Научная статья на тему 'Ўсмирларни спорт мусобақаларига тайёрлашнинг жисмоний ва психологик асослари'

Ўсмирларни спорт мусобақаларига тайёрлашнинг жисмоний ва психологик асослари Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

CC BY
321
49
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Ўсмирлик даври / спорт мусобақалари / чидамлилик / ирода / қатъият / рухий далда. / Adolescence / sport competitions / endurance / willpower / determination / spiritual support

Аннотация научной статьи по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям, автор научной работы — Турдиев Адхамжон Хусанбоевич

мақолада ўсмирларни спорт мусобакаларига тайёрлашнинг жисмоний ва психологик жихатлари кенг ёритиб берилган. Шунингдек ўсмир шахсини жисмоний шаклланишида иродавий сифатларни ахамиятига хам кенг урғу берилган

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

PHYSICAL AND PSYCHOLOGICAL BASIS OF PREPARATION OF TEENAGERS FOR SPORTS COMPETITIONS

The article widely covers the physical and psychological aspects of preparing the teenagers for sport competitions. Also, the importance of willpower qualities in the physical formation of the teenage personality is stressed strongly

Текст научной работы на тему «Ўсмирларни спорт мусобақаларига тайёрлашнинг жисмоний ва психологик асослари»

УСМИРЛАРНИ СПОРТ МУСОБАЦАЛАРИГА ТАЙЁРЛАШНИНГ ЖИСМОНИЙ ВА ПСИХОЛОГИК АСОСЛАРИ

Турдиев Адхамжон Хусанбоевич Наманган шахар 29-умумтаълим мактаби

Аннотация: мацолада усмирларни спорт мусобакаларига тайёрлашнинг жисмоний ва психологик жихатлари кенг ёритиб берилган. Шунингдек усмир шахсини жисмоний шаклланишида иродавий сифатларни ахамиятига хам кенг урзу берилган

Калит сузлар: Усмирлик даври, спорт мусобацалари, чидамлилик,ирода, цатъият, рухий далда.

PHYSICAL AND PSYCHOLOGICAL BASIS OF PREPARATION OF TEENAGERS FOR SPORTS COMPETITIONS

Turdiev Adxamjon Xusanboevich Namangan city, School #29

Abstract: The article widely covers the physical and psychological aspects of preparing the teenagers for sport competitions. Also, the importance of willpower qualities in the physical formation of the teenage personality is stressed strongly.

Key words: Adolescence, sport competitions, endurance, willpower, determination, spiritual support.

Жисмоний тарбия ва спортни ривожланиши мустакил Узбекистоннинг энг мухим давлат дастури -соглом авлодни тарбиялаш дастурининг таркибий кисмига айланди.Хозирги даврда энг мухим муаммолардан бири уз сохасида билимдон, янги педагогик технологиялари билан куролланган педагогик кадрларни тайёрлаш. Ёш авлодни хар томонлама тарбиялашнинг илмий услублари асослашда, уларни хар томонлама ривожлантириш ва таълим беришда шу жумладан жисмоний тарбия сохасида хам психологик хизмат мухим урин тутади.

Хрзирги кунда ёшларда миллий онг, миллий мафкура, узига хос миллий гурур, миллий тафаккур ва ифтихорни тарбиялаш борасида Республикамизда жуда куплаб ишлар амалга оширилмокда. Узбекистон Республикаси Олий Мажлиси 1Х сессиясида таълим ва тарбия тизимини тубдан узгартириш, уни янги замон талаб даражасига кутариш, баркамол авлодни тарбиялаш йуналишлари белгилаб берилди. Бу бизнинг бугунги кунда олдимизга куйган

буюк максадларимизга, эзгу ниятларимизга, жамиятимизнинг янгиланишниши, хаётимизнинг тараккиёти ва истикболи учун амалга ошираётган ислохотларимизга, замон талабларига жавоб берадиган юкори малакали, онгли, мустакил иродали мутахассис кадрлар тайёрлаш муаммоси билан чамбарчас богликдир.

Хрзирги кунда давлатимиз, жисмоний маданият укитувчилари ва тренирлар олдига янада мураккаб вазифаларни куймокда. Бу хам булса, спортчиларнинг рухиятини узгартириш, узбек спортини жахондаги энг тараккий этган спортлар каторига кутариш, мутахассислар ва спортчилар онгида спорт психологиясини шакллантириш, Республикамиз спортчилари рухиятида урнашиб колган собик тоталитар тизим даври психологик тушунчаларига бархам бериш, уларда жисмоний тарбия ва спорт психологиясининг мухим элементлари булган фаоллик, мехнатсеварлик, иродавийлик, узини тута билишлик, мустакиллик, чидамлилик, эпчиллик, матонатлилик, шунингдек, уз хатти-харакати учун жавобгардлик хиссини устириш, кенг даражада фикрлаш кабиларни шакллантиришнинг психологик механизмларини ишлаб чикиш зарур. Республикамизда юз бераётган ижтимоий-иктисодий янгиланишлар, шунингдек, жисмоний тарбия ва спортнинг ривожланиши спорт психологияси сохасига хам тааллуклидир.

Усмирлик инсоннинг балогатга етиши даври булиб, узига хос анатомик-физиологик ва ижтимоий-психологик узгаришлар туфайли камолотнинг бошка погоналаридан кескин фаркланади. Усмир организмида руй берадиган биологик узгаришлар ва шахсий "Мен"даги янгиланишлар натижасида унинг рухий оламида туб бурилишлар юзага келади. Усмир ёшларда жисмоний тарбия муаммоларини ижобий хал этишда иродани шакллантиришнинг ахамияти жуда каттадир. Бу масалани кучли таассурот колдирарли даражада хал этиш учун ирода психологик конуниятларининг ривожланиш томонларини хисобга олиш зарур. Ирода укувчиларнинг кийинчиликларини енгиш жараёнида шаклланиб боради. Бу укувчиларнинг укув режасини узлаштиришида турли хил жисмоний машкларни бажаришда хамда ташки ва ички кийинчиликларни енгишида вужудга келади. Аралаш услублардан фойдаланиб, иродавий сифатларни тарбиялашда ички кийинчиликларни енгиб утишни хисобга олиш лозим. Жисмоний маданият дарсида ички ва ички кийинчиликларини бартараф этиш укув материаллари характерига режадаги меъёр талабларига хамда укувчиларнинг индивидуал хусусиятларига караб белгиланади. Куп холларда V-VII синфларда жисмоний куч сифатларининг пастривожланганлиги, у ёки бу машкларни бажаришда узига ишончнинг йуклиги, жарохат олишдан куркиш холати, уялиш умуман жисмоний маданият

дарсига салбий муносабатда булиш кабилар умумий кизикишнинг пасайиб кетишига олиб келади.

Мактабда ташкил этилган кизикарли жисмоний маданият дарси усмирларда ижобий иродавий сифатларни шакллантиради. Худди шунингдек, хар бир дарсда бажариладиган махсус жисмоний машклар, укувчиларнинг иродавий фаолликларини устиришга кучли таъсир этади. Масалан, укувчиларда мустакил фикрлашни устириш учун улар билан биргаликда бир гурух мускулларни устирувчи машклар уйлаб топиш, шулардан енгил ва огир машкларни танлаб олиш ва биргаликда бажариш, дарснинг асосий кисмида бир неча машкларни таккослаш кабилан жуда мухимдир. Укувчиларда чидамлиликни устириш максадида машкларни юкори махорат билан бажариш, баъзи бир машкларни максимал даражада бажариш, киска вакт ичида аник курсаткичларга эришиш кийин шароитларда машкларни юкори техник ва тактик махорат билан алмаштириб, баландликка сакраш, карама-карши томондан чопиб келиб сакраш, вазиятни кийинлаштириб сакраш машкларини такрор-такрор бажариш.

Иродавий сифатларни вужудга келтириш максадида, жисмоний маданият дарсида укувчиларнинг бор кучини сарф килиш асосида уз-узини иродавий мажбурлашга ургатиш. Иродавий куч услубини ташки ва ичик турларга ажратиш мумкин:

-укувчининг сезги органларига таъсир этиб турган ташки ходисасига ва кузговчиларга боглик булади;

-иродавий куч укувчининг узидаги мавжуд булган узининг йуналишлари асосида пайдо булади.

Укитувчи мактабда, укувчиларда иродавий чидамлиликни тарбиялашда куйидаги услублардан фойдаланишни тавсия киламиз: уйга берилган машкларни талаб килиш, уз кучига ишонтириш, тугри бажарган машкларни бахолаш, мажбурлаш, мусобокалашиш, макташ, айникса усмир ёшдаги болаларга уз-узини рагбатлантириш, кийин машкларни мустакил бажартиришга ургатиш, узига-узи таъсир этиш, уз-узини хурсанд килиш, узига-узи буйрук бериш услубларидан фойдаланиш кенг самара курситиши билан эътиборга моликдир.

Спортчи характерининг ривожланиши унинг фаол спорт фаолияти жараёнида хамда спортчининг жисмоний машк харакатларига боглик равишда содир булади. Спорт фаолияти жараёнида спортчиларга хос булган характер хислатлари нихоятда хилма - хил булади ва хар бир характер хислати спортчи психикасининг хамма томонлари билан боглик булади. У спортчининг бутун харакатларида, феъл - атворида такрорланиб туради. Шу билан бирга, характернинг айрим хислатлари спортчи психикасининг бирор сохасида,

айникса, равшан намоён булади. Масалан, спортчининг узига булган талабчанлиги, танкидий караши, фахми, фаросати, кузатувчанлиги, хушёрлиги сингари характер хислатлари спортчининг аклий ва спорт фаолиятида яккол сезилиб туради. Спортчидаги кувноклик, мехрибонлик, спортдаги хар кандай адолатсизлик ва нохакликларга нисбатан сезгирлик сингари сифатлари купрок спортчининг хиссиётларида уз аксини топади. Спортчиларда иродалилик, галабага интилувчанлик, эпчиллик, узини тута билишлик, чидамлилик каби сифатларнинг шаклланишида спорт машгулотларининг ахамияти катта. Шу маънода спортчига хос характер, хислатлар спорт фаолиятида аста - секин вужудга кела бориб, кейинчалик бу хислатлар унинг доимий характерга айланади. Масалан, иродавий сифатлари яхши такомиллашган спортчилар мусобокаларда юкори натижаларга эришади. Бу спортчининг хам иродали, хам жисмонан мустахкам характерга эга эканлигидан далолат беради. Аммо унинг баркарор характер хислатлари, ижобий ахлокий ва иродавий сифатлари спорт машгулотлари ва мусобокаларда, таълим ва тарбия жараёнида мехнатда шаклланиб боради.

Баъзи бир спортчилар характернинг салбий хусусиятларидан бири -идорасининг бушлиги ёки характерининг заифлиги туфайли арзимайдиган тусик ва камчиликларни хам енга олмайди. Бундай спортчилар куркок, журъатсиз булиб, озгина кийинчилик ёки муваффакиятсизликка дуч келсалар, узларининг килаётган машкларини маълум бир муддатгача тухтатиб куядилар, уз карорларини узгартиради, кузлаган максадларидан воз кечиш учун хам тайёр булади. Улар спорт фаолиятини талаб килган даражада сабот, сабр - токат, матонат ва чидам курсата олмайдилар. Бундай спортчиларнинг юраксиз, дангаса, «кунгили буш» буладилар. Бундай спортчиларнинг хатти-харакатларини, одатда узларидан кура купрок шароит идора килади. Бундай характерли спортчилар умидсизликка мойил булиб, спорт турларини тез - тез узгартириб турадилар, лекин бирорта спорт туридан яхши курсатгичларга эриша олмайди, чунки иродасизлик ва катъиятсизлик киладилар. Улар хамма вакт, хамма ерда хам спортчиларда факат салбий, ёмон томоннигина курадилар. Улар узларидан барча шахсий камчиликларга мураббийлар айбдор деб хисоблайдилар. Бундай характерли спортчилар бепарво, кунгилчанликка мойил булади. Мураббийлар бундай характер хислатларига эга булган спортчилар билан алохида тарбиявий ишлар олиб бориши ва спортчининг хатти-харакатларидаги ярамас киликларни йукотиш, аксинча уларда ижобий, фойдали одатларни мустахкамлашга ёрдам берадиган воситаларни излаб топишлари лозим.

Фойдаланилган адабиётлар

1. Баротов Ш.Р. Болангизни рухий зурикишдан асранг. «Сихат саломатлик» журнали. Тошкент, 1997 йил, 2 сон 27 - бет.

2. Баротов Ш.Р. «Натижага йуналтирилган тарбия технологик ёндашувнинг рухий жихатлари» Узбекистон ва хорижий давлатлар ёшлари ва усмирларини узбек курашига ургатишнинг долзарб муаммолари мавзусидаги республика илмий-амалий анжумани материаллари. Бухоро 2006 йил, 70-73 бетлар.

3. Исмоилов.Р, Шоломицкий.Ю. Узбекистонда физкультура тарихи. Тошкент Укитувчи, 1969, 6-12-бетлар.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.