CC BY
13SHAXS O'Z SALOHIYATINI RO'YOBGA CHIQARISHINING
MUAMMOSI
Maxmudova D.A.
Nizomiy nomidagi TDPU Psixologiya kafedrasi dotsenti
To'htaxo'jayevaM. O.
"Pedagogika va psixologiya " yo'nalishi
2-bosqich magi&ranti
Annotatsiya. Ushbu maqolada shaxsining o'z salohiyatini ro'yobga chiqarish psixologik xususiyatlari, salohiyatni ro'yobga chiqarishning vektorlari, potensial turlari yoritib berilgan.
Kalit so'zlar: shaxs, potensial, shaxs salohiyati, salohiyatni ro'yobga chiqarish, kognitiv qobiliyatlar, shaxsiy rivojlanish.
Аннотация. B данной статье выделены психологические особенности реализации собственного потенциала, векторы реализации потенциала, виды потенциала.
Ключевые слова: личность, потенциал, личностный потенциал, реализация потенциала, когнитивные навыки, личностное развитие.
Annotation. In this article, psychological features of the realization of their own potential, vectors of potential realization, and types of potential are identified.
Key words: personality, potential, personal potential, realization of potential, cognitive skills, personal development.
Mamlakatimizda amalga oshirilayotgan ta'lim siyosatining muhim maqsadlaridan biri yosh avlodni har tomonlama barkamol insonlar qilib tarbiyalashdir. Albatta barkamol inson deganda ma'naviy jihatdan yetuk, o'z vatanining tarixi, buguni va kelajagi uchun qayg'uradigan, shuningdek, jamiyatning iqtisodiy taraqqiyotiga o'z hissasini qo'shgan, qo'shish ishtiyoqida yonib yashaydigan shaxsni tushunish bugungi kun talabiga mos keladi. Ta'kidlash joizki, har qanday jamiyatning kelajagi yosh avlodning qanday ta'lim olishiga va qay tarzda tarbiyalanishiga bog'liq. Ana shunday avlodgina mamlakat oldida turgan umumdavlat ahamiyatiga molik vazifalarni bajarishga qodir bo'lib, o'z xalqining tarixiy taqdirini belgilab oladi.
Bilamizki, har bir inson bu dunyoga aniq maqsadlar bilan keladi. Insonga xos bo'lgan potentsial - bu unga o'z i^e'dodlarini iloji boricha yorqinroq ochib berish imkoniyatini beradigan qobiliyatdir. Biroq, hamma ham o'z imkoniyatlaridan xabardor emas va o'z imkoniyatlarini aniq ko'ra olmaydi.
Shaxsning salohiyati (potensial) - bu maqsadlarga erishish, rivojlanish, muvaffaqiyatga erishish uchun zarur bo'lgan o'ziga xos resurslarning to'liq to'plami. Psixologiyada potentsialni ro'yobga chiqarish jarayoni o'z-o'zini amalga oshirish deb ataladi.
Har kim ham yashirin imkoniyatlarga ega, ko'p odamlar o'z imkoniyatlarini bilmaydi, ba'zilari esa butun hayoti davomida bu haqida o'ylamaydilar. Potensialni ro'yobga chiqarish imkoniyati inson bunga tayyor bo'lgandagina paydo bo'ladi.
Imkoniyatlar har doim kelajakka qaratilgan. Salohiyat uchun yetarli resursni ochish doimiy ravishda yangi, g'ayrioddiy harakatlarni bajarish kerak. Ammo, asosiysi, o'zingizni bilishga bo'lgan kuchli i^ak.
Potentsial bir nechta bo'lib, olimlar uni quyidagicha izohlaydi:
- Orttirilgan tajribaga asoslangan kuch;
- O'zini to'liq namoyon etishga tayyor bo'lgan ongli qobiliyat;
- O'zining fazilatlarini ochib berish usuli;
- O'z-o'zini amalga oshirish jarayonida aniqlangan yashirin qobiliyatlar zaxirasi;
- Rivojlanish uchun rag'batlantirish(&imul).
Shaxsning salohiyati uning ichki (irsiyat, hissiy va kognitiv intellekt, salomatlik) va tashqi (o'zini hurmat qilish, mas'uliyat hissi, axloqiy fazilatlar, sevimli mashg'ulotlari, rivojlanishga intilish) komponentlari orqali shakllanadi.
Shaxsiy potentsial murakkab ta'limdir. U bir nechta tarkibiy qismlardan iborat.
Kognitiv (kognitiv) qobiliyatlar. Hamma odamlarda har xil. Shuning uchun ham hammaodamlarning shaxsiy salohiyatibir xil darajadamuvaffaqiyatli amalga oshirilmaydi. Qobiliyat va i^e'dodlarni ochishda voqealarni idrok etish, yangi ma'lumotlarni yodlash qobiliyati, olingan tajribani saqlash va undan foydalanish qobiliyati muhim rol o'ynaydi.
Qadriyatlar. Ushbu toifaga e'tiqod, axloq - hayotning birinchi kunlaridan boshlab, shuningdek, o'sish, ijtimoiylashuv jarayonida paydo bo'lgan qadriyatlar kiradi.
Ijodkorlik. No^andart yechimlarni topish, ixtiro qilish, tanqidiy fikrlash, yangi g'oyalarni ishlab chiqish va ularni amalga oshirish qobiliyati. Ijodkorlik, go'zallikni ko'rish, go'zal narsalarni yaratish, rasm chizish, musiqa yaratish - boshqalarni hayratga soladigan narsalarni yaratish.
Komunikatsiya (aloqa). Ijtimoiy va hissiy intellektning yuqori darajasi bilan bog'liq bo'lgan samarali muloqot qilish va boshqalarni tushunish qobiliyati.1
Shaxsiy potentsialning har bir tarkibiy qismi rivojlanishi uchun ikkita kuchli to'siqlarga qarshi turish uchun faol harakatlar va jasorat kerak -bu hurmat va xavfsizlikka ehtiyoj.
Aynan mana shu to'siqlar tezda o'z maqsadingizga intilishingizga imkon bermaydi. Qo'rquviga dosh bera olmagan odam o'z qobiliyatlari, orzulari haqida ko'p gapiradi, lekin ularni hech qachon amalga oshirmaydi. Har bir insonning qobiliyatlari bor. Ammo turli odamlarda ularning ba'zilari u^unlik qiladi, boshqalari esa kamroq aniqlanadi.
Insonlarda hayotiy potentsial hamma uchun mavjud. Bu hayot davomida ma'lum bir tezlikda harakat qilish uchun energiya beradi.Insonning turli vaziyatlarda o'zini qanchalik yorqin namoyon qilishi hayot salohiyatining hajmiga bog'liq.
Psixologiyada shaxsiy potentsialni qanday rivojlantirishni aniq ko'rsatadigan yagona ^rategiya yo'q. Ammo ko'pchilik taniqli psixologlar insonning potentsialini ro'yobga chiqarishning 3 vektorini takidlaydilar.
1 Ефанова М. И. Самореализационный потенциал и психологическая готовность психолога к осуществлению профессиональной деятельности / под ред. Л. С. Колмогоровой, Ю. В. Трофимовой : материалы междунар. науч.-практ. конф. - Барнаул : АлтГПА, 2009. - 406 с.
1. Biologik rivojlanish darajasida. Jismoniy va psixologik salomatlik, yoshga qarab normal rivojlanish birinchi o'rinda turadi. Natijada, yetuk, sog'lom, normal faoliyat ko'rsatadigan organizm shakllanadi.
2. Ijtimoiylashtirish orqali potentsialni royobga chiqishi. Bunda jamiyat talablariga oson moslasha oladigan, jamiyat hayotga moslasha oladigan, muayyan ijtimoiy rolni o'z zimmasiga oladigan va uni muvaffaqiyatli egallaydigan shaxs shakllanadi.
3. Shaxsiy rivojlanish. Bu jamiyat tomonidan taklif qilinadigan rollar va ijtimoiy me'yorlardan voz kechmasdan, o'zining o'ziga xosligini anglash va qabul qilishni o'z ichiga oladi. Natijada, avtonom, o'zini o'zi ta'minlaydigan, boshqalar bilan normal munosabatda bo'lishga qodir shaxs shakllanadi.1
Shaxsni rivojlantirish orqali potentsialni ro'yobga chiqarish ikki bosqichda sodir bo'ladi. Birinchisi balog'at yoshiga qadar davom etadi. U o'z-o'zini tartibga solish mexanizmlarini shakllantirish va takomillashtirishga qaratilgan - birinchi navbatda bola, keyin o'smir o'z his-tuyg'ularini va xatti-harakatlarini boshqarishni, qarorlar qabul qilishni va ularning oqibatlarini oldindan ko'rishni, umume'tirof etilgan qoidalarga rioya qilishni, jamiyatning to'la huquqli a'zosi bo'lishni o'rganadi. Ikkinchi bosqich inson voyaga yetganida boshlanadi. U o'z xulq-atvorini nafaqat ijtimoiy talablarga, balki o'zi qo'ygan talablarga muvofiq tartibga solishga qodir shaxs.
O'z-o'zini namoyon qilish, potentsialni ochish - bu bir yildan ortiq davom etadigan jarayon. Ba'zi odamlar butun hayotini bunga bag'ishlaydilar - ular o'rganadilar, takomillashadilar, o'zlarining yangi qirralarini kashf etadilar.
Xulosa qilib shuni ta'kidlash kerakki, shaxsning potentsialini rivojlantirishga qaratilgan ilmiy izlanishlardan shuni ko'rish mumkunki, shaxs salohiyati, kamoloti, kasbiy faoliyatga, ijtimoiy muvaffaqiyatga ijobiy ta'sir qiladi. Shaxsda bu sifatlarning rivojlanishida ham fiziologik, ham psixologik salohiyatning rivojlantirishni talab etadi.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR:
1. Выготский Л. С. Собрание сочинений : в 6 т. Т. 3 Проблемы развития психики / под ред. А. М. Матюшкина. - М.: Педагогика, 1999.
2. Дергачева О. Е. Позитивная психология самодетерминации: теория каузальных ориентаций Э. Деси и Р. Райана // Современная психология мотивации / под ред. Д. А. Леонтьева. - М.: Смысл, 2002.
3. Деркач А. А. Акмеологические основы развития профессионала. - М.Воронеж, 2004.
4. Ефанова М. И. Самореализационный потенциал и психологическая готовность психолога к осуществлению профессиональной деятельности / под ред. Л. С. Колмогоровой, Ю. В. Трофимовой : материалы междунар. науч.-практ. конф. - Барнаул : АлтГПА, 2009. - 406 с.
5. Зубова О. Н. Соотношение творческих и акмеологических способностей государственных служащих. - М.: РАГС, 2004.
1 Выготский Л. С. Собрание сочинений : в 6 т. Т. 3 Проблемы развития психики / под ред. А. М. Матюшкина. - М.: Педагогика, 1999.
