CC BY
34Научно-практический электронный журнал
«ТЕСНика» №2 2020 года
ПРОМЫШЛЕННАЯ
QfeА БЕЗОПАСНОСТЬ
DOI: 10.24411/2181 -0753-2020-10011
---------------------------♦
©Aliboyev M.A., Tojiboyev B
SEYSMIK XAVFNI KAMAYTIRISH UCHUN AHOLINING BILIM VA IMKONIYATLARINI OSHIRISH
Aliboev Maxammadillo Akbaralievich - Andijon mashinasozlik instituti “Hayot faoliyati xavfsizligi”kafedrasi katta o’qituvchisi, Tojiboyev Bunyodbyek - Andijon mashinasozlik instituti “Hayot faoliyati xavfsizligi”kafedrasi talabasi
Annotatsiya. Ushbu maqolada seysmik xavf manbalari, tarixi voqiyalar ma’lumotlari keltirilgan. Aholini zilziladan ximoya qilish, er silkinish manbalari, omillari, oqibatlari, ta’lofatlarini bashorat qilish va xavf vujudga kelganda axolini ximoya qilishni amalga oshirish ko’zda tutilgan.
Kalit so'zlar: Seysmik xavf, respondentlar, uy jixozlari, texnik yechimlar, matematik model , zilzilalar.
Аннотация. Эта статья предоставляет информацию о сейсмических опасностях, исторических событиях. Он предназначен для защиты населения от землетрясений, прогнозирования источников, факторов, последствий, потерь от землетрясений и защиты населения в случае опасности.
Ключевые слова: Сейсмическая опасность,
респонденты, оборудование для дома, технические решения, математическая модель, оборудование, землетрясения.
Annotation. This article provides information about seismic hazards, historical events. It is intended to protect the population from earthquakes, forecast sources, factors, consequences, losses from earthquakes and protect the population in case of danger.
Keywords: seismic hazard, respondents, home equipment, technical solutions, mathematical model, equipment, earthquakes.
Respublika jamoatchiligi va aholining seysmik xavfni pasaytirish potentsialini oshirishdagi rolining ahamiyati bashorat qilishning nazariy jihatlari ko’rib chiqiladi. Seysmik xavf rivojlanishining oqibatlari yo’llaridagi amalga oshirish matematik model chora-tadbirlar majmuiyi haqida, seysmik xavfni kamaytirish va shahar hududida kuchli zilzilalar oqibatlarini bashorat qilish. Andijon shahri aholisining seysmik xavfni kamaytirish potentsialini oshirish
kontseptsiyasini hisobga olgan holda aholining tayyorgarligini baholash, aholining potentsialini
oshirish bo’yicha texnik echimlarni ishlab chiqish va baholash hamda seysmik xavfni kamaytirish texnik echimlarining ijtimoiy-iqtisodiy samaradorligi to’g’risida batafsil ma’lumotlar berilgan.[1] Maqolada
mualliflarning eksperimental tadqiqotlari natijalari keltirilgan. Maqolada seysmik xavf va uning zarar etuvchi omillari bilan bog’liq favqulodda vaziyatlar xavfsizligi masalalari bilan shug’ullanadigan ko’plab mutaxassislar va olimlarga mo’ljallangan. Shahar hududida vayronagarchilik keltiradigan zilzilalar oqibatlari, aholining imkoniyatlarini oshirish bo’yicha kompleks chora-tadbirlar ishlab chiqilgan.
“Uy jixozlariga necha balliy zilzila xavfliy deb hisoblaysiz.?” Degan savolga, birinchi guruhdagi 165
fuqarodan 75 (45,4%) ijobiy javob berdi (3.4-rasm), ikkinchi guruhdagi mahallalarda esa 241 kishi ishtirok etdi. odamlar, 138 (57,2%) kishi ijobiy javob
bergan. Birinchi guruhda faqat 18 (10,9%) o’z
tashvishlarini bildirdilar, ikkinchi guruhda esa 34(14%) o’z tashvishlarini bildirdilar , (3.5-rasm). ning birinchi guruhiga Surov utkazilganlar soni
6 ball
5 ball
4 ball
3 ball
0 20 40 60 80
■ byefarq fuqarolar ■ Qatnashgan fuqarolar
1-rasm. “Uy jihozlariga necha balliy zilzila xavfliy
deb hisoblaysiz?” (1 guruh) savoliga javoblarning natijalari
18 (10,9%) kishi zilzila xavfini bilmasliklari
aniqlandi . savol - Uy jixozlariga necha balliy zilzila xavfliy deb hisoblaysiz»? kichik daxaning birinchi guruhda 165 respondentlarning qatnashganligi tasdiqlaganida 75 (45,4%) fuqaro to’g’ri javob berdi, va so’rovda 241 ishtirokchilari ikkinchi guruh , 138 (57,2%) fuqaro ijobiy javob berdi. Shu bilan birga, kichik daxaning ikkala guruhidan (406 kishi) so’ralganlarning 12.8% (52 kishi) Uy jixozlariga necha balliy zilzila xavfliy, ekanligini bilmasligini aytishdi 87.1% (354 kishi) Uy jixozlariga necha balliy zilzila xavfliy ekanligini qisman bilishini so’rovnomada byergan malumotlari orqali aniqlandi.[3]
To’g’ri javob brganlar, 52,9% (215 kishi) tasykil etdi, lekin 191 kishi yaniy 47,0 foizi zilzila boino jixozlariga tasir qilishi to’g’risida ma’lumotga ega emasliklarini bildirishdi. Kichik daxaning birinchi va ikkinchi guruhlari uchun javoblar. 3-rasmda keltirilgan.
Respondentlarning javoblaridan ko’rish mumkinki, ko’pchilik bino jixozlarini talofatini bilishadi va kelajakda ulardan foydalanishadi (3-rasm). Kutilgan zararni baholashda, kichik daxaning ikkala guruhi uchun 406 kishi suhbatdan o’tkazildi. Ularning 52% (213 kishi)
41
ПРОМЫШЛЕННАЯ
Сж$А БЕЗОПАСНОСТЬ
zilzila bino jihozlariga ta’sirini bilishadi lekin ularning mustahkamlashni bilishmaydi. 32.7% (133 kishi) zilzila bino jixozlariga ta’sirini bilishmaydi jixozlarni mustaxkamlash to’g’risida ma’lumotga ega emas bundan tashqari befarq fuqarolar 14.7% (60 kishi) tashkil etyapti. Zilzila va uy ichidagi tarkibni vayron qilish bilan o’z uylarini to’liq vayron qilish haqida fikr bildirishdi. respondentlarning kutilgan zarar haqida javoblarining natijalari. Mumkin bo’lgan zilzila grafikada ko’rsatilgan. “Zararni qanday kamaytirish kerak?” Degan savolga ikkala guruhdan 406 kishi javob berishdi mahalla guruhlari[4]
2-rasm. «Uy jixozlariga necha balliy zilzila xavfliy
Uy jixozlariga necha balli zilzila xavfli
6 ball 5 ball 4 ball 3 ball
0 50 100 150
■ byefarq fuqarolar ■ Qatnashgan fuqarolar
deb hisoblaysiz?» Degan savolga javoblarning natijalari.
1- kichik daxa; 2- kichik daxa; 3-kichik daxa; 4-kichik daxa; 5-kichik daxa
Bino jixozlarini zilzilaga chidamliyligi
30 25 20 15 10 5 0
[1, 5] (5, 9] (9, 13] (13, 17] (17, 21] (21, 25]
3-rasm. “Uy jixozlariga necha balli zilzila xavfli deb hisoblaysiz?” (2-guruh) savoliga javoblarning natijalari
So’rov o’tkazilgan respondentlarning katta qismi 52,9% (215 kishi) yo’qotishni kamaytirish uchun biror narsa qilish kerak deb hisoblashadi; Respondentlarning 32.7% (133 kishi) zararni qanday kamaytirishni bilishini aytishgan va faqat 14.7% zararni kamaytirish uchun hech narsa qilolmasliklarini aytishgan. Respondentlar bilimini oshirish uchun ularni o’qitishni tashkil etish kyerakligini aytib o’tishdi. Hulosa qilib aytganda axolini quyi qatlamining bilim savyalarini oshirish kyerak,buning uchun qisqa muddatliy kurslar ochib malakasini oshirish ayni muddao bo’ladi. [7]
ADABIYOTLAR
[1] O’zbekiston Respublikasining «Aholi va hududlarni tabiiy va texnogen xususiyatli favqulodda vaziyatlardan himoya qilish to’g’risida» gi qonuni. Toshkent, 1999 yil 20 avgust.
[2] Balasanyan S.Yu., Nazaretyan S.N., Amirbekyan V.S. Seysmik himoya va uni tashkil qilish. -GYUMRI.: Eldorado, 2004 .-- 436 b.
[3] Larionov V. I. Inson hayoti uchun seysmik xavf
haqida tushuncha // Favqulodda zilzilalar paytida seysmik xavfni, aholini qutqarish va hayotni ta’minlashni tahlil qilish (seysmik, uslubiy va uslubiy jihatlar). M.: Rossiya Federatsiyasi Favqulodda
vaziyatlar davlat qo’mitasining nashriyoti, 1992 yil. Part
1. P. 160-176.
[4] Rashidov.T.R, Axmedov.M.A, Aripova.N.A. Mahall a aholisining zilzilalarga tayyorligi (masalan, Toshkent) // Mexanika muammolari.- Toshkent, 2008.- №1. - C 40 - 43.
[5] Aripova.N.A. Favqulodda vaziyatlarda ofatlarning odamlarga ta’sirini kamaytirish bo’yicha chora-tadbirlar//ToshGTU - Toshkent, 2006. № 2 - 137 - 138-betlar.
[6] Sulaymonov S.S., Xamrabaeva N.A. Katta
shaharda seysmik xavf yuzaga kelganda «odam yashaydigan joy» tizimining ehtimoliy
matematik modeli // Vestnik TSTU, № 2.-Toshkent, 2014.-S.151-158.
[7] Internet-sayt http: // nepoznonnoe . org \ HTM \ zemlgtrysenie.htm.
[8] Internet-sayt http: // www. epitsentr. ru \ uz.
42
Научно-практический электронный журнал «ТЕСНика» №2 2020 года
