Научная статья на тему 'ШАҲАР АВТОБУС БЕКАТЛАРИ ҲОЛАТИ. ТАҲЛИЛ ВА ТАКЛИФЛАР'

ШАҲАР АВТОБУС БЕКАТЛАРИ ҲОЛАТИ. ТАҲЛИЛ ВА ТАКЛИФЛАР Текст научной статьи по специальности «Строительство и архитектура»

CC BY
274
45
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
автобус бекати / меъёрий хужжатлар / намунавий автобус бекати / катта бекат / автобус бекатлари элементлари / пандус / автобус тўхташ белгиси. / bus stop / regulatory documents / model bus stop / big stop / elements of bus stops / ramp / bus stop sign.

Аннотация научной статьи по строительству и архитектуре, автор научной работы — A. Xoliqov

Мамлакатимизда транспорт воситалари сонининг ортиб бориши, йирик шаҳарларимизда узун тирбандликларнинг кузатилиши жамоат транспортини ривожлантиришни тақозо этади. Фуқаролар шаҳсий транспортдан кўра жамоат транспортини танлашлари учун албатта қулай шароит бўлиши керак. Ушбу мақолада Тошкент шаҳри мисолида автобус бекатларининг бугунги кундаги ҳолатининг таҳлили ва жаҳон тажрибалари асосида таклифларга бағишланган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

STATUS OF CITY BUS STATIONS. ANALYSIS AND PROPOSALS

The increase in the number of vehicles in our country and the observation of long traffic jams in our large cities require the development of public transport. There must be favorable conditions for citizens to choose public transport over private transport. This article is dedicated to the analysis of the current state of bus stops in the city of Tashkent and suggestions based on world experience.

Текст научной работы на тему «ШАҲАР АВТОБУС БЕКАТЛАРИ ҲОЛАТИ. ТАҲЛИЛ ВА ТАКЛИФЛАР»

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 6 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

ШАХДР АВТОБУС БЕКАТЛАРИ ^ОЛАТИ. ТА^ЛИЛ ВА ТАКЛИФЛАР

Холицов Алишер Исан ^ли

Тошкент давлат транспорт университети, техника фанлари фалсафа доктори (PhD),

кафедра мудири https://doi.org/10.5281/zenodo.7140181

Аннотация. Мамлакатимизда транспорт воситалари сонининг ортиб бориши, йирик ша%арларимизда узун тирбандликларнинг кузатилиши жамоат транспортини ривожлантиришни тацозо этади. Фуцаролар ша%сий транспортдан кура жамоат транспортини танлашлари учун албатта цулай шароит булиши керак. Ушбу мацолада Тошкент ша%ри мисолида автобус бекатларининг бугунги кундаги %олатининг та%лили ва жа%он тажрибалари асосида таклифларга багишланган.

Калит сузлар: автобус бекати, меъёрий хужжатлар, намунавий автобус бекати, катта бекат, автобус бекатлари элементлари, пандус, автобус тухташ белгиси.

СОСТОЯНИЕ ГОРОДСКИХ АВТОСТАНЦИЙ. АНАЛИЗ И ПРЕДЛОЖЕНИЯ

Аннотация. Увеличение количества транспортных средств в нашей стране и наблюдение длинных пробок в наших крупных городах требуют развития общественного транспорта. Должны быть благоприятные условия для того, чтобы граждане предпочитали общественный транспорт личному транспорту. Данная статья посвящена анализу современного состояния автобусных остановок города Ташкента и предложениям, основанным на мировом опыте.

Ключевые слова: автобусная остановка, нормативные документы, типовая автобусная остановка, большая остановка, элементы автобусных остановок, пандус, знак автобусной остановки.

STATUS OF CITY BUS STATIONS. ANALYSIS AND PROPOSALS

Abstract. The increase in the number of vehicles in our country and the observation of long traffic jams in our large cities require the development of public transport. There must be favorable conditions for citizens to choose public transport over private transport. This article is dedicated to the analysis of the current state of bus stops in the city of Tashkent and suggestions based on world experience.

Keywords: bus stop, regulatory documents, model bus stop, big stop, elements of bus stops, ramp, bus stop sign.

КИРИШ

Дунёнинг барча мамлакатларида жамоат транспортининг алохида ахамияти ва урни мавжудлиги хеч кимга сир эмас. Мамлакатимиз шахарларида асосий жамоат транспорта бу автобуслар хисобланади. Автобусларда йуловчиларни самарали ташиш учун замонавий автобуслар билан бир каторда улар учун бекатларга хам эхтиёж сезилади.

Тошкент шахри Узбекистон Республикаси пойтахти ва энг йирик шахари булиб, мамлакат ахолисининг 8 % и шу шахарда яшайди. Шунингдек шахарда 2380 км йуллар булиб шундан 284 км кисми шахар марказий кучалар[1] хисобланади.

Автобус автомобильнинг бир тури ва бекатлар эса автомобиль йулида жойлашганлиги хамда яна бир неча омилларга кура «А-Й-Х,-П-М» тизимининг ичига киритиш мумкин. Бу ташкилий кисмлар мухитда фаолият курсатибгина колмасдан, атроф-мухит билан уларнинг хар бири чамбарчас боглик булади[2]. Автомобиль йули «А-Й-Х,-П-М» тизими фаолиятига узининг геометрик элементлари улчамлари ва транспорт-эксплуатацион сифатининг узгариши оркали таъсир этади.

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 6 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

Тошкент шахар жамоат транспорти тизимини комплекс ривожлантириш, йуловчиларга сифатли ва хавфсиз транспорт хизматларини курсатиш, транспорт инфратузилмасини яхшилаш, харакат таркибини барча кулайликларга эга булган замонавий автобуслар билан янгилаш, йул харакати хавфсизлигини таъминлаш хамда пиёдаларга кулай харакатланиш мухитини яратиш максадида Узбекистон Республикаси Президентининг 2022 йил 2 февралда "Тошкент шахдр жамоат транспорти тизимини янада ривожлантиришга доир кушимча чора-тадбирлар тугрисида"ги П^-111-сонли карори имзоланди.

Жамоат транспортини ривожлантиришга ахамият берилиши бир томондан мамлакатда яшовчи ахолини турмуш тарзини яхшиласа, иккинчи томондан туризм жозибадорлигини хам оширади.

ТАДЦЩОТ МАТЕРИАЛЛАРИ ВА МЕТОДОЛОГИЯСИ

Юкорида келтирилган карорда ахолининг жамоат транспортидан фойдаланиш даражасини камида икки баробарга ошириш, жамоат транспорти инфратузилмасини ривожлантириш, замонавий транспорт-утиш богламаларини хамда намунавий лойихалар асосида автобус бекатларини ташкил этиш, ракамли технологиялар ва инновацион ёндашувларни кенг куллаган холда транспорт воситалари харакатини бошкаришнинг интеллектуал («аклли чорраха», «аклли автобус» ва «аклли бекат») тизимларини жорий этиш хамда йул харакати хавфсизлигини таъминлаш, жамоат транспорти харакат таркибини замонавий, экологик тоза автобуслар, жумладан электробуслар билан янгилаш, шунингдек намунавий лойиха асосида 1160 та автобус бекатларини реконструкция килиш вазифаси хам белгиланган.

Узбекистон Республикакси Монополияга карши кураш кумитаси хузуридаги Истеъмолчилар хукукларини химоя килиш агентлиги Тошкент шахридаги 850 дан ортик автобус бекатларида утказилган текширув натижаларига кура, 91% автобус йуналишларининг хариталари йук, бекатларнинг 62,9 фоизида ахлат кутиси йук, 37,2 фоизида кутиш зали йук, 36,5% йуловчилар учун етарли жой йук, 31,6% йуловчи уриндиксиз, 28,9 фоизи белгиланган санитария-гигиена талабларига жавоб бермайди.

Норматив-хукукий хужжатлар лойихалари мухокамаси портали(regulation.gov.uz)да эълон килинган Тошкент шахар хокимлигининг карори лойихасига кура, шахардаги автобус бекатларини намунавий дизайн асосида кайта куриш режалаштирилмокда. Унда ногиронлиги булган шахслар учун махсус пандус, 4G Wi -Fi, электрон табло, кузатув камераси, чикинди кутиси ва LED экран урнатилиши хамда бекатларни тадбиркорларга вактинча фойдаланишга бериш кузда тутилган.

1-расм.

Таклиф этилаётган намунавий автобус бекатлари

Тошкент шахар хокимлиги таклиф этаётган намунавий дизайндаги бекатларда булиши лозим булган жихозларнинг номлари келтирилган, аммо энг мухими ушбу

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 6 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

бекатлар йул четида кандай геометрик улчамлар асосида жойлаштирилиши буйича курсатмалар йук.

Мавжуд холатни яхшилаш ва намунавий автобус бекатларини лойихалаш учун энг аввало меъёрий хужжатлар холатини тахлил килиш керак булади. Мамлакатимизда автобус бекатларини техник жихатдан тартибга солувчи О^ Dst 3196 -2017 "Автомобиль йулларидаги автобус бекатлари. Умумий техник талаблар" стандарт мавжуд булиб, бу стандарт умумфойдаланувдаги автомобиль йулларидаги автобус бекатларини тартибга солади ва ШН^ 2.07.01-03 "Шахарсозлик. Шахар ва кишлок ахоли пунктлари худудларини ривожлантириш ва курилишини режалаштириш" меъёрий хужжатида шахарларда автобус бекатларини жойлаштириш буйича бир нечта банд келтирилган холос.

Тахлиллар ва урганишлар натижалари шуни курсатадики, автобус бекатлари жойлаштириш ва куриш учун мавжуд O'z Dst 3196-2017 "Автомобиль йулларидаги автобус бекатлари. Умумий техник талаблар" стандартини жахон тажрибаси талабларига мос равишда кайта ишлаб чикиш зарур.

ТАДЦЩОТ НАТИЖАЛАРИ

Шахарларда автобус бекатларини куриш буйича ягона стандарт талаби булмаганлиги сабабли Тошкент шахри мисолида автобус бекатларини бир неча хил турини учратиш мумкин.

2-расм.

Тошкент шахридаги мавжуд автобус бекатлари

Автобус бекатлари ва уларнинг элементларини жойлаштириш учун катта тажрибага эга булган Германия[3] (Directives for the Design of Urban Roads RASt 06), А^Шнинг Калифорния, Огая, Мерланд, Пенсилвания штатлари[4,5,6,7] (Bus stop safety and design guidelines), Шимолий Ирландия[8] (Bus stop design guide), Буюк Британия[9] (Accessible Bus Stop Design Guidance) хамда Россия[10] (ОСТ 218.1.002-2003 Автобусные остановки на автомобильных дорогах) каби давлатларнинг тажрибалари урганилди ва чукур тахлил килинди.

Жахон тажрибасига кура шахар кучаларининг тоифасига караб автобус бекатлари куйидаги элементлардан ташкил топиши зарур : 1. бекат майдончаси;

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 6 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

2. транспортга чикиш майдончаси;

3. кутиш майдончаси;

4. утиш-тезланиш тасмаси;

5. кириш чунтаги (бекат шахар кучаларининг кесишма ёки туташма кисмида жойлашганида);

6. ажратувчи тасма;

7. йулаклар ва пиёдалар йулкаси;

8. автопавильон;

9. уриндик;

10. чикинди кутиси;

11. йул харакатини ташкил этишнинг техник воситалари (йул белгилари, йул чизиклари, тусиклар);

12. ёритиш курилмалари;

13. ногиронлиги булган шахслар учун автобусга чикиш ва тушишнинг махсус йулкаси хамда улар учун махсус пандус;

14. автобус тухташ жойи белгиси;

15. ахоли учун бепул интернет тармоги (WI-FI);

16. йуналиш чизмаси ва электрон табло;

17. кузатув камераси;

18. мобил курилмаларни кувватлаш манбаи.

Германиянинг RASt 06 Directives for the Design of Urban Roads меъёрий хужжати асосида[2] Тошкент шахар хокимлигининг карори лойихаси келтирилган бекатларни 3-расмдаги каби геометрик шартларда жойлаштириш мумкин.

3-расм.

Шах,ар кучаларида автобус бекатини жойлаштирилиши

Тошкент шахрида одамлар гавжум буладиган жойларда (бозорлар олди, катта таълим муассасалари олдида, катта кесишмалар олдида ва х.к.) оралик катта бекатлар куп булиб, бир вактнинг узида бир неча автобусларни тухташ имкониятини яратишни талаб этади. Ана шундай жойларда Пенсилвания штати тажрибасидан келиб чикиб, шахар кучаларида орали; катта бекатларда бир вактнинг узида бир нечта автобусларни кабул килувчи бекатларни намунавий режаси 4-расмга мувофик режалаштириш мумкин.

Ногиронлиги булган шахсларга кулайлик яратиш максадида транспортга чикиш майдончалари пандуслар билан жихозланиши керак[4-9]. Бунда пандуснинг киялиги 10 фоиздан ошмаслиги, кенглиги эса 0,9 m дан кам булмасиги лозим. Ногиронлиги булган шахсларнинг автобусга чикиши учун 1,5 m кенгликда йулкалар режалаштирилиши ва алохида рангда ажратиб курсатилиши лозим (5-расм).

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 6 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

4-расм.

Бир вактнинг узида бир нечта автобусларни кабул килувчи бекатларни намунавий

режаси

5-расм.

Ногиронлиги булган шахслар учун кулайлик

Пандус оркали ногиронлиги булган шахслар автобусга кулай чикишлари учун автобус тухташ жойи белгилари булиши керак. Автобус хайдовчиси автобус тухташ жойи белгиси олдида тухташи оркали ногиронлиги булган шахслар учун ажратилган булакка мос келади. Жахон тажрибаси асосида автобус тухташ жойи белгиси улчамлари[6-9] 6-расмда келтирилган.

6-расм.

Автобус тухташ бедгиси

МУ^ОКАМА

Юкорида келтирилган курсаткичлар, мамлакатнинг энг куп олий таълим муассасалари ва вазирлик хамда давлатнинг бошка бош ташкилотларининг Тошкент шахрида жойлашганлиги доимий ахоли ва мехмонларни жамоат транспортидан

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 6 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

фойдаланиши кулай ва хавфсиз шароит яратишни такозо этади. Юкорида жахон тажрибасидан келиб чикиб баъзи бир таклифлар келтириб утилди.

Автобус бекатларида хавфсизлик ва кулайликни ошириш учун уриндиклар сони, бекатлар орали; масофалари, йул белги ва чизиклари билан жихозлар каби масалаларни урганиш зарур булади. Катта шахарларда ногиронлиги булган шахслар Узбекистонда ишлаб чикарилган Isuzu русумли автобуслардан йуловчи сифатида фойдалана олишмайди. Энг аввало шахар кучалари ва йуллари буйлаб жойлашадиган автотобус бекатлари стандартини ишлаб чикиш, мамлакатимизга шахар ичида йуловчи ташиш учун сотиб олишда автобусларни автобус бекатлари буйича стандарт талабларини инобатга олиш максадга мувофик булади.

Х,УЛОСА

Шахарларда хавфсиз ва кулай йуловчи ташишда автобус бекатларининг жойлашиши мухим эканлигидан келиб чикиб куйидаги хулосалар келиб чикди:

- шахарларда автобус бекатларини жойлаштириш учун дунёдаги ривожланган давлатлар тажрибаси, хамда махаллий шароитни уйгунлаштириб стандарт ишлаб чикиш лозим;

- автобус бекатлари йуловчилар учун барча кулайликларга эга булиши лозим, шу жумладан ногиронлиги булган шахслар учун хам;

- автобус бекатлари учун яратилган янги стандарт асосида бекат талабларига мос автобусларни сотиб олиш керак;

- шахар кучалари ва йулларининг турли тоифалари ва шароитларида автобус бекатларини жойлаштириш хам мухим хисобланади;

- киска муддатда мавжуд автобус бекатларини стандарт талабларига мослаш ишларини амалга оширишни талаб этади.

REFERENCES

1. Kholikov, A.I., Azizov, К. Kh. Traffic noise forecasting on Tashkent city main streets, J. Sib. Fed. Univ. Eng. &Technol., 2022, 15(2), 248-260. https://doi.org/10.17516/1999-494X-0388

2. Azizov Kudratilla Khusanovich, Kholikov Alisher Isan ugli. Analysis of Traffic Accidents Regarding Traffic Participantsin Recent Years in the Regions and Cities of the Republic of Uzbekistan. European Journal of Life Safety and Stability. Special Issue, 2022. https://www.researchgate.net/publication/360757365_Analysis_of_Traffic_Accidents_Rega rding_Traffic_Participants_in_Recent_Years_in_the_Regions_and_Cities_of_the_Republic _of_Uzbekistan

3. RASt 06. Directives for the Design of Urban Roads. Road and Transportation Research Association, Cologne/Germany. 2012. P 97-99.

4. BUS STOP SAFETY AND DESIGN GUIDELINES. Prepared By: Kimley-Horn and Associates, Inc. Orange, California. March 24, 2004. P 108

5. Bus Stop Design Guidelines. Greater Cleveland Regional Transit Authority. Northeast Ohio. July 2018. P 44

6. Bus Stop Design Guide. Maryland department of transportation. Maryland. 2019 edition. P 122

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 6 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

7. SEPTA Bus Stop Design Guidelines. Philadelphia. SEPTA and Delaware Valley Regional Planning Commission. October 2012. P 54.

8. BUS STOP DESIGN GUIDE. Published jointly by: Roads Service and Translink. Northern Ireland 2005. P 79

9. Accessible Bus Stop Design Guidance. Published by Transport for London, 2017. REVISED EDITION 2017. P 51

10. ОСТ 218.1.002-2003 Автобусные остановки на автомобильных дорогах. Росдорнии 2003.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.