CC BY
3УДК 82:2-1(09)
СЭНСАВАЕ ПОЛЕ ПЫТАННЯ 1ЕРАРХ11 У ПРАВАСЛАУНА-КАТАЛ1ЦКАЙ ПАЛЕМЩЫ XVII СТАГОДДЗЯ НА ПРЫКЛАДЗЕ ДЫСПУТУ 1АН1К1Я ГАЛЯТОУСКАГА I АДРЫЯНА П1КАРСКАГА «ROZMOWA BIALOCERKIEWSKA»
Д.А. СМАЛЯКОУ (Беларуст дзяржауны ушвератэт, Мтск)
Атсваецца кола разнастайных канатацый, звязаных з абмеркаваннем царкоунай iерархii у рэлШй-най палемщы памiж каталщтвам i праваслауем у Беларуа XVII стагоддзя на прыкладзе палемт 1антя Галятоускага i Адрыяна Шкарскага «Rozmowa Bialocerkiewska». Падаюцца гiстарычныя акалiчнасцi i падаплёка рэлiгiйных аргументау кожнага з бакоу. Вывучаецца пытанне старшынства Папы Рымскага у хрысцiянскай супольнасцi, як вузлавы момант рэлiгiйнай палемiкi памiж каталщтвам i праваслауем на тэрыторып тагачаснай БеларуАniсваецца месца i значэнне пададзеных аргументау для рэлiгiйнага i духоунага жыцця Беларуа XVII стагоддзя. Вывучаецца месца рэлiгiйнай палемщы у дыялогу аб аб 'яд-нант хрысцiянскiх цэрквау. На аснове пералiчаных аргументау фiксуюцца наступствы рэлiгiйнай пале-мiкi для iснавання праваслаунай i каталщкай канфесш у Беларуа.
Пасля заключэння Брэсцкай уни 1596 года, кат рымсю касцёл i большая частка праваслаунай iерaр-хи тагачаснай Беларуа пaдmсaлi экуметчны акт, адбыуся рэлтйны падзел унутры праваслаунай iерархii на беларусшх землях. Тая яе частка, што не згадзшася прызнаваць старшынство Папы Рымскага i пацвер-дзiлa сваё дачыненне да вiзaнтыйскaгa патрыярхату вымушана была юнаваць па-за законам [2, с. 417 - 418]. На пачатку XVII стагоддзя праваслауная iерaрхiя зноу атрымала мaгчымaсцi для аднаулення i легальнага iснaвaння [2, с. 431 - 458], тым не менш знаходзшася у матэрыяльнай зaлежнaсцi ад праваслауных брац-твау, як1я частка кaнтрaлявaлi не толькi дзейнасць прыхода, але i дзейнасць самога святара [7, с. 100]. З гэтага пункту гледжання пытанне рэлшйнай iерaрхii выглядае надзённа у пaлемiцы пам1ж праваслаунай i кaтaлiцкaй цэрквaмi XVII стагоддзя.
Прымаючы пад увагу самастойнасць праваслауна-кaтaлiцкaй пaлемiкi, нельга забываць, што пытанне рэлiгiйнaй iерaрхii з'яуляецца пстарычным i традыцыйным у духоуным жыцщ Белaрусi канца XVI - XVII стагоддзг Дадзеная тэма з'яуляецца адной з мaгiстрaльных i для пратэстанцкай лiтaрaтуры, як прыклад шматстаронкавы твор «Апалопя: то значыць абарона навуш прaудзiвaй» (Apologia wi§tsza, й iest: оЬгопа паик1 prawdziwey) [4] Марцша Крaвiцкaгa, выдадзеная у Втш у 1606 годзе. У той жа час гэ -та тэма складанай палемш пaмiж праваслаунай i унiяцкaй кaнфесiямi, дзе праваслауе цяжка адстойвала права на сваю уласную iерaрхiю i тут, безумоуна, адным з найбольш iстотных творау з'яуляецца «Веры-фжацыя нявшнасщ» ^епйсайа niewinnosci) [5].
«Rozmowa Bialocerkiewska» - пaлемiчны твор XVII стагоддзя, вышк дыспуту пaмiж Мiтрaпaлiтaм Чaрнiгaускiм 1анЫям Галятоусшм, i катал1цк1м святаром Адрыянам Пiкaрскiм, як1 адбыуся у прысут-нaсцi кароннага канцлера i шматлшага кaтaлiцкaгa духавенства. Характэрнай асабл1васцю дадзенай працы з'яуляецца сталасць аргументацьп бакоу. Як I. Галятоусш, так i А. Пiкaрскi aбaпiрaюццa на доугую п-сторыю рэлiгiйнaй аргументацып i у сщслым выглядзе свaiмi рэплiкaмi падводзяць своеасабл1вы вышк 100-гадовай рэлiгiйнaй пaлемiкi пам1ж прaвaслaунымi i кaтaлiкaмi.
ктотным фактам звароту да дадзенай працы, як прыкладу, на яюм можна разгледзець шырою пласт духоунага жыцця Беларуа XVII стагоддзя, таксама з'яуляецца малая вывучанасць дадзенай працы сярод сучаснай фшасофскай i рэлiгiязнaучaй супольнaсцi. Нягледзячы на тое, што «Rozmowa Bialocerkiewska» з'яуляецца вядомым творам Iaнiкiя Галятоускага, як1 часта згадваецца у бiблiягрaфiях рэлiгiйнaй пале-мiкi Белaрусi XVII стагоддзя, праз рэдкасць выдання i aдсутнaсцi позшх перадрукау заставауся да гэтага часу малавывучаным. Мiж тым дыспут мае выключнае значэнне для aнaлiзу тагачаснага духоунага жыцця, так як утрымл1вае усе лепшыя напрацоуш каталщкага i праваслаунага боку за 100 год пaлемiчнaй ак -тыунасщ на тэрыторш Белaрусi. Менaвiтa таму ён можа служыць выключным прыкладам псторш узаема-дачынення двух канфесш.
1ашкш Галятоусш (1620 - 1688) - вядомы праваслауны пaлемiст, атрымау адукацыю у Юева-Мaгiлянскiм калепуме, пaлемiзaвaу з кaтaлiцтвaм, яурэйствам, мусульманствам [8, с. 551 - 554]. Часта выкарыстоувау форму дыялогу для выкладання сва1х творау.
Адрыян Шкарсш (1615 - 1679) з'яуляуся вайсковым капеланам Стэфана Чарнецкага, таксама сакра-таром караля Яна Кaзiмiрa, а таксама Мiхaлa Корыбута Вiшнявецкaгa i Яна III Сабескага. Скончыу ка -лепум у Кал1шы, потым выкладау [1, с. 106 - 107]. Прыняу удзел у шэрагу войнау у якaсцi вайсковага капелана, але aсaблiвa зaпомнiлaся яго палемта у Белай Царкве з !ашшям Гaлятоускiм, якая была затса-на i надрукавана асобным творам.
«Rozmowa Biatocerkiewska» была выдадзена у 1663 годзе, гатычным шрыфтам у якасщ дадатку да "Скарбнщы потребной" [6], буйнага твора Iанiкiя Галятоускага, прысвечанага цудам Елецкай Божай Мацi. Кшга убачыла свет на афiцыйнай мове (польскай1, на якой i адбывауся дыспут у Белай царкве) i з'яуля-ецца адным з характэрных творау праваслауна-каталщкай палемiкi Беларусi XVII стагоддзя.
Сачыненне пабудавана у выглядзе дыялогу, дзе кожная рэплiка з'яуляецца аргументам, а наступ-ная контраргументам. Нягледзячы на тое, што аутарства працы належыць I. Галятоускаму, твор пабуда-ваны як аб'ектыунае спавешчанне з дыспуту. Размова паступова разгортваецца ад разбору тэалагiчнага пытання спадчыннасщ улады у хрысщянскай супольнасцi, i заканчаецца разглядам паглядау на уладка-ванне царквы, дзяржавы i магчымасщ аб'яднання памгж рознымi хрысцiянскiмi супольнасцям^ Мап-стральны напрамак дыспуту пралягае праз абмеркаванне кампетэнцыi Папы Рымскага i уладкавання цар-коунай iерархii. У сваю чаргу, ускосныя тэмы зачапляюць шматлiкiя тэалапчныя, сацыяльныя i духоу-ныя пытаннi тагачаснага жыцця.
Палемiка вакол старшынства Папы Рымскага фжсуецца на пытаннi магчымасцi старшынства ся-род патрыярхау. Цi можа адзш з патрыярхау быць главой над астатнiмi? У сваю чаргу, пытанне старшынства сярод патрыярхау наследуе пытанне старшынства мiж апосталаш. Цi можа адзiн апостал стар-шынстваваць над iншымi?
Бак1 прапаноуваюць два раунапрауныя аргументы: А. Шкарсш заяуляе, што "кал трон папы роу-ны тронам патрыярхау, як тады ён мог прызначаць iх i здымаць" [3, с. 2]. Шкарсш фжсуе вектар адзь нага пачатку, iншымi словамi, калi ёсць пэуная структура, то павiнен быць яе шраушк, як1 санкцыянуе кампетэнцьи. Контраргумент Галятоускага палягае у тым, што не сам Папа Рымсш прызначау i здымау патрыярхау, але склжау сiнод: "Не сам рабiу то, як уладар, якi мае суадносныя паунамоцтвы, але склi -кау сход" [3, с. 2]. Вектар праваслаунага духавенства скiраваны на калектыунае прыняцце кампетэн -цып, «саборнасць».
У дзвюх пазначаных пазщыях выяулены асноуны напрамак развiцця палемш: каталiцкi падыход цэнтралiзацыi i iерархiзацыi, i праваслауны - дэцэнтралiзацыi i раунапраунасцi (калектыунасцi). Так, А. Шкарсш уткае I. Галятоускага, што Папа старшынствавау на высоких сiнодах, на што I. Галятоусш зауважау, што старшынствавау не з нагоды царкоунага старшынства, але з нагоды старшынства Рымскай сталiцы, якая потым была перанесена у Канстанцiнопаль i права старшынства было перададзена туды. Iншымi словамi, любыя канатацыi, звязаныя з надзяленнем асаблiвай кампетэнцыяй асобнага чалавека на гэтым свеце, з'яуляюцца выключна фармальнымi. У сваю чаргу, такя фармальныя характарыстык1 мо-гуць дэнансавацца, альбо пераходзiць да iншых людзей. З пункту гледжання праваслауя канстантныя ду-хоуныя пазiцыi сыходзяць выключна з шшага свету, усё астатняе з'яуляецца палемiчным.
З iншага боку, пытанне фармальнасщ у разрэзе праваслауна-каталщкай палемiкi застаюцца не та-кiмi простымi. Як сцвярджае А. Шкарсш, улада Пятра была дадзена не ад царквы, а непасрэдна ад Хрыста: "Да Пятра мовщь: i ты некалi навяртаны сцвярджай братоу сваiх. Таму i папе не ад царквы, але ад Хрыста праз Пятра Святога дадзена старшынство i першае месца на сшодах" [3, с. 3]. 1ншыгш словам^ кампетэнцыi пантыфiка таксама сыходзяць непасрэдна з шшага свету.
М1ж тым падыход А. Шкарскага застаецца фармальным, бо I. Галятоусш у якасщ контраргумента звяртаецца у першую чаргу да духоунага досведу, а не да пошуку iерархiчных кампетэнцый у словах Хрыста. Так, адказваючы на зашд А. Пiкарскага, I. Галятоусш у шшым рэчышчы iнтэрпрэтуе словы Хрыста, а ме-навiта знаходзщь не iерархiчныя кампетэнцыi, але асаблiвыя стасунк1 з Богам: "Людзей верных сцвер-дзiць у мiласэрнасцi Босшм, каб упаушы у як1 грэх, не распачалi енк аб мшасэрнасщ Божым, але каб да Бога навяртал^ так за грэх свой папакутваючы, той iм грэх дараваны будзе" [3, с. 3]. Шшыгш словамi, любыя кампетэнцып, атрыманыя ад Бога, ёсць камгатэнцын унутранага духоунага жыцця, як1я у першую чаргу звязваюць дачыненнi чалавека i Бога, а не сцвярджаюць месца гэтага чалавека сярод шшых людзей.
Варта зрабiць iстотную заувагу, пытанне разыходжання асноуных хрысцiянскiх пастулатау у да-дзенай палемiцы адсутшчае. Палемiка разгортваецца вакол iнтэрпрэтацыi пастулатау, пры гэтым пытанне штэрпрэтацш апынаецца фармоушчыкам светапогляду сяброу канфесш. Адбываецца змяшчэнне змес-ту веры ад пастулатау да штэрпрэтацып. Так, i Галятоусш, i Пiкарскi прызнаюць старшынство Хрыста над хрысцiянскай супольнасцю i прымаюць яго за цара нябеснага, у той час як пытанне намесшка Хрыста на зямлi застаецца палемiчным. Адрыян Пiкарскi цытуе Хрыста для фшсацш месца Святога Пятра у нова-паусталай рэлшйнай арганiзацыi, хрысцiянскай царкве: "Ты ёсць Пётр i на гэтай апоры збудуеш касцёл мой" [3, с. 5]. Значыць менавiта святы Пётр з'яуляецца намесшкам Хрыста на зямл^ ён ёсць стваральнiк царквы Божай, а праз яго як спадкаемца рымскага патрыярха атрымлiвае уладу Папа Рымсш. Пры гэтым
1 Пераклад цытат з польскай мовы наш - Д. С.
улада ёсць неад'емнай часткай, ашрышчам i апорай на якой будуецца царква. Касцёл як аб'яднанне хры-сцiян фундуецца не агулам щкаунасцей, а кампетэнцыяй, якую надау Хрыстос святому Пятру, праз якога атрымау падобную кампетэнцыю Папа Рымсш. Менавiта праз гэты аргумент паустае контраргумент А. Пiкарскага да зашду у фармальнасцi улады пантыфiка, якую выказау I. Галятоусш. З пункту гледжан-ня каталiцтва улада даецца не з нагоды сталiцы Рымскай, а з нагоды сталiцы Пятровай.
Пытанне рэлiгiйнай iерархii наследуе пытанне iерархiчнасцi улады сярод апосталау. Калi рымск1 касцёл ясна сцвярджае, што улада належыць святому Пятру, ён старшынствуе у царкве, а значыць i сярод апосталау, то для праваслауных на старшынство апосталау юнуе зусiм шшы пагляд. Iанiкiй Галятоусш падае наступную аргументацыю. Па-першае, трэба разрознiваць панятк1: ёсць Пётр сам па сабе як чала-век, а ёсць яго вера. У ташм выпадку: "Не на Пятры то, не на чалавеку абяцау пан Хрыстос будаваць царкву, але на веры Пятровай" [3, c. 5]. У сваю чаргу, у гэтай веры ёсць амвал, як выражаецца у словах: "Ты ёсць Хрыстос сын Бога жывога" [3, c. 5]. Так як гэтыя словы павiнен падзяляць любы хрысцiянiн, то, значыць, Пётр менавiта гэтшм любым хрысцiянiнам i з'яуляецца. Галятоусш падае словы Пятра: "Да каго далучацца, цi да камення жывога, щ да людзей аб'яднаных, але тольк да Бога абранага i вечнага. I самi як жывое каменне будуйце дом Духоуны" [3, с. 5]. Адсюль любыя кампетэнцьп сыходзяць выключна ад Бога. Бог ёсць i духоуная, i фармальная дамiнанта стварэння рэлiгiйнай супольнасцi, i у гэтым выпадку для стварэння супольнасцi не маюць першаснага значэння кампетэнпш, атрыманыя з гэтага свету.
З прапанаванай хады аргументацыi вышкае яшчэ адно адрозненне у штэрпрэтацып памiж дзвюма канфесiямi: рымск1 касцёл надае большую iстотнасць фармальным канструкцыям, рэалiзаваным у рэчак-насцi, як то iерархiя, рэпрэзентаваная улада; праваслауе, у сваю чаргу, сх1ляецца у бок унутранага свету, унутранай веры, якая патрабуе менш фармальных атрыбутау. У гэтым рэчышчы больш зразумелай вы-глядае штэрпрэтацыя А. Шкарскага слоу Хрыста да Пятра: "Табе дам ключы каралеуства нябеснага/што абвясщш на зямлi/ то будзе i на Небе" [3, c. 5]. Для А. Шкарскага - пытанне кампетэнцып гэта пытанне iерархii, уладнага права рэпрэзентацш, пасольства свету нябеснага на зямлi, якое мае права нават на боль-шае, сцвярджаць на зямлi законы, як1я маюць сшу i на небе. Каталщтва пастулiруе не аднабаковы вектар кампетэнцып, як1 сыходзiць з таго свету i ск1раваны на гэты, але двухбаковасць стасункау. Менавiта дзя-куючы гэткай двухбаковасцi, iстотнага узроуню самастойнасщ Папы Рымскага ад Бога выкрышталiзоу-ваецца разуменне дамiнантнасцi улады, атрыманай у спадчыну ад святога Пятра. Для А. Шкарскага Пётр -гэта absalutus dominus (Абсалютнае першынство).
Для I. Галятоускага словы Хрыста маюць выключна шшае значэнне. Для праваслауя ключы ад царства нябеснага ёсць моц адпушчэння грахоу, якую маюць усе епiскапы. Пётр не ёсць absalutus dominus, ён раунапрауны сярод апосталау, дзе былi яшчэ Павел, Якуб, Пётр, яшх называлi слупамi ве -ры [3, c. 5 - 6]. У сваю чаргу, моц адпушчэння грахоу i ёсць той акалiчнасцю, якая тлумачыць, што ме-навгга зробленае на зямлi набывае моц на небе. Уласна у гэтай штэрпрэтацып хаваецца кампетэнцыя свя-тарства як шстытута, i гэтая кампетэнцыя усё адно мае аднабаковы вектар сшраваны са свету нябеснага.
Тонкая штэрпрэтацыя падзелу на духоунае i фармальнае жыццё царквы не аспрэчваецца нi ка-сцёлам, нi праваслауем, пры гэтым фармальная частка з'яуляецца потным аргументам. Так, А. Шкарсш Упiкае I. Галятоускага, што Хрыстос галава духоуны, а павiнен быць рэальны галава, як1 вырашае надзён-ныя праблемы царквы. I у гэтым сэнсе уся хрысцiянская супольнасць будзе без галавы, калi адрынуць уладу Папы Рымскага i Пятра, бо каталщтва ясна адасабляе духоуны свет ад матэрыяльнага. Менавiта праз падобнае разуменне легггышруюцца А. Шкарсшм кампетэнцш гэтага свету. Адсюль вышкае, што заявы I. Галятоускага аб уладзе над царквой Хрыста у гэтым свеце выглядаюць нерэлевантна. Пры тым iстотна, што тэза пра старшынство Хрыста у сусветнай царкве не аспрэчваецца.
Контраргумент I. Галятоускага заключаецца у канечнасцi Папы як чалавека. Калi боск1 i чалавечы пачатк у Хрыстосе неадасабляемыя, то Папа Рымсш з'яуляецца у першую чаргу чалавекам, як1 мае свой век. У гэтым сэнсе смерць пантыфша ёсць прыпыненне кампетэнцыi яго як духоунай асобы, а новыя кампетэнцыi надаюцца сiнодам. Таму калi памiраюць папы рымск1я, то касцёл можа юнаваць кольк1 год, месяцау цi тыдняу без яго улады [3, c. 8]. У сваю чаргу, калi пантыфiк абiраецца кардыналам^ а таксама к1руе царквой у шшых кра1нах праз кардыналау, яшя ёсць намеснiкамi намеснiка, то патрыярх1 ёсць на-меснiкамi Хрыста i к1руюць на месцах, i падначалены Хрыстосу, а не Папе.
Пытанне кравання падымае пытанне пражывання у канкрэтнай крайне. Для каталiцкай царквы ютот-на, каб Папа жыу асобна, у незалежнай кра1не, так як ён прызначае намеснiкау i з'яуляецца суверэнам. З ка-талщкага пункта погляду суверэн не можа жыць там, дзе ён сам знаходзвда пад уладай iншага манарха.
У сваю чаргу, для праваслауя пытанне пражывання патрыярхау не так ютотна, так як iх галава Хрыстос, i рэпрэзентацыя, iх кампетэнцыя сыходзяць з унутранага свету веры, а не фармальнага - улады. Канцлер, яш прысутшчае на дыспуце зауважае, што патрыярм усходняй царквы жывуць у мусульман-
сшх крашах. Дадзеная тэза з'яуляецца пстарычным абвiнавачваннем праваслауя каталiцкiм бокам, а так-сама з'яулялася нагодай для падобных абвшавачванняу з боку дзяржавы. Менавiта у здрадзе дзяржауным iнтарэсам былi абвшавачаны новапаусталыя праваслауныя iерархi, калi у 1620 годзе iерусалiмскi епiскап Тэафан, надзелены правам прысвячэння у рэлтйныя саны Канстанцiнопальскiм патрыярхам, таемна ад-навiу праваслауную iерархiю у тагачаснай Беларусi. Сам епiскап быу названы Турэцшм шпiкам (бо i Iерусалiм, i Канстанцiнопаль знаходзiлiся на тэрыторыi Турэцкай дзяржавы), а новыя iерархi - аб'ектамi уплыву Турэцкага цара [5, с. 283]
Галятоусш парыруе "Папы Рымск1я калiсьцi жылi пад уладай паганцау... Готау i Вандалау нявер-ных" [3, с. 8]. З праваслаунага пункту гледжання сюзерэниэт Папы Рымскага з'яуляецца пстарычным, а значыць не можа быць рэлтйнай канстантай. У сваю чаргу, вера у Хрыста безумоуна такой з'яуляецца. Калi Хрыстос, а не Папа шруе патрыярхам^ то менавiта ён пастыр над апосталамi i патрыярхамг Адсюль вынiкае контраргумент да закщу у раздробленасцi праваслауных цэрквау. Усходняя царква адзiна, бо Хрыстос яе галава. Шшыгш словамi, для усходняй царквы пытанне раздробленасцi хрысцiянства увогуле не уздымаецца, бо не можа быць раздробленай супольнасцi, на думку праваслауя, дзе ёсць адзш шраушк.
ГалятоУскi з нагоды Папы Рымскага кажа: "Калi адно цела мае дзве галавы, то з'яуляецца монстрам, так i царква, калi мае дзве галавы Хрыстоса i папы". Iншымi словамi, для праваслауя у каталiцтве ёсць два уладных цэнтры: Хрыстос i Папа Рымск! Дадзены пункт гледжання не супярэчыць паглядам каталiцтва, бо для каталщтва пантыфiк безумоуна з'яуляецца манархам. Тым не менш раз'яднанасць праваслауных цэрквау у вачах каталщтва набывае тую ж актуальнасць, як i падзел улады Хрыста i Папы Рымскага. Шкарсю упiкае Галятоускага, што пантыфш адзiн i адна царква пад яго пачаткам, у той час як праваслауных цэрквау чатыры i чатыры патрыярм выглядаюць больш вялiкiм монстрам у пытаннях ира-вання царквой [3, с. 9].
Штэрпрэтацыя заусёды сягае далей за базавыя пастулаты, набывае першасную вартасць, дае зразу-мець у канкрэтных жыццёвых каардынатах, што з'яуляецца монстрам, а што не. Як для каталщкага ка-сцёла, так i для праваслауных цэрквау пытанне адзшауладдзя не з'яуляецца пытаннем веры. Шкарсш пытаецца у Галятоускага, як1я юнуюць формы улады i Галятоусю адказвае у духу Арыстоцеля: манар-х1я, арыстакратыя i дэмакратыя [3, с. 17]. Як для А. Шкарскага, так i для I. Галятоускага астэма царквы -гэта манархiчная сiстэма; як для А. Шкарскага, так i для I. Галятоускага манархам з'яуляецца Хрыстос. Менавгга таму, для праваслауя чатыры патрыярм цалкам - спрыяльная сiтуацыя, так як улада iдзе не ад апосталау, а ад Хрыста, у той час як для каталщкага касцёла Хрыстос ёсць духоуны галава, а пантыфш -манарх царквы, фармальная структура рэпрэзентацыi Бога.
^тэрпрэтацыя уладных дачыненняу памiж апосталамi i адпаведна пам1ж патрыярхамi эксплiкуе ад-розненш м1ж канфесiямi у паглядзе на уладкаванне дзяржавы. Калi каталiцкi пагляд вiдавочна iмперскi: "Апостальская сталiца у Рыме таму папа рымскi ёсць галава царквы i над патрыярхамi вашымi" [3, с. 16], то праваслауе займае дэцэнтралiзацыйныя пазiцыi. Як сцвярджае I. Галятоусш, калi Хрыстос не зрабiу манархам Пятра над апосталам^ чаму Папа Рымск1 над царквой усёй быць павшен? Ён галава сваёй дыецэзп, як патрыярхi Канстанцiнопальскi, Александрыйск1, Анцiахiйскi i Iерусалiмскi у сва1х. Больш за тое, апостал Пётр як галава Рымскай дыецэзii праз свой апостальск1 статус не з'яуляецца ушкальным, "Бо у Канстанцiнопалi патрыярхам быу першым апостал Андрэй, у Александрыi - апостал Евангелют Мацей, у Анцiахii - апостал Пётр, яш потым быу патрыярхам у Рыме. У Iерусалiме патрыярхам быу апостал Якуб" [3, с. 16]. У сваю чаргу, падобная адасобленасць цэрквау цалкам лептыЕшраваная калек-тыунай кампетэнцыяй сiнодаУ, дзе збiраюцца кiраунiкi усiх цэрквау.
Каталщтва надае асаблiвую вартасць адзiнауладдзю, бо Хрыстос ёсць адзш уладар, i яго рэпрэзен-тацыя павiнна мець усю уладу над царквой. Мiж тым праваслауе, у асобе I. Галятоускага, акцэнтуе увагу на сшадальнасщ Менавiта на сiнодах, калегiяльна прымаюцца найбольш адказныя рашэннi, бо Хрыстос на небе, а тут только яго намеснЫ.
Пытанне намеснiкау Хрыста таксама ушраецца у пытанне кампетэнцып. Пiкарскi прамауляе: "Якуб сталiцу у Iерусалiме атрымау, але Пётр усяго свету" [3, с. 4]. Адсюль юрысдыкцыя патрыярхау сягае не далей за iх дыецэзiю, у сваю чаргу Рымси першасвятар як спадкаемца Пятровай улады мае сусветную дыецэзш. "Нельга рауняць апостала Якуба i апостала Пятра. Але мусiш яго вышэйшым прызнаць i пры-знаць, што ён падначалены Пятру заставауся [3, с. 4]", таксама як шшыя апосталы падначалены Пятру, так i патрыярм падначалены Папе Рымскаму.
Праблемнае поле палемiкi вакол рэлтйнай iерархii апынаецца прынцыповым не только у галiне арганiзацыi царквы, але i веравучэння. Калi веравучэнне сцвярджае, што iерархiя павiнна быць выбуда-вана ад аднаго уладнага цэнтра, то шшыя рэлтйныя арганiзацыi, дзе падобнага цэнтра няма, альбо уся iерархiя знаходзiцца па-за законам i ёсць только асобныя святары, з'яуляецца, ташм чынам, нелегiтымнай
i з духоунага гледзшча. Тады фармальныя структуры, як то iерaрхiя робяцца асноуным! элементaмi ве-равучэння, як1я марк1руюць кропк1 адрозненняу памгж кaнфесiямi, а рэлiгiйнaя штэрпрэтацыя робщца асноуным iнструментaм такога марк1равання.
Фармальныя структуры прашкаюць у веравучэнне, а веравучэнне у фармальныя структуры. Гэты aмбiвaлентны працэс робiццa часткай веры, з яе бяруць аргументацыю i натхненне пaлемiсты. На закды А. Шкарскага, што Папа ёсць манархам над царквой, I. Галятоуск уткае кaтaлiцтвa не только у заган-нaсцi такога погляду у фармальным ключы, але у першую чаргу у ключы веры: "Як гневауся Бог на iзрaiльцянaу, што яны адрынуушы Бога, караля свайго, чалавека сабе aбрaлi за караля i гаспадара, так i на рымлянау гневауся Бог, што адрынуушы Хрыста Бога, караля i гаспадара, aбрaлi сабе папу, чалавека канечнага за гаспадара i за манарха" [3, а 16]. Адсюль для праваслауя рэпрэзентацыя можа iснaвaць тольш да таго часу, пакуль не пачынае падмяняць рэпрэзентаваную структуру. Рознiцa пашж кaтaлiцкiм i праваслауным падыходам з колькаснай (да якой ступенi Папа только нaмеснiк Хрыста i у якой ступенi Папа кампетэнтная адзшка сам па сабе) перaходзiць у якасную (Папа як манарх, якога aбрaлi замест Бога, як вяртанне сюжэта пра Iзрaiльцян, як1я папрасш Бога прызначыць !м кiрaунiкa над !м!).
Вынiкaм дыспуту А. Шкарскага i I. Галятоускага з неабходнасцю з'яуляюцца умовы i aсaблiвaсцi зaмiрэння i аб'яднання хрысщянсшх цэрквау тагачаснай Белaрусi. Пытанне iснaвaння разнастайных дэ-нaмiнaцый у Хрысцiянстве - гэта таксама пытанне рэлшйнай iнтэрпрэтaцыi. Разнастайнасць дэнамша-цый можа iснaвaць только у рэчышчы дыспуту аб аб'яднанш хрысщянсшх кaнфесiй. Пераадоленне рэ-лшйнага расколу змяшчаецца у зaмiрэннi памгж рaзнaстaйнымi штэрпрэтацыям! хрысцiянскaгa вучэння. Менавгга таму для I. Галятоускага пытанне рэлшйнага зaмiрэння - гэта пытанне суюнавання розных кан-фесiй, а не уз'яднання адной падзеленай рэлшйнай структуры, як прапаноувае А. Шкарсш. Наступныя аргументы як мага лепей пацвярджаюць гэтую тэзу.
Пiкaрскi заяуляе: "Але ж вы з нам! агульную царкву пaвiнны мець, бо Хрыстос казау: "Будзе адна аучарня ! адзш пастар" [3, а 18]. Дадзеная тэза ёсць пралогам да больш ютотнага аргумента, як тычыцца уз'яднання хрысщянсшх цэрквау на Фларэнтыйсшм саборы: "На Фларэнтыйск1м саборы ваш мирапал1т Юеусш ушяю з касцёлам рымск1м прыняу" [3, а 18]. I сапрауды, на Фларэнтыйсшм саборы был! падт-саны ютотныя экумешчныя дакументы, был1 развязаны рэлшйныя пытант ! прыняты за неютотныя дагма-тычныя супярэчнасщ. У сваю чаргу, Фларэнтыйск сабор меу давол! цьмяныя наступствы, бо далей за падтсанне дакументау справа не пайшла. Галятоуск прамауляе: "Iсiдaр, мирапалгт Юеусш, але па вяр-танш не прынял! ш яго, ш ягоную ушю" [3, c. 18]. Спуацыя з Берасцейскай ушяй набывае акурат па-добныя канатацып, таму пытанне уз'яднання цэрквау, гэта пытанне не саборау, дзе разб!раюцца рэлшй-ныя дагматы, а пытанне м!рнага суюнавання разнастайных канфесш.
Прымаючы пад увагу усё перал1чанае можна зраб!ць шэраг вышкау адносна месца ! рол1 праваслауна-каталщкай палемш у духоуным ! рэлшйным жыцщ Беларуа XVII стагоддзя. Варта сказаць, што праз рэлшйную палемшу адбывалася фармал!зацыя канфеаяу. Менавгга у палемщы вынаходзяцца падабен-ства ! адрозненш пам!ж канфеаям!, канфеси бл1жэй знаёмяцца адна з адной, пачынаюць разумець рэль гшную аргументацыю ! крынщы кампетэнцып свае ! чужыя. Праз палемшу адбываецца фшсацыя, марш-раванне адрозненняу, а праз адрозненш, !х тэрпрэтацыю выкрыштал!зоуваецца канфес!я з неаднароднай хрысщянскай супольнасщ шляхам засваення згаданых штэрпрэтацый у веравучэнне.
Па-другое, праз палем!ку, праз узаемныя прэтэнзп ! контраргументы выбудоуваецца структура ды-ялогу памгж канфеаямг Вызначэнне адрозненняу адбываецца праз камушкацыю ! магло адбыцца тольш у адным культурным камушкацыйным пол!. Дыскус!я адбывалася у адным культурным асяродку, бак1 разумел! свае ! чужыя кампетэнцыи, хаду аргументацып ! выкарыстоувал! бл1зк1я аргументы. Iншымi сло -вам!, рэлшйная палемша была своеасабл!вым камушкацыйным фактарам не тольш канфес!янал1зацы!, але ! узаемаюнавання канфесш на адной тэрыторыг Як ужо было сказана вышэй, дзякуючы гэтай камушка-цш фарм!равалася не тольш выбудова сябе, але ! выбудова шшага у светапоглядзе праваслауя ! катал1цтва.
Па-трэцяе, праваслауна-каталщкая палемша, нягледзячы на тое, што спрыяла разрозненню дзвюх хрысщянсшх канфесш, але адбывалася у экумешчным рэчышчы. Аб'яднанне хрысщянсшх цэрквау было базюам ! глебай рэлшйнай палемш на тэрыторы! тагачаснай Беларуа. Менав!та дыспут аб формах ! метадах су!снавання розных рэлшйных арган!зацый у межах агульнай хрысщянскай супольнасц! стау т^1м урадл1в^1м полем, якое не проста спрыяла дыялогу пам1ж дзвюма канфес!ям!, але ! наупрост пры-мушала уступаць у камушкацыю супрацьлеглыя бак1.
ЛIТАРАТУРА
1. BiЫюgrafia Literatury Polskiej - Nowy Korbut. Т. 3: Pismiennictwo Staropolskie. - Warszawa: Pцnstwowy Instytut Wydawniczy, 1965. - 586 s.
2. Chodynicki, K. Kosciol prawoslawny a Rzeczpospolita Polska. Zarys historyczny 1370 - 1632 / K. Chodynicki. -Warszawa, 1934 Orthdruk 2005. - 610 s.
3. Galatowski, J. Rozmowa Bialocerkiewska. Wielebnego Oyca Ioaniciusza Galatowskiego Ordinis S. Basilii Magni, Rectora Kiiowskiego z Wielebnym Xiçdzem Hadrianem Piekarskim Societatis Iezu Kaznodziei^. Iego K. Msci. De hierarchia Ecclesiae. v Naywyzszego Kanclerza Koronnego w Gospodzie miana. y od niektorych z Rycerstwa Katholickiey Wiary z pilnosci^. tam sluchana y notowana, potym zas porz^dnie przepisana y wydrukowana / J. Galatowski. - Kijow, 1663. - 19 s.
4. Krowicki, M. Apologia wiçtsza, to iest: obrona nauki prawdziwey / M. Krowicki. - Wilno. 1604. - 288 s.
5. Verificatia niewinnisci: Y omylnych po wazytkiey Litwie y Bialey Rusi rozsianych, zywot y uczciwe cnego Narodu Ruskiego o upad przyptawic zrz^dzonych nowin, pod milosciw^. Pansk^. y Oycowsk^. nawyzszey y pierwszey po Panu Bodu narodu tego zacnego zwierzchnosci, y brzegu wszelkiey sptrawiedliwosci obronç, poddane chrzescianskie uprz^tnienie // Архив Юго-Западной России: в 2 ч. - KieB, 1887. - Ч. 1. Т. 7. -С. 279 - 344.
6. Галятовский, И. Скарбница потребная и пожитечная всему свету / И. Галятовский. - Новгород-Северский, 1676. - 28 л.
7. Плохш, С. Наливайкова вiра: Козаки та релшя ранньомодернш Украине: пер. з англ. / С. Плохш. -Киев, 2005. - 496 с.
8. Яскeвiч, А. 1аншй Галятоусш / А. Яскeвiч // Старажытная беларуская лтгаратура (XII - XVII стст.) / уклад, прадм., камент. I. Саверчанш. - Мiнск: Kнiгазбор, 2007. - 608 c.
nacmyniy 01.11.2013
THE SENSE OF THE HIERARCHIC ISSUE IN XVII CENTURY IN ORTHODOX AND CATHOLICS POLEMIC ON EXAMPLE OF IOANNIKIJ GALATOWSKI AND ADRIAN PIKARSKI DEBATES "ROZMOWA BIALOCERKIEWSKA»
D. SMALIAKOU
The article deals with debates between Ianikij Galatowski and Adrian Pikarski. It proposes the understanding of connotations connected with debates on hierarchy in Orthodox and Catholics polemic in XVII cent. Belarus. The article analyzes the arguments of each side, the place and role of the arguments in historical background of Belarus. The article investigates the question of Pope of Rome priority in Christian community as a key moment of religious polemics between Catholics and Orthodox. The article explains the place of the arguments in religious and spiritual live of XVII cent. Belarus. The article proposes the view on religion polemics as part of the dialogue around the process of Christian churches unification.
