Научная статья на тему 'SHAMOL QARSHILIGI TA’SIRIDA BIRINCHI TORMOZLANISH JOYIDA VAGONNING SEKINLANUVCHAN HARAKATINI O‘RGANISH'

SHAMOL QARSHILIGI TA’SIRIDA BIRINCHI TORMOZLANISH JOYIDA VAGONNING SEKINLANUVCHAN HARAKATINI O‘RGANISH Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

CC BY
130
7
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
tepalik / shamol qarshiligi / Kulon qonuni / koordinata koʻrinishidagi D’Alamberning tamoyili / vagon tezligi / birinchi tormozlash joyi. / hill / the wind / Coulomb's law / the principle of D'alembert in coordinate form / the speed of the car / the movement of the carriage with the slowdown on the part of the first hump in the brake position.

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — Ikramova, Diyora Zokir Qizi, Azadova, Maxliyo Maksudovna, Nabiyeva, Surayyoxon Mansurjon Qizi

Maqolada shamol qarshiligi ta’sirida uchastkada birinchi boʻgʻiz tormozlanish holatida vagonning sekinlanish harakatining matematik modeli natijalari keltirilgan. Ilk bora birinchi boʻgʻiz tormozlanish holatida vagonning tormozlanish yoʻli va masofasini aniqlovchi analitik formulalar olingan. Vagonning tormozlanish yoʻli va masofasining vaqtga bogʻliqlik grafigi qurilgan. Grafik asosida olingan tahlil natijalariga koʻra, birinchi boʻgʻiz tormozlanish holatida vagonning sekinlanish harakati asosan uchastkada vagon sekinlatgichlarning ishida yuzaga keluvchi qarshilik kuchiga bog‘liq bo‘ladi.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

THE RESEARCH OF THE MOTION OF THE CAR SLOWING DOWN ON THE PART OF THE FIRST HUMP BRAKE POSITION WHEN EXPOSED TO THE ONCOMING WIND

In the article the results of mathematical modeling of the movement of the carriage with the slowdown on the part of the first hump in the brake position when exposed to the oncoming wind. First analytical formula to determine the speed and the way the braking of the car on the plot of the first brake yard. Built graphics based on the speed and path of the deceleration time. Based on the analysis of the constructed graphical dependencies established that the movement of the carriage with the slowdown on the part of the first hump brake position mainly depends on the strength of the resistance that occurs at the work site car retarder.

Текст научной работы на тему «SHAMOL QARSHILIGI TA’SIRIDA BIRINCHI TORMOZLANISH JOYIDA VAGONNING SEKINLANUVCHAN HARAKATINI O‘RGANISH»

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

O

R

VOLUME 2 | ISSUE 3 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

Y^K 656.21.001.2

SHAMOL QARSHILIGI TA'SIRIDA BIRINCHI TORMOZLANISH JOYIDA VAGONNING SEKINLANUVCHAN HARAKATINI O'RGANISH

Ikramova Diyora Zokir qizi

Toshkent davlat transport universiteti assistentI

Azadova Maxliyo Maksudovna Toshkent davlat transport universiteti talabasi Nabiyeva Surayyoxon Mansurjon qizi

Toshkent davlat transport universiteti talabasi

Maqolada shamol qarshiligi ta'sirida uchastkada birinchi bo'g'iz tormozlanish holatida vagonning sekinlanish harakatining matematik modeli natijalari keltirilgan. Ilk bora birinchi bo'g'iz tormozlanish holatida vagonning tormozlanish yo'li va masofasini aniqlovchi analitik formulalar olingan. Vagonning tormozlanish yo 'li va masofasining vaqtga bog'liqlik grafigi qurilgan. Grafik asosida olingan tahlil natijalariga ko'ra, birinchi bo'g'iz tormozlanish holatida vagonning sekinlanish harakati asosan uchastkada vagon sekinlatgichlarning ishida yuzaga keluvchi qarshilik kuchiga bog 'liq bo 'ladi.

Kalit soizlar: tepalik, shamol qarshiligi; Kulon qonuni; koordinata ko 'rinishidagi D 'Alamberning tamoyili; vagon tezligi; birinchi tormozlash joyi.

THE RESEARCH OF THE MOTION OF THE CAR SLOWING DOWN ON THE PART OF THE FIRST HUMP BRAKE POSITION WHEN EXPOSED TO THE ONCOMING WIND

Ikramova Diyora Zakir qizi

Assistant of Tashkent State transport University

Azadova Makhliyo Maksudovna

Student of Tashkent State transport University Nabiyeva Surayyakhan Mansurjan

Student of Tashkent State transport University

In the article the results of mathematical modeling of the movement of the carriage with the slowdown on the part of the first hump in the brake position when exposed to the oncoming wind. First analytical formula to determine the speed and

ANNOTATSIYA

ABSTRACT

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

O

R

VOLUME 2 | ISSUE 3 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

the way the braking of the car on the plot of the first brake yard. Built graphics based on the speed and path of the deceleration time. Based on the analysis of the constructed graphical dependencies established that the movement of the carriage with the slowdown on the part of the first hump brake position mainly depends on the strength of the resistance that occurs at the work site car retarder.

Keywords: hill, the wind; Coulomb's law; the principle of D'alembert in coordinate form; the speed of the car; the movement of the carriage with the slowdown on the part of the first hump in the brake position.

Adabiy manbalar [1 - 14], jumladan [15, 16] tahlili shuni ko'rsatadiki, afsuski, temir yo'l transportida saralash tepaligini loyihalash tamoyillari va nazariyalarini ishlab chiqishda saralash tepaligining birinchi to'xtatish joyida vagon harakati mexanik - matematik modelini qurish metodlari ko'zdan qochirilgan [17]. Shunga qaramay, [18] da keltirilgani kabi saralash tepaligi profilida vagon yurish dinamikasidagi [1 - 14] ilmiy tadqiqotlarda keng qo'llaniladigan nazariy asoslar noto'g'ri ekanligini ko'rsatdi.

Shundan kelib chiqqan holda, birinchi to'xtatish joyida vagon harakati (keyingi o'rinlarda - 1TJ)ning mexanik - matematik modellarini qurish bo'yicha tadqiqotlar temir yo'l transporti va transport fanining dolzarb texnik muammosi hisoblanadi.

Ushbu maqolada Dalamber prinsipi asosida koordinata shaklida olingan vagonning saralash tepaligidagi harakat dinamikasiga bag'ishlangan [18 - 31] qator maqolalarni davom ettiramiz. Uchastkada belgilangan tezlikda saralash tepaligining birinchi to'xtatish joyida vagon harakatining matematik modelini qurishdan iborat. Saralash tepaligining birinchi to'xtash joyida vagon harakatining analitik tormozlanish yo'li x(t) va tezligi v(t) ni aniqlash talab etiladi.

METODLARI

Doimgidek [27, 28], nazariy mexanikaning klassik qoidalaridan foydalanamiz: qattiq jism kinematikasi, Kulon qonuni, D'alamber prinsipining koordinata shaklida [16, 32]gi kuchlarni nuqtaga yig'ish usuli va differensial hamda integral [33, 34] haqidagi umumiy tushunchalar kabilar.

MUHOKAMA VA NATIJALAR

Vagon saralash tepaligi qiyaligidan saralash tepaligining birinchi to'xtatish joyiga (1TJ) o'tishida boshlang'ich tezligi v0 (odatda, tormozlanish moslamalarining tuzilishiga qarab 6 yoki 8,5 m/s ) holatini ko'rib chiqaylik. Tepalikning 1TJga bitta

KIRISH

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

VOLUME 2 | ISSUE 3 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

vagon (yoki vagon uzilmasi) kirganda, unga tortishish kuchlari G, aerodinamik tortishish kuchlari FrBx va FrBy[15, 16], shuningdek, tormozlanish jarayonida yuzaga keladigan tormozlanish (ishqalanish) kuchi FTopM kabi kuchlar ta'sir ko'rsatadi [17]. Bunday holda, g'ildiraklar juftligi rels chiziqlari bo'ylab sirpanadi.

1TJ ning uzunligi lab, a va b koorditalarida tepalik profilida 1 - 2 uchastkalarida, 1 - a uchastkada ^02 qiyalik burchagi, b - 2 uchastkada ^03 qiyalik burchagida joylashganini inobatga olish kerak (1-rasm).

1-rasm. Shamol qarshiligida 1TJ uchastka profili

1-rasmda berilgan: lab - 1TJning uzunligi; v0 = vB. x - vagonning 1TJ

uchastkasiga kirish tezligi; vm x - shamolning nisbiy tezligi; v = vB - tezlik (vagon

tezligi); G - yukli vagonning tortishish kuchi; Fmx - shamol qarshiligini "ushlab turuvchi" sifatidagi aerodinamik qarshilik kuchi.

Vagon harakatini hisoblash modelini shakllantirish

1TJ uchastkasida tormoz moslamalari ishga tushirilganda vagon harakatining hisoblash modeli nazariy mexanika cheklovlaridan ozod qilish tamoyili [16, 17, 32] ga muvofiq 2-rasmda ko'rsatilgan shaklga ega bo'lsin:

2-rasm. Shamol qarshiligida 1TJ uchastkasida vagon harakatining hisobiy sxemasi

2-rasmda ham 1-rasmdagi ko'rsatkichlar berilgan.

Bu yerda Fxp.x, [30] dan farqli ravishda rels yuzasida g'ildirak kallagining sirpanishida ishqalanishi FT hisobga olganda siqilgan tormoz shinalarining siqilishi

Oriental Renaissance: Innovative, p VOLUME 2 | ISSUE 3

educational, natural and social sciences ISSN 2181-1784

Scientific Journal Impact Factor Q SJIF 2022: 5.947

Advanced Sciences Index Factor ASI Factor = 1.7

F-m. = FTOpM va o'zaro shamol ta'sirida relsning yon yuzasiga g'ildirak kallaning ta'siri FTpy (ta'sirni hisobga olganda), FTpx = FT + FTopM. + FTpy ga teng bo'ladi.

Vagon harakatiga birinchi tormozlanish joyidagi kuchi

[25] da ko'rsatilganidek, tarkibdan uzilgan vagonlar tezligini nazorat qilish uchun vagon (yoki uzilma vagon)ni tormozlash kerak. Bunda g'ildirak juftligi aylanishi sekinlashadi, bu esa tormoz shinalarida paydo bo'ladigan ishqalanish kuchi tufayli ularni qisman rels yuzasi bo'ylab siljishiga majbur qiladi. Shu bilan birga, pnevmotizimda siqilgan havoning maksimal bosimi (0.75 MPa) tufayli muhim tormozlanish kuchi FTopM, uning natijasida esa vagon harakatiga qarshilik kuchi FTp.x paydo bo'ladi.

Umuman olganda, lTJning uzunligini bosib o'tish uchun vagon harakatining qarshilik kuchi F-p.x quyidagiga teng:

F = F + F + F (i)

Tp.X T Tn Tp.y , (1)

FT - relslardagi reaksiya, Kulon qonuniga ko'ra FT = f„N teng, bunda f„K - rels yuzasida g'ildirak juftligining ishqalanish koeffitsenti ("metalni metalga"- f„K = 0,15^0,25, bunda koeffitsent ob - havo sharoitiga ham bog'liq bo'ladi), N - har bir buksaga to'g'ri keluvchi barcha faol kuchlarning proyeksiyalari yig'indisiga modul bo'yicha teng bo'lgan reaksiya komponenti Fz:

N = /„K G; (2)

F-n = fraF-K - ishqalanish kuchi, g'ildirak juftliklari va vagon sekinlashganida tormoz shinalari siqilishi tufayli yuzaga keladi, bu yerda fTn = 0,14^0,20 -sekinlatkich blokida tormozlanish shinalarida ishqalanish koeffitsenti [9]. fTn ob -havo sharoitiga ham bog'liligini yoddan chiqarmaslik kerak. FTK - vagon o'qiga yoki vagon tormozining shinalarida siqilish kuchi (odatda, sekinlatgichlarning turi va havoning bosimiga qarab 90, 100, 140, 150 kN ga teng bo'ladi) [17]. Bu yerda FTn kuchi tormozlanish kuchi FTOpM ga teng, ya'ni FTn = FTOpM.;

FTp.y - vagonning yon tomoniga shamol ta'sirida paydo bo'ladigan ishqalanish kuchi:

FTp.y nKyfCK0) Frsy' (3)

bu yerda nKy - rels yuzasining yon yuzasiga bosadigan g'ildirak ju^liklarining soni, (odatda nKy = 4); f„K0o - g'ildirak juftligi grebenining rels yuzasida sirpanish koeffitsenti (odatda - f„K0 = 0,25 deb qabul qilinadi); FrBy - shamol ta'sirida yuzaga keluvchi aerodinamik qarshilik, N [35]:

F-By = 500As, (4)

1236

Oriental Renaissance: Innovative, p VOLUME 2 | ISSUE 3

educational, natural and social sciences ISSN 2181-1784

Scientific Journal Impact Factor Q SJIF 2022: 5.947

Advanced Sciences Index Factor ASI Factor = 1.7

bu yerda 500 - vagon yuzasining birlik maydoniga solishtirma bosim, N/m2; Ae - yukli vagonning yon yuzasining maydoni: A6 = 2L *2H (bu yerda 2L - yukli vagonning shamol esuvchi yon yuzasi uzunligi, m), m2;

Shunday qilib, vagon (yoki uzilma vagon) birinchi tepalik tormozlanish holatida qarshi esgan shamolning ta'siri, relslar yuzasida g'ildirak juftliklarining siljishi hamda vagon sekinlatgichining shinalari siqilishi natijasida g'ildirak juftligining sirpanishi hisobiga umumiy holatda vagon tezligi pasayadi (ya'ni, vagon sekinlab harakatlanadi). Ta'kidlash joizki, 1TJ zonasida tormoz shinalariga tushadigan bosim natijasida tezlik regulyatorining buzilishi (inson omili) tufayli vagon to'liq to'xtagunga qadar tormoz shinalariga nisbatan sirpanishi sodir bo'lishi mu mkin. Bu holatda FT qiymati Fra dan katta (ya'ni FT > Fra) va Fray kichikligi sababli e'tibordan chetda qolishi ham mumkin.

(1) ifodani, ya'ni tormozlanish kuchi - Frp.x ni qayta yozamiz, ya'ni tormoz shinalarining g'ildirak juftliklariga nisbatan sirpanish hollari uchun tormozlanish kuchi quyidagiga teng bo'ladi:

FTp.x fcKN ^ ^ropM ^ ^KyfcKO Fray (4)

(2) - (4) ifodani (1) ga qo'ysak, oxirgi ifodamiz quyidagiga shaklga ega bo'ladi:

F == f G + F + n f F

Tp.x J ck TopM Ky^ ck0 rBy * (5)

Yuqorida olingan vazifalarni sarhisob qilib, 7^15 %o [25] qiyalikdagi 1TJ uchastkasida vagon sekinlashuvining holatini quyidagicha yozish mumkin (10rasmga qarang):

Frax + FTp.x > 0 (6)

bu yerda, Frax - past shamol tezligida (misol uchun, 2,5 ^ 3, 5 m/s) vagonning oxirgi yuzasiga qarshi shamol ta'sirining kuchi, uni (4) ifodaga o'xshash tarzda aniqlash mumkin, N [35]:

Fax = 500At ,

bu yerda, At - yukli vagonning oxirgi yuzasi maydoni, m2: At = 2B*2H (bu yerda 2B va 2H - yukli vagonning shamol yuzalarining kengligi va balandligi, m).

Agarda (6) shart bajarilsa, saralash tepalikning tormozlanish pozitsiyasi uzunligida vagonning to'liq to'xtashi amaliyotda ham sodir bo'lishi mumkin.

Endi 1TJ uchastkasida vagon harakatining keskin sekinlashishini ta'minlovchi kuchlarning "yetishmasligi"ning ifodasi aniqlanadi:

AFxn = Frax + FTp.x ) = -F0 • (7)

Oriental Renaissance: Innovative, p VOLUME 2 | ISSUE 3

educational, natural and social sciences ISSN 2181-1784

Scientific Journal Impact Factor Q SJIF 2022: 5.947

Advanced Sciences Index Factor ASI Factor = 1.7

(7) ifoda tahlili shuni ko'rsatadiki, 1TJ uchastkasida paydo bo'ladigan

kuchlarning "yetishmasligi" ^FTn ma'lum bir tortishish kuchi G to'xtashgacha keskin sekinlashishini ta'minlaydigan tormozlanish kuchidir. Bunda vagon harakati 1TJ uchastkasida kirish tezligi v«jx(t), ya'ni ven(t) << v«jx(t) dan sezilarli darajada past bo'lgan vT(t) tezlikka sekinlashishi bilan ta'minlanishi kerak. [27, 28]da bo'lgani kabi, bunga faqat tepalikninh geometrik parametrlari sifatida ^01 va ^02 qiyalikning ratsional qiymatlarini, yuqori tezlikdagi uchastkalarni tanlash orqali emas, vagonning tormozlanish kuchi FTopM ni aniq sozlash orqali ham erishish mumkin [17, 25]. Bu holatda vagon harakatini veT(t) tezlik bilan ta'minlashi mumkin, bunda tepalikning birinchi profil qismidagi tezlanishdan a50(t) kattaligi jihatidan ancha kichik bo'lgan, ya'ni aT(t) << a50(t) da aT(t) sekinlanuvchan tezlanishga to'g'ri keladi.

Tepalikning birinchi tormozlanish pozitsiyasi uchastkasida vagon harakatining matematik modeli

[27, 28, 30] garchi takrorlangan bo'lsa ham, shu bilan birga vagonning ko'chma harakati (yoki D'alamber tamoyili) dinamikasining asosiy qonunini koordinatalar shaklida yozamiz [16, 32],

dVa

dt k=l k=l

Bu yerda M - aylanuvchi qismlar (g'ildirak juftligi) massasini hisobga olgan holda yukli vagon massasi, kg; Fx = Fcgx = const. - barcha faol ("qo'zg'aluvchi") kuchlarning vagonning aylanishi bo'yicha proyeksiyasi (Ox o'qi), N; Rx = Fygx = const- - Ox o'qi bo'yicha barcha reaktiv (ushlab turuvchi) kuchlar

proyeksiyasi, bunda tormozlanish kuchi ham hisobga olinadi FTopM. = FTn., N. Faraz qilaylik, Vagon harakati davomida 1TJ uchastkasida shamol qarshiligi ta'sirida rels yuzasida g'ildirak juftliklarining sirpanishi yuzaga keladi.

(7) ifodaga ko'chma harakat dinamikasining asosiy qonunini qo'llab, " qo'zg'aluvchi" va " ushlab turuvchi" kuchlarni kiritamiz:

M— = F - F , m

^ cg. x yg.x ' (8)

bu yerda, Fcg.x va FyR,x - vagonning tormozlash moslamasi bilan tormozlash holati uchun «qo'zg'aluvchi» va «ushlab turuvchi» kuchlari bo'lib, bu vaqtda shamol qarshiligi tezligining ahamiyatsizligi (2,5 ^ 3, 5 m/s) tufayli uning tezligi doimiy deb faraz qilamiz FrB,x= const.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

M-JT = EFx +SRx ,

Oriental Renaissance: Innovative, p VOLUME 2 | ISSUE 3

educational, natural and social sciences ISSN 2181-1784

Scientific Journal Impact Factor Q SJIF 2022: 5.947

Advanced Sciences Index Factor ASI Factor = 1.7

F = 01 cg.x 0-

F = F + f G + F + n f F (q\

ygx rB. x J ck TopM KyJ CK0 rey' (9)

Ko'ringanidek, «qo'zg'aluvchi» kuchlar Fcg.x bu holda mavjud emas, vagon o'z harakatini inersiya qonuniga ko'ra tormozlanish holatida davom etadi va 1TJ uchastkasida shamolning qarshilik kuchi FrBx va ishqalanish sirpanish kuchi Ftp.* ni yengib, vo kirish tezligi bilan harakatlanadi.

Vagonning tormoz moslamalarida to'satdan to'xtashining matematik modellari

Vagon harakatining 1TJ uchastkasida (9) yoki (7) ifodadagi differensial tenglama ko'rinishini hisobga olib (8) ifoda quyidagiga teng bo'ladi:

Md = ~ F0• (10)

bu yerda, Fo = Fcg.x - FyÄX - vagon harakatining qarshilik kuchi, FcRX = 0, Fyg.x >> 0, N.

Koshi topshirig'ining boshlang'ich shartlari - t = 0: v(0) = v0 (bu yerda v0 - 1TJ uchastkasida vagonga kirish tezligi).

(10) dagi o'zgaruvchilarni ajratib, quyidagiga ega bo'lamiz [33]: F

dv =--0 dt.

M

Oxirgi tenglama qismlaridan ikkala intervaldan quyidagi qismlarini olamiz:

v Z7 t

f dv = —0 f dt.

J AI J

Mn

vo 0

Integratsiyalashdan so'ng barchaga tanish tezlikning sekinlanuvchan harakat formulasi hosil bo'ladi

v = v0 - at,

F

bu yerda a = — - vagon sekinlanishi yuz beradigan tezlanish, m/s2.

Oxirgi ifodalardan 1TJ uchastkasida vagonning ko'chma tezligini v(t) aniqlaymiz, m/s (2-rasmga qarang)

ve(t) = v0 - at. (11)

Oriental Renaissance: Innovative, p VOLUME 2 | ISSUE 3

educational, natural and social sciences ISSN 2181-1784

Scientific Journal Impact Factor Q SJIF 2022: 5.947

Advanced Sciences Index Factor ASI Factor = 1.7

Bundan ma'lum bo'ladiki, 1TJ uchastkasida v(t) vagon tezligi t vaqt oralig'ida chiziqli - kamayish qonuni bo'yicha sharhlanadi(11): v0 kirish tezligida mazkur uchastkada vagon tezligi kamayib borib, t ~ 3s davomida to'xtaydi (ya'ni, v(t) ga teng bo'ladi).

dx

ve(t) = ni hisobga olib, vagon harakatining to'satdan to'xtashini differensial

tenglama ko'rinishida (11) ifodani qayta yozamiz dx

— = vn - at. dt 0

Koshi tenglamasining boshlang'ich sharti-t = 0 da: .(0) = 0. Tenglamaning oxirgi qismlarini dt ga ko'paytirib, quyidagiga ega bo'lamiz

dx = (v0 - at)dt.

Hosil bo'lgan tenglamani 0 dan t oraliqda integratsiyalanadi:

t

x = | (v0 - at)dt.

0 0

1TJ uchastkasida t vaqt davomida vagonning tormozlanish yo'lini aniqlaymiz, m 1 2

x(t) = vot -- at . (12)

Ko'rinib turibdiki, vagonning tormozlanish masofasi x(t), t vaqt oralig'ida shamol kvadratik qonunga ko'ra (12): vagonning tormozlanish masofasi chiziqli o'smaydi, v(t) = 0 da doimiy kattalikka ega bo'ladi.

(12) ifodadan t = 0 da x = 0 ga ega bo'lamiz, ya'ni tenglamaning boshlang'ich sharti bajariladi.

Ta'kidlash joizki, (11) va (12) ifodalarda fizika kursidan ma'lum sekinlanuvchan harakatdagi yo'l va tezlik formulalaridir.

Shunday qilib, D'Alamberning mexanik tamoyilidan foydalanib, o'zgaruvchilar va oddiy integrallar jadvallarini ajratish usuli, 1TJ uchastkada ve(t) tormozlanishda vagon tezligi va vaqt davomida tormozlanish yo'li x(t) ni aniqlash uchun yakuniy analitik formulalar ishlab chiqilgan.

Hisoblash usuli. Boshlang'ich ma'lumotlar quyidagilar bo'lsin: vo = 6,0 -vagonning boshlang'ich tezligi, m/s; G = 908 -aylanuvchi massalarning inertsiyasini hisobga olgan holda vagonning tortishish kuchi, kN; fn = 0,18; Ftk = 90 kN; FTOpM = f^ = 16,2 kN; fcK0 = 0,2; nKy = 4; f^ = 0,25; F^ = 10,4 kN; F^.x = 208,2 - siqilgan

1240

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

VOLUME 2 | ISSUE 3 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

tormoz shinalari ustidagi g'ildirak juftligining sirpanish ishqalanish kuchi, kN; FrBx = 3,0 кН; F0 = -205,1 - 1TJ uchastkasida «yetishmovchi» kuchlar, kN; M = 9,256-104 -g'ildirak juftligining inersiyasini hisobga olgan holda vagonning massasi, kg, a = 2,2 - vagonning sekinlanuvchan harakatdagi tezlanishi, m/s2.

Quyida, v(t) tezlik egri chizig'ining va vagonning tormozlanish masofasi x(t) o'rtasidagi muvofiqlikni aniqlash uchun MathCAD dasturida olingan maket hujjat berilgan [36].

,4

KT

v0 = 6 G = 908 M = 9.256 x 10 Frpx fcK-G + Ftopm + nKy-fcK-Frby

Frpx = 208.168 _ sekinlanishda tormoz shinalarining ishqalanish kuchi, kN; F0 := Fnsx - Frpx F0 = -205.144 _ 1XJ uchastkasida «yetishmovchi» kuchlar,

kN;

a

|HO| ■ 10"

M

a = 2.216

- vagonning sekinlanish harakatidagi tezlanish, m/s2. t vaqt oralig'ida 1TJ uchastkasida vagonning v(t) tezligi va tormoz yo'li x(t) ning bog'liqlik grafigi 3 va 4 - rasmda keltirilgan. t := 0 j0.2.. 2.8 _ ixj da vagon harakat vaqti;

ve2(t) v0 at - 1tj da t vaqtning istalgan davridagi vagonning ko'chma harakati m/s.

3-rasm. 1TJ uchastkasida vaqt o'zgarishi davomida vagon tezligining grafigi

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

VOLUME 2 | ISSUE 3 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

- 1TJ da t vaqtning istalgan davridagi vagonning

tormozlanish masofasi .(t), m.

затормаживания вагона на участке

4-rasm. 1TJ uchastkasida vaqt o'zgarishi davomida vagon tormozlanishi masofasigining grafigi

Ma'lum bo'lganidek, v(t) tezlik grafigi chiziqli ko'rinishda kamayadi, lekin .(t) - masofa grafigi chiziqli bo'lmagan tasnifga ega. t = 2,7 s tormozlanish vaqtida mos ravishda tezlik qiymati v(2,7) = 0 va butunlay to'xtashi uchun tormozlanish masofasi .(2,7) ~ 8,1 m ni tashkil etmoqda. Agarda, vagon tormozining tormozlashish vaqti t = 0,7 ga teng bo'lganida, vagonning sekinlashish harakatida tezlik v(0,7) = 4,5 m/s (~ 16,0 km/soat), tormozlanish masofasi - .(0,7) ~ 3,66 m ga to'g'ri keladi.

v(t) va x(t) bog'liqliklardan ko'rish mumkinki (3 va 4 rasmga qarang), berilgan dastlabki ma'lumotlarda t = 0,9 s vaqtda tezlik qiymati 1,5 marotabaga kamayadi (bunda tormozlanish masofasi .(0,9) ~ 4,5 m ga teng), t = 1,35 s vaqtda esa tezlik qiymati deyarli ikki marotabagacha kamayadi (bunda tormozlanish masofasi .(1,35) ~ 6.0m ga teng).

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

o

R

VOLUME 2 | ISSUE 3 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

Darhaqiqat, x(t) va v(t) egri chiziqlarning tasnifi dastlabki ma'lumotlarga bog'liq. Misol uchun, boshlang'ich ma'lumotlar: vagonning boshlang'ich tezligi v0 = 8,5 m/s; G = 908 -aylanuvchi massalarning inertsiyasini hisobga olgan holda vagonning tortishish kuchi, kN; fn = 0,18; F™ = 150 kN; FTopM=/tFtk = 27 kN; fCK = 0,2; nKy = 4; /cko = 0,25; Ftpx = 208,2 kN; F0 = - 205,1 kN; M = 9,256-104 kg, a = 2,2 -vagonning sekinlanuvchan harakatdagi tezlanishi, m/s2, x(t) va v(t) egri chiziqlarning tasnifi 3 va 4 - rasmidagi kabi berilgan bo'lsin. Faqat tormozlanish vaqti t = 3,84 s da tezlik qiymati v(3,84) = 0 va butunlay to'xtashi uchun tormozlanish masofasi x(3,84) ~ 16,3 m ni tashkil etsin. Agarda tormozlanish vaqti t = 0,8 s, vagonning sekinlanish tezligi v(0,8) = 6,7 m/s (~ 24,2 km/soat), tormozlanish masofasi esa - x(0,8) ~ 6,1 m. Bunda t = 1,3 da tezlik 1,5 marotaba kamayishi (tormozlanish masofasi x(1,3) ~ 9,2m) va t = 1,9 s da tezlik ikki barobar kamayishi ma'lum bo'ldi (tormozlanish masofasi x(1.9) ~ 6,7 m).

Qarshilik kuchining qiymati yetarli darajada katta bo'lganda(F0 = -205,1 kN), vagonning boshlang'ich tezligi v0 = 6,0 m/s, bunda tormozlanish vaqti t = 2,96 s, tezlik esa v(2,96) = 0 va tormozlanish masofasi x(2,96) ~ 8,9 m ga teng. Bundan ma'lum bo'ladiki, katta qarshilik kuchida va kichik boshlang'ich qiymatda (v0 = 6,0 m/s) 1TJ uchastkasida vagonning tormozlanish masofasi v0 = 8,5 m/s bo'lgandagiga nisbatan ikki barobar kichik.

Shunday qilib, ilk bor shamol qarshiligi ta'sirida 1TJ uchastkasida birdan tormozlanish yuz berganda vagonning tormozlanish masofasi x(t) hamda vagon tezligining ve(t) birdan kamayishining matematik modeli ishlab chiqildi.

1. Nazariy mexanikaning klassik qoidalari asosida vagon tormozlanganda 1TJ uchastkasida tortishish kuchini va qarshi shamolning ta'sirini hisobga olgan holda vagon harakatining matematik modellari asosida ilk bora vagon tezligi ve(t) va tormozlanish masofasi x(t) analitik formulalar yordamida aniqlandi.

2. ve(t) va x(t) ning vaqtga bog'liqlik grafigiga asoslangan holda 1TJ uchastkasida vagonning tormozlanish vaqti asosan qarshilik kuchi FTpx ga bog'liq: qarshilik kuchining qiymati FTpx qanchalik katta bo'lsa, a sekinlanuvchi harakatda tezlanish va vagonning tormozlanish vaqti t shunchalik kichik qiymaatga ega bo'ladi. Tormozlanish vaqti t ning qisqarishi, o'z o'rnida, vagonlar o'rtasidagi intervalni nazorat qilishga imkon yaratadi.

XULOSA

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

о

R

VOLUME 2 | ISSUE 3 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

Amalga oshirilgan tadqiqot natijalari, shuningdek, vagonning ratsional geometrik parametrlari (profili)ni hamda kinematik tasnifi (v(t) va x(t)) ni saralash tepaligida aniqlash imkoniyatini ham beradi.

REFERENCES

1. Образцов, В.Н. Станции и узлы. Ч. II / В.Н. Образцов. - М: Трансжелдориздат, 1938. - 492 с.

2. Земблинов, С.В. Станции и узлы / С.В. Земблинов, И.И. Страковский. - М: Трансжелдориздат, 1963. - 348 с.

3. Никитин, В.Д. Железнодорожные станции и узлы: Учеб. пособие / В.Д. Никитин, И.Е. Савченко, Е.А. Ветухов, В.К. Ивашкевич. - М: ВЗИИТ, 1970. -79 с.

4. Савченко, И.Е. Железнодорожные станции и узлы: учеб. для вузов ж. - д. трансп. / И.Е. Савченко, С.В. Земблинов, И.И. Страковский. - М: Транспорт, 1967. - 466 с. (см. также 1973. - 464 с.; 1980. - 479 с.).

5. Железнодорожные станции и узлы: учеб. для вузов ж. - д. трансп. / В.М. Акулиничев, Н.В. Правдин, В.Я. Болотный, И.Е. Савченко. Под ред. В.М. Акулиничева. - М: Транспорт, 1992. - 480 с.

6. Железнодорожные станции и узлы: учеб. для вузов ж. - д. трансп. / В.Г. Шубко, Н.В. Правдин, и др. - М: УМК МПС России, 2002. - 368 с.

7. Правила и нормы проектирования сортировочных устройств на железных дорогах колеи 1 520 мм. М.: ТЕХИНФОРМ, 2003. - 168 с.

8. Правдин, Н.В. Анализ существующих методов расчёта сортировочных горок / Н.В. Правдин, С.А. Бессоненко // Транспорт: Наука, техника и управление,

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

2004, № 5. - С. 22 - 27.

9. Железнодорожные станции и узлы (задачи, примеры, расчёты): Учебное пособие для вузов ж. - д. трансп. / Н.В. Правдин, В.Г. Шубко, Е.В. Архангельский и др.; Под ред. Н.В. Правдина и В.Г. Шубко. - М: Маршрут,

2005. - 502 с.

10. Бессоненко С.А. Комплексный расчёт уклонов продольного профиля спускной части и высоты сортировочной горки по вероятностным показателям / С.А. Бессоненко // Транспорт: Наука, техника и управление, 2006, № 7. - С. 12 -

11. Правдин, Н.В. Определение уклонов скоростных участков и тормозных позиций на спускной части сортировочной горки / Н.В. Правдин, С.А. Бессоненко // Транспорт: наука, техника, управление, 2008, №2 9. - С. 6- 10.

19.

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

о

R

VOLUME 2 | ISSUE 3 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

12. Бессоненко, С.А. Теория расчета сортировочных горок для различных климатических зон. Автореф. дисс. на соиск. уч. степени д-ра техн. наук. - МИИТ, 2011. - 37 с.

13. Проектирование инфраструктуры железнодорожного транспорта (станции, железнодорожные и транспортные узлы): учебник / Н.В. Правдин, С.П. Вакуленко, А.К. Голович и др.; под ред. Н.В. Правдина и С.П. Вакуленко. - М.: ФГБОУ «Учебно-методический центр по образованию на железнодорожном транспорте», 2012. - 1086 с.

14. Железнодорожные станции и узлы: учебник / В.И. Апатцев и др.; под ред. В.И. Апатцева и Ю.И. Ефименко. - М.: ФГБОУ «Учебно-методический центр по образованию на железнодорожном транспорте», 2014. - 855 с.

15. Комаров, К.Л. Теоретическая механика в задачах железнодорожного транспорта / К.Л. Комаров, А.Ф. Яшин. - Новосибирск: Наука, 2004. - 296 с.

16. Sh.U Saidivaliyev. To the movement of the car on the site of the first brake hump yard of positions / Sh.U Saidivaliyev // Journal of TIRE, 2019. №2. pp. 7283. ISSN 2091-5365.

17. Кобзев, В.А. Технические средства сортировочных горок, обеспечивающие безопасность движения. Ч. 1. Учебное пособие / В.А. Кобзев. - М.: МИИТ, 2009. - 92 с.

18. Туранов Х.Т. О подходе к определению некоторых кинематических параметров движения вагона на тормозных позициях сортировочных горок / Х.Т. Туранов, А.А. Гордиенко, Ш.У. Саидивалиев // International Journal of Advanced Studies. 2018, Vol 8, №4. С. 122 - 136. DOI: 10.12731/2227-930X-2018-4-122-136. ISSN 0236-1914.

19. Туранов Х.Т. О математическом описании торможения вагона на сортировочной горке / Х.Т. Туранов, А.А. Гордиенко, Ш.У. Саидивалиев // Транспорт: наука, техника, управление. 2019, №2 7. С. 27 - 30. ISSN 0236-1914.

20. Туранов Х.Т. О методе решения задачи движения вагона на участках тормозных позиции сортировочной горки / Х.Т. Туранов, А.А. Гордиенко, О.В. Молчанова, Ш.У. Саидивалиев // Транспорт: наука, техника, управление. 2019, № 11. С. 34 - 38. ISSN 0236-1914.

21. Саидивалиев Ш.У. Саралаш тепалигининг биринчи тормоз позицияси участкасида вагон хдракатланиши / Ш.У. Саидивалиев, З.В. Эргашева // ТАЙИ хабарномаси. 2019, №2. 64-74 бет. ISSN 2181-7421

22. Туранов Х.Т. О некорректности формулы для определения скорости движения вагона в зонах торможения на участках тормозных позиций

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

о

R

VOLUME 2 | ISSUE 3 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

сортировочной горки / Х.Т. Туранов, А.А. Гордиенко, Ш.У. Саидивалиев // Бюллетень транспортной информации. 2019. №9 (291). С. 34-40. ISSN 20728115.

23. Туранов Х.Т., Саидивалиев Ш.У. Определение кинематических параметров движения вагона на участках тормозных позиций сортировочной горки // Современные проблемы транспортного комплекса России. 2019. Т.9. №1. С. 21-26. (https://doi.org/10.18503/2222-9396-2019-9-1 -21 -26).

24. Саидивалиев Ш.У. Исследование влияния кинетической энергии при движении вагона по тормозным позициям / Ш.У. Саидивалиев, З.В. Эргашева // Universum: Технические Науки 2020 г, №4-2(73) стр. 17-25.

25. Туранов Х.Т. К движению вагона на участках тормозных позиции сортировочной горки / Х.Т. Туранов, А.А. Гордиенко, Ш.У. Саидивалиев // Транспорт: наука, техника, управление. 2020, №2 3. С. 24 - 30. ISSN 0236-1914.

26. K.T. Turanov, S.U. Saidivaliev, D.I. Ilesaliev. Determining the kinematic parameters of railcar motion in hump yard retarder positions / K.T. Turanov, S.U. Saidivaliev, D.I. Ilesaliev // Structural integrity and life vol. 20, no 2 (2020), pp. 143 -147.

27. Туранов Х.Т. О неточности формулы воздушного сопротивления при движении вагона по профилю сортировочной горки / Х.Т. Туранов, Д.И. Илесалиев, Ш.У. Саидивалиев // Транспорт: наука, техника, управление. 2021, № 1. С. 11 - 16. ISSN 0236-1914.

28. Shukhrat Saidivaliev, Ramazon Bozorov, Elbek Shermatov. Kinematic characteristics of the car movement from the top to the calculation point of the marshalling hump. E3S Web of Conferences 264, 05008 (2021) https://doi.org/10.1051/e3sconf/202126405008

29. Саидивалиев Ш.У. Новая методика расчёта времени и скорости вагона при его движении на участке первой тормозной позиции сортировочной горки при воздействии встречного ветра / Ш.У. Саидивалиев, Р.Ш. Бозоров, Э.С. Шерматов // Вопросы Устойчивого Развития Общества. 2021, №6. С. 575-586.

30. Saidivaliev Sh.U., A new method of calculating time and speed of a carriage during its movement on the section of the first brake position of a marshaling hump when exposed headwind / Sh.U. Saidivaliev, R.Sh. Bozorov, E.S. Shermatov // STUDENT eISSN: 2658-4964. 2021, №9.

31. Сатторов С.Б., Определение потребной провозной способности на железнодорожном участке ахангаран - тукимачи -сырдарьинская / Сатторов

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

о

R

VOLUME 2 | ISSUE 3 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

С.Б., Махматкулов Ш.Г., Икрамова Д.З., Дехконов М.М. // Вестник КемРИПК. 2019. № 1. С. 93-101.

32. Икрамова Д.З., Применение различных схем размещения контейнеров в зоне основного хранения терминала / Махматкулов Ш.Г., Икрамова Д. З., Дехконов М.М. // в сборнике: Транспорт России: проблемы и перспективы -2018. Материалы международной-научно-практической конференции. 2018. С.

33. Туранов Х.Т. К движению вагона на участках тормозных позиции сортировочной горки / Х.Т. Туранов, А.А. Гордиенко, Ш.У. Саидивалиев // Транспорт: наука, техника, управление. 2020, №2 3. С. 24 - 30. ISSN 0236-1914.

34. Саидивалиев Ш.У. О некорректности формулы горочных конструктивных и технологических расчетов проектируемых участков сортировочной горки / Ш.У. Саидивалиев // Вестник ТашИИТ 2019 г, №3 стр. 218-226. ISSN 20915365.

35. Приложение 14 к СМГС «Правила размещения и крепления грузов в вагонах и контейнерах». - М.: Планета, 2008. -191 с.

36. Кирьянов, Д.В. Mathcad 15 / Mathcad Prime 1.0 / Д.В. Кирьянов // СПб.: БХВ-Петербург, 2012. - 432 с.

249-252.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.