CC BY
107
D01:10.12845/bitp.32.4.2013.3
mgr Karolina JABLONSKA12 mgr Artur SOBIERAJ1
Przyj^ty/Accepted/Принята: 30.03.2013; Zrecenzowany/Reviewed/Рецензирована: 19.04.2013; Opublikowany/Published/Опубликована: 20.12.2013;
METODYKA DOBIERANIA PROBY BADAWCZEJ W NAUKACH SPOLECZNYCH
Sampling Methodology in Social Sciences
Методы отбора выборки в социальных науках
Abstrakt
Cel: Autorzy analizuj^. problematyk^ doboru proby badawczej w badaniach empirycznych. Ukazuj% ktore metody s^. najskuteczniejsze oraz jak obliczyc minimaln^. liczebnosc proby, aby prowadzone badania byly reprezentatywne.
Wprowadzenie: Autorzy analizuj^. to zagadnienie na przykladzie wyborow prezydenckich w Stanach Zjednoczonych Ameryki Polnocnej w pierwszej polowie XX wieku. Ukazane zostaly badania popularnego amerykanskiego magazynu informacyjnego „Literary Digest", ktory kilka razy trafnie okreslil zwyci^zc^ wyborow w USA. Analizowany jest rowniez przypadek, kiedy ow magazyn bl^dnie wywnioskowal i ustalil zwyci^zc^. Podane zostan^. przyczyny tego bl^du, mi^dzy innymi wytlumaczony zostanie operat doboru proby. W kontrascie do tych wydarzen zostaly przedstawione metody mlodego badacza George'a Gallupa pracuj^cego w Amerykanskim Instytucie Opinii Publicznej, ktorego nazwisko stalo si^ pozniej synonimem opinii publicznej. W przeciwienstwie do amerykanskiego magazynu, poprawnie wskazal zwyci^zc^ wyborow. Stwierdzil, iz podczas prowadzenia badan proba musi byc jak najbardziej reprezentatywna, wyodr^bniona z populacji generalnej przez wlasciwe losowanie.
Metodologia: W artykule wskazano wazne wedlug autorow metody doboru proby badawczej, ktore w istotny sposob wplywaj^. na efektywnosc prowadzonych badan empirycznych. Wymieniaj^. mi^dzy innymi: dobor celowy, dobor losowy, metody kuli snieznej oraz dobor kwotowy. Przez prob^ losowy rozumie si^ cz^sc populacji generalnej wybran^. w sposob, ktory gwarantowalby kazdej jednostce ze zbiorowosci generalnej rown^. szans^ trafienia do proby. Dobor celowy to dobieranie proby na podstawie wlasnej wiedzy o badanej populacji oraz celach badan. W metodzie kuli snieznej badacz zbiera dane o kilku czlonkach badanej populacji, ktorych da si^ odszukac, a nast^pnie prosi te osoby o dostarczenie informacji potrzebnych do odszukania innych czlonkow tej populacji, ktorych akurat znaj% Natomiast w doborze kwotowym badacz opiera si^ na zalozeniu, ze proba jest reprezentatywna pod wzgl^dem wszystkich interesuj^cych nas cech, jesli jej struktura oparta na kilku istotnych cechach jest identyczna ze struktur^. badanej zbiorowosci. Wnioski: Aby trafnie podsumowac temat i wyci^gn^c odpowiednie wnioski, w zakonczeniu przedstawiono wzor na minimaln^. liczebnosc populacji, za pomoc^. ktorego mozna wlasciwie okreslic liczb^ osob, ktore nalezy poddac badaniom, aby proba byla reprezentatywna. Wzor poparty jest przykladami, ktore odzwierciedlaj^. trafnosc jego zastosowania i umozliwiaj^. lepsze zrozumienie problemu.
SJowa kluczowe: proba badawcza, dobor proby, populacja, dobor celowy, dobor losowy, dobor kwotowy, minimalna liczebnosc proby; Typ artykuJu: artykul przegl^dowy;
Abstract
Objective: The authors analyze the problem of the survey sample in empirical researches. They show which methods are the most effective and how to calculate the minimum sample size to be representative in conducted researches.
Introduction: The authors illustrate this issue on the example of presidential election in the United States of America conducted in the first half of the twentieth century. The authors showed the survey of the popular American news magazine Literary Digest which several times rightly described winners of the elections in the USA. They also analyzed the case, when this magazine did not determine the winner correctly. There are given reasons for this error, including the explanation what a sampling selection is. In contrast to these events, the authors presented methods of the young researcher George Gallup, worker of the American Institute of Public Opinion, whose name later became synonymous with public opinion. In contrast to the American magazine, he correctly identified the winner of
1 Akademia Obrony Narodowej, al. Gen. A. Chrusciela 103, 00-910 Warszawa, Polska; Autorzy wniesli rowny wklad w powstanie ar-tykulu/The National Defence University of Warsaw, Poland; The authors contributed equally to this article;
D01:10.12845/bitp.32.4.2013.3
the election. He stated that when he had been doing the research, he had been trying to make the sample as representative as possible and separated from the general population by a proper draw.
Methodology: The article pointed valid, according to the authors, sampling methodology that have a significant impact on the effectiveness in empirical studies. They enumerated: purposive sampling, random selection method, snowball and quota sampling. A random sample means a part of the general population chosen in a way that guarantees each individual of the population an equal chance of being selected. Purposive selection is based on the matching test of researcher's owns knowledge of the population as well as on the goals of the research. In snowball method, the researcher collects data about a number of members of the population, which are possible to find, and then asks these persons to provide information they have on other members of the population which is needed to locate them. In quota selection the researcher's assumptions are that the sample is representative in terms of all the interesting features, if its structure based on a number of important features is identical to the structure of the surveyed population. Conclusions: To accurately summarize the topic and draw right conclusions, the authors in the summary present the formula for the minimum size of the population, which you can actually utilize to determine the number of people who should be surveyed. A model is supported by examples that reflect the accuracy of the application and provide a better understanding of the problem.
Keywords: survey sample, selection of the sample, population, purposive selection, random selection, quota sampling, minimum number of members in sample; Type of article: review article;
Аннотация
Цель: Авторы анализируют проблематику отбора выборки в эмпирических исследованиях. Указывают которые методы самые эффективные, а также как вычислить минимальное количество выборки, чтобы проводимые исследования были показательными.
Введение: Авторы анализируют этот вопрос на примере президентских выборов в Соединённых Штатах Северной Америки в первой половине ХХ века. Представлены исследования популярного американского информационного журнала „Literary Digest", который несколько раз удачно определил победителя в выборах в США. Анализирован также случай, когда этот журнал неправильно подытожил и определил победителя. Предложены будут причины этой ошибки, между прочим, будет выяснено описание отбора выборки для исследования. По контрасту этих событий были представлены методы молодого исследователя Джорджа Галлупа, работающего в Американским Институте Общественного Мнения, фамилия которого потом стала синонимом общественного мнения. В противопоставлении американскому журналу, он правильно определил победителя выборов. Подчеркнул, что во время проведения исследований, выборка должна быть как можно больше репрезентативной и выделена из генерального населения путём адекватного случайного порядка.
Методология: В статье указаны важные по мнению авторов, методы отбора выборки, которые в значительной степени влияют на эффективность проводимых эмпирических исследований. Авторы перечисляют, среди других, целенаправленный отбор, случайный отбор, метод снежного кома, а также пропорциональный отбор. Случайная выборка - это часть генерального населения избранная способом, который гарантировал бы каждой единице из генерального коллектива одинаковый шанс попасть в выборку. Целенаправленная выборка это отбор выборки на основе собственных знаний об исследованном населении а также целях исследований. Метод снежного кома заключается в том, что исследователь собирает данные о нескольких членах исследованного населения, которые можно отыскать, последовательно, просит эти лица о необходимой информации для находки других членов этого населения, которых они просто знают. При пропорциональной выборке, исследователь считает, что выборка является репрезентативной с точки зрения всех интересующих нас признаков, если её структура, основанная на нескольких важных признаках, идентична структуре исследованной совокупности.
Выводы: Чтобы правильно подытожить тему и прийти к соответствующим выводам, в заключении представлена формула для минимальной численности населения, при помощи которой можно правильно определить количество людей, которых надо опросить, чтобы выборка считалась репрезентативной. Формула обоснована примерами, которые отражают цельность её применения и способствуют лучшему пониманию вопроса.
Ключевые слова: выборка, отбор выборки, население, целенаправленна выборка, случайная выборка, пропорциональная выборка, минимальная численность выборки; Вид статьи: обзорная статья
1. Wprowadzenie
Dobor proby w naukach spolecznych rozwijal si§ rownolegle z badaniami zachowan i preferencji politycz-nych. Dzialo si§ to najprawdopodobniej dlatego, ze owe badania stanowily jedn^. z niewielu mozliwosci przeko-nania si§ o trafnosci szacunkow, ktory kandydat wygra w wyborach.
2. Sondaz „Literary Digest"
Wszystko zacz^lo si§ w Stanach Zjednoczonych Ame-ryki Polnocnej. Wydawany w latach 1890-1938 popular-ny magazyn informacyjny „Literary Digest" przeprowa-dzal badania wsrod mieszkancow USA. W 1920 roku ro-zeslal kartki pocztowe do mieszkancow szesciu stanow,
pytaj^c, na kogo zamierzaj^. glosowac w wyborach pre-zydenckich - na Warrena Hardinga czy na Jamesa Coxa. Nazwiska respondentow zostaly wybrane z ksi^zek tele-fonicznych i z list rejestracyjnych samochodow. Na pod-stawie kart pocztowych otrzymanych z powrotem „Literary Digest" trafnie przewidzial, ze wybory wygra Harding. Przed kolejnymi wyborami „Literary Digest" zwi^kszyl zasi^g sondazu i sformulowal trafne prognozy w latach 1924, 1928 i 1932.
W 1936 roku „Literary Digest" przeprowadzil swoj najambitniejszy sondaz: do ludzi wybranych z ksi^zek te-lefonicznych i z list rejestracyjnych samochodow wysla-no 10 mln kart. Odpowiedzialy ponad dwa miliony ludzi, daj^c w skali calego kraju znacz^c^. przewag? 57 pro-
HUMANITIES AND SOCIAL SCIENCES FOR SAFETY
BiTP Vol. 32 Issue 4, 2013, pp. 31-36
ГУМАНИСТИЧЕСКИЕ И ОБЩЕСТВЕННЫЕ НАУКИ НА БЛАГО БЕЗОПАСНОСТИ D01:10.12845/bitp.32.4.2013.3
cent glosów kandydatowi republikanów Alfowi Landono-wi nad jego kontrkandydatem, urz?duj^cym prezydentem Franklinem Rooseveltem, który otrzymal 43 procent glosów. Po przegranych wyborach obóz polityczny Landona nie roscil pretensji do „Literary Digest", ze zostal przed-stawiony jako zelazny kandydat do obj?cia urz?du prezy-denckiego, co moglo oslabic czujnosc jego zwolenników.
Dwa tygodnie pózniej wydawcy „Literary Digest" uswiadomili sobie jeszcze lepiej ograniczenia próbnych glosowan: wyborcy wybrali Roosevelta na drug^. kaden-cj? najwi?ksz^. przewag^. glosów w historii - otrzymal 61 procent glosów wyborców. Landon otrzymal jedynie 8 glosów elektorskich w stosunku do 523 glosów na Roosevelta. Wydawcy byli zdumieni, ze pomylili si? az tak bardzo.
Tymczasem istnialo wytlumaczenie tego zjawiska, co technicznie nazywa si? operatem doboru próby uzytym przez „Literary Digest". W ich przypadku operat doboru próby skladal si? z:
• abonentów telefonicznych;
• wlascicieli samochodów.
W warunkach 1936 roku taka konstrukcja próby daje nadinterpretacj? zamoznych wyborców, zwlaszcza pod sam koniec najgorszej zapasci gospodarczej w historii kraju. Próba ta w rezultacie pomijala ludzi biednych, ci zas w wi?kszosci glosowali na programem reform Nowe-go Ladu Roosevelta. Sondaz „Literary Digest" mógl nie przewidziec zamiarów wyborczych abonentów telefonów i wlascicieli samochodów. Niestety wybrany wyborca nie odzwierciedlal zamiarów wyborczych calej populacji.
3. Sukces George'a Gallupa
Wlasnie podczas tych wyborów w 1936 roku na sce-nie pojawil si? mlody badacz, którego nazwisko stalo si? pózniej synonimem opinii publicznej. W przeciwienstwie do „Literary Digest", George Gallup trafnie przewidzial, ze Roosevelt wygra z Landonem. U podstaw sukcesu Gallupa w 1936 roku lezalo uzycie przez niego metody, która nazywa si? prób^. kwotow^. Kwotowy dobór próby opie-ra si? na znajomosci okreslonych cech populacji, z której dobiera si? prób?:
• udzial m?zczyzn i kobiet;
• udzial róznych grup dochodu [2; s. 203].
Ludzie dobierani s^. do próby kwotowej tak, by zacho-wac proporcje cech wyst?puj^cych w calej populacji np.:
• odpowiednia liczba biednych bialych m?zczyzn
mieszkaj^cych na wsi;
• odpowiednia liczba bogatych Afroamerykanek za-
mieszkuj^cych miasta [2; s.204].
Kwoty oparte s^. na cechach, które maj^. najwi?kszy zwi^zek z badaniami. W przypadku sondazu Gallupa do-bór próby opieral si? na poziomie dochodu, procedura se-lekcji zapewniala wlasciwy udzial respondentów o róz-nych poziomach dochodu.
W zalozonym przez Gallupa Amerykanskim Instytu-cie Opinii Publicznej z powodzeniem stosowano próby kwotowe w latach 1936, 1940 i 1944 - za kazdym razem
trafnie wskazuj^c zwyci?zc? wyborow prezydenckich. I wowczas, w 1948 roku, Gallup i wi?kszosc badaczy opinii publicznej byli zaskoczeni, gdy omylnie przewidzie-li, iz gubernator Nowego Jorku Homas Dewey wygra w wyborach z urz?duj^cym prezydentem Harrym Truma-nem. Badacze trwali w bl?dzie az do wieczoru wyborcze-go. Slynna fotografia pokazuje swi?tuj^cego zwyci?stwo Trumana trzymaj^cego gazet? z ogromnym naglowkiem „Dewey zwyci?za Trumana". Do porazki sondazu w 1948 roku przyczynilo si? kilka czynnikow. Przede wszystkim wi?kszosc badaczy zakonczyla sondaz na pocz^tku paz-dziernika, pomimo stalej tendencji do zwi?kszania si? liczby zwolennikow Trumana podczas kampanii. Poza tym wielu wyborcow bylo niezdecydowanych przez cal^. kampani?, a potem oddali nieproporcjonalnie wi?cej glo-sow na Trumana, gdy przyszli do lokali wyborczych.
Co wazniejsze, porazka Gallupa polegala na niere-prezentatywnosci jego prob. Proba kwotowa - ktora byla skuteczna w poprzednich latach - zgubila go w 1948 roku. Technika ta wymaga, by badacz wiedzial cokolwiek o calej populacji wyborcow. Dla ogolnokrajowych sonda-zy informacje takie czerpano przede wszystkim z danych ze spisu powszechnego. Jednak II wojna swiatowa spo-wodowala masowe migracje ze wsi do miast, co zmieni-
10 radykalnie charakter populacji Stanow Zjednoczonych w stosunku do tego, co pokazywaly dane ze spisu powszechnego z 1940 roku. Na danych z tego wlasnie spisu opieral si? Gallup. Co wi?cej, mieszkancy miast sklania-
11 si? ku demokratom, zatem nadreprezentacja wiejskich wyborcow w sondazu Gallupa przyniosla w efekcie nie-doszacowanie liczby glosow oddanych na demokratow.
4. Probabilistyczny dobor proby
Juz przed 1948 rokiem niektorzy badacze akademiccy eksperymentowali z pewn^. form^. doboru proby, opart^ na rachunku prawdopodobienstwa. U podstaw tej techniki lezy dobranie „proby losowej" z listy zawieraj^cej na-zwiska wszystkich osob z badanej populacji. Generalnie, probabilistyczne metody doboru proby uzyte do badan w 1948 roku okazaly si? trafniejsze niz techniki kwoto-wego doboru proby.
W dzisiejszych czasach probabilistyczny dobor proby jest nadal podstawow^. metody dobierania duzych repre-zentatywnych prob do badan spolecznych, w tym do ogolnokrajowych sondazy wyborczych. Jednoczesnie jednak moze to byc metoda niemozliwa lub niewlasciwa do za-stosowania w wielu sytuacjach badawczych. Odpowied-ni dobor proby badawczej opiera si? na dwoch rodzajach metod:
• metodach probabilistycznych;
• metodach nieprobablistycznych.
5. Metody doboru proby badawczej
W badaniach nauk spolecznych stosuje si? rozne ro-dzaje doboru proby badawczej. W naszym artykule przyj-rzymy si? dokladniej czterem z nich (Ryc. 1).
Czynnikiem gwarantuj^cym sukces w prowadzeniu badan empirycznych jest odpowiedni dobor proby badawczej. Nasza proba musi byc jak najbardziej repre-zentatywna, wyodr?bniona z populacji generalnej przez
wlasciwe losowanie. W swojej pracy W. Dutkiewicz opi-suje zbiorowosc generaln^ jako „zbior jednostek posia-daj^cych jedn^. lub kilka cech wspolnych. Moze to byc zbior realnie istniej^cych jednostek lub zbior zdarzen, np. zbior wielkosci" [5; s.78]. Natomiast zbiorowosc probn^. definiuje jako „czçsc populacji generalnej pobrana z niej w scisle okreslony sposob".
Ryc. 1. Metody doboru prôby badawczej Fig. 1. Methods of whitening the survey sample
5.1. Dobor losowy
Przez prôbç losowy rozumie siç czçsc populacji generalnej wybran^. w sposôb, ktôry gwarantowalby kazdej jednostce ze zbiorowosci generalnej rôwn^. szansç trafie-nia do prôby. Jest zatem podgrup^. elementôw z populacji, na ogôl proporcjonalnie mniejsz^, wybran^. w ten sposôb, aby reprezentowala cal^. populacjç, by byla dla niej repre-zentatywna, to znaczy, by stwarzala mozliwosc wniosko-wania o zbiorowosci generalnej. Dobrze dobrana prôbka losowa pozwala - przy minimum kosztôw, czasu i wysil-ku niezbçdnych przy badaniu populacji generalnej - osi^-gn^c takie wlasnie tj. charakterystyczne dla zbiorowosci generalnej, wyniki [5; s.78].
Bardzo waznym momentem w badaniach jest do-bôr prôby badawczej, ktôry, jak wczesniej wspomnieli-smy, przyczynia siç do sukcesu w badaniach empirycz-nych. Analizuj^c literature przedmiotu, mozna zauwazyc, ze tylko spelnienie odpowiednich postulatôw gwarantuje nam odpowiednie dobranie prôby badawczej:
• prôba musi byc rzeteln^. reprezentaj populacji. Re-prezentatywnosc bçdzie tym wiçksza, im wiçcej obiektôw z populacji wchodzi w sklad prôby. Im bar-dziej wielkosc prôby zbliza siç do populacji, tym uzy-skuje siç bardziej wiarygodne wyniki;
• naklad czasu pracy, srodkôw organizacyjnych, rzeczo-wych, finansowych nie powinien przekraczac mozli-wosci badacza. Skutecznosc badania bçdzie tym wiçk-sza, im mniejszym nakladem czasu, pracy i srodkôw osi^ga siç reprezentatywnosc prôby;
• sposôb pobierania prôby powinien byc taki, by nie utrudnial w stopniu istotnym realizacji dalszych kro-kôw postçpowania badacza.
5.2. Dobor celowy
Niekiedy wlasciwe jest dobieranie prôby na podsta-wie wlasnej wiedzy o badanej populacji oraz celach badan. Ten typ doboru jest nazywany prôb^ celowy [2; s. 205]. Na przyklad w pocz^tkowej fazie tworzenia kwestionariusza mozna chciec dobrac jak najrôzniejszych respondentôw,
D01:10.12845/bitp.32.4.2013.3
by sprawdzic szerokie zastosowanie pytan. Chociaz wyniki takich badan nie reprezentowalyby zadnej sensownej populacji, przebieg testu moglby z powodzeniem ujawnic jakies specyficzne wady kwestionariusza. Sytuaj tak^. nalezaloby uznac raczej za pilotaz niz za badanie konco-we.
W niektorych przypadkach mozna chciec zbadac maly podzbior wi^kszej populacji, w ktorej wielu czlonkow tego podzbioru da si§ lawo rozpoznac, ale sporz^dzenie wykazu ich wszystkich byloby najprawdopodobniej nie-mozliwe. Bardzo dobrze moze to zobrazowac przyklad badania przywodcow jakiegos studenckiego ruchu pro-testu: wielu liderow jest latwo rozpoznawalnych, ale zi-dentyfikowanie ich wszystkich i dobranie z nich proby byloby zadaniem nie do wykonania. Badaj^c wszystkich najbardziej rzucaj^cych si§ w oczy przywodcow albo ich prob§, mozna zgromadzic dane wystarczaj^ce dla celow badan.
Dobor proby badawczej w oparciu o dobor losowy w swojej pracy wyroznia W. Dutkiewicz, ktory wyodr^b-nia nast^puj^ce losowania:
1. Losowanie niezalezne lub ze zwracaniem. W tym ty-pie losowania zachowywane s^. te same warunki pod-czas losowania. Prawdopodobienstwo wylosowania kazdej kolejnej osoby w kazdym kolejnym losowaniu jest jednakowe. Ta sama osoba moze byc wylosowa-na kilka razy, bowiem po jej losowaniu kartk§ wrzuca si§ powtornie i bierze ona udzial w losowaniu tak jak wczesniej. St^d nazwa losowanie „ze zwracaniem". W kazdym przypadku lista bior^cych udzial w losowaniu jest pelna.
2. Losowanie zalezne lub bez zwracania. W tym typie losowania wynik uzyskany w pierwszym losowaniu zmienia warunki nast^pnego losowania. Jednostka moze byc wylosowana tylko raz. Kartka z jej nume-rem b^dz nazwiskiem nie bierze udzialu w nast^pnych losowaniach. St^d nazwa losowanie „bez zwracania".
3. Losowanie warstwowe. Jezeli populacja, ktor^. mamy badac, sklada si§ z cz^sci charakteryzuj^cych si§ mniejsz^. zmiennosci^. badanych cech w porownaniu ze zmiennosci^ calej populacji generalnej, to wskaza-ne jest przeprowadzenie losowania warstwowego. Po-lega ono na tym, ze dokonujemy przed losowaniem podzialu zbiorowosci na cz^sci ze wzgl^du na jak^s cech§, a nast^pnie z kazdej cz^sci pobiera si§ probe. Na przyklad dzielimy szkoly na typy i losujemy w kazdym typie.
4. Losowanie wielowarstwowe. Nie gwarantuje lep-szych wynikow w porownaniu z losowaniem bezpo-srednim, ma jednak duze zalety praktyczne, bowiem oszcz^dza czas i naklad pracy [5; s.79].
5.3. Metoda „kuli snieznej"
Kolejn^. metod^. doboru odpowiedniej proby badawczej jest metoda „kuli snieznej". Ta procedura jest wlas-ciwa, gdy trudno jest odszukac czlonkow jakiejs specy-ficznej populacji, takiej jak bezdomni, robotnicy naply-wowi czy nielegalni imigranci [2; s. 205]. W metodzie kuli snieznej badacz zbiera dane o kilku czlonkach bada-nej populacji, ktorych da si§ odszukac, a nast^pnie prosi
HUMANITIES AND SOCIAL SCIENCES FOR SAFETY
BiTP Vol. З2 Issue 4, 201З, pp. З1-З6
ГУМАНИСТИЧЕСКИЕ И ОБЩЕСТВЕННЫЕ НАУКИ НА БЛАГО БЕЗОПАСНОСТИ DQI:10.12845/bitp.32.4.2013.3
te osoby o dostarczenie informacji potrzebnych do odszu-kania innych czlonków tej populacji, których akurat zna-j^. Okreslenie „kula sniezna odnosi si? do procesu aku-mulacji, gdyz kazda odszukana osoba podaje inne osoby. Jako ze reprezentatywnosc prób wylonionych za pomoc^ tej procedury mozna podac w w^tpliwosc, jest ona uzy-wana przede wszystkim do celów eksploracyjnych. Po-wiedzmy, ze chcemy poznac wzorce rekrutacji do jakiejs organizacji lokalnej w danym okresie. Mozna by zacz^c od przeprowadzenia wywiadów z ostatnio rekrutowany-mi czlonkami, pytaj^c o to, kto ich wprowadzil do gru-py. Wtedy mozna by przeprowadzic wywiady z wymie-nionymi osobami, pytaj^c je o to, kto je wprowadzil. Albo tez, badaj^c luzno ustrukturyzowan^ grup? polityczn^, mozna by zapytac jedn^, z nalez^cych do niej osób o to, kogo uwaza za najbardziej wplywowych czlonków grupy. Mozna by przeprowadzic wywiady ze wskazanymi oso-bami i zapytac podczas wywiadu, kogo one uwazaj^ za najbardziej wplywowego. W kazdym z tych przykladów b?dzie to próba dobrana metody kuli snieznej, gdyz kaz-dy z badanych wskazuje inne osoby, które mozna badac.
5.4. Metoda doboru kwotowego
Ostatni^ z omawianych metod jest metoda doboru kwotowego. Jesli mozliwosci zastosowania doboru loso-wego s^. niedost?pne, to najcz?sciej stosuje si? metod? doboru kwotowego. Opiera si? ona na zalozeniu, ze próba jest reprezentatywna pod wzgl?dem wszystkich interesu-j^cych nas cech, jesli jej struktura oparta na kilku istot-nych cechach jest identyczna ze struktur^, badanej zbio-rowosci [2; s. 206]. Sposób post?powania moze wygl^dac w sposób nast?puj^cy:
• na podstawie znanej struktury badanej populacji w od-niesieniu do okreslonych cech (zazwyczaj cech demo-graficznych) dobieramy grupy proporcjonalne, czyli kwoty jednostek;
• grupy te dzielimy mi?dzy ankieterów, przekazuj^c im dokladn^, instrukcj?, ile osób i o jakich charakterysty-kach maj^ przebadac;
• ankieterzy dokonuj^ nast?pnie doboru jednostek wedlug swego uznania w obr?bie scisle przestrzeganych kwot.
6. Minimalna liczebnosc próby
Aby badania byly w pelni reprezentatywne nalezalo-by okreslic minimaln^ liczebnosc próby. Do obliczenia niezb?dnej wielkosci próby (n) potrzebne s^. nast?puj^ce dane: wielkosc populacji, która jest obiektem zaintereso-wania badacza (N), obliczony statystycznie wskaznik (Z), który przyjmowany jest jako wartosc standardowa i,96 dla poziomu istotnosci p = 0,05 oraz wielkosc bl?du wy-nosz^ca maksymalnie 4%.
Minimaln^ liczebnosc próby mozemy obliczyc, ko-rzystaj^c z nast?puj^cego wzoru (ryc. 2).
Sposób, w jaki mozna obliczyc minimaln^ wielkosc próby, w pelni przedstawia ponizszy przyklad. Zaklada-j^c, iz populacja wynosi 5000 osób, wartosc standardowa dla danego poziomu istotnosci 1,96, oraz przyjmuj^c maksymaln^ wielkosc bl?du 4% (0,04), mozna wyliczyc,
iz przy zakladanym bl?dzie oszacowania populacja, jak^, powinnismy zbadac, wynosi 307 osób.
Wzórna minimalna liczebnosc próby przy znanej liczebnosci populacji:
N
1 +
Oznaczenia: X - wielkosc populacji,
Z - wartosc standardowa dla danego poziomu istotnosci
p (Z=l,96 dla p=0,05), d - zakbdanv bhd oszacowania (max - 4% = 0,04).
Ryc. 2. Wzor na minimaln^ liczebnosc proby [7; s. 70] Fig. 2. Formula for the minimum size of the population [7; s. 70]
«,=307
Ryc. 3. Przyklad obliczen na minimaln^. liczebnosc prôby, przyjmuj^c maksymaln^. wielkosc blçdu rôwn^. 4% Zrôdlo: opracowanie wlasne Fig. 3. Example of calculation for the minimum sample size assuming the maximum amount of error equal 4%
Przy przyjçtych takich samych parametrach, uwzglçd-niaj^c jedynie inn^. maksymaln^. wielkosc blçdu 2% (0,02), z obliczen wynika, iz przy zakladanym blçdzie oszacowania populacja, jak^. powinnismy zbadac wynosi 1622 osôb (Ryc. 4.).
Ryc. 4. Przyklad obliczen na minimaln^ liczebnosc prôby przyjmuj^c maksymaln^. wielkosc blçdu rôwn^. 2% Fig. 4. Example of calculation for the minimum sample size assuming the maximum amount of error equal 2%
7. Wnioski
Na podstawie powyzszych przykladów latwo wyci^-gn^c wniosek, iz jezeli naukowiec chcialby miec stupro-centow^. pewnosc, ze wyniki jego badan s^. reprezenta-tywne, musialby poddac badaniu cal^. populaj która jest obiektem zainteresowania.
8. Podsumowanie
Na potrzeby badan naukowcy cz^sto prowadz^. bada-nia reprezentatywne. W badaniach empirycznych jakosc zgromadzonego materialu badawczego zalezy w glównej mierze od sposobu przeprowadzenia badan, dlatego tez, tak istotne jest, aby za pomoc^. odpowiednich metod wlas-ciwie okreslic cechy populacji, a takze na tej podstawie poprawnie dobrac wlasciw^. prób§ badawcz^.
Literatura
1. Babbie E., Badania spoleczne w praktyce, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, 2003.
2. Babbie E., Podstawy badan spolecznych, wyd. PWN, Warszawa, 2004.
3. Cieslarczyk M., Krawczyk P., Korulczyk Z., Poradnik meto-dyczny autorów prac kwalifikacyjnych, AON 2002.
4. Cieslarczyk M., Krawczyk P., Korulczyk Z., Poradnik me-todyczny autorów prac magisterskich, dyplomowych, pody-plomowych, AON, 2002.
5. Dutkiewicz W., Podstawy metodologii badan, wyd. Stachur-ski, Kielce, 2001.
6. Dutkiewicz W., Przewodnik metodyczny dla studentów pe-dagogiki, wyd. Strzelec, Kielce, 1996.
7. Halik J., Metodyka pisania pracy magisterskiej i studyjnej, AON, 2002.
8. Majkut J., O teorii i praktyce badan naukowych, wyd. Adam Marszalek, Torun, 1992.
D01:10.12845/bitp.32.4.2013.3
mgr Karolina Jablonska - absolwentka dwóch kierun-ków na studiach drugiego stopnia w Akademii Obrony Narodowej o specjalnosci dowodzenie oraz logistyka sys-temów gospodarczych. Obecnie jest na drugim roku stu-diów doktoranckich o specjalnosci obronnosc. W obsza-rze jej zainteresowan s^. zagadnienia zwi^zane ze zjawi-skiem terroryzmu oraz z zarz^dzaniem kryzysowym.
mgr Artur Sobieraj - w 2011 roku ukonczyl studia po-dyplomowe „Dowodzenie w organizacjach wielonarodo-wych" w Akademii Obrony Narodowej oraz studia drugiego stopnia o specjalnosci - dowodzenie. Obecnie jest na drugim roku studiów doktoranckich. Jego obszar zainteresowania to proces planowania operacji reagowania kryzysowego oraz wojska specjalne.
