CC BY
30
УДК 8Т1 Н.Р.ШАМСИДДИНОВА
ББК 83.3(0)4
ВАЧХИ МУШОБИХАТИ ТАЗКИРАИ «ШОМИ ГАРИБОН» - И НАРОИН ШАФИЦ БО ТАЗКИРАИ «САРВИ ОЗОД»-И ОЗОДИ БАЛГИРОМИ
Вожа^ои калиди: тазкира, «Шоми гарибон», Нароин Шафщ, «Сарви Озод», Озоди Балгиромй, адабиёти форсизабони %инд, шоирони му^оцири Хинд.
Тазкиранависии форсй дар таърихи беш аз хафтсадсолаи худ тазкирахои муътабаре чун «Лубоб-ул-албоб» (XIII), «Тазкират-уш-шуаро» (XV), «Тухфаи Сомй» (XVI), «Музаккир-ул-асхоб» (XVI), «Арафот-ул-ошикин» (XVII), «Майхона» (XVIII) ва амсоли инхоро руи кор овард, ки барои шинохти шахсияту осор ва афкори шоирон макоми махсус доранд. Умуман, тазкирахо барои махфуз мондани номи чандин хазор шоиру адиби камшинохтаи адабиёти форсй-точикй ва шинохти фазои шеъру махаки тахкику баходихй ба сабку созишхои суханварон хдмчун сарчашмаи дасти аввал муаррифй шудаанд. Дар ин миён тазкирахои хусусй, ки бештар дар махдудаи як замон ё минтака чавлон мезананд, сахми калон доранд. Зеро дар ин навъи тазкира, ки муаллиф махдуд несту шуароро мустакиман мешиносад, равише равшантар зимни ахволу осори онон анчом медихад. Ё алокадри хол аз дигар кутуби тазкира маълумот чамъ меоварад.
Тазкираи «Шоми гарибон»-и Нароин Лачхмй Шафик низ аз зумраи чунин тазкирах,ост, ки рочеъ ба шуарои мухочири ба Шибхи к;ора воридгардида маълумот медихад. Агарчи ин равиши тазкиранависй пеш аз Нароин Лачхмй Шафик собика надошт (яъне тазкирахои хусусй бештар шоирони як минтака ё як замонро дар бар мегиранд, аммо «Шоми гарибон» шоирони мухочири Х,индустонро фаро гирифтааст), барои анчоми он замина лозим буд. Тазкираи «Сарви Озод»-и Fуломалихони Балгиромй, ки дар макоми устоду рахнамо барои муаллифи тазкираи «Шоми гарибон» карор дошт, аз мухимтарин сарчашмахои Шафик дар иншои тазкираи мазбур аст. Чунончи, «Сарви Озод» аслан боби дуюми китоби «Маосир-ул-киром фи таърихи Балгиром» буда, шархи холи 143 шоирро муштамил аст, ки хамагй 30 шоири он аз хоки Балгироманд. Хол он ки муаллиф аз тадвини ин китоб касди онро дошта, ки онро рочеъ ба шуарову удабову фузалову урафои Балгиром тахсис дихад. Ба ин нукта Алиризо Накавй хам ишора намуда, ба риштаи кайд кашидааст, ки аз 143 шоири ин боб (Сарви Озод.-Н.Ш.) 113 нафар ё мухочиронанд ё шуароеанд, ки дар манотики гуногуни Хинд мутаваллид шудаанд(1, 384). Махз хамин вижагии «Сарви Озод» ангезаи таълифи тазкирахои «Шоми гарибон» ва «Гули раъно» гардидааст. Ба он манзур, ки ду тазкираи мазкур аз ду чихат як навъ такмилае бар тазкираи «Сарви Озод»-и Миргуломалихони Озоданд. Чунончи, «Шоми гарибон» ба шуарои мухочири Хинд ва «Гули раъно» ба шуарои дар ин хитта нашъунамоёфта ихтисос дорад.
Мухимтарин омили таъсири хасоиси тазкиранависии Миргуломалихони Озод ба шогирду пайрави содикаш Нароин Лачхмй Шафик дар ахзу чамъоварии маълумот мушохида мешавад. Яъне, Шафик дар мавриди бештарин дакиккорихои худ оид ба касбу кор, номи пурра, замони таваллуд, мушаххасоти мавлид ва сафархо, солхои таълифи ин ё он асар, ахди зисти шуаро ва амсоли ин Тазкираи «Сарви Озод»-ро хамчун манбаи мухим ва обишхури афкору баёни андеша карор додааст.
Муаллифи «Шоми гарибон» дар шархи холи такрибан 7 шоир мустакиман бар ахзи маълумот аз тазкираи «Сарви Озод» ишора мекунад. Масалан, зимни баёни шархи холи Муршиди Бирувчирдй бахши умдаи маълумоти Шафикро иктибоси у аз «Сарви Озод» ташкил медихад: «Муршиди бисёр хушталош ва хаёли нозуктарош аст. Мир Озод дар «Сарви Озод» мефармояд: «Миртакии Авхадии Исфароинй-сохиби тазкираи «Арафот» гуяд: -Мулхаси каломаш ин ки Муршид вакте, ки аз Бирувчир(д) ба Сифохон омад, ба сухбати
эшон мукаррар расидам. Аз он чо ба Шероз рафта, муддате сайр кард ва чун ба мулки Синд афтод, сухбати у бо Мирзо Fозй баромад ва тараккиёт намуду «Муршидхон» хитоб ёфт ва чун Мирзо Fозй дар ^андахор чуръаи шаходат чашид, иродаи даргохи Чдхонгирподшох намуд. Ва дар аснои тахрири ин маколот ба Агра омад. Чанд руз уро дарёфтам, пас ба Ачмир рафта, ба урдуи Чдхонгир восил шуд ва ба мулозимати султонй мушарраф гардид». То ин чо хулосаи каломи «Арафот» аст» (2, 242).
Мухимтарин хасисаи таъсирпазирии Шафик аз Озоди Балгиромй ва сабки баёни у дар тафсилоти баён мушохида мешавад. Чунончи дар тазкираи «Шоми гарибон» шархи холи аксар шуаро бо чанд чумлаи мушаххас ифода ёфтаанд ва мавкее, ки тазкиранигор бар тафсилбаёнй рох додааст, хатман яке аз ду иллатро дошта: Яке он, ки у бар дигар манбаъ назар карда, дигар он ки макоми маънавии шоири мавриди баррасй дар чахони андешаи муаллиф ба хадде бузург аст. Як вижаи таъсирбахшии Шафик аз тазкираи «Сарви Озод» дар он аст, ки у бештар дар шархи холи шуарои маъруф аз он бахра бардоштааст, зеро дар мавриди шуарое, ки иштихори зиёд надоштанд, маълумоти муъчаз меоварад. Масалан, рочеъ ба шоири шинохта, яке аз бузургтарин намояндагони сабки хиндй Назирии Нишопурй Миргуломалй Озод чунин гуфта: «Сухани сарсабзаш назири фирузаи Нишопур аст...
Мавлоно Назирй фирузавор аз Нишопур баромада, дар Х,индустон ба юмни чавхаршиносии Хони Хонон номе баровард... Эхроми Х,арамайни мухтарамайн барбаст...
Вакте Чдхонгирподшох китобаи (катиба. -Н.Ш.) иморате фармуд, Мавлоно газале гуфта, ба арз расонид, ки матлааш ин аст:
Ин хоки дарат сандали саргашта саронро, Бодо мижа чоруби рахат точваронро (4, 242).
Подшох дар чоиза кариб се хазор бегх,а замин инъом фармуд» (2, 56).
Шафик хам бо каме тафсилот шархи холи уро чунин баён карда: «Назирии Нишопурй назираи ноёб аст ва харфи сабзаш фирузаи хушоб. Аз диёри худ ба Х,инд омад ва ба юмни давлати Хони Хонон сармояи рафох куллй ба хам расонид. Баъд аз муддате эхроми харамайни мукрамайн барбаст... Ва фй хасби-л-амри Чдхонгирподшох барои китобаи иморате газале гуфт, ки матлааш ин аст. (4, 269) ва байти наклнамудаи Миргуломалихонро зикр менамояд. Шафик таъкиди подоши шохро низ фаромуш намесозад: «Подшох дар чоизаи он кариб се хазор бегх,а замин ба тарики мадади маош ба у инъом фармуд» (4, 269).
Х,амин тарик, Нароин Шафик зимни шархи холи иддаи азими шуаро, ба мисли Назирй, Зухурй, Урфй, Малик ^умй, Навъии Хабушонй, Мир Санчари Кошонй, Шопури Техронй, Мир Ризои Дониш, Сайёдй, Холис ва дигарон тазкираи «Сарви Озод»-ро хамчун сарчашмаи маънавии худ карор додааст. Аз иктибосоти боло, ки нигоранда ба таври мухтасар накл кард, чанд чихати монандй ва тафовути ду тазкираи мавриди таваччух мушохида мешавад:
1. Зикри васфи шуаро. Вачхи шабохати ду тазкира бештар дар огоз хангоми васф кардани шуаро дида мешавад. Шафик хам ба пайравй аз устоди худ бархе шуарои номиро васф намуда ва, хатто, хангоми ин сифатчинй аз калимоти мустаъмали Озод бахрахо чустааст. Чунончи «... Фирузавор аз Нишопур баромада.» (2, 5б) ва «... харфи сабзаш фирузаи ноёб.» (4, 269). Ё ин ки дар шаъни Мир Сайдии Техронй омадааст: «Сарви Озод»: «Сайдбандии вахшиёнхаёл аст ва домнехи фаровонгизол...» (2, 140) ва «Шоми гарибон»: «Сайёди вахшиёнхаёл аст ва ба домовари фаровонгизол.» (4, 154). Аммо зикри ин нукта хам зарур аст, ки вижаи мазкур аз чанд чихат тафовути ду тазкираро хам нишон медихад: Аввал он ки Шафик ба мисли Озод на хама вакт ба сифат кардани шуаро пардохтааст, масалан дар зикри шоире бо номи Фахмии Астарободй гуфта: «... ба Х,инд омад ва ба амри тичорат иштигол дошт ва дар дорулхилофаи Дехлй накди хаёт дарбохт.» (4, 202). Аммо ин хасиса дар бештарин маворид дар тазкираи «Сарви Озод» ба мушохида мерасад ва хочати такрир надорад (2, 58;60;62;63 ва г.). Дувум он ки Шафик гохо бо як чумлаи кутох ва бо таносуби кавии мантикию зохирй ба сифат кардани шуаро мепардозад. Яъне, ин анъана дар тазкираи у факат вачхи пайравй надорад, балки у даст ба ибтикорот хам задааст. Масалан: «Фахмии Техронй холй аз фахме набуд.» (4, 203). Ё ин ки дар хакки Назирии Машхадй гуфта: «. назири андалеб аст ...» (4, 272). Миргуломалихони Озод баръакс дар зикри хар шоире бо риояи анъанахои тазкиранигории пешин даст зада, бо насри мусаччаъ сифати онхоро баён сохтааст. Масалан, дар васфи Гулшани Дехлавй гуфта: «.маншаи хаёлоти рангин ва масдари ишороти дилнишин.» (2, 222).
127
2. Зикри санадхои мух,ими рузгор. Дигар чихати мушобихати тазкирахои «Шоми гарибон» ва «Сарви Озод» дар зикри санадхои мухими рузгор ва нуктахое, ки дар зиндагии шоири мавриди зикр ахамият доранд ё ашхосе, ки замони зиндагии уро муайян месозанд, мебошад. Масалан, дар тазкираи «Сарви Озод» шархи холи Малики ^умй ба гунаи зайл оварда шудааст: «Машхури сухансароён аст ва маъруфи нуктапироён... Дар сигарии син ба машки шоирй афтод ва аз ^ум ба Кошон омад ва айёме дар ин чо анчумани сухан гарм дошт. Охир мутаваччехи ^азвин шуд ва кариб ба чахор сол дар мусохибати мавзунони мустаиддони он маком гузаронид. Ва дар рамазони санаи сабъа ва самонина ва тисъумиа (987.-Н.Ш.) аз ^азвин баромада, саре ба диёри Дакан кашид»... (2, 63). Дар тазкираи Шафик хам айнан нукоти зайл бо ифодахои мутародифй баён шудааст: «Мулло Малики ^умй аз машохири шеър аст. Дар айёми тифлй машки сухан пеш гирифт ва аз ^ум ба Кошон рафта, чанд руз хангомаи шеъру шоирй гарм дошт. Баъд аз он мутаваччехи ^азвин гардид ва кариб чахор сол дар ин чо ранги икомат рехт ва дар рамазони соли нухсаду хаштоду хафт аз ^азвин камари азимат ба самти Дакан барбаст...» (4, 240).
Ногуфта намонад, ки аз назари Нароин Шафик хидмати шохону навозиш ёфтани Малики ^умй аз чониби онон ва мавзеъхои сафару ошноихои у ба хамкаламон низ дур намондаанд (4, 240), ки хамагй дар тазкираи Озод хам тазаккур ёфтаанд (4, 63).
Аммо ин хасиса на хама вакт дар тазкираи «Шоми гарибон» пайгирй мешавад. Ч,оиз ба зикр аст, ки дар баъзе мавридхо Нароин Шафик бар маълумоти Миргуломалихони Озод бархе маводро илова намудааст. Чунончи хангоми зикри Сайид Хусайни Xолис Озод гуфтааст: «Мухотаб ба Имтиёзхони Сифохонй, халафи Мирзо Бохир-вазири ^уручй. Хочи-юл-харамайни-ш-шарифайн буд. Баъди вуруди Хиндустон дар Дакан Xулдмаконро мулозимат кард ва дар силки мулозимони султонй мунтазам гардид. Ва ба девонии субаи Азимободи Патна ва хитоби «Имтиёзхон» имтиёз ёфт ва сарвати азиме ба хам расонид. Ва дар ахди Шохи олам озими диёри Эрон ва дар балдаи Бхаккар расида, бо алломаи мархум Мирабдулчалили Балгиромй бархурд ва сухбатхо дошт» (2, 170). Дар давоми гуфтахои худ Озод рочеъ ба киссаи горат шудани Имтиёзхон ва кушта шудани у ба дасти Xудоёрхон ном шахс наклхои чолиб меорад (2,170). Харчанд дар тазкираи Шафик чандин лахзаи хаёти шоири мавриди киёс такрор шудаанд, бешак манбаи истифодаи Нароин Шафик хамин «Сарви Озод» будааст, чанд нуктаи дигар хам ба он зам гардида, ба чомеътар шудани маълумот хеле мусоидат намудааст. Чунончи у иловатан бар маълумоти Миргуломалихони Озод навиштааст: «... ва дар ахди Оламгир-подшох ба Хинд омад. Мирходй Фазоилхони Мирсомон Мирмуншй-подшох сабияи худро ба никохи у овард ва ба мансаби подшохй расонид. Ва ба дастгирии Рухулллохони Яздй Мирбахтй-подшох ба хукумати балдаи Сонбир, ки намаксорест машхур кариби Ачмир, намаки моидаи давлат чашид...» (4, 95). Аз ин порча метавон дарёфт, ки муаллифи «Шоми гарибон» барои чомеътар шудани маълумот ва хам боз кардани баъзе укдахое, ки дар тазкираи «Сарви Озод» сабт шуда, камари химмат гуморидааст. Чунончй аз пораи мазбур метавон пай бурд, ки сабаби мансаби «девонии савбаи Патна»-ро сохиб шудани Имтиёзхон падараруси у будааст. Ё ин ки шоири мавриди назарро сохиби «Девон» гуфта, аз макоми баланди шоирй ва суханварии у дарак медихад (4, 96). Ин падида дар баёни шархи холи шоирони дигар хам ба назар мерасад. Масалан, зайли Шопури Техронй дар тазкираи «Сарви Озод» омада, ки у аз Xочагон буда, дар аввал Фиребй тахаллус мекардааст. Озод касоиди уро аз газалиёташ тарчех дода, тазмини Соибро низ овардааст (2, 82).
Шафик бар замми ин маълумот, чанд чихати хаёту осори уро равшантар баён месозад. Чунончи «Магар ба тарики тичорат ба Хинд омад ва ба воситаи каробате, ки бо Эътимоддуддавла дошт мафзи-юл-маром ба диёри худ баргашт.
Xони Орзу гуяд маснавии «Ширину Фарход» шуруъ намуда, тамом наёфт, аммо хар кадар, ки гуфта, бисёр бомазза гуфта ва девони у кариб ба панч хазор байт аст» (4, 138). Аз ин нукта бармеояд, ки Шафик дар баробари осори Озоди Балгиромй аз таълифоти дар ин замина иншошуда низ бахрахо чустааст. Муаллифи тазкира барои чомеият бахшидани чунин маълумотхо аз тазкираи «Натоич-ул-афкор» ва «Каламот-уш-шуаро» зиёдтар истифода мебарад, ки мавзуи таъсири ин тазкирахо бар тазкираи мавриди назар бахсест алохида.
3. Зикри мамдух,он. Муаллифони тазкирахои мавриди киёс бо камоли дакиккорй барои равшан шудани замони зиндагии шуаро зикри мамдухони онхоро аз бахшхои кори худ
шинохтаанд. Ба хамин мучиб дар хар ду тазкира ба касрат ин падида ба чашм мерасад. Масалан, дар «Сарви Озод» дар бораи Зухурии Туршезй омадааст: «... ва аз хони эхсони Иброхими Одилшох фаровон неъмат андухт ва кому забонро ба маддохии у ширин кард.» (2, 63). Шафик хам гуфта: «. ва аз мавоиди Иброхими Одилшох чошнихо баргирифт.» (4, 68). Ч,оиз ба зикр аст, ки муаллифони тазкирахо зикри мамдухони шуароро ба хадде риоят кардаанд, ки агар шоире чанд мамдух дошта бошад, хатман ба риштаи кайд кашидаанд. Масалан, дар зикри Мир Ризои Машхадй, ки бо тахаллуси Дониш машхур аст, Озоди Балгиромй оварда: «Баъди вусул ба Х,индустон, борёби махфили шохичахонй гашт. ва чанде худро дар мулозимони шохзодаи Дорошукух даровард ва ба алтофи хос навозиш ёфт.
Ва айёме дар Бангола бо шохзода - Мухаммадшучоъ ибни Шохичахон низ ба сар бурд. Аз он чо рахти сафар ба Х,айдарободи Дакан кашид ва назди Абдуллохи ^утубшох - волии он чо эътибори тамом ба хам расонид» (2, 116-117). Сохиби тазкираи «Шоми гарибон» хам дар пайравй ба устоди худ дар зикри шоири номбаршуда хамаи мамдухон ва дарборхое, ки шоир дар он хидмат намуда буд, зикр намудааст. У иловатан бар мамдухони Миргуломалихон ном бурда, охирин хокимони мадхнамудаи Мир Ризои Машхадиро, ки Султон ^утубшох буд, муфассалтар зикр менамояд (4, 102). Дар ин замина бояд тазаккур ёбад, ки Шафик на танхо дар зикри мамдухон, балки хангоми овардани абёти намуна аз шеъри мадхии шуаро хам аз бахрачуии худ аз «Сарви Озод» фаромуш накардааст. Зеро абёти айнан наклшудаи ин мавзуъ дар мавориди мухталиф дар тазкираи «Шоми гарибон» дида шуд (4, 102;269; 125).
4. Зикри сафархо ва хостгохи шуаро. Тазкиранигорон бар замми маълумот рочеъ ба шахсият, ном, лакаб, касбу кор, осор, мамдухон ва дигар чузъиёти вобаста ба шоиронро овардан, дар бораи сафархои шуаро низ муфассал зикр кардаанд. Аз ин ру, вучухи монандию хамбастагй ва вобастагии тазкирахои «Сарви Озод» ва «Шоми гарибон» бидуни баррасии ин падида нокомил хохад буд. Рокими сутур бе ягон муболига изхор медорад, ки дар тазкирахои мавриди киёс зикри хаштод фисади шуаро бо баёни сафархои онон тавъам аст. Яъне, аз гушахову хушахои мухими тазкирахо зикри сафару мусофиратхои шоирон аст. Азбаски тазкираи «Шоми гарибон» бар иддаи шуарои мухочири Х,индустон ихтисос дорад, кисмати умдаи ин шуаро бо зикри сафархояшон омадаанд. Баръакси ин тазкира тазкираи «Сарви Озод»-и Озоди Балгиромй камтар ин вижагиро дорад. Бо вучуди ин, Миргуломалихони Озод бар шархи холи иддае шоирон ин хасисаро пайгирй кардааст. Барои он ки овардани мушаххасоти сафархо имкон медихад, то хонанда аз доираи омузиш, доирахои адабии фаъолиятнадоштаи шоирон, чахонбинй, пайванди шоир ба дигар шуарои хамзамони худ ва амсоли ин шохисахои рузгору чахонбинии шоир огохй пайдо намояд. Масалан, Озоди Балгиромй дар «Сарви Озод» дар хакки Мир Сайдии Техронй гуяд: «Аз Сифохон ба Х,инд хиромид.» (2, 140). Ва айни хамин чумларо Шафик хам дар тазкирааш сабт намудааст (4, 154). Х,амин вижаи пайравии Шафик бар тазкираи Озоди Балгиромй дар чандин маврид мушохида мешавад, ки ин чо бархе сафхахои тазкираи «Шоми гарибон»-ро ишора менамоем (4, 95;102;125; 138;146;152;167;240 ва г.).
Дар мавриди он ки тазкиранависон хостгоху мелодгохи дакики шоиронро сабт кардаанд ё на, бахси мухтасар кифоя аст. Чун на хама вакт сохибони «Сарви Озод» ва «Шоми гарибон» ин хасисаро пайгирй кардаанд. Бо вучуди он ки Шафик баъзан бо зикри нисбаи шуаро ватани аслии онхоро баён сохта (4, 65;127ва г.) ва ё бо ишораи «аз вилоят ба Х,инд омад» эрониюласл будани шоиронро таъкид кардааст (4, 227;231; 250 ва г.), ин вижа на хама вакт дар тазкираи у риоят шудааст. Ногуфта намонад, ки муаллифи «Сарви Озод» хам аксаран бо зикри нисбаи шоир мавлиду маншаи уро нишон медихад (2,176;179;163ва г.). Х,арчанд, дар тазкирахои мавриди мукоиса саъю талоши вофир барои нишон додани аслу хостгохи шуаро нарафтааст, муаллифон зимни зикри машохири шоирон кушиши чомеътар кардани маълумоти худро намудаанд. Аз ин боис зимни баёни шархи холашон, махсусан, мавлидашон хам тазаккур ёфтааст.
5. Мавоцеи дигар. Шафик гайр аз мавзеъхои зикршуда, ки аз авсофи шуаро, мушаххасоти сафар, зикри мамдухон ва дигар асноди мухими рузгори шуаро иборат буд, дар мавокеи дигар хам аз тазкираи «Сарви Озод» ва дигар осори устодаш бахрахо бардоштааст. Бахрачуии Шафик аз дигар осори Озоди Балгиромй дар тазкираи «Шоми гарибон» баръало намоён аст. Чунончи, у дар мавридхои зиёд аз тазкираи «Хизонаи омира» хам ахзи маълумот карда, дар чанд чо мустакиман ба исми тазкираи номбаршуда ишора менамояд. Азбаски
мавзуи таъсирпазирии Шафик аз тазкираи мазкур бахси алохида аст ва ин навишта мачоли баррасии онро надорад, аз зикри муфассал пархез намуда, бо ишораи сафахот иктифо меварзем. Дар баробари тазкираи «^изоши омира» «Баёз»-и Озод низ зери дасти Шафик хини тасвиди (сиёхнавис кардан. -Н.Ш.) тазкирааш будааст ва муаллифи «Шоми гарибон» дар мавридхои зарурй аз он хам бахрабардорй кардааст. Масалан, зимни баёни мушаххасоти рузгору осори Мавлоно Мухаммади Омулй дар тазкираи Шафик омадааст: «Мир Озод интихобе аз девони у (Мавлоно Мухаммади Омулй.-Н.Ш.), ки бисёр мухтасар аст, бардошта, дар «Баёз»-и худ сабт кардаанд. Чун девони Мавлоно азиз-ул-вучуд аст, интихоби мазкур дар ин сахифа накл карда мешавад (4, 243). Сипас, бисту хашт байти Мавлоно Мухаммадро, ки хамагй дар «Баёз»-и Озод омадаанд, накл мекунад. Аз он чо, ки байтхои мисолзадаи Шафик аз шуарои мутафовит аз дах байт тачовуз намекунад, ин микдори зиёди байтхоро айнан оварданаш чанд омил дорад. Аввал он ки девони шоир ба ишораи сохиби тазкира «азиз-ул-вучуд» аст ва сонй он ки у ба сабаби ихлосу иродат ба Миргуломалихон ва шеършиносии у абёти мавриди назарро пурра овардааст. Чун абёти мазкур хамагй аз лихози назокату фасохату салосат балег вокеъ шуданд.
Азбаски мачоли навиштаи мо иктибоси комили онхоро надорад, ба хайси намуна чанд байт оварда мешавад:
Дарди ту даруни сина чон сухт,
Гуфтам, ки бурун дихам, забон сухт (4, 244).
Он гуфтугуи душману ин хомушии ман, Монандаи хадиси сагу мохтоб шуд (4, 246).
Чй суд аз он ки итоби ту хандаолуд аст?!
Ки захр кор кунад, гарчи дар шакар бошад (4, 246).
Дар масъалаи интихоби абёт хам таъсири Озоди Балгиромй ба Шафик назаррас мебошад, зеро дар тазкирахои «Сарви Озод» ва «Шоми гарибон» бархе байтхои Назирии Нишопурй, Зухурии Туршезй, Малики ^умй, Муршиди Бирувчирдй, Сайдии Техронй, Алибеки Мирзо, Шопури Техронй ва дигарон айнан омадаанд.
Шафик дар масъалаи ислохи галатхои мантикию маъноии байт ва накди шеър хам бештар аз орову афкор ва акоиди Миргуломалихони Озод фаязони маънавй бардоштааст. Чунончи баъди баёни мухтасари шархи хол ва овардани чанд байти Мутеои Исфахонй байти
Андалеби чамани чоки гиребони туам,
Чашм бар рахнаи девори гулистонам нест (4, 247).
-ро аз забони устоди худ ислох намудааст: «Мир Озод фармудаанд: «Мисраи сонй чунин авлост: «Чашм бар рахнаи девори гулистони туам». Алхол матлаъ ва маънии байт хусне дигар пайдо кард» (4, 248). Дар мавриди як байти Толиби Омулй хам, ки ба истиноди Насрободй Мулло Хайрони Охунд ном шоире эрод гирифта будааст, Шафик аз забони Озоди Балгиромй исботи баръакси онро меорад: Байт:
«Зи горати чаманат бар бахор миннатхост, Ки гул ба дасти ту аз шох тозатар омад (4, 166).
Насрободй дар тарчумаи Мулло Хайрон менависад, ки «Охунд Мулло Хайронро мисраи аввал хуш наомада, дар иваз аз дарёи хотир ин гавхарро ба сохил овард: «Ту он нихоли баруманди гулшани хуснй». Мир Озод фармудаанд: «Мисраи Мулло Хайрон ба мисраи Толибо намерасад. Чаро ки касди Толибо се чиз аст: Яке, тозатар мондани гул дар дасти маъшук; дувум, миннати у бар бахор бинобар афзоиши тозагии гул; сеюм, ин ки горати чаман музирри гул аст ва ин чо муфид, мисраи аввали Толибо бар горати чаман далолати мутобикй дорад ва мисраи сонй далолати илтизомй. Чаро ки будани гул дар дасти маъшук мусталзими горати чаман аст. Мисраи Мулло Хайрон хеч хусни байтро наяфзуд, балки фоидаи миннат бар бахор ва далолати мутобикиро кам кард ва он чи афзуд, лафзи баруманд аст, ки дахл дар маънии байт надорад» (4, 166-167).
Хамин тарик, вижагихои таъсирпазирии Нароин Лачхмй Шафикро аз тазкираи «Сарви Озод»-и Миргуломалихон Озоди Балгиромй метавон дар нукоти зайл чамъбаст кард:
130
1. Муаллифи «Шоми гарибон» Нароин Лачхмй Шафик дар бештарин маворид дар зикри шоирони нисбатан маъруф аз тазкираи «Сарви Озод» бахрачуй кардааст, ки дар бархе холот мустакиман ба исми тазкира ишора мекунад, ки ба хисоби мо аз хафт маротиба беш аст;
2. Вучухи ахсани мушобехоти ин ду тазкира дар кисмати огози зикри хар шоир дида мешавад. Дар он Нароин Лачхмй Шафик аксаран бо калимоту иборот ва таркиботи мутадовили тазкираи «Сарви Озод» шоирони дар тазкирааш омадаро васф менамояд. Нароин Шафик дар овардани маълумот оид ба мушаххасоти рузгор ва шоирони хамзамон ва дустию равобити шоирон ба Озод пайравй карда, мухимтарин шохисахои зиндагии онхоро ба риштаи тахрир кашидааст. Аз ин чо муаллифи тазкира гох,е муфассал ва гохи дигар мухталиф мухтасар аз сафархои шоирон ёдовар мешавад;
3. Муаллиф барои дакик нишон додани замони зиндагй ва мухити эчод дар татаббуи устоди худ зикри дарборхо ва хокимони хидматнамудаи шуароро риоя менамояд. Бар замми хокимон, аз олимону фозилон ва адабпарварони дигар, ки бо шоир риштаи дустй доштаанд, дар ду тазкираи мавриди баррасии мо зикр ёфтаанд, ки падидаи хубе барои шинохти макоми маънавй ва манзалати шуаро ва, умуман, сухан мебошад;
4. Нароин Лачхмй Шафик бар зимни бахрачуй аз вижагихои баёни шархи холи шоир ва мушаххасоти рузгору осори онон, аз афкори накдии Озод хам дар тазкира фаровон истифода мекунад. Чунончи, дар чанд маврид абёти порокандаро бо ислохи Озод ва баръакс накдхои бар зохири шеър ироа шударо бо назариёти чолибу мухками у ислох менамояд. Инчунин, дар овардани абёти мисолй дар бахручуй аз тазкираи «Сарви Озод» ичтиноб накардааст;
5. Муаллифи «Шоми гарибон» Нароин Лачхмй Шафик гайр аз тазкираи «Сарви Озод» ба осори дигари Мир Озод хам ручуъ намуда, барои исботи афкори худ аз онхо фаровон истифода намудааст. Бо вучуди хамаи ин пайравихо тазкираи «Шоми гарибон»-и Нароин Лачхмй Шафик дар бисёр маворид маълумоти «Сарви Озод»-ро пурра мекунад. Х,амчунин, аз руи нукоти тахлилшуда маълум шуд, ки тазкираи Нароин Лачхмй Шафик аз лихози мухтасарбаёнй ва овардани санадхои мухими рузгору осор кори мухаккикро осон месозад.
Нароин Лачхмй Шафик бар замми маълумотхои мухталифи тазкираи «Сарви Озод» аз дигар кутуби тазокир бахрахо бардошта, шоири дар тазкирааш омада муфидтарин маълумотро дар баёни боихтисор сабт мекунад. «Шоми гарибон» ба хайси як тазкираи мустакил ва комилан нав дар адабпажухии форсй то хол ба таври бояду шояд накду тахлил нашудааст ва аз ин ру чихатхои мухталифи сабку услуб ва арзишхои адабии онро бояд ба таври густардатар аз хачми як макола тадкик кард.
ПАЙНАВИШТ:
1. Накавй, Алиризо. Тазкиранависии форсй дар Х,инду Покистон / А.На;авй. - Техрон, 1964. -873 с.
2. Озоди Балгиромй, Миргуломалй. Сарви Озод (Муосир-ул-киром) /Ба кушиши Зухраи Номдор / Б.Озод. -Техрон: Х,айдарй, 1392. -656 с.
3. Озоди Балгиромй, Миргуломалй. Хизонаи омира / Б.Озод.-Конпур, 1781. -394 с.
4. Шафик, Наройин Лачхмй. Шоми гарибон / Н.Шафи;.- Х,айдаробод, 1977.-378 с.
REFERENCES:
1. Naqavi, Alirizo. Persian Antology in India and Pakistan / A.Naqavi. - Tehron, 1964.-873p.
2. Ozodi Balgiromi, Mirqulomali. Sarvi Ozod (Muosir-ul-Kirom) /by Zuhrai Nomdor /B.Ozod. -Tehron: Haydari, 1392.-656p.
3. Ozodi Balgiromi, Mirqulomali. Khizonai Omira / B. Ozod.- Konpur, 1781.-394p.
4. Shafiq Nariyin Lachhmi. Night of Strangers / N.Shafiq.-Haydarobod, 1977.-378p.
Сходство анталогии «Ночь странников» Нараина Шафика с антологией «Сарвы Озод» Озода Балгироми
Ключевые слова: антология, «Ночь странников», Нараина Шафика, «Сарви Озод», Озода Балгироми, персидская литература в Индии, поэты - имигранты Индии.
Автор статьи ставит перед собой цель ознакомить читателя с антологией «Ночь странников» Нараина Шафика и ее особенностями, которые ешё небыли изученны в таджикской литературе. Жизнь и творчество Нароина Шафика является отражением развития персидской литературы и культуры в Индии.
На основе научных трудов и достоверных источников автор описывает сходство антологии «Ночь странников» Нараина Шафика с антологей «Сарви Озод» Озода Балгироми о жизнидеятельности персидских поэтов и их путешествиях, периоде их литературного творчесва и их современников. Отмичается, что влияние Озода Балгироми на творчесво Нараина Шафика не ограничивается только использованием средств художественного выражения, но и распростроняется и на его художественное мышление.
Similarity of antology "Night of Strangers" Narain Shafiq with antology "Sarvi Ozod" Ozodi Balgiromi
Keywords: Antology "Night of Strangers", Narain Shafiq, "Sarvi Ozod", Ozod Balgiromi, Persian literature of India, imigrantes poets of India.
The goal of research paper is to introduce and determine the features of antology "Night of Strangers" Narain Shafiq, which haven't been done any analysis in Tajik literature. The creative work of Lachham Narain Shafiq opens us the development of Persian literature and culture in India. On the basis of scientific works and reliable sourses the author describes particularities of influences antology "Night of Strangers" Narain Shafiq with antology "Sarvi Ozod" Ozodi Balgiromi about poets' occupation, their full names, travellings, the year of compiling litrary works and their contemporaries. The author notes that the impact of antology Ozodi Balgiromi on creation of Narain Shafiq is not limited to the using of artistic expression means, but also to his artistic thinkings.
Маълумот дар бораи муаллиф:
Шамсиддинова Назира Ра^имовна, сармуаллимаи кафедраи забощои хитои ва англисии факултаи забощои шарц, унвонцуи кафедраи забон ва адабиёти форсу тоцики Донишгоуи давлатии Хуцанд ба номи академик Б.Г.Гафуров (Цумуурии Тоцикистон, ш. Хуцанд), E-mail: [email protected]
Сведения об авторе:
Шамсиддинова Назира Рахимовна, старший преподаватель кафедры китайского и английского языков факултета восточных языков, соискатель кафедры персидско -таджикского языка и литературы Худжандского государственного университета имени академика Б.Г.Гафурова (Республикиа Таджикистан, г.Худжанд), E-mail: shamsidinova83@mail. ru
Information about the author:
Shamsiddinova Nazira Rakhimovna, Senior Lecturer Chinese and English languages chair of Oriental Languages Department, researcher of chairPersian and Tajik literature of Khujand State University named after B.G.Gafurov (Republic of Tajikistan, Khujand), E-mail: [email protected]
