CC BY
63Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences
Scientific Journal Impact Factor
R
VOLUME 1 | ISSUE 10 ISSN 2181-1784 SJIF 2021: 5.423
SAKKOKIYNING NA'T QASIDASI
Xasanova Mashxura Jumanovna
SamDU katta o'qituvchisi, filologiya fanlari bo'yicha falsafa doktori
ikaroy84@mail.ru
ANNOTATSIYA
Adabiyotshunoslikda Mavlono Sakkokiy nomi turkiy she'riyat an 'analarida o'ziga xos xislat bilan tilga olinadi. Chunki shoir eng go'zal va ko'p she'rlar yaratishi bilan mashhurdir.
Sakkokiy ijodida 1 hamd, 1 na't va 11 maqtov bor. Madhiyalardan biri Xoja Muhammad Porsoga, biri Xalil Sultonga, beshtasi Ulug'bek Mirzoga (bu she'rlardan biri Shohruh Sultonga bag'ishlangan), to 'rttasi Arslonxo'ja Tarxonga bag'ishlangan. Sakkokiy devoni davr an 'anasiga binoan hamd va na't bilan boshlanadi. Avval qasidalar keyin g'azallar tartiblanadi. Devonda 11 madh qasida: 1tasi Xoja Muhammad Porsoga, 1tasi Xalil sultonga, 5tasi Ulug'bek Mirzoga (keyingi yillarda adabiyotshunoslar shoirning «Keldi» radifli qasidasi Ulug'bek mirzoga emas, Shohrux sultonga bag'ishlangan degan fikrlarni ilgari surishmoqda. Ammo bu qasida devonda "Dar Madhi Ulug'bekMirzo..." sarlavhasi bilan keltiriladi, shundan 4 tasi yuqorida zikr etilgan Arslon Xoja Tarxonga bag 'ishlangan bo 'lib, jami misralar soni 407 bayt yoki 814 misrani tashkil etadi. .
Tayanch iboralar: Muhammad (s.a.v.), Xoja Muhammad Porso, Xalil Sulton, Ulug'bek Mirzo, Arslon Xoja Tarxon, Odam, Kuntu Kanzan, Meeraj, Amin, "Xannona ", falsafiy, tasavvufiy qarashlar, she 'rda islom dinining mohiyati aks etgan.
In literary criticism, the name of Mavlono Sakkaki is mentioned side by side in the tradition of Turkish poetry. Because the poet is known for creating the most beautiful and many poems.
There are 1 hamd, 1 naat and 11 praise in the madness of Sakkaki. One of the hymns is dedicated to Khoja Muhammad Porso, one to Khalil Sultan, five to Ulugh Beg Mirza (one of these poems is dedicated to Shahrukh Sultan), and four to Arslan Khoja Tarkhan. According to the tradition of the Sakkaki devon, it begins with praise and naat. First the poems are composed, then the ghazals. In Devon 11 Madh ode: 1 to Khoja Muhammad Porso, 1 to Khalil Sultan, 5 to Ulugh Beg Mirza (in the following years, literary critics have argued that the poet's "come" titled ode was dedicated not to Ulugh Beg Mirza, but to the Shahrukh Sultan. However, this ode is quoted in the devon under the title "Dar Madhi Ulugh Beg Mirza...", 4 of which are
ABSTRACT
dedicated to the above-mentioned Arslon Khoja Tarkhon. The total number of verses is 407 bytes or 814 lines.
Keywords: Muhammad (saas), Khoja Muhammad Porso, Khalil Sultan, Ulugh Beg Mirza, Arslan Khoja Tarkhan, Adam, Azazil, Kuntu Kanzan, Meeraj, Amin, "Hannona ", philosophical, mystical views, poem reflects the essence of Islam
АННОТАЦИЯ
В литературной критике имя Мавлоно Саккаки упоминается бок о бок в традициях турецкой поэзии. Потому что поэт известен созданием самых красивых и множества стихотворений.
В безумии Саккаки есть 1 хамд, 1 наат и 11 похвал. Один из гимнов посвящен Ходже Мухаммаду Порсо, один - Халилу Султану, пять -Улугбеку Мирзе (одно из этих стихотворений посвящено Шахрукху Султану) и четыре - Арслану Ходжа Тархану. Согласно традиции Саккаки девон, он начинается с хвалы и наат. Сначала сочиняются стихи, потом газели. В Девоне 11 Мадхода: 1 Ходже Мухаммаду Порсо, 1 Халилу Султану, 5 Улугбеку Мирзе (в последующие годы литературные критики утверждали, что ода поэта «приди» была посвящена не Улугбеку Мирзе, а Однако эта ода цитируется в девоне под названием «Дар Мадхи Улугбег мирза...», 4 из которых посвящены уже упомянутому Арслону Ходжа Тархон. Общее количество стихов составляет 407 байт или 814 строк. .
Ключевые слова: Мухаммад (саас), Ходжа Мухаммад Порсо, Халил Султан, Улугбег Мирза, Арслан Ходжа Тархан, Адам, Азазил, Кунту Канзан, Мирадж, Амин, «Ханнона», философские, мистические взгляды, стихотворение отражает суть ислама.
KIRISH
Adabiyotshunoslikda turkiy qasidachil ik an'anasi bilan Mavlono Sakkokiyning nomi yonma-yon tilga olinadi. Chunki, shoir eng go'zal va ko'p qasidalar yaratganligi bilan mashhurdir.
Sakkokiy devonida 1 hamd, 1 na't va 11 madh qasida mavjud. Madh qasidalarning 1tasi Xoja Muhammad Porsoga, 1tasi Xalil sultonga, 5tasi Ulug'bek Mirzoga (ushbu qasidalarning 1 tasi Shohrux sultonga bag'ishlangan degan fikrlar ham mavjud), 4tasi Arslon Xoja Tarxonga bag'ishlangan. Sakkokiy devoni davr an'anasiga binoan hamd va na't bilan boshlanadi. Avval qasidalar ke yin g'azallar tartiblanadi. Devonda 11 madh qasida: 1tasi Xoja Muhammad Porsoga, 1tasi Xalil sultonga, 5tasi Ulug'bek Mirzoga (keyingi
1023
yillarda adabiyotshunoslar shoiming «Keldi» radifli qasidasi Ulug'bek mirzoga emas, Shohrux sultonga bag'ishlangan degan fikrlarni ilgari surishmoqda. Ammo devonda ushbu qasida «Dar madhi Ulug'bek mirzo...» sarlavhasi bilan keltirilgan), 4tasi yuqorida tilga olingan Arslon Xoja Tarxonga bag'ishlangan.
Devondagi ikkinchi qasida «Dar na'ti Nabiy sallallohu alayhi va sallam » sarlavhali 24 baytdan iborat, ramali musammani mahzuf vaznida yozilgan na't qasidadir [1, 16-26]. Qasida Muhammad (s.a.v.)ning gunohkor ummmatlarining panohi, oxiratda gunohkorlarni vositachilik bilan shafoat etuvchilik sifatini ulug'lash, Uning sunnati johillik, nodonlik chohiga qulab tushgan kishilarni chiqarmoq uchun xaloskor arqon ekanligini tasvirlash bilan boshlanadi:
Osi(y) ummatning panohi, yo Shafe' al-muznibin1, Jahl chohidin chiqorg'a sunnating hablul-matin2. Yo'lg'a kirg'anlarg'a xulqungdur yaqi n sarmoyasi, Yo'l yangilg'anlarga sha'ring shohrohedur3 mubin4. Kun chiqib yulduz qamug' mansux5 bo'lg'ondek qachon, Chiqti ersa sunnating mansux bo'ldi o'zga din[1, 1b]. To'g'ri yo'lga kirganlarga Sening xulqung asos bo'lsa, yo'ldan adashganlarga shariating ulug' yo'l ekanligi ravshandir. Keyingi baytda quyosh chiqqandan so'ng yulduzlarga hojat qolmaganligidek islom dinining paydo bo'lishi, Qur'oni Karimning nozil qilinishi bilan boshqa dinlar iste'moldan to'xtatilganligi, bekor etilganligi ta'kidlanib, boshqa dinlar yulduzlarga, islom dini quyoshga o'xshatiladi.
MUHOKAMA VA NATIJALAR
Adabiyot tarixida Qur'oni Karimning sura nomlari yoki oyatlarini, Hadisi shariflarga to'g'ridan-to'g'ri iqtibos qilish, ba'zan esa, ularning ma'nosiga iqtibos qilish holatlar i ko'p uchraydi. Ushbu qasidada ham, shunday iqtiboslar mavjud. Jumladan, Alloh ikki olamni Muhammad (s.a.v.)ning haqqiga paydo qilganligi, avval Nuri Muhammadiya paydo bo'lganligi, u Odam (a.s.)ga omonatga qo'yilganligi, buni anglamaganlar «mardudi la'in» bo'lganligi; «Kuntu kanzan», (Alloh (j.j.) aytadi: «Men bir maxfiy Xazina erdim,
1 Шафеъ ал-музнибин - гунохкор осийларни воситачилик килиб шафоат килувчи
2 Х,аблул-матин - хабл - ип, аркон, нодонлик чохига кулаб тушган кишиларни чикармок учун халоскор аркон
3 Шохрох - улуг йул
4 Мубин - очик, равшан
5 Мансух - амалдан тухтамок, ишламай колмок
tanilmoqlikni istadim. Olamni yaratdim, to qudratimni namoyon etsam, Odamni yaratdim, to o'zimni (rahmatim va mag'firatimni) oshkor etsam») xazinasining xazinaboni bo'lganligi; me'roj kechasi, kechadagi voqealarga ishoralar, barmog'i ishorati bilan ko'kdagi oyni ikkiga ajratganligi, bir hovuch tuproq bilan dushman ko'zini ko'r qilganligi, pishgan echki go'shti tilga kirganligi, masjiddagi ustun yig'laganligi, o'rgimchak uyining mustahkam qal'a bo'lganligi, U barcha gunohkorlarni shafoat etishni istasa, Haq Unga baxshida etishi mumkinligi, chunki bu xalq avvalu oxir uning uchun yaratilganligi, bu nur O'zi (Alloh (j.j.)ning nuridan yaralganligi kabi oyat, hadis ma'nolariga ishoralar etiladi.
Keyingi baytlarni ko'zdan kechiramiz:
Bo'lsa ham oriz6 erur zotingg'a bu jismu bashar Bo'ldi ne bo'ldi, necha kun dur sadaf ichra makin7. Odam o'g'li sen vale, Haq garchi odam suratin, Qildi rahmat suyini qudrat ili8 birla ajin9. Nur bahrid in arig' zoting erur duri yatim10, Ne deb ayto yin aningdek gavhar aslin movu tin11. Avval odamg'a vadi'at12 qo'ydi nuringni13 O'g'on14, Ushbu sirni bilmag'onlar bo'ldi mardudi15 lain16[1, 1b-2a].
Bu jismu bashar Sening zotingga omonatga olinib, bu dur (Nuri Muhammadiya), bir necha vaqtlar sadaf ichida yashirin bo'ldi. Ya'ni, Muhammad (s.a.v.) tug'ilguniga qadar U bir nechta Odam zurriyodi tanasida yashirin bo'lganligi ravshandir. Sen Odam (a.s)ning zurriyodisan (Haq qudrati bilan rahmat suvini qo'shib xamir qorib, Odam (a.s) suratini barpo etgan bo'lsa-da), u Nur sababdan pok zoting, sadaf ichida bir o'zi yetilgan yirik durdir, men shunday gavharning aslini qanday qilib, suv va loy deya olaman, deb muammo qo'yadi shoir.
6 Opu3 - opHHTra OnuHraH, OMOHaTra OnuHraH.
7 MaKHH - MaKOH TyTraH, ®oh OnraH
8 Hn - rçyn
9 a^hh - xaMHp RopMOK
10 flyppu aTHM - 6up caga$ unuga aKKa y3H eTunraH goHagop gyp
11 Mo - cyB, thh - nOH, 6amuK;
12 BagubaT ^yngu - OMOHaT ^yngu
13 HypuHrHH - ABBan AnnOx MyxaMMag c.a.B.HHHr HypnapuHH apaTgu Ba OgaM a.c.ra OMOHaTra 6epgu.
14 yfoh - AnnOx
15 Mapgyg - pag этнnгaн
16 HauH - nabHaTnaHraH. fflaÔTOHra yxma6 cupHH 6unMaraHnap.
Keyingi baytda ushbu muammo ochiladi. Shu sababli ham Azozil Odam(a.s)ni tuproqdan yaratilgan, deb sajda qilmaydi va la'natlanadi. Chunki u sirni bilmagan edi. Haq Taolo Sening nuringni avval Odam(a.s.)ga omonat qo'ygan edi.
«Kuntu kanzan»17 din xazoyin Xozini18 zoting erur, Ore-ore19 ul amonatg'a kerak sentek Amin20. «Li ma'alloh»21 hujrasinda sendin o'zga sig'madi, Mahram ermas sir saroyinda sanga Ruhul-amin22. Sen basharsan, ming malak bandangdurur, ey joni pok! Ofarin ul pok joningg'a, xazoron ofarin. Anbiyoyu23 mursalin24 xalqa tutub o'ltursalar, Barcha bir angushtariyu25 sen ular aro nigin26[1, 2a].
«Kuntu kanzan» xazinasining xazinaboni Sening zotingdir. Albatta, shunday omonatga sendek ishonchli amin (omonatga xiyonat qilmaydigan. Muhammad (s.a.v)nig sifatlaridan biri) kerakdir.
Keyingi bayt Me'roj kechasi haqida bo'lib, U oqshom payg'ambar s.a.v. Buroq otiga minib, Jabroil a.s. uni yetaklab yetti qat osmonni sayr qildirib, sidratul-muntaho degan manzildagi daraxtgacha yetkazdilar. Shu joyda Jabroil (a.s.) qolib, payg'ambar (s.a.v.) tanho Alloh mehm onsaroyi tomon boradilar. «Li ma'alloh» (men Alloh bilan birga) hujrasiga, ya'ni, sir saroyiga Ruhul amin (Jabroil (a.s.) ham sig'magan, mahram bo'la olmagan.
Sen insonsan, ming farishtalar Sening bandangdur, Sening pok joningga ming-ming ofarinlar bo'lsi n.
Payg'ambarlar bir xalqa bo'lib, aylana bo'lib o'tirganda ular bir uzuk bo'lsa, Sen uning ko'zidirsan.
Ne bashar topti bu johu27 manzilatni, ne malak,
17 AœroxHHHr K&roMHra umopa. Araox aHTagu: «MeH 6up Max^un Xa3HHa эpgнм, TaHHŒMOK^HKHH HCTaguM. O^mhh apaTguM, to KygpaTHMHH HaMOëH этсaм, OgaMHH aparguM, to y3HMHH (paxMaTHM Ba Mar^HpamMHH) omKop этсaм»
18 XO3HHH - xa3HHanu
19 Ope-ope - xa-xa, a^6arra, a^6arra
20 Amhh - OMOHaTra xuëHaT KH^ManguraH. MyxaMMag (c.a.B)Hur cu^araapugaH 6upu
21 «.Hu Maïa^rox» - MeH Araox 6maH 6upra
22 Pyxy^-aMHH- ®a6poH^ a.c.HHHr 6up HOM^apu. By 6aHT MyxaMMag c.a.B.HHHr Metpo® Kenacu xarçuga 6aëH этa1цн. Yrc 0Km0M nanraM6ap c.a.B. BypoK OTura mhhh6, ®a6poun a.c. yHH eTaK^a6 erra rçar ocmohhh canp KHggupu6, cugpaTy^-MyHTaxo geraH Marou^garu gapaxTrana eTKa3gu^ap. ffly ®onga ®a6poun a.c. ko^h6, nanraM6ap c.a.B. TaHxo A^ox MexMOHcapoHH tomoh 6opagu^ap. -3-bhh, cup capoHuga Pyxy^ aMHH xaM MaxpaM 6y^a ornwaraH.
23 AH6uë - Ha6HH^ap, naftraM6ap^ap
24 Mypca^HH - naÔFaM6ap^ap. Y3aru «paca^a» - M6opH^raH^ap.
25 AHrymTapu - y3yK
26 HuruH - y3yKHHHr Ky3H
O'z qulig'a Xojadin izzat hamin bo'lg'ay hamin28. Ey Muhammad otingu Mahmud zotingga maqom, Qullaringg'a kamtarin nuzli29 erur Xuldi barin30. Qul qilur G'ilmon31 o'zin, topsa Buroqing soyasin, Subsa32 qilg'oy zulfini, qilsang kanizak Huri iyn33. Beli bog'liq bandadur shirin so'zingga nay shakkar, Halqa dar go'shi34 erur alfozingg'a35 duri samin36[1, 2a].
Bunday martaba va mavqeni odam farzandlaridan ham, farishtalardan ham birortasi topmadi. O'z quliga xojasidan izzat bo'lsa, shuncha bo'ladi-da. Muhammad oting, Mahmud zotingga maqomdir. Qullaringga, ummatlaringga kamtarin mehmondorlik jannatdir. G'ilmon (o'g'il bolalardan bo'lgan jannat xizmatkorlari) Buroq oting soyasini topsa, o'zini qul qiladi, Huri in (qiz bolalardan bo'lgan jannat xizmatkorlari)ni kanizak qilsang, sochini supurgi qiladi.
Nayshakar shirin so'zingga beli bog'langan banda bo'lsa, so'zlaringga qimmatbaho dur sodiq quldir.
Ul javod ilging kafidin konu daryog'a yasor, Bosqon izing tuprog'idin Arshu kursiga yamin. Barmoqing qilsa ishorat ikki bo'lur ko'kda oy, Bir ovuch tuproqni sochsang, tortar a'doning37 ko'zin. Vuslatingdin38 goh kirur tilg'a pishiq buzg'olai, Furqatingdin39 goh qilur Hannona zoriyu anin. Do'stlaring ollida yerdek past Haybar qal'asi, Dushmaning daf'ig'a o'rgamchi o'yi Hisni Hasin[1, 2a].
Barmog'ing ishorat qilsa, ko'kdagi oy ikkiga ajraladi. Bir hovuch tuproq sochsang, dushman ko'zi ko'r bo'ladi.
27 - MapTaöa, ynyr MaKOM
28 MncpaHHHr MaiHOCH - Xo^agaH y3 Kynnra H33aT öynca, myrna öynagn.
29 Hy3^ - Me^MOHgop^HK
30 Xyngn öapnH - ^aHHar
31 FH^MOH - yrnn öonanapgaH 6y^raH ^aHHaT xroMarKopnapn
32 Cyöca - cynyprn
33 Xypn hhh - kh3 öonanapgaH öy^raH ^aHHaT xroMarKopnapn
34 X,a^Ka gap rym - (Kynornga xa^Kacn 6op), Kyn; cognK, caMHMHH
35 An$o3 - (a. y3arn «na$3»), cy3nap
36 flypn caMHH - KHMMaröaxo gyp
37 Aigo - gymMaH
38 Bycnar - (a. y3arn Bacg) eramMOK, Kyn TeKKH3MOK
39 ®ypKar - a^pamMOK.
Haybar urushida musulmonlar g'alaba qiladi. Mag'lub tomon bir pishirilgan echki go'shtiga zahar solib payg'ambar s.a.v.ga jo'natadi. Payg'ambar (s.a.v.) qo'lini olib borganlarida, u tilga kirib «men zaharlanganman» deydi. Ushbu misrada shu ha qda gap bormoqda.
Keyingi misra esa, «yig'laguvchi ustun» haqida bo'lib, Rasululloh (s.a.v.) Makkadan Madinaga hijrat qilib kelganlarida bir masjid bino qildilar. Bunga xurmo yog'ochidan bir necha ustun qo'yilgan edi. Rasululloh (s.a.v.) har vaqt juma namozi o'qisa, shu ustunlarning biriga suyanib, shu yerda xutba o'qib, xalqqa va'z aytar edi. U vaqtlarda masjidga minbar qo'yish rasm bo'lmagan edi. Sahobalardan Tamimud doriy r.a.: - Yo Rasululloh, siz uchun bir minbar yasatsak, ustiga va'z aytsangiz qanday bo'lur, - dedi. - Yaxshi bo'lur, - deb ruxsat berdilar. So'ngra bir minbar yasab, uni imomning o'ng tomoniga qo'ydilar. Islom olamida eng birinchi yasalgan va masjidga qo'yilgan minbar shu edi. Juma kuni kelgach, Rasululloh s.a.v. xutba uchun ustun oldida to'xtamay, minbarga o'tib ketdi. Mana shu paytda u ustun bo'talog'idan ayrilgan tuyaday bo'zlab, ingray boshladi. Misradagi «anin» so'zi - ingrash ma'nosida. Va shu kundan boshlab ustunning nomi «Hannona» -«Yig'laguvchi» bo'ldi.
Do'stlaring oldida Haybar qal'asi yerdek past bo'lsa, dushmaningni daf etish uchun o'rgimchak to'ri mustahkam qal'adir. Bu misrada Payg'ambar (s.a.v.) hijratlari voqeasi haqida so'z ketadi. Payg'ambar s.a.v. Abu Bakr Siddiq bilan Makkadan Madinaga dushmanlardan yashirin yo'lga c hiqadi va tog' etagidagi Sur g'orida to'xtaydi. Ularni dushmanlar izlab g'or eshigi oldigacha keladi. Ammo g'orning eshiklari o'rgimchak to'rlari bilan o'ralgan, hech qanday iz yo'q edi. Buni ko'rgan dushmanlari qaytib ketishadi. Ikki dunyoni sening haqqingda paydo qildi Haq, Xud na bo'lg'ay xidmatingda40 Turku Hindu Rumu Chin. Barcha olam osiy, sen qo'lsang41, bag'ishlar Haq sanga, Chun tufaylingdur bu xalqi avvalinu oxirin. Pok joningni haqqi ulkim, erur o'z nuridin, Ul O'g'on haqqi seni kim qildi barchadin guzin42[1, 2a-2b].
Haq Taolo ikki dunyoni sening haqqing uchun paydo ayladi, albatta, Turk, Hind, Rum, Chin Sening xizmatingda bo'lsa, arziydi.
40 XugMaT- xu3MaT
41 Ky^caHr - Ky^acaHr, ma^oaT kh^mo^hh 6y^caHr
42 Ty3HH - ycryH, TaH^aö o^HHraH
Scientific Journal Impact Factor
R
Butun olam gunohkordir, Sen ularni shafoat etmoqchi bo'lsang, Alloh Senga bag'ishlaydi, topshiradi. Chunki, avv alu oxir bu xalq, odam farzandi Sen sababli paydo bo'ldi. Pok joningni haqqiki, Alloh Taolo o'z nuridan berib, Seni barchadan ustun qildi.
XULOSA
Qasida so'ngida yana Muhammad (s.a.v.)ning shafoatchilik, olamning rahmati sifatida paydo etilganligiga ishor a etib, shoir o'zini gunohkor ataydi va mahshar kunida unga rahm etishini so'rab iltijo qiladi:
Ushbu qasidada shoirning diniy, falsafiy, irfoniy qarashlari aks etar ekan, islom dinining mohiyati, boshqa dinlardan ustunligi, Muhammad (s.a.v.) xulqi, boshqa payg'ambarlardan ustunligi, komil inson sifatlari, bu olam gunohkorlar, osiylar olami ekanligiyu birgina shafoatchi Muhammad (s.a.v.) shafoati bilan mahshar kunida ular azoblardan ozod etilishi chiroyli tashbehlar, iqtiboslar bilan dalillanadi.
REFERENCES
1. Девони Мавлоно Саккокий, Узбекистан ФА Абу Райхрн Беруний номидаги Шаркшунослик институти, 7685 инв
2. Мавлоно Саккокий девони. - Т.: Мумтоз суз, 2017.
3. Шайх А^мад ибн Худойдод Тарозий, «Фунун ул-балога» //Узбек тили ва адабиёти журнали, 2002 йил 1-,6, 2003 йил 1-3-сонлар//
4. Хасанова Машхура. Саккокий (Сайронийми, Саброний?). // Шарк юлдузи. -Тошкент, 2011. №6. -Б. 163-166
5. Хасанова М. Мавлоно Саккокий касидалари //СамДУ илмий тадкикотлар ахборотномаси. - Самарканд, 2010. №6. -Б. 66-69
Rahm qil, mahshar kuni Sakkokiy osi jonig'a, Yo shafe'al muznibin, yo rahmatan lil-olamin[1, 2b].
