа Га ТпГТаа ёёГаёГйб бЗа ГаТа

Период Ощенш изменений температуры, аС

ШВ г. 2004 г. 1401 г. 2000 г. Л°/1 ООпет

Годовой -0.15 2,56 3.0 (Ш 2.79 1.В

Хпшпдныи -14,86 -11,26 3,6 -0,48 -11,1» 2,3

Теплый 10,43 12.79 2,4 11,33 12,74 1Л

Нссна 4,92 ш 3,8 6,34 8,55 2,2

Лею 17.35 19.04 1,7 18,0 19,0 1,0

Зама 14,86 11,26 3,6 13,48 11,18 2,3

Ñîâôâî âi iûâ èçîâfâfèÿ êëè î àôà â íoôôèêî fôèfâiôàëü í ûô ôàéî í îâ Dîññèè

Dèñ. 2. Тöêeî ГâГèÿ àîäîâîé öâ] ïâбaöôбû âîçäôôa îö ñбâäГâé ça 1961—199G àà., ñàeaæâГГûâ 11-eâöГè] ñêîeüçÿùè] ôèeüöбî]

äóôa â 2G25 à. Ïî ñбaâГâГè|э ñ 2GGG à. ï îæâö ñ^a-âèöü îö G,5 °Ñ (бañ^âöü Гa ÎñГÎââ eèГâéГÎàÎ öбâГ-äa) äî 1 °Ñ (бañ^âöû ñ èñïîeüçîâaгèâï ÏîeèN-i èaeü Г îàî öбâГäa).

lî maTêai ÂñâlèбГÎé ïâöâîбîeîàè^âñêîé ÎбàaГèçaöèè, ïîæn âûäâeèöü ïÿöü ñaïüô öâï-eüô eaö (â ïîбÿäêâ ôáüâaГèÿ): 199B, 2GG2, 2GG3, 2GG1 è 1995 àà. [16]. Ñâбèÿ ñaïüô öâïeüô eaö â ÁaбГaôeâ îöeè^aâöñÿ è бañïбâäâeÿâöñÿ ñeá-äô|эùèï îáбaçî i : 2GG2, 1997, 19B3, 1995 è 1963 àà. Èçlâíâíèÿ àîäîâîé öâï ïáбaöôбü âîçäôôa è i â-|oö âîeгîâîé ôaбaêöáб: ïáбèîäü ïîöáïeáгèé +â-бâäô|эöñÿ ñ ïáбèîäal è ïîôîeîäaгèé, âбâï áГ Гüá àбaГèöü è ïбîäîeæèöâeüíîñöü êîöîбüô íá-ñêîeüêî îöeè^a|эöñÿ m äaГ Г üô äeÿ ÑáâáбГîàî Ïîeô0aбèÿ â öâeîl. IÎäÎáГÎá Гáñîîöâáöñöâèá íá ÿâeÿáöñÿ èñêe|э^âГèâï è ôaбaêöáбГÎ, Гaïбèïâб, äeÿ öâббèöîбèè Öaöaбñöa Г a [17].

Êaê ïбaâèeî, íá îöïá^aáöñÿ ñèГôбÎГГÎñöè êîeááaГèé öáïïáбaöôбü çèïü (XI — III) è eâöa (VI—VIII), aîeââ ôaбaêöáбГa añèГôбÎГГaÿ ï^è-îäè^ Г îñöü (бèñ. 3). ТаГ aêî ñ Г a^aea 6G-ô àà. ÖÖ â. Г aáe|эäaeañü ä^aö^ î âüбaæáгг aÿ ñèГôбÎ Г-Гîñöü êîeááaГèé, Гaбô0âГèâ êîöîбîé ï^îÿâè-eîñü â êîmâ 19BG-ô àà.

Ôaêèï îáбaçîï , äîeàîâбáï áí Гaÿ öáГäáГöèÿ ôâáeè^áГèÿ àîäîâîé öáïïáбaöôбü âîçäóôa âî â Гôöбèêî ^èTâT öaeü Г üô бaéî Taô ôÎ6ï èбô-áöñÿ ça ñ^âö aîeââ ç Г a^èöáeü Г îàî 'i'má'i'eá Г èÿ çèïü è ââñ Г ü. I Îâû0â Гèá öáï ïáбaöôбü eâö-Г èô ï áñÿöáâ Г âç Г a^èöâeü Г î. Äîeàîâбâ láíí üá

öбáГäü îoï â^a|эöñÿ ía ôÎГá ï âeêî ï añ0öaáГüô ÎöêeîГáГèé ïîeîæèöâeüíîàî è ÎöбèöaöáeüГ î-àî çГaêa, êîöîбûâ Гîñÿö öèêeè^áñêèé (бèöïè^á-ñêèé) ôaбaêöâб.

 öî æâ âбáïÿ àeîaaeü Г îâ ïîöáïeáгèá íá ñu ïбîâîæäaáöñÿ çГa^èöáeüГüï ôâáeè^áГèáï ï6Î-äîeæèöâeüíîñöè öáïeîàî èeè âáàáöaöèÎГГÎàÎ ïáбèîäîâ, î êîöîбîï ñîîáùaáöñÿ â ÎöäáeüГüô èññeáäÎâaГèÿô. Íaïбèïáб, äaöa ôñöîé^èâîàî ïâ-

Dèâ 3. ÑàeaæâГГûâ ГèçêÎ^añöÎöГûï ôèeüöбîï ñбáäíèá öâï ïâбaöôбû çèï û ^ä 2) è eâöa (бÿä 4)

Dèâ 4. ТöêeîГâГèÿ äaö ôñöîé^èâîàî ïâбâôîäa ñбâäГâñôöÎ^ГÎé öâï ïâбaöôбû âîçäóôa -^¿бйд +Ю °Ñ ââñГÎé m ñбâäГâïГÎàîeâöГâé (192B—2GG4 àà.)

бáôîäa ñбâäíâñóöî^íîé öáïïáбaöôбü âîçäôôa ^áбáç +1G °Ñ âáñГÎé ïбè ñбaâГáГèè ïáбèîäîâ 1BB1 —196G è 192B—2GG4 àà. ñöaea m ï â^aöüñÿ âñá-àî ía 1 äâíü бaГü0á [1B]. ÑÎôбaГÿáöñÿ âîçï îæ-Гîñöü бaГГèô îñáГ íèô çaï îбîçêîâ, ïбâбûâa|эùèô ââàâöaöè|э Гáêîöîбüô öâïeîe|эáèâüô êôeüöôб. Т ñîáâí Г î ГáÎæèäaГ Г ü ï áüe ñГáàÎïaä 26—27 ñá Г -öÿáбÿ 2GG4 à., ñîïбîâîæäaâ0èéñÿ ÏÎГèæáГèáï öáï ïâбaöóбû â ÁaбГaôeâ Гèæá —4 °Ñ è ôîбïè-бÎâaГèáï ñГáæГ îàî ïîêбîâa âMrnîé 21 ñl.

Öбîгîeîàè^áñêèá èññeáäÎâaГèÿ ía^aea è ï6Î-äîeæèöáeüгîñöè ôaç ñâçîíîâ àîäa â ÁaбГaôeá ïîêaçaeè, ^î ía^aeü^è ênâ^aÿ ôaçü çèïü бaâíîç^m ïî ïбîäîeæèöáeüг^è è äeèГГáá aгaeîàè^г üô ôaç eáöгáàî ñáçÎГa. Ñeáäîâaöáeü-Гî, ГaбañöaГèá ñóü öáïea, êaê è ñîêбaùâíèâ öáïeîîááñïá^áггîñöè eáöîï, ïбîèñôîäèö a^ö-бáá è yíâбàè^íââ, -^âï ÎñöüâaГèá è ÏбÎàбáâaГèá çèï îé. I îyöîï ô öaê âaæГa бîeü ГÎбïaeüГÎé âea-àîîàâh ïâ^â ГГ TOè бaçâèâa|эùâéñÿ бañöèöáeü n-ñöè â ôaçü «ïбâäeâöüâ» è «ôïâбâггî-ïбîôeaä-Г îâ eâöî». ÖâeaæГáГГ îñöü êîma âáñГ ü—ía^aea eáöa â eáñ^á'i' Г üô è ñöáï Г üô бaéî Г aô âíóöбè-êÎГöèГáГöaeüГÎé öáббèöîбèè Dîññèè Г â ñîîöââö-

ñöâóâö èГöâГñèâГTñöè ÏбèбTñöà öâïëà, +öT ñT-çäàâö ГàÏбÿæâГ Г Tñóü ôóГêöèTГèбTâàГèÿ aèmè-+âñêTàT êTlÏTГâГöà àâTñèñöâl, TñTáâГГT ñó^áóTi çГà+èöâëüГTé lâæàTäTâTé èç^^èâT-ñöè TñàäêTâ. ßбêèl Ï^èiâSTi ÿâëÿâöñÿ ÏTçäГÿÿ ââñГà 2006 à., êîàäà äàöû m+àëà ïâбèîäîâ ñ óái-ïâбàöóбàlè âû0â +5 è +10 oÑ ñóùâñöââГ Г T ñäâè-Гóëèñü Гà aîëââ ÏTçäГèâ, à ÏâбâôTä +âбâç +15 oÑ Гàáë|эäàëñÿ â Taû+ Г ûâ ñбîêè. ÇГà+èöâëüГ ûé Г â-äTñöàöTê TñàäêTâ èiâm â yöT âбâlÿ Tïбâäâëèë -HQâç i абт|э çàñó0ëèâTñöü.  ГâêTöTбûô бàéî-Гàô ÊóëóГäû ñâëüñêèâ ñïâöèàëèñöû rnêàçûâà-ëèñü ÏбTâTäèöü ñââ çâбГ Tâûô êóëüöóб.

Í àèàîëü0âé èçi âГ+èâTñöü|э ôàбàêöâбèçóâö-ñÿ ÏбTäTëæèöâëüГTñöü öâГöбàëüГTé ôàçû çè-i û — «çГà+èöâëüГT i T6^^» — Tö 4 äT 129 äГâé, ïбè yöTi TäГTГàÏбàâëâГГTàT ñTêбàùâГèÿ ï6T-äTëæèöâëüГTñöè Га Гàáë|эäàâöñÿ. Âùâ aîëü0àÿ ГâóñöTé+èâTñöü ôàбàêöâбГà äëÿ ñói i i îбîçíûô óái ïâбàöóб. I бè àÏÏбTêñèl èбTâàГèè ëèГâéГûi öбâГäTl ââëè+è^ ñTêбàùâГèÿ Et<-10oÑ çà 34 çèi Гèô ñâçTГà (1970—2004 àà.) ñîñöàâèëà 385 oÑ, íT ï^è yöTi ñTôбàГÿâöñÿ âTçlTæГTñöü ñTñâäñöâà T+áíü öâÏëTé çèiû è T+áíü ñóбîâîé: 1992/93 à. (-994,1 oÑ) è 1993/94 (-2012,6 oÑ); 2001 /02 à. (-549,7) è 2002/03 à. (-1581,6 oÑ). Ôââ-ëè+â Tèâ ñói i àêöèâ Гûô óái ïâбàöóб Et > +10 oñ çà 35 ëâö ñTñöàâèëT 330 oÑ. Âè^^êà aîëââ óñöTé+èâà. Ôàêèi TáбàçT i, Töi â+àâöñÿ óââëè-+âГèâ i âæàTäTâTé èç iâf+èâTñöè (êî Г öбàñöí T-ñöè) ñâçTГTâ, TàбàГè+èâà|эùââ âTçlTæГTñöè ÏëàГèбTâàГèÿ, Ш^^б, ñâëüñêTôTçÿéñöââГ-Г ûô бàáîö [19].

Dâçóëüöàöû ñTâlâñöГTàT àГàëèçà äèГàlèêè бâæèl Tâ óá'ieT-, âëààTTáâñÏâ+âГ Г^è è ñTëГâ+-íTé àêöèâГTñöè (ïî +èñëàl ÂTëüôà) iäöTäTi «Tà-ëTæâГèÿ yïîô» ÏбâäñöàâëâГû â àбàôè+âñêTé ôT61 â ÏTñëâäTâàöâëüГ T äëÿ êàæäTàT àTäà âГóö-бè H^ö^T öèêëà (бèñ. 5, 6).

Ñ Г à+àëî i êàæäTàT Г T âTàî H^ö^T ñTëГâ+-Гîàî öèêëà â бàñÏбâäâëâГèè àîäîâîé óái ï^à-öóбû âTçäóôà â Áàбíàóëâ Гàáë|эäàâöñÿ ÏTñöâÏâГ-íTá ñíèæâíèâ, Г àèaîëââ ôTëTäГ ûâ àîäû Töi â+à-|эöñÿ â àTäû iàêñèióia. Iбè ólâГü0âГèè àêöèâ-Г ^è ñTëГöà Гà íèñôîäÿùâé ââöâè öèêëà àTäT-âàÿ öâi ïâбàöóбà âTçäóôà ÏTâÛ0àâöñÿ, äTñöèààÿ íàèáîëü0èô çm+â^é Гà 4-i è 6-i àTäó ÏTñëâ i àêñè ióia öèêëà (бèñ. 5).

Ÿöè âûâîäû ÏTäöââбæäà|эö TöбèöàöâëüГó|э êTббâëÿöè|э ñбâäГèô àëîáàëüíûô öâl ïâбàöóб, TáГàбóæâГГó|э Ô. Êâïïâ íTi Гà TñГTââ èñöTбè-+âñêèô äàГГûô çà ÏâбèTä ñ 1804 ïî 1919 à. è ñîâïàäà|эö ñ ôTäT i ñбâäГèô àîäîâûô çm+â^é öâl ïâбàöóбû äëÿ Ñâââбíîàî ÏTëó0àбèÿ â 1880— 1968 àà., ñîïîñöàâëâííûi ñ 11 -ëâö Гèl ñTëГ â+ Гûl öèêëTl [20]. Ôàêèi TáбàçTl, ÏбâTáëàäà|эùàÿ

015

m и lp Ip так In Jn З-n 4-ri jn Ci mm

■ •■•Ці

Fü.r ■ Psvï

Dèñ. 5. DàñÏбáäáëáГèá àTäTâTé öäi ïáбàöóбû âTçäóôà i ñó. Áàбíàóë âГóöбè H^ömaT ñTëГá+ГTàT

öèêëà. Dÿä 1 - ñбáäГÿÿ àTäTâàÿ öäi ïáбàöóбà; бÿä 2 - 5-ëáöíèá ñêTëüçÿùèá ñбáäГèá

â ói âбâí Г ûô 0èбTöàô ÑâââбГTàT Ïîëó0àбèÿ Tö-бèöàöâëüГàÿ êTббâëÿöèÿ àTäTâTé óái ïâбàöóбû âTçäóôà ñ 11 ^ö^i öèêëTi, ïбè êTöTбTé lèГè-iórn öâlïâбàöóбû ÏбèáëèçèöâëüГT ñT^áó-ñöâó|эö làêñèlólàl ñTëГâ+ГTé àêöèâГTñöè è íàîáîбîö, +âöêT ÏбTÿâëÿâöñÿ ÏT äàííûi i ñó. ÁàбГàóë. Ôëóêöóàöèè ñбâäГèô àTäTâûô öâl ïâ-бàöóб â Áàбíàóëâ lâæäó ÏTñëâäTâàöâëüГ ûiè ôàçài è i àêñèi óie è iè^m^ ñTëГâ+ Г ûô ïÿ-öâí ñTñöàâëÿ|эö Têîëî 0,6 oÑ.

 бàñïбâäâëâíèè àTäTâûô TñàäêTâ ñ Г à+àëîi êàæäîàî ГTâîàT öèêëà Гàáë|эäàâöñÿ ÏTñöâÏâГ íTá óââëè+âГèâ èô êTëè+âñöâà. ià ñëâäó|эùèé àTä è â TñTááííT ñöè Г à öбâöèé àî ä ÏT ñëâ i àêñè lólà ñTëГâ+ГTé àêöèâí Tñöè ââбTÿöГT ГàèáTëââ çГà+è-öâëüíîâ óâëàæГâГèâ. lèГèlàëüГûâ àTäTâûâ ñó iiû îñàäêîâ, êàê ÏбàâèëT, ôàбàêöâбГ û çà àîä äT ГàñöóÏëâГèÿ î+âбâäíîàî öèêëà èëè â àTäû ièíèióiîâ (бèñ. 6). Dàç Гèöà â óâëàæ ГâГèè öâб-бèöTбèè ñîñöàâëÿâö â ñбâäГâl 40-50 ii.

Ñîïîñöàâëâíèâ àTäTâTé öâl ïâбàöóбû âTçäó-ôà è àîäîâîé ñó iiû îñàäêîâ â àTäû ГèçêTé è âû-ñTêTé àêöèâГ Tñöè ÑTëГöà ïîäöââбæäàâö çàêî íT-lâбГTñöü, Töi á+áí íó^ Ë.À. ÂèöâëüñTl [21], ñîàëàñí T êTöTбTé â ôTäâ i âöâîбîëîàè+âñêèô ÿâ-ëâГèé Гà ïбîöÿæâíèè 11-ëâöГâàT öèêëà âî iíT-àèô ñëó+àÿô Гàáë^äàâöñÿ íá TäèГ, à äâà làêñè-ioià è äâà lèГèlólà, à äâóàTбáûâ êбèâûâ aîëââ ôàбàêöâбíû, +âi TäГTàTбáûâ.

TöâГêà ââëè+èí èçlâГâГèÿ àölTñôâбГûô TñàäêTâ ïбè èñïîëüçîâàíèè ëèГâéГTàT öбâГäà Töбàæàâö óââëè+âГèâ èô êîëè+âñöâà Гà 200,8 ii ñ 1838 ÏT 2004 à. Ñîîöââöñöââí íT ÏбèбTñö TñàäêTâ ñTñöàâëÿâö 66,7 ii íà 1 oÑ öâlïâбàöóбû. TäГàêT бàñÏбâäâëâГèâ TñàäêTâ èiââö бèöl è+âñêèé ôà-бàêöâб: âûäâëÿâöñÿ ââêîâîé öèêë (1862-1978 àà.) ïбîäîëæèöâëüíîñöü|э 116 ëâö, ñ iàêñèióiTi â 1908-1910 àà. ^èâ 7).  ñâбâäèíâ XIX â. aûëî çàôèêñèбTâàГ T iè^i àëüГ Tâ êTëè+âñöâT ^ä-

NTaSaT af fua eglafafey eee T aoa a fooSeeT foefafoaeu f uo SaeT f Ta DTnnee

j:; -----------------------------------------------------------------------------------------------------

mm Ip ¡fr miA li j!n -In -in Si En irin

lul^l

--=>fii -m-=v

Den. 6. Danl5aaaeafea aTaTaTaT eTee+anoaa TnaaeTa

i no. Aasraoe aroose 11-eaoraaT nTera+rTaT oeeea. Dya 1 — nSaarea aTaTaua gra+arey; Sya 2 — 5-eaorea neTeugyuea nSaarea

eTa. Yoe Sagoeuoaou nTaVaaa^o n auaTaaie A. I aeneiTaa T oTi, +oT «nai ue nooTe iTiaro TTneaarae Saaeegaoee 1850-eaoraaT Seoia» VSeoST+a r e naSaae ra XIX a. [22, n. 74]. A 1979 a. ra+aeanu aTnoTayuay aaoau rTaTaT aaeTaTaT oeeea, ra oTra eToTSTe auaaear aeasrue VaSeTa 1986—2002 aa. A ranoTyuaa aSaiy Sagaeaaaony arooSeaaeTaTe oeee 'mesar r TaT oaeasrarey, 6iaru0aaony e nrasrTnou gei.

TnTaarrTnou^ Toia+aaiuo eeeiaoe+aneeo egiararee r a+e r ay n naSaaeru xix a. yaeyaony egiararea nnorT0arey oaveT- e aeaaTTaanva-+arr Tnoe ra oTra aeTaaeur TaT VToavearey. Daa-

1-K U-SS Hrt—w Hrt SH M W M----V,— W .2

i» IJK -«*14:5.1I1P 15!P 9» IMi tti 1?«

Den. 7. 11-eaorea neTeugyuea gra+arey aTaTaTaT eTee+anoaa TnaaeTa (Sya 1) e aTaTaTe oai VaSaooSu aTgaooa (Sya 2), AaSraoe

r Toar r Ta eTee+anoaT TnaaeTa a ra+aea e a eTroa oo noTeaoey Taanva+eaaeT Sagro^ oaeasrar-rTnou: VSe aTeaa aunTeTi oSTara oauaSaooS oa-easrarea oiaru0aemu (Sen. 7). E anee oa i Vu VToavearey nTosaryony a aeesae0ea aTau, ost-aaru oaaee+arey TnaaeTa aoaao r aaTnoaoT+r ui aey iTau0arey Tauae oaeasrar rTnoe.

I STenoTayuea eee i aoe+aneea egiararey aoaoo nVTnTanoaTaaou nToSarare^ VSTaSannea-rT Sagaeaa^uaaTny oaSi TaSearTaT oSaraa aT arooseeT r oeraroaeu r uo SaeT r ao DTnnee, oaa-ee+are^ VTaoTSyai Tnoe yenoSai aeuruo eeeiaoe+aneeo yaearee (ganooe, Vueurua aose, raaTararey), egiararey asareo VSeSTa ruo gTr, oiar u0a re|3 VeTuaae Teaaa rarey e aS.

EeoaQaooQa

1. iTrer A.N. ETeaaarey eeeiaoa VT aarrui raae^aaree: oSTene nTera+rue e aSoaea oeeeu / A.N. 1 Trer, A.i. NT ra+eer. 1 ., 2005.

2. Egiararey eee i aoa AaeaSone e eo V T neaanoaey / A.O. ETaerTa e aS. 1 erne, 2003.

3. ETraSaouaa E.6. ISeTSeoaou aeTaaeurTe eee-iaoTeT aee (e eoTaai AnaieSrTe eTr oaSa r oee V T eg-iarare^ eeeiaoa. iTneaa, 29 naroyaSy—3 TeoyaSy 2003 a.) // Ega. DAT. 2004. AuV. 2.

4. OSaoua iaoeTraeurTa nTTauarea DTnneeneTe OaaaSaoee, ISaanoaaearrTa a nTToaaonoaee nT noaou-yie 4 e 12 DaiT+rTe eT raaroee TSaaregaoee Taua-aerarruo iaoee Ta egiararee eeeiaoa / 1 asaa-aT i noaar ray eTi enney DTnneeneTe OaaaSaoee VT VST-aeaiai egiararey eeeiaoa. 1., 2002.

5. AaSu0reeTaa T.i. ISaalTnueee egiararey eara0a6orTe noSoeooSu oaSSeoTSee AeoaeneTaT eSay / T.i. AaSu0reeTaa, i.O. OaSeaiTaa // Egaan-oey AeoAO. 2002. 1 3(25).

6. xenoyeTa E.A. DaaeTraeuray yeTeTaey iaeT-egiararruo eara0a6oTa: naaaST-galaa ArooSar-rae Agee / E.A. xenoyeTa, ^.I. NaeeaaSnoTa. N I a., 1999.

7. Au0aa A.E. DTeu Teaara a nTaSaiar rTi VToaV-earee eeeiaoa / A.E. Au0aa, A.A. iaeiar, ^.A. DTia-

rTa // 1eSTaTe Teaar, aTaTaiu no0e e eeeiao:

OS. OII nuagaa DonneTaT aaTaS. Ta-aa. N I a., 2005. 0. 5.

8. AeTaaeurua egiararey VSeSTarTe nSaau (eeeiao e aTarue Sasei). 1., 2000.

9. OaSeai Taa i.O. DaaeT raeurua TnTaar rTnoe ae-raieee eeeiaoa OaroSaeurTe Agee // AaTyeTeTaey Aeoaa-NayrneTe aTSrTe noSaru: AsaaTarue iasao-ras. na. rao+. no. ATSrT-Aeoaene, 2005. AuV. 2.

10. Kharlamova N.F. Regional climate and environmental chance in Central Asia / N.F. Kharlamova, V.S. Revyakin // H. Vogtmann and N. Dobretsov (eds). Anvironmantal Securito and Sustainable Land Use — with special reference to Central Asia. Springer. Printed in the Netherlands. 2006.

11. I aSTi Ta A.A. Egiararea VSegai rTe oai VaSaooSu aTgaooa aT aoTSTe VTeTaera OO a. a VSaaaTSr uo e aTSruo Taeanoyo ^aa QaVaarTe NeaeSe // YeTeTaey VTei neaeSneeo Sae e ASeoeee: Oag. aTee. II nT-aau. OTi ne, 2000.

12. 1 Taera O.A. Oaraaroee nTaSaiarruo egiararee eeeiaoa ra Aeoaa / O.A. 1Taera, 1.A. NooTaa // NToSararea yorTeoeuooSrTaT e aeTeTae+aneTaT Sag-rTTaSagey aTSruo oaSSeoTSee. ATSrT-Aeoaene, 2003.

13. BnueTa 1.E. TVonou reaarea xoeneTe eToeT-aeru (ATSrue Aeoae): 1 T rTaSaoey. Aeene, 1999.

14. Áàбà0êTâà Í.Ê. ÑTâбâlâГГûâ öâГäâГöèè êëè-làöè+âñêèô èçiâíâíèé â |3æNé +àñöè ÇàÏàäГTé

Ñèáèбè / Í.Ê. Áàбà0êTâà, Ä.T. Çàääâ, 1 .Â. ÊàáàГTâ,

Â.Â. Ñââàñöüÿíîâ // ÄâTàбàôèÿ è ÏбèбTäГûâ бâñóб-ñû. 2QQQ. 1 2.

15. OàбëàlTâà Í.Ô. AèГàl èêà è ñöбóêöóбà öâl ïâ-бàöóб ГTàT бâæèl à i ñö. ÁàбГàóë // Êëè làö, iT№öT-бèíà Têбóæà|эùâé ñбâäû, àèäбмâöâTбTëTàè+âñêTâ ïбîàíîçèбîâàíèâ è TáñëóæèâàГèâ: Oâç. äTêë. Âñâбîñ. íáó+. êTГô. ÊàçàГü, 2QQQ.

16. I âбâââäâíöââ ^. I. Eçiâíâíèÿ öâl ïâбàöóбû â öбTÏT-ñöбàöTñôâбâ Ñâââбíîàî ÏTëó0àбèÿ âî âöTбTé ÏTëTâèГâ OO ñöîëâöèÿ / t^.I. IâбâââäâГöââ, 1 .A. Ââбâùààèí è äб. // 1 èбîâîé TêâàГ, âTäTâl û ñó0è è êëèi àö: Об. OI I ñúâçäà DóññêTàT àâîàб. Tà-âà. Ñ I à., 2QQ5. О. 5.

17. Iâбâââäâíöââ t^.I. EçlâГâГèÿ TñГTâГûô ïîêàçàöâëâé êëèlàöà OàöàбñöàГà â OO ñöîëâöèè / |3.I. IâбâââäâГöââ è äб. // 1èбTâTé TêâàГ, âTäTâlû ñó0è è êëèiàö: Об. OII ñúâçäà DóññêTàT àâTàб. Tà-âà. ÑIá., 2QQ5. О. 5.

1B. Oàбëà iîâà Í.Ô. Êëè i àö è ñâçT ГГ àÿ бèöi èêà ÏбèбTäû Áàбíàóëà / Í.Ô. OàбëàlTâà, Â.Ñ. DââÿêèT, Á.A. ËâêTГöââ: 1 TГTàбàôèÿ. Áàбíàóë, 2QQ5.

19. OàбëàlTâà Í.Ô. Ñâçîííàÿ бèölèêà àTäTâTàT öèêëà à. Áàбíàóë // Eçââñöèÿ ÁèéñêTàT TöäâëâГèÿ Dóññêîàî àâTàб. Tà-âà. Áèéñê, 2QQ5. ÂûÏ. 25.

2Q. ÄâбlàГ Aæ. D. Ñîëíöâ, ÏTàTäà è êëèlàö/ Aæ. D. Äâбiàí, D.A. ÄTëäàâбà. Ë., 19B1.

21. Âèöâëüñ Ë.A. Ñèíîïöè+âñêàÿ lâöâTбTëTàèÿ è àâëèîàâîôèçèêà // Eçáбàí Гûâ öбóäû. Ë., 1977.

22. 1àêñèiîâ Â.Â. Dèölû Гà Çâiëâ è â Êrnirnâ. О|э^ш, 2QQ5.