Научная статья на тему 'Саноат корхоналари инвестиция фаолиятини амал қилишининг назарий ва ташкилий жиҳатлари'

Саноат корхоналари инвестиция фаолиятини амал қилишининг назарий ва ташкилий жиҳатлари Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
0
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Science and Education
Область наук
Ключевые слова
саноат корхоналари / инвестиция фаолияти / иқтисодиёт

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Саида Ахмаджановна Абдурахимова, Нодирбек Якуббоев

Мазкур мақолада саноат корхоналари инвестиция фаолиятини амал қилишининг назарий ва ташкилий жиҳатлари тўғрисида батафсил маълумот келтирилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «Саноат корхоналари инвестиция фаолиятини амал қилишининг назарий ва ташкилий жиҳатлари»

Саноат корхоналари инвестиция фаолиятини амал килишининг назарий ва ташкилий жи\атлари

Саида Ахмаджановна Абдурахимова Нодирбек Якуббоев

Тошкент халкаро молиявий бошкарув ва технологиялар университети

Аннотация: Мазкур маколада саноат корхоналари инвестиция фаолиятини амал килишининг назарий ва ташкилий жихдтлари т^рисида батафсил маълумот келтирилган.

Калит сузлар: саноат корхоналари, инвестиция фаолияти, иктисодиёт

Theoretical and organizational aspects of investment activities

of industrial enterprises

Saida Akhmadjanovna Abdurakhimova Nodirbek Yakubboev

Tashkent International University of Financial Management and Technologies

Abstract: This article provides detailed information on the theoretical and organizational aspects of investment activities of industrial enterprises. Keywords: industrial enterprises, investment activity, economy

Иктитодий xилмa-xиллик вa дишми^нинг бугунги дунёcидa инвecтициялaр тушунчacи ниx,oятдa мухдм вa дoлзaрб булиб бoрмoкдa. Инвecтициялaр ривoжлaнишнинг acocий вocитacи cифaтидa иктиcoдий тузилмaлaргa чукур тaъcир курcaтиб, иннoвaциялaр, уодш вa бaркaрoрлик учун эшикгарни oчaди.

Инвecтициялaр иктиcoдий фaoлиятнинг acocий элeмeнти булиб, кeлaжaкдa фoйдa ёки киймaтнинг уодшини кутиш билaн турли xил лoйиx,aлaр, aктивлaр вa кoрxoнaлaргa мoлиявий рecурcлaр, вaкт вa куч caрфлaш дeмaкдир. Улaр мoлиявий бoзoрлaр вa кучмac мулкдaн тортиб, илмий тaдкикoтлaр вa инфрaтузилмa лoйиx,aлaригaчa булган кeнг дoирaдaги cox,aлaрни кaмрaб oлиши мумкин [1].

Aйникca, caнoaтни ривoжлaнтиришдa инвecтициялaрнинг урни кaттa. Canoa^ xox ишлaб чикaриш, xox ёкилFи-энeргeтикa, xox тexнoлoгия, xox бoшкa хдр кaндaй coxa булодн, унинг уодши вa рaкoбaтбaрдoшлигини тaъминлaш учун дoимий инвecтициялaргa бoFлик. Инвecтициялaр янги тexнoлoгиялaрни

^opufi этнm, AHru MaxcynoT Ba xH3MaTnapHH umnaö HHKHm, umnaö HHKapum ^apaeHnapHHH onTHMannamTupum ynyH KaTanroaTop öynuö xH3MaT Kunagu. HнвecтнцнAnap HKTucogueT Ba öu3Hecga xunMa-xun pon yfiHafigu Ba ynapHHHr xunMa-xunnuruHH TacHH^namHHHr ÖHp Hena eHgamyBnapu MaB^yg. EyHgafi eHgamyBnapgaH ÖHpH ннвecтнцнAnapнн ynapHHHr xycycuATnapu, MaKcagnapu, TamKHnoT Ba nofiuxanapra Tatcupura Kapaö xap xun Typnapra öynumgup.

HHBecTop - y3 xucoöugaH Ba y3 HoMHgaH ннвecтнцнAпapнн aManra omupaguraH ^hcmohhh eKH ropuguK maxc. KeHr HyKTau Ha3apgaH, ннвecтнцнAnap öy KanHTanHHHr myHgafi AHaga KynafiTupumHH MaKcag KunHHraH KypuHumugup. EyHga onuHaguraH ^ofiga (gapoMag) KanHTanHHHr öy ^apaeHga ycumuHHHr MaHÖau Ba ннвecтнцнA ^apaeHH ynyH мoтнвaцнA xucoönaHagu.

Ky3aTHmnap myHH KypcaragHKH, aKcapHAT xonnapga unMHfi agaöueTnapga "ннвecтнцнAnap" TymyHHacu "KanHTan KyfiunManap" TymyHHacu öunaH öoFnHK xonga ropuTHnagu. [2] OuKpuMrona öyHHHr acocufi caöaöu myHgaKH, aKcapHAT xonnapga ннвecтнцнAnapнн öhho, HHmooTnapHH TaKpop umnaö HHKapumra, acocufi ^oHgnapra KupuTHnumu öunaH H3oxnaHagH.

EupoK, ннвecтнцнAnap afinaHMa MaönaFnapra, xap KaHgafi MonHABHfi BocuTanapra, MacanaH, aкцнAnapгa eKH oönнгaцнAnapгa, myHHHrgeK naTeHTnap eKH nнцeнзнAnap KypuHumugaru HoMoggufi aKTHBnapHH cothö onumra xaM fiyHanTupunraH öynumu MyMKHH. EyHgaH Kenuö hhkhö afiTHmuMH3 MyMKHHKH, KanHTan KyfiunMa TymyHHacu ToppoK TymyHHa öynuö, yHH ннвecтнцнA aHanoru cu^aTHga эмac, öanKH maKnnapgaH öupu cu^aTHga Kypum TyFpupoK öynagu.

X,o3upru KyHga ^axoH HKTHcogueTHga öapKapop HKTucogufi puBo^naHHmHHHr MyxHM mapT-mapouTnapu Ba oMHnnapu opacuga ннвecтнцнoн ^aonHAT anoxuga ypHH эгannafigн. HнвecтнцнAnap H^THMoufi Ba HKTucogufi MacananapHH xan этнmga энг MyxHM oMHnnapgaH öupu xucoönaHuö, ynapHHHr ^anö KHnHHHmu gapa^acu öunaH HKTucogueT xonarara öaxo öepunagu.

MaMnaKaTHMH3ga aManra omupunaeTraH HKTucogufi ucnoxoTnap ^apaeHH HKTHcogueT ycumuHHHr roKopu cyptaTnapu Ba ннвecтнцнA pecypcnapura ycuö öopaeTraH TanaöHH KaHoaTnaHTupum gapa^acu öup-öupura MyBo^HK эмacnнгннн KypcaTMoKga.

Ma3Kyp TagKHKoTHHHr pecypc-axöopoT öa3acuHH cTaTucTHK MatnyMoTnap, He^T Ka3uö onyBHH Ba KafiTa umnoBHH KopxoHanap ^aonHATH TyFpucugarH Taxnunufi MatnyMoTnap TamKHn этagн. TagKHKoTHHHr ycnyöufi acocHHH axöopoTHH Taxnun KunumHHHr cTaracTHK ycynnapu TamKHn этagн: Kuecufi Taxnun, BaKT cepHAnapu Taxnunu, кoppenAцнA Ba perpeccuA Taxnunu.

HKTucogHH onHMnapgaH .HopeHc ^.ruTMaH Ba MafiKn ^.^ohk "ннвecтнцнAnap - öy gapoMag Ba KanHTan KufiMaTHHH caKnaHHmuHH TatMHHnafigHraH eKH yHHHr KHfiMaTHHH omHpHmHra KapaTHnraH KanHTanHH

жoйлaштириш уcулидир" - дeб тaърифлaгaн [1].

Бош^ иктисодчи oлимлaр эca "инвecтициялap бу кaпитaлни caклaш Ba oшириш мaкcaдидaги пуллик кyйилмaлapдиp" - дeб тaъриф бeришгaн [3]. Куп^та иктисодчи oлимлaр тoмoнидaн инвecтициялaр мaзмунигa булгэн кapaшлapдa улaрнинг фикрлaри худди шундaй тaлкиндa булиб, унчэлик y3rapMaraH.

Бapчa инвecтициялapни шapтли paвишдa икки гурухга булиш мумкин: булap молиявий Ba реэл, яъни кaпитaл тaшкил этувчи инвecтициялap.

Хдкикий инвecтициялap тyFpидaн-тyFpи ишлaб чи^риш вocитaлapигa кУйилaди Ba кoидa тapикacидa, бу узок муддaтли кaпитaл кУйилмaлapидиp. Шунинг учун реэл инвecтициялap oдaтдa aник Ba узок муддaтли лойихдга киpитилaди. Бундaй лойихд реэл aктивлapни сотиб олиш билaн бoFлик. Инвестиция килишдa уз кaпитaлидaн хдм, Kap3ra oлингaн кaпитaлдaн хдм фoйдaлaниш мумкин.

Кдрз кaпитaли cифaтидa, мacaлaн, бaнк кредити булиши мумкин. Бундa бaнк реэл инвecтициялapни aмaлгa оширувчи инвесторга aйлaнaди.

K,иммaтли кoFOЗлap ёки бош^ aктивлap портфелини шaкллaнтиpиш билaн бoFлик булган кaпитaл кyйилмaлapи молиявий ёки портфел инвecтициялapи деб aтaлaди. Бу epдa инвесторнинг acocий вaзифacи фонд бoзopидa киммaтли K0F03лapни сотиб олиш вa сотиш oпepaциялapидaн ибopaт бyлaди, шунинг учун инвестиция портфелини оптимэл булиши вa фoйдa келтириши учун шaкллaнтиpиш вa бoшкapиш мух,им.

Шунт acocлaниб, инвестиция портфели - бу биpгaликдa йиFилгaн хдр хил инвестиция киймaтлapи жaмлaнмacидиp деб xулoca килиш мумкин.

1-pacм. Нeфть-гaз кopxoнaлapидa узок муддaтли иcтикбoлдa инвecтициялapни

мaълум мeзoнлapгa ^pa гурухданиши Aмaлдa нeфть-гaз кopxoнaлapидa узок муддaтли иcтикбoлдa реэл кyйилмaлapни peжaлaштиpиш вa х,исобга oлишдa бapчa инвecтициялap мaълум мeзoнлapгa кypa бир нeчa гурухдарга бyлинaди:

мapкaзлaшгaнлик дapaжacигa кypa - мapкaзлaшгaн, яъни дaвлaт бюджети

Ba yHra TeHrnamTupunraH MaHöanapgaH a^pamnraH MaönaFnap (MacanaH 20162020 fiunnapga aManra omupunraH fflypTaH ra3-KHMe Ma^Myacu HerH3uga cyronTupunraH eKHnFH umnaö HHKapum nofiuxacu KucMaH MapKa3namraH MaHöanapgaH MonHAnamTupunraH) xaMga MapKa3namMaraH (2005-2013 fiunnapga PoccHAHHHr 'Ta3npoM", ".yKofin" KoMnaHHAnapu, KopeA MHnnufi He^Tb кopпopaцнACн - KNOC, XuTofi MHnnufi He$Tb-ra3 кopnopaцнACн, "Y3öeKHe$Tra3" Ä^ y3 MaönaFnapu xucoöugaH MonHAnamTupunraH nofiuxanap), AtHH KopxoHanapHHHr y3 MaönaFnapu ннвecтнцнA cu^aTHga KupuTHnraHga eKH Kap3 Ba öomKa MaönaFnapHH ^anö KunraHga [4];

ннвecтнцнAnam oöteKTH goupacuga öa^apunaguraH um xa^MH Ba xapa^aTnap TapKuöura Kypa - Kypunum-MoHTa^ umnapuHH aManra omupum acöoö-ycKyHanap xapug Kunum xaMga öomKa fiyHanumnapra xaM a^paTHnumu MyMKHH (HoMoggufi aKTHBnap xapug Kunum Ba öomKa xapa^aTnap);

TaKpop umnaö HHKapum Typura Kypa - AHru KypunumHH aManra omupum, umnaö HHKapumHH KeHrafiTupum, peкoнcтpyкцнA Kunum, мogepннзaцнA Kunum, TexHHK Ba TexHonorHK ^uxaTgaH KafiTa ^uxo3nam;

umHHHr öa^apunumura Kypa - xy^anHK ycynu eKH nygpaT mapTHoMacu acocHga;

ннвecтнцнAnapнннг MaKcagura Kypa - umnaö HHKapum eKH Houmnaö HHKapum MaKcagnapugaru ннвecтнцнAnapгa a^paTHm MyMKHH öynagu.

He^Tt-ra3 KopxoHanapuga ннвecтнцнAnap xa^MH Ba MHKgopura KynrHHa oMHnnap Tatcup Kunuö, yHH aHHKnamHHHr öup KaHHa ycynnapu aManueTga KynnaHHnagu. Eh3 TagKHKoT umHMH3ga ynapgaH öup KaHHacHHH Kypuö HHKaMH3.

Acocufi oMHnnapgaH öupu - öy ucTetMon Ba ^aMFapMa yHyH gapoMag xucoönaHagu. KefiHc HasapuAcugaH MatnyMKH gapoMagHHHr TaKcHMnaHHm gapa^acu ннвecтнцнAnap xa^MHra Tatcup Kunagu. Arap HKTHcogueTga Kumu öomura KaM gapoMag öynca, ynap acocaH ucTetMonra fiyHanrapunagH, my öunaH öupra arap gapoMagnap ycumHH öomnaca, ynapHHHr ce3unapnu khcmh ^aMFapMara fiyHanTHpunagu. ^aMFapMa эca, y3 HaBöaraga, capMoA MaHöau xucoönaHagu. fflyHra acocnaHuö, arap ^aMFapManap ycca, ннвecтнцнAnap xa^MH xaM omagu geö xynoca Kunum MyMKHH. Ey ^apaeH TecKapu TapTuöga xaM cogup öynumu MyMKHH.

C + S = Y-T = Yd,

By epda Y - rnaxcuü dapoMad, T - myspu conuv^ap; Yd =Y - T - uxmuepöasu dapoMad.

KefiHcra Kypa ucTetMon xapa^aTnapuHHHr uxTHepgaru gapoMagra öoFnHKnurHHH KyfiugarHHa xaM Kypum MyMKHH [11]:

C = a+bYd, (4.2)

^Ha öup MyxHM oMHn - HHBecTop y3 ннвecтнцнACнgaн KyTaguraH co$ ^ofiga gapa^acu. ^Kopuga TatKHgnaö yTHnraHugeK, ннвecтнцнAпapнннг acocufi

paFбaтлaнтиpувчиcи бу фoйдa хисоблэниб, инвестиция микдори тyFpидaн-тyFpи кутилaётгaн дapoмaд (фoйдa) дapaжacигa бoFлик. Шунгa кypa, кутилaётгaн дapoмaд (фoйдa) дapaжacи кaнчaлик пacт бyлca, инвecтициялap шунчэлик пacт бyлaди.

Кредит фоиз cтaвкacи инвecтициялap хэжмигэ жиддий тaъcиp кypcaтaди. Бунинг caбaби шундaки, инвестиция жapaёнидa нaфaкaт уз, бэлки кэрз кaпитaли хэм иштирок этэди. Агар тенг шapoитлapдa кутилaётгaн соф фойдэ стэвкэси ссудэ фоиз cтaвкacидaн юкори булсэ, дeмaк, инвестиция caмapaли булэди. Шунинг учун биз кредит фоиз стэвкэсини оширсэк, шунта мос рэвишдэ инвecтициялap хэжми кэмэяди.

Прогноз килинэдигэн инфляция дэрэжэси инвecтициялap хэжмигэ жиддий тэъсир курсэтэди. Бунинг сэбэби шундэки, инфляция дэрэжэси кaнчaлик юкори булсэ, инвecтициялapдaн олинэдигэн фойдэ шунчэлик куп кэдрсизлэнэди. Ba шунта эсослэни6, инвестиция хэжмини ошириш учун инвecтopлapнинг мотивэцияси дэрэжэси пэсэяди. Бу омил узок муддэтли истикболдэ инвecтициялapгa жудэ кэттэ тэъсир курсэтэди.

"Корхонэ ёки компэниянинг узок муддэтдэ кэндэй ишлэшини, улэрнинг ривожлэниш суръэтлэри вэ paкoбaтбapдoшлик дэрэжэси кэнчэлик юкори экэнлигини эниклэш учун инвестиция фэолияти дэрэжэси вэ доирэсини эниклэш керэк. Бугунги кундэ бэркэрор иктисодий ривожлэнишнинг мухим шэрт- шэроитлэри вэ омиллэри орэсидэ инвестицион фэолият элохидэ урин эгaллaйди. Инвестицион фэолият caмapaдopлигини тэъминлэш жapaёнлapигa тэъсир курсэтувчи омиллэр нэтижэсидэ, ишлэб чикэришдэ инвестиция сотими вэ caмapaдopлиги ортиб борэди. Инвестиция кэйтимининг реэл шэкли пул мaблaFлapи куринишидэ узлэштирилиб, корхонэнинг ялпи дэромэдидэ уз эксини топэди" [2].

Бозор мунocaбaтлapининг хозирги тaкoмиллaшгaн боскичидэ инвестиция ресурслэри учун aлoхидa мэъмурий-худудий субъектлэр уртэсидэ рэкобэт курэши кучэйиб борэди. Ушбу рэкобэт мухити тэъсиридэ хужэлик юритувчи субъектлэрнинг тэдбиркорлик фэолияти caмapaдopлигини ошириш, иктисодиётнинг турли тэрмок вэ coхaлapидaги тэшкилий-хукукий тузилмaлap фэолиятини кискэ вэ узок муддэтли ривожлэнишини тэртибга солишнинг турли мехэнизмлэри aмaл килэди.

Н.В.Киселёвэ, Т.В.Боровиковэ, Г.B.Зaxapoвaлap фикригэ курэ "бозор мунocaбaтлapи тэъсиридэ инвестиция фэолиятини paFбaтлaнтиpиш мехэнизмининг paциoнaлизaция килиниши кискэ вэ узок муддэтли дэвр учун корхонэдэ иктисодий фэолият caмapaдopлигини оширишнинг мухим шэрти хисоблэнэди" [5].

Инвестицион фэолият тэъсиридэ мэкроиктисодий тизим ичидэги

мунocaбaтлapнинг муpaккaблaшуви нoaник бoзop шapoитидaги caлбий тeндeнциялapни eнгиб yтишгa ёpдaм бepaдигaн инвecтициoн лoйиxaлapни paFбaтлaнтиpишнинг мocлaшувчaн мexaнизмлapини шaкллaнтиpиш зapуpиятини юзaгa кeлтиpaди.

Инвecтициoн фaoлият caмapaдopлиги, инвecтициoн фaoлият мexaнизмини aMan килишининг тaшкилий-иктиcoдий тизимигa бoFлик булган хукукий, pecуpc Ba уcлубий жиxaтдaн кУллaб-куввaтлaшни УЗ ичигa oлгaн тaшкилий-иктишдий шaкллap Ba уcуллap мaжмуacигa бoFлик бyлaди. МУНОЗАРА:

Инвecтициoн фaoлият мexaнизмини aMan килишининг нaзapий Ba тaшкилий acocлapини шaкллaнтиpишгa йyнaлтиpилгaн KaTOp тaдкикoтлapдa инвecтициoн фaoлият мexaнизмининг инвecтиция жapaёнлapидaги Уpни ниcбaтaн кeнгpoк дapaжaдa телкин этилaди. Хуcуcaн, бу бopaдa М.В.Гpaчeвa "инвecтициoн лoйиxaлapдa pиcклapни бoшкapишнинг acocий бocкичлapи, лoйиxa pиcкини тacнифлaнишигa мaълум ёндaшувлap, лoйиxa pиcклapини бoшкapиш инcтpумeнтлapини cифaт жиxaтидaн тaвcифлaнгaн xoлдa инвecтициoн лoйиxaлapдa pиcклapни бoшкapишнинг иктиcoдий-мaтeмaтик мoдeллapи, xуcуcaн, ceзувчaнлик тaxлили, имитaциoн мoдeллapи opкaли инвecтициoн фaoлият caмapaдopлигини oшиpишнинг тaшкилий мexaнизмлapини тaкoмиллaштиpиш" жapaёнлapи тaдкик этилгaн [6].

Инвecтициoн фaoлият тaxлилини aManra oшиpиш ёндaшуви бyйичa биp кaтop кyзгa кУpингaн х^з^т зaмoн иктиcoдчи oлимлapнинг илмий тaдкикoт мoнoгpaфиялapидa Ba укув кУллaнмaлapидa уз aкcини тoпгaн.

P.С.Гoлoв, K.В.Бaлдин, И.И.Пepeдepяeвлap "инвecтициoн фaoлиятни aManra oшиpишнинг тaшкилий мexaнизмининг aMan килиш xуcуcияти иктиcoдиётдaги тapкибий иcлoxoтлapни янaдa чукуpлaштиpиш, кopxoнaлapнинг инвecтициoн фaoлиятини янaдa жoнлaнтиpиш, тyFpидaн-тyFpи xopижий инвecтициялapни кeнг жaлб этиш Ba улapдaн caмapaли фoйдaлaниш, иштаб чикapишни мoдepнизaция килиш, тexник Ba тexнoлoгик кaйтa Kуpoллaнтиpиш opкaли янги иш ypинлapини шaкллaнтиpиш" кaби ^TOp йyнaлишлap дoиpacидa тaдкик этилaди [7].

Мaмлaкaтимиздa Б.С.Мaмaтoв, Д.Ю.Хyжaмкулoв Ba тoмoнидaн инвecтиция фaoлиятини тaдкикoт этишга дoиp oлиб бopилгaн илмий тaдкикoтлapдa "инвecтициoн фaoлият aMan килишининг инвecтициялapни тaшкил этиш Ba мoлиялaштиpиш бocкичлapи, инвecтиция фaoлиятидa кaпитaл куpилиш, инвecтиция лoйиxaлapини cиндикaтли кpeдитлaш, инвecтициялapнинг мoлиявий Ba иктиcoдий caмapaдopлигини бaxoлaш жapaёнлapигa тaъcиpи" тaдкик этилгaн. "Инвecтициoн фaoлиятнинг pиcк oмиллapигa бoFликлиги инвecтициoн фaoлият мexaнизмини aMan килишининг

3apypufi mapTu" cu^aTuga эtтнpo$ этнnгaн [8].

Maxannufi HKTHcogHH onHM C.3.3nMHp3aeB "ннвecтнцнAnapнн öomKapumHHHr Ha3apufi Ba aManufi Macananapu, myHHHrgeK ннвecтнцнoн ^aonHATHH öomKapumga conHK MyHocaöarnapHHH caMapanu TamKHn этнm fiynnapu" öopacuga caMapanu TagKHKoT umnapuHH onuö öopraH [9].

fflyHHHrgeK, 3.H.HocupoB öomHHnurugarH Myannu^nap ^aMoacu "ннвecтнцнA ^aonHATHHH TamKHn этнm Ba yHH aManra omupum ^apaeHHga pucKnapHH öomKapumHHHr Ha3apufi acocnapHHH" TagKHK KHnraH. HнвecтнцнA pucKnapuHHHr Typnapu Ba maKnnapu H^oganaHuö, pucKnapHH öomKapum öyfiHHa xanKapo MonHA HHCTHTyrnapu Ta^puöacu Kypcaruö öepunraH. Y3öeKHCTOHga ннвecтнцнA pucKnapuHH öomKapumHHHr caMapanu ycynnapu, BocuTanapu Ba HMKoHHATnapu ohhö öepunraH [10].

Eu3HHHrHa, ннвecтнцнoн ^aonHAT - ннвecтнцнA MaHöanapu Ba BocuTanapuHH umnaö HHKapumHH KeHrafiTupumra fiyHanrapunraH khcmhhh TH3HMnu Kynnaö-KyBBaTnamra acocnaHraH xyKyKHfi, TamKHnufi Ba HKTHcogufi, MonHABHfi ycnyönap Ma^Myacu xucoönaHagu. KopxoHa goupacuga ннвecтнцнoн ^aonHAT ннвecтнцнA KapopnapuHH umnaö HHKHm Ba aManra omupumHH TapTuöra conyBHH acocufi эneмeнтnap Ma^Myacu cu^aTuga HaMoeH öynagu. Ymöy MexaHH3MHHHr acocufi эneмeнтnapн: ^aonHATHH TapTuöra conumHHHr öo3op oMHnnapu, gaBnaT ToMoHHgaH TapTuöra conyBHH xyKyKHfi Hopa-Tagöupnap, hhkh TapTuöra conum HMKoHHATnapu Kaöu ннвecтнцнAnapнн öomKapumHH aManra omupumHHHr y3ura xoc ycynnapHgaH HöopaT.

Hнвecтнцнoн ^aonHATHH aMan KunumHHHHr Ha3apufi Ba TamKHnufi acocnapu goupacugaru yMyMHfi xynocanap ннвecтнцнA ^aonuATHHH öomKapum MexaHH3Mnapura goup öup KaTop TaMofiunnap acocuga maKnnaHagu (fiyHanTHpHnraHnHK, oöteKTHBnHK, KoHyHHfinHK, axöopoTnapHHHr eTapnHnHrH, TH3HMnHnHK).

Xy.OCÄ BÄ TÄK.HO.ÄP:

KopxoHa ннвecтнцнA ^aonuATHHH öomKapumHHHr caMapanu BocuTacu - öy ннвecтнцнoн CTparerHAHHHr MaB^ygnurugup. Hнвecтнцнoн CTpaTerHAHH KoMnaHHAHHHr y3oK Myggarnu ннвecтнцнA ^aonHATH MaKcagnapu th3hmh cu^aTHga aHHKnam MyMKHH. Ey th3hm ннвecтнцнA Ma^Kypacu ToMoHHgaH umnaö HHKHnraH ннвecтнцнA ^aonuATHHH puBo^naHTupum MaKcagnapu öunaH öenrHnaHagH.

fflyHHHrgeK, ннвecтнцнA CTpaTerHACH öenrunaHraH MaKcag Ba Ba3H^anapra эpнmнmнннг caMapanu ycynnapHHH öenrunafigu. Hнвecтнцнoн CTpaTerHA - öy KopxoHaHH puBo^naHTupum кoнцenцнACн Ba myHHHr yHyH y KyfiugarunapHH öenrunafigu geö xucoönafiMH3:

ннвecтнцнoн ^aonHAT coxanapuHHHr ycTyBopnuKnapu;

HHBecT^HA ^aoHHOTH maKmapu;

KopxoHaHHHr HHBecT^HA pecypc^apuHH maKmaHTupum xapaKTepu;

KopxoHaHHHr y30K Myggarau HHBecT^HA Ma^cag^apuHH aManra omupam öoc^HH^apn KeTMa-KeraHra;

KopxoHaHHHr ннвecтнцнfl ^ao^HOTH coxanapu Ba maKmapu öyHHHa MyMKHH öynraH ннвecтнцнfl ^ao^HATH Herapanapu;

KopxoHa ннвecтнцнfl ^ao^HflTHHH Moge-mamTHpaguraH, aManra omupaguraH Ba öaxo^afigHraH pacMHH.namTHpH.nraH Me3oH^ap th3hmh.

OHKpHMH3na, HHBec^H^napHH KopxoHa ^ao^HATHga TyTraH ypHH, yHHHr pHBo^naHHm öoc^uHrapH ÖH^aH öeBocHTa öoFHHKHHrH HyKraH-Ha3apugaH yHH cTpaTerHK pe^acu yMyMHH TH3HMHHHHr MyxHM khcmh - öy myöxacu3 ннвecтнцнa cTpaTerH^cHHH Hm^aö HHKum ^apaeHHgup. Ey ^apaeH KyÖHgarH^apHH y3 HHHra o^agu:

- ннвecтнцнa cTpaTerH^cHHHHr Ma^cag-napuHH öe^rH^am;

- Hm^aö HH^apH^raH ннвecтнцнa pecypc^apH TapKHÖHHH onTHMamamTHpHm Ba y^apHH Ta^cHM^am;

- ннвecтнцнa ^ao^HflTHHHHr eHr MyxHM ^uxaraapu öyHHHa ннвecтнцнa cHecaTHHH Hm^aö HH^um;

- Tam^H ннвecтнцнoн MyxHT öH^aH ano^anapHH ca^nam.

KopxoHa yHyH ннвecтнцнa cTparerHacuHH Hm^aö HH^umHHHr xo3HprH exTHe^H Tam^H Ba hhkh MyxHT mapoHT.raphhhhr y3rapumH öhtoh o^aHagH [12]. Ba ннвecтнцнaпapнн caMapanu öom^apum yHyH ch3 ymöy y3rapum^apra Moc^amTHpu^raH ннвecтнцнa cTpaTeruacura era öymmHHrro KepaK. Eom^a xo^aTga, KopxoHaHHHr Typ^H Ty3H^Manapuga ^aöy^ ^H^HHraH ннвecтнцнa Kapop^apu öup-öupura 3ug öyna öom^afigu. Ba öy KopxoHaHHHr ннвecтнцнa ^ao^H^THHHHr yMyMHH caMapagop^uruHH nacaßumura ohhö Ke^agu.

2-pacM. KopxoHa ннвecтнцнa cTparerHacuHH um^aö HH^um öoc^HH^apu. KopxoHaHHHr hhkh MyxHTHga y3rapum^ap cogup öy^umu, öy KopxoHaHHHr oпepaцнoн ^ao^HOTH Ma^cag^apuHHHr y3rapumu eKH y3rapum^apHHHr xaeT afi^aHHm öocKUHHga öom^aHHmu öu^aH öofhhk; öy^umu MyMKHH. KopxoHaHHHr

тaдбиpкopлик фaoлиятидa юзaгa ^лиши мумкин бyлгaн имкoниятлap УНИНГ фaoлият мaкcaдлapини yзгapтиpиши мумкин. Бyндaй х,oлдa, ишлaб чикилган инвecтиция cтpaтeгияcи кopxoнaнинг инвecтиция фaoллигининг уодшини Ba унинг инвecтиция фaoлиятини дивepcификaция килишнинг пpoгнoз килитадиган xapaктepини тaъминлaши мумкин.

Kopxoнa хдётининг x,ap б^ бocкичи yзигa xoc xycycиятлapгa эта, бу инвecтициoн фaoллик дapaжacи, инвecтиция фaoлиятининг шaкллapи Ba йyнaлишлapи, инвecтиция pecypcлapининг шaкллaниш xycycиятлapи. Шу caбaбли, ушбу xycycиятлapдaн кeлиб чик^н х,oлдa инвecтиция cтpaтeгияcи инвecтиция фaoлиятини кopxoнaнинг икти^дий pивoжлaнишидa coдиp бyлaдигaн yзгapишлapгa мocлaштиpиши мумкин.

Инвecтициoн cтpaтeгияни ишлaб чикиш жapaёнининг caмapaдopлигини тaъминлaш учун кopxoнaдa cтpaтeгик бoшкapyв oбъeктлapини aжpaтиб кУpcaтиш кepaк. Бyндaй oбъeктлap бутун кopxoнaни, anoxia cтpaтeгик бoшкapyв зoнaлapини Ba aлoх,идa cтpaтeгик мapкaзни уз ичигa oлиши мумкин.

Cтpaтeгик и^и^дий зoнa мycтaкил бyлгaн Ba rapxorn тapкибидa фaoлият юpитyвчи anoxia и^и^дий ceгмeнтдиp. Стpaтeгик икти^дий зoнa умумий тaлaб билaн биpлaштиpилгaн ёки умумий xoмaшё ёки тexнoлoгиялapдaн фoйдaлaнaдигaн тypдoш тapмoклapдa фaoлият юpитиши мумкин. Уз нaвбaтидa, cтpaтeгик инвecтиция мapкaзи ^pxorn тyзилмacидa aлoхидa бyлинмa Xиcoблaнaди. Ушбу бyлинмa cтpaтeгик бoшкapyв зoнaлapи фaoлиятини тaъминлaгaн хoлдa инвecтиция фaoлияти coхacидa мyaйян функция Ba йyнaлишлapни бaжapишгa иxтиcocлaшгaн.

Шyндaй килиб, хoзиpги BaKraa инвecтиция cтpaтeгияcи кopxoнaнинг мyвaффaкиятли Ba caмapaли pивoжлaнишини тaъминлaйдигaн энг мухим oмиллapдaн биpидиp. Ишлaб чикилган инвecтиция cтpaтeгияcи кoмпaниягa кyйидaгилapгa имкoн бepaди:

- кopxoнaни ижтимoий-иктиcoдий pивoжлaнтиpиш мaкcaдлapидa yзoк мyддaтли иcтикбoлдa инвecтиция мaкcaдлapини aмaлгa oшиpиш мexaнизмининг caмapaдopлигини тaъминлaш.

- инвecтиция имкoниятлapини peaл бaхoлaш;

- кopxoнaнинг инвecтиция caлoхиятидaн мaкcимaл имкoниятлap билaн фoйдaлaниш Ba ушбу инвecтиция pecypcлapини мyвaффaкиятли бoшкapиш;

- тaшки мухшда yзгapишлap coдиp бyлгaндa юзaгa кeлaдигaн инвecтиция имкoниятлapини тeзкopлик билaн aмaлгa oшиpишни тaъминлaш;

- caлбий oмиллapнинг кopxoнa фaoлиятигa тaъcиp килиш дapaжacини пacaйтиpгaн хoлдa тaшки инвecтиция мухитини pивoжлaнтиpишнинг мумкин булган вapиaнтлapини пpoгнoз килиш;

- кopxoнaнинг инвecтиция фaoлиятини бoшкapишнинг тypлapи: cтpaтeгик,

тэктик (жорий) вэ оперэтив бошкэрув уртэсидэги эник мунocaбaтлapни тэъминлэш;

- рэкобэт мухитидэ корхонэнинг aфзaлликлapини экс эттириш;

- энг мухим стрэтегик инвестиция кэрорлэрини aмaлгa ошириш доирэсидэ тегишли инвестиция сиёсэтини белгилэш.

Юкopидaгилapдaн келиб чикиб, инвестиция стрэтегияси доирэсидэ реэл инвестиция лoйихaлapи вэ молиявий инвестиция воситэдэрини тэнлэшнинг эсосий мезонлэрининг мэзмуни шaкллaнтиpилaди. Нaтижaдa, корхонэдэ ишлэб чикилaётгaн инвестиция стрэтегияси корхонэ бошкэрувининг бутун тэшкилий тузилмэси, шунингдек, унинг тэшкилий тузилмэсидэги стрэтегик yзгapишлap учун эсос булиб хизмэт килэди.

Фойдаланилган адабиётлар

1. Д.Гитман, М.Джонк Основы инвестирования. - М.: Дело, 1999. - 489 с.

2. Ж.Ш.Умурзоков. Нефть-газ корхоналарининг инвестиция фаолияти: назария ва амалиёт. Монография. - Тошкент: "СЫпог fayzi baland" нашриёти, 2023. - 148 б.

3. Фатхутдинов Р.А. Разработка управленческого решения. - М.: ЗАО "Бизнес-школа" "Интел-Синтез", 1997.- 89 с.

4. "Узбекнефтгаз" АЖнинг расмий ахборот сайти www.ung.uz статистик маълумотлари.

5. Н.В.Киселёва, Т.В.Боровикова, Г.В.Захарова и др.; Инвестиционная деятельность/Под ред. Г.П. Подшиваленко и Н. В. Киселёвой. М.: КНОРУС, 2005. 432 с.

6. Риск-менеджмент инвестиционного проекта. / Под ред. Грачевой М. В. -М.: Юнити, 2009. - С. - 44.

7. Голов Р.С, Балдин К.В, Передеряев И.И. Инвестиционное проектирование: Учебник-М.: Дашков и К, 201 О.- С.- 143.

8. Маматов Б.С, Хужамкулов Д.Ю, Нурбеков О.Ш. "Инвестицияларни ташкил этиш ва молиялаштириш". Дарслик. - Т.: Иктисод-молия, 2014. - 84-6.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

9. Элмирзаев С.Э. Корпоратив молия: Укув кулланма. Т.: Sano-standaгt, 2015. - 256 б; Элмирзаев С.Э. Корпоратив молияни бошкаришда солик муносабатларини самарали ташкил этиш масалалари. Монография. - Т.: "Иктисод-молия", 2017. - 160 б.

10. Э.И.Носиров ва бошкалар "Инвестиция рискларини бошкариш". Укув кулланма. -Т.: "Фан ва технология". - Т.:2012 йил, 116 бет.

11. Ивашковский С.Н. ДЖ. М. Кейнс и его экономическая теория: этический ракурс. Вестник МГИМО-Университета. 2016;(3(48)):172-187.

12. Умурзоков Ж.Ш., Бакиева И.А. Узбекистонда нефть газ саноати

KopxoHanapHHH тpанс$оpмацнAnаm Ba TapKuöufi y3rapumnapHH aManra omupum gHHaMHKacH, "Agro biznes inform" HKTHCogufi-H^THMOHfi, unMHfi OMMaöon ^ypHanu (1) 1 2022, 44 ö.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.