CC BY
14
УДК 8Т1 ББК 83.3(0)4
САФАРНОМАХРИ Пулотова Шоира Солицоновна, номзади илщои филологи
ФАРЗОНА- МАЪХАЗИ дотсенти МДТ "ДДХ ба номи акад. Б. Гафуров"
МУХИМИ ИТТИЛООТ (Тоцикистон, Хуцанд)
ПУТЕВИЕ ОЧЕРКИ Пулатова Шоира Солиджоновна, кандидат ФАРЗОНЫ - ВАЖНЫЙ филологических наук,доцент ГОУ "ХГУ имени акад.
ИСТОЧНИК ИНФОРМАЦИИ Б.Гафурова (Таджикистан, Худжанд)
FARZONA 'S TRA VELOGUE Pulotova Shoira Solijonovna, candidate of philological sciences, SKETCHES - IMPORTANT lecturer of the SEI "KhSU named after acad. B. Gafurov
INFORMATIONAL SOURCE (Tajikistan, Khujand), E-mail: Pulatova78@mail.ru
Вожа^ои калиди: сафарнома, публисистика, Фарзона, робитауои адаби, "Кишвари минуназар", "Хуршедуои шаури туманпуш "
Мацола ба баррасии сафарномауои Шоираи халции Тоцикистон Фарзона тахассус ёфтааст. Таъкид шудааст, ки сафарномауои Фарзона шомили вацоеъ ва мавзуоти гуногуни таърихиву сиёсй, ицтимой, фаруангй ва аз ин цабил аст, ки муаллиф дар ощо мушорикат дошта ва ё даргири ощо будаааст, ки дар парвариши эусоси ууввияти миллй, зебоипарастй ва тамойил ба дастёбй ба пояуои баланди илмиву техникии хонандааш арзиши шоистаро доранд. Ишора шудааст, ки дар ин нигоштауо тацрибаи хуби кишваруои пешрафта, дастовардуои фаруанги,, равишуои уукумати, равобити илмиву фарщнгй ва таваццуу ба шеъру адабиёт бо далелуои цолибу тасвируои маргуб инъикос ёфтааст.К^айд мешавад, ки баъзе аз тассуроти сафаруои шоира, ки дар сафарномауояш омадаанд, дар ашъори муаллиф низ инъикоси худро ёфтаанд, ки дар мацола ин андеша бо асноди шеърй собит шудааст. Забони сафарномауои Фарзона равону сода ва пуробуранг буда, намунаи хуби насри муосири тоцик аст.Муалллифи мацола ба ин натица мерасад, ки сафарнома дар эцодиёти Фарзона аз цойгоуи вижае бархурдор буда, офаридауои вай дар тарвицу инкишофи жанри сафарнома дар матбуоту адабиёти тоцик сауми муносиб доранд.
Ключевые слова: жанр сафарнома(путевие заметки), публицистика,в путевие записки в творчестве Фарзоны,литературные отношения, «Страна возвышенного мира»,«Солнца туманного города»
В статье автор рассматривает путевие очерки Народного поэта Таджикистана Фарзоны. Отмечено, что путевие очерки Фарзоны охватывают множество исторических и политических, социальных, культурных событий, в которых автор принимал участие или имеет непосредсвенный связ,которые имеют достойную ценность в воспитании чувства национальной идентичности, восприятие прекрасного и стремления к достижению высоких научных и технических уроаней читателя.Подчеркивается, что в путевие очерки Фарзоны отражены в интересных фактах и описаниях хороший опыт развитых стран,их культурные достижения, методы управления, научные и культурные связи, а также интерес гражданов этих стран к поэзии и литературе. Указывается, что некоторые впечатления от путешествий поэта и его мысли, содержащиеся в его путевых очерках, отражены и в стихах автора, которые подтверждаются поэтическими примерами. Язык очерков о путешествиях Фарзоны прост и красочен и является хорошим примером современной таджикской прозы. Автор статьи приходит к выводу, что путевые очерки Фарзоны занимают особое место в её творчестве и вносят значительный вклад в развитие жанра путевих записках в таджикской литературе.
Key-words: safarnoma genre (travel notes), journalism, travel notes in Farzona's creation, literary ties, "The Country of the Sublime Peace ", "Suns of the Foggy City "
In her article the author considers the travelogue sketch belonging to the pen of the People's Poet of Tajikistan Farzona. It is underscored that Farzona's travelogue sketches cover many historical and political, social, cultural events in which the author took part or has a direct connection, which have a worthy value in fostering a sense of national identity, perception of beauty and striving to achieve high scientific and technical levels of the reader. The author lays an emphasis upon the idea that Farzona's travelogue sketches are reflected in interesting facts and descriptions of the good experience of developed countries, their cultural achievements, management methods, scientific and cultural ties and the interest of citizens of these countries in poetry and literature as well. It is pointed out that certain impressions of the poet's travels and her thoughts contained in her travelogue sketches are reflected in the author's verses confirming the poetic examples. The language of Farzona's travelogue sketch is simple and colorful and is
a good example of modern Tajik prose. The author of the article comes to the conclusion that Farzona's travelogue sketches occupy a special place in her creation and make a significant contribution into the development of a genre of travelogue sketch in Tajik literature.
Сафарнома аз жанрхои хосаи хам адабй ва хам публитсистй махсуб ёфта, барои ифодаи афкору андеша ва масоили мухими сиёсиву ичтимой, фархангиву таърихй ва гайра аз навъхои мухим шинохта шудааст. Он хосили мушохидоти нависанда дар заминаи дидаву шунидахо аз кишвархои мухталиф буда, бештар ходисахои во;еиро мунъакис месозад.
Сафарнома, бино ба тавзехи адабиётшинос А.Алимардонов, «Як чузъи адабиёти илмии оммавй, илмии фантастикй, бадеии психологй, саргузаштй, хуччатй, ки сюжеташ бар мавзуи сафар асос ёфтааст, мебошад. ...Сафарномахои адабиёти форсу-точик ба шакли мансуру манзум, дар навъхои гуногуни адабй, ба равияю услубхои гуногун таълиф гардидаанд» (1, ill). Муха;;и;он асархои мансуб ба мавзуи сафарро бо истилохи саёхатнома, очерки сафарй ва эссе низ ифода намудаанд. Барои инъикоси вусъати андеша ва чахонбиниву чахоншиносй имконияти зиёд доштани жанри мазкур аз чониби С. Хуча;улов чунин шарх ёфтааст: "Сафарнома аз чихати шаклу устухонбандй жанри нисбатан озод буда, ба нависанда имкон медихад, ки ба таври дилхох мувофики завку салика ва чахонбинию диди эстетикии хеш хонандаро бо тарзи зист, таърихи тамаддуни мамлакатхои дигар, иклиму мавкеи чугрофй, роххои асосй ва масофаи байни онхо, махсулоти истехсолй, шароити иктисодй, расму русум, маданият, касбу хунар, шароити зиндагй, тарзи хдёт, дину мазхаб ва вазъи ичтимоиву сиёсии он ошно созад" (5, 89).
Намунахои зиёди сафарномахо дар таърихи адабиёти форсу точик ба шаклхои манзуму мансур иншо гаштаанд, ки аз лихози мазмуну мухтаво ва сабку баён мутафовит мебошанд. Лозим ба таъкид аст, ки жанри сафарнома дар таърихи адабиёти асрхои миёнаи точик бо "Сафарнома"-и шоиру нависанда ва мутафаккири намоён - Носири Хусрави ^убодиёнй огоз мешавад. Дар мархалаи аввали ташаккули адабиёти муосири точик низ сафарномахои намояндагони чараёни маорифпарварй: «Наводир-ул-вакоеъ»-и Ахмади Дониш, «Савонех-ул-масолик»-и Рахматуллохи Возех, «Тухафи ахли Бухоро»-и Мирзо Сирочи Х,аким, «Мунозара» ва «Баёноти сайёхи хиндй»-и Абдуррауфи Фитрат ва гайрахо барои тахаввулу табаддулоти чомеа таъсири мусбат расонидаанд. Сафарномахо, ки аксар дар заминаи му;оисаву му;обалаи авзои ичтимоиву сиёсй, адабиву фархангй иншо мегарданд, бахри пешрафтхои зехниву маънавии хонанда метавонанд такони чиддй бахшанд.
Сафарномахои Шоири хал;ии Точикистон Фарзонаи Хучандй низ хамин рисолатро доранд. Навиштахои Фарзона во;еа ва матолиби мухталифи таърихиву сиёсй, ичтимой, маданиву фархангй ва амсоли инхоро, ки муаллиф дар онхо ширкат ва ё робитае доштааст, дар бар гирифта, барои тарбияи хисси худшиносии миллй, зебоипарастй ва саъю талош дар рохи расидан ба пояхои баланди илмиву техникй арзиши шоистаро доро мебошанд. Накли вокеа, пайдархамии тасвир мураттаб буда, дар бобати додани маълумот, баёни тафсилоти вокеахои сафар, тавсифи умумии манзил ва макони сафар ва гайра аз ахамияти муайян бархурдор аст. Бояд кайд кард, ки хадафи сафархои шоира дар кишвархои хорича на барои фарогат ё хуш гузаронидани ва;т, балки бо ма;сади ширкат дар озмун, хамоишу анчуманхо ва чорабинихои илмиву адабй ба ву;уъ пайваста, бо унвонхои «Кишвари минуназар», «Шеъри хокй, шеъри обй, шеърхои офтобй» ва «Хуршедхои шахри туманпуш" аз сафари Х,индустон, Эрон ва Лондон руйи когаз омадаанд.Асархои мазкур фарогири ахбор ва иттилооти фаровон аз хусуси шахрхову кишвархо, авзои ичтимоиву маданй, муносибатхои сиёсию фархангй ва адабй мебошанд.Дар ин нигоштахо тачрибаи хуби кишвархои мутара;;й, дастовардхои фархангй, усулхои давлатдорй, муносибатхои илмиву фархангй ва таваччух ба шеъру адабиёт бо далелхои чолибу тасвирхои маргуб инъикос ёфтааст. Дилу рухи хушбину некандеши муаллиф хар чи бештар равандхои инкишофи муносибатхои адабиву фархангии миллати точикро бо ин кишвархо таргиб менамояд.Мушаххасоти усули баёни сафарномахоро зикри дакики сана ва рух додани вокеаву ходисахо таъмин кардаанд. Масалан, сафари хешро аз Лондон чунин ба калам меоварад: "Сафари хафтрузаи мо як рузи офтобй дошт. Инак, 17 май, рузи панчшанбе дар толори чаласаи Донишгохи ховаршиносии Сояс кори конфронси умумичахонии шеъри порсии мудерн огоз мешавад" (4, 95).
Табиист, ки барои як нафар ахли зав;у ахли адаб нисбат ба и;тисодиёту ичтимоиёт ё худ сиёсату моддиёт таваччух ба адабиёту фарханг тарчех дорад. Фарзона дар хар як нигоштахои худ аз хунар, равобити адабй ва шухрату маъруфияти ин ё он адиби номии кишвари сафаркарда сухан ба миён меорад. Мухимтарин вижагии ин сафарномахо инъикоси диду назари инти;одй ба масъалахои адабиётшиносй мебошад. Рочеъ ба мафхуми шеъру шоирй таваччухи махсус
зоxир менамояд. Аз лихози мавзyъ масоили марбyт ба адабиëтшиносии дар сафарномаxо матраxгардидаро метавон чунин тасниф намyд:
1. Маърифати шеър ва бахси шеъри наву кухна
2. Мав;еъ ва чойгоxи адабиëт дар кишварxои сафаркарда
3. Равобити адабй
4. Муаррифии бузургони адабиëт
Омезиши фахму дарки xоси шоиронаву нокидона чанбаи илмии сафарномаxоро таъмин намуда, аз огохии комили муаллиф марбут ба масоили мyxталифи риштахои адабиëтшиносй дарак медихад. Дар ма;олаи "Шеъри xокй, шеъри обй, шеърxои офтобй" мухимтар будани маънй нисбат ба дигар аносири шеър ва ахамият надоштани шаклу колабхои арyзивy суннатй ва ë модерн бо тамсили зерин баëн шудааст: <^изо мухимтар аст аз зарфе, ки онро чо мекунанд. Яке дар зарфи чопунй бо иловаи xyришхои оростаи сабзавот меорад, яки дигар дар табаки сафолии лабпарида. Fизо хамон як гизост. Х,амчунин чахорпора будани шеър ë ба вазни арyзи озод буданаш ë хичои озод чандон мохият надорад» (4, 108).
Аз баъзе ишораxои сафарномаxои дигар пайдост, ки шоира бештар xаводори шеъри арузии суннатй аст. Аз аввали пайдоиши шеъри нав адибону мyxа;;и;они здад доир ба масъалаи мазкур баxс намуда, кушиш кардаанд бартарии ин ë он навъи ;олаби шеъриро собит намоянд. Аз чумла, Гyлрyxсор Сафиева низ чунин изxори а;ида кардааст: "Шакли шеър мухим нест, мухим сyxани тоза, бозëфти шоирона, тарзи нотакрори ифода аст" (2,87).
Дар чанд маврид Фарзона аз бурду боxти шеъри нав андешаронй намуда, мав;еъ ва ма;оми ашъори кyxанро болотар аз шеъри нав меxисобад. Ба фикри y шеъри нимой эxтиëч ба такмил дорад ва аз он изxори ;аноатмандй кардааст, ки дар хамоиши шеъри порсии мудерн xаводорони жанрxои суннатй низ ширкат доштанд ва намyнаxои бо ;олабxои арузй ;ироатгашта аз чониби xозирин исти;боли гарм ëфтанд: "Чй xyшоянд буд, ки дар чаласа муродифи шеъри сапед Fазалy ;асидаву рубой низ садо доданд" (4,105). Шоира бо он ки бар сурудани шеъри модерн му;обил нест ва бо шаклxои мyxталифи он xyд низ шеърxо гуфтааст, чонибдории xешро ба шеъри суннатй баъд аз ширкат дар конфронси мазкур чунин иброз намудааст: "Ин навъи шеър (шеъри модерн) бо он ки xеле талош мекунад, барои ба шеъри суннатии арузй пируз шудан, xанyз як андоза нокомгор аст" (4,104-105).Дар сyxбат бо Шафеии Kадканй аз xyсyси таxаввyли шеъри муосири точик баxс намуда, диду назари мyxа;;и;ро аз xyсyси дар сатхи нисбат поëнтар карор доштани ашъори адибони муосири точик, чун: «Аз нигохи y (ШЖадканй) шеъри муосири точик бояд мархалаи дигари сабзишеро убур кунад, то бо шеъри бузургтарин шуарои форсите, чун фуруг, сухро6и Сипехрй ва Шомлу пахлy занад» (4,13-14).Фарзона кушидааст, то сабабxои ин гуна баxогyзорй кардани мyxа;;и;они эрониро ба шеъри точикй муайян намояд, бо риояи одоби на;д ва корбасти ибораву таркиботи малеx ин навъ иштибохотро инкор кунад. Аз баррасии мавзуъ ба чунин xyлоса мерасад, ки дар байни xазорxо китобxое, ки xамасола дар Эрон мунташир мешаванд, дафтари ашъори адибони точик дур аз назарxо мондааст ë бехтарин шеъри точикй дастраси xонандагони эронй нагашта ва ë хануз мавриди накди пажухишгарони ростин карор наëфтааст: «Агар таваччухи бехтарин нокидон ва донишмандони эронй ба ин ашъор кашида шавад ва эшон ба тааммук гудозишхои хуруфро дар коргохи хунарии ин шоирон бинанд ва бозëфтхои шоиронаро берун кашанд, истикболи хамагонй низ гармтар xохад шуд» (4,107).Шоира дар мисоли ашъори Лоик Шералй барчастагии маъниву мухтаво, забону баëн, табииву зебо ифода ëфтани мазмунхои баланд дар шаклу жанрхои мyxталиф ва тозакориxои уро бо далелу санадхои илмй ва шавохиди мувофик зикр намуда, на камтар аз ашъори адибони дигари чахон арзиш доштани шеъри адибони точикро ба исбот расонидааст. ^шиш ба xарч додааст, ки барои xар чй бештар мутмаин гардонидани xонанда сарчашмаxо ва марxалаxои ташаккули xyнарии Лои; Шералй: Kаломи Шариф, эчодтети шифоxии xал;, адабиëти классикй, фарxангномаxо ва осори бузургони чаxон; вижаг^ои сабку услуб ва заxматxои дар болои таxрири ашъор анчомдодаи Лои;ро низ ëдрас намояд, ки боиси волоияти xyнар ва арчмандии шоир гаштаанд.
Зимни ширкат дар маросими 550 - солагии хаким, ориф ва шоири барчастаи садаи XVI Мухаммад Фузулй дар кишвари Эрон бахс бо адабиëтшинос Мухаммад Хукукй оид ба мархалахои эчодтет, омилхои такомули хунарй, таносуби маъноии калимаву иборот дар ашъори Фуруги Фаррyxзод дар заминаи чанд шеъри мавриди интикод карордодаи Хукукй сурат гирифтааст. Ба фикри шоира шеърхои Фуруг дар хар мархалаи эчоддат xyбy xyшоянд аст: «... ду пораи шеъри аввал бо он ки кори эстетик дар пораи дуюм бештар аст (таркиботи осмони
дида, ситора боридан, зимистони дашти когаз, чарака коштан, таносyби осмону ситора, зимистону оташ) дар як пояи зебой карор гирифта, бисëр самимонаю шоирона аст» (4, 25). Варак;гардонии сахифахои хотирот ва ëдоварй аз равобиту дустй бо ахли адаб, ки нигоштахоро мукаммалу чолиб кардаанд, аз хусусиятхои дигари сафарномахои Фарзона махсуб меëбанд. Масалан, аз шиносоии аввалин бо Жола Бадеъ шоири мумтози му^ими Лондон, ки низ дидори дубора бо ин бонуи 75-сола дар Конфронси порсии мудерн даст дода буд, чунин к;айд шудааст: "Баъди махфили Наврyзи Ачам, ки дар Кохи Борбад соли 1988 бо ибтикори устод Гулрухсор доир шуда буд, тавдир моро боз ба хам овард" (4,97).Таваччух ба расму анъанахои миллии ин ë он халк;хо, ки аз арзишхои маънавй сарчашма мегиранд, дар сафарномахо баъзан ба назар мерасанд. Дар ма^олаи «Хуршедуои шахри мехолуд» муаллиф дар баробари зикри урфу одат, бевосита, аз таъсири он ба фархангу маънавиëт ëдовар мешавад. Масалан, фарханги ли6оспушии бонувони точикро, ки аксар монанди хамдигаранд, бо таъкиди "хатто эхсосу тафаккурашон муродифи хдмдигаранд" бо тарзи ли6оспушии сокинони Лондон, ки бештар чомахои одй ба бар мекунанд, му^обил гузоштааст:"Мардуми фарангй...кафшхои бепошна, доманхои хокистарранг, блузхои пахтагиву абрешимиро дуст медоранд. Оре, самти андешаи онхо ба рухоният бештар аст. Барои хамин толори осоргоххо, тиëтрy китобхонахо ва семинору конфронсхо хамеша пуродам аст"(4, 93).Ин нукта занони точикро хушдор менамояд, ки аз маънавдат фикр кунанд, ба фарханги либоспушй бо диди тоза назар карда, аз ороишхои зохирй даст кашанд ва бахри гановати маънавй кушиш намоянд.дар ашъори шоира ишорахои зиёде дар ин бора мавчуданд. Масалан, дар шеъри "Шабохат" иртибот доштани хушбахтиву саодати занон на ба модддат, балки ба хислатхои хамидаву шоистаи инсонй таъкид гаштааст:
- Духтарам. Ман ба ту гушвораи заррин овардам.
- Баъд, модарчон, баъд. То тулуи фариштаи заррин Сураи нур тиловат бикунем.
- Дастбанди нукрагй мехох,й?
- Нукра ночиз аст...
Ман, ки маънои «каноат» - ро
Дар лугатномаи сурхи дили худ ëфтаам, хурсандам (3, 129).
Авзои чугрофии кишвархои хорича гохе бо табиати Точикистон ^дас шудааст. Минчумла, зимни шархи во^еахо аз боронхои паëпайи Ингилистон ва "офтоби гармхун"-и кишварамон сухан ба миëн овардааст: "365 рузи Лондон фак;ат 50-55 рузи офтобй дорад" (4, 95), "Дар ин чазира офтоб мехмони камнамост" (4,117), "Лондон шахри гулхост. Бештар аз 300 навъи гулро мебинам ва хайрон мешавам ба хаëти хуррами гулхо дар ин чазираи борон" (4,107).
Зебоии гулх,ои назаррабои Х,индустонро мехонем, ки хотирмону чолиб ва дилнишин ба тасвир омадаанд ва кас мехох,ад х,амин замон дар он диëри афсонавй парвоз кунад ва он хуррамиву шукуфоии рустани^оро бинаду маловат барад: "Дар руйи барг^ову гдахдо х,аргиз губореро намебинед. ryë тамоми баргу гулро лок додаву шабнам зада бошанд. Ба барг^ои зумуррадгун даст мезанам, ки шояд маснуй бошанд, аммо онх,о чун муъчизаи ростини Офаридгор тулуъ мекунанд. Дар куча^ои бузург дар масофаи дахдо километр дар ду бари ра^ тубак^ои зебои гул ни^одаанд. Пайдост, ки х,азорон нафар рузу шаб дар хизмати гул^оянд. Ман борх,о дар чашни гулх,о дар Хучанд ширкат кардаам ва х,ар дафъа афсус мехурам, ки мо барои намоиш хирман-хирман гулх,ои барозидаву чашмраборо мених,ем, аммо номгуи онх,о аз 30-40 навъ бештар нест... Х,унару фаруанги гулдастабандй низ дар Хучанд х,ануз дар пояи ибтидой карор дорад" (4-170-171). Дидаву шунидахои шоири мусофир ба эчодиëти y беасар нахохад буд ва мо дар мачмуаи "Себарга" чанд шеъреро ба мушохида мегирем, ки хосили сафархои муаллиф мебошанд. Шеъри "Таронаи шахри боронй" махз и^лими намноку пуррутубат ва фаровонии анвои гулхои хушнамои Инглистонро мунъакис кардааст: Чатри гул пушад Ша^ри гулгардон,
Ша^ри боронй. Ша^ри гулгардан.
Aтри гул нушад Ша^ри гулдоман,
Ша^ри боронй... Ша^ри гулбарзан... (3, 150)
Хдмчунин мехрубонй ва мухаббати инглисхо ба парандагону хайвонот мехмононро ба хайрат овардааст: "Аз болои мардуми хобида санчобхову фохтахову кабутархо бехарос мегузаранд, медаванду пар-пар мезананд. Сабаби аз мардум натарсидани чонварон ин аст, ки одамон бо мехрубонй дустони бепанохи худро нозпарвару дастомуз кардаанд. Ч,онварон медонанд, ки таркиби ин одамхои беозор аз мехр офарида шудааст, пас, чаро тарсанд?" (4, 112).
Ин нyктаxо чанбаи тарбиявии сафарномаxоро таъмин намудаанд ва бешак, дар сиришти xонанда ^сси раxмy шаф;ат нисбат ба мавчудоте, ки "чони ширин" дар бадан доранд, бедор месозад. Дар шеъри "Тирамоxи Лондон" санчобxое, ки бо инсощо рафи;и шафи; xастанд, ба риштаи тасвир кашида шудааст:
...Боги мусикцст Мeкашад па^лу
Боги х;оландй. Рузи куто%e.
Fарбиву шаркист Мeзанад су - су
Боги пайванди. Чашми рубо%e.
Цода бар цода Мeдавад санцоб. Мeкашад бода Хайли бeмe%роб (3, 146).
Инъикоси мавзеъxои таъртай дар сафарномаxо мавкеи маxсyс доранд ва арзишу аxамияти ощо маxсyс тавзеx гаштааст: "Pоxxои кyчаxои марказии Лондон бисëр камбаранд: 3-3,5 метр, роxxои Хучанд дар кдас чандин баробар бузург метобанд" (4, 112). ^мбар будани роxxоро муаллиф яке аз фазилатхои маданияти шаxрдории англисxо ва нигоx доштани ëдгориxои таъриxй медонад: "Pоxxо 500 сол ;абл ба xачми як аспу ароба соxта шудаанд ва дар ду чонибашон биноxои шyкyxманди ;адим ;ад кашидаанд" (4, 112).
Имрyзxо, ки чавонони точик ба кишварxои xоричй майлу xаваси зиëд доранд, сабабxои чаxонафрyзии мардуми Fарб муфассал шарx ëфтааст. Муаллиф пешрафтxои моддиву теxникиро ба донишандузиву маърифатпарварии Fарбиëн марбут дониста, онро мукарраран тавсиф намудааст: "Англда кишвари акдоои чаxонгир аст...Як донишгоxи Оксфорд дар масоxат баробари Хучанд аст, аммо дар масоxати рyxонй баробари осмон. Фа;ат маърифат ва р^оният чаxони мутамаддинро суйи боландагиву барозандагй мебарад" (4,112). Ба ин васила ба ташвику таргиби илмомузиву донишандузй пардоxтааст. Тасвирxои бадеи муассисаву маконхои фархангй xисси xyдшиносии миллии xонандаро бедор месозанд. Оид ба осорxонаи бузурги Бритониë, ки аксари ëдгориxои ;адимаву арзишманди оламро он чо маxфyз медоранд, чунин на;л шудааст: "Хазинаи Амyдарë ин чост, зари Зарафшон, бозмондаxо ва шикастпораxои шаxрxои ;адими Хатлону СyFдзамин, мyчассамаxои бостонии Таxти Ч,амшед, сиккаxои шоxони Хуросон, дастxати кутуби ачдоди мо...ин чо мачмуа шудаанд намедонам, мо бо ин фарxангy тамаддуни беназир, ки акнун сарвати инглисxост, ифттаор кунем ë гиря. Холи ин ëдгорxо xоли кудакест, ки дар xонаи модар шояд xор мешуд, дар xонаи модарандар нозпарварду гиромиву м^тарам аст" (4,94).Ё xyд дар чойи дигар аз таваччУxи Fарбиëн ба осори шоири барчастаи форсу точик Ч,алолуддини Pyмй, ки мавриди исти;болу пайравии оламиëн гаштааст, чунин сyxан рафтааст: "Барои ман чолибтарин нукта он буд, ки тамоми мyxа;;и;они фарангиву амрикой мегуфтанд: аввалин шоире, ки дар Амрикову Инглистон меxонанд, Уилям Шекспир аст ва дувум Мавлавии Балxй. Хдмин дувум будан xам маро саодатманд кард, дар xоле ки Мавлонои бемисли мо, Хофизу Саъдиву Хайëмy ^моли мо, аслан, ма;оми аввал доранд" (4, 105).Зикри исми бузургони адабдати чаxоншyмyли мо як бори дигар дар зеxни xонанда xашаматy маxбyбияти онxоро на танxо дар олами Шар;, xатто назди донишварони Fарб нишон медиxад. Яъне, таконе xаст барои xар чй бештар руй овардан ба осори човидонаи ндагон. Дар огози сафарномаи "Kишвари минуназир" аз таъриxи давлатдории Темyриëни Х,инд, ташаккули адабиëти форсизабони Х,индустон, таълифи тазкираву фархангномахо ва мероси гаронбахои ахли адаб ба забони форсй-точикй дар ин сарзамин сyxан рафтааст. Мухаббат ва чойгохи фарзандони фарзонаи точик чун Бобочон Fафyров, Мирзо Турсунзода, Мухаммад Осимй хамчун намунаи олии равобити сиëсивy фархангии кишвархо маxсyс таъкид гашта, ки ин аснод метавонад барои идомаи фаъолияти дучониба мусоидат намояд. Фарзона бо чунин огоз таваччухи xонандаро ба мамлакате чалб менамояд, ки дар он ба каломи бузургони сутан ва хунару фарханг арч мегузоранд ва мухимаш он аст, ки ин мамлакати бузург бо точикон найванди ха^кунИ, хамфархангй ва хамзабонй дорад. Ин аст, ки аз хар сатри он буи мехр, садокат ва лутфу карам бармеояд. Маданияти баланд, муносибати самимонаи фарангтен дар мисоли сокинони шахри Илклей (яке аз шахрхои Инглистон) нисбат ба мехмонон, иззату эхтироми якдигарй дар шеъри "Пайгом" бо корбасти санъати суолу чавоб тасвир шудааст:
Дар ша^ри ^Kneü
Дар богат мушаццар
Руида як ни^олаки зайтун
Он сутарак нишаста со^иби бог -
Як хонуми кадими фарангй... Дар байни чашм^ои ману
чашми пиразан
огоз мешавад
рушантарин такаллум. -Мумкин ва ё ки мамнуъ? -Фармой, эй мусофири матбуъ. -Маъзур, ман забони шуморо балад наям, -Ман аз ту х,ец толиби %арфу санад наям (3, 149). Мухдббат варзидани инсонхо бо чашму дил, бе он ки чизе тамаъ дошта бошанд, бе он ки хешиву пайвандй ва ё бо хдм хдмзабону хаммиллат бошанд, дар мисоли як пиразани гарбй, ки дар бог нишаставу ба рохгузарон мехр хадя мекунад, хеле зебо тасвир ёфтааст.
Дар сафарнома муаллиф дар бораи авзои ичтимоии манотике, ки ба онхо сафар намудааст, ахбори мустанад ва далоили сарех зикр мекунад, ки аз таваччухи муаллиф ба чузъиёти ходисахо дарак медихад. Аз чумла, зиндагии факиронаи гадоёни Х,индустон чунин иттилоъ медихад: "Дар кучахои Дехлй кудакон машкхои варзишй намоиш медиханд ва аз рахгузарону ронандахои мошинхо пул металабанд. Бисту панч фоизи мардуми Х,индустон гадоёну бенавоёну тангдастонанд... Гадоёни вокей дар кучаву тангкучахо, дар шафати бинову даруни чуйбор, дар назди масочиду бутхонахо, дар раху ру, дар дохили партовгох, дар хар чое, ки пеш ояд, умр ба сар мебаранд..." (4,172-173).Ин ахволи хароби бенавоён бо факирони Точикистон мукоиса гаштааст: "Х,азор шукр, ки хатто гадохои Точикистон дар хона телевизор доранд. Мухимтар аз хама он, ки бенавое дар куча зиндагй намекунад, хама дар тори сар бому дар доранд" (4,189).Мухимтарин унсури услубии сафарномахо мушаххасии баён ва орй аз тахайюл будани гуфтори муаллиф ба шумор меояд. Дар хама холатхо накли холиси вокеот ба мушохида мерасад. Дар услуби нигориш ва сабку саликаи сафарномахо содагии забон, кутохиву муъчазии чумлахо, насри холй аз тахайюлу рамз, тасвиру такаллуф имтиёз доранд.
Аз сафарномахо оид ба хар кишвар, муассисахои таърихию фархангй ва урфу одати мардуми он сарзамин самимона сухан ронда, мухокимахои мукоисавй маърифату чахонбинии густардаи муаллифро зохир мекунад. Дар баробари он, мавкеъ ва шахсияти шоира чун як фарзанди донишманд ва огоху худшиноси миллат намоён мешавад. Х,ангоми мутолиаи сафарномахои Фарзона хонанда худро хамрохи муаллиф мепиндорад (хохиши тамошои он кишварро мекунад) ва кишвархои гуногун ва урфу одатхои халкхои мухталифро ба чашми муаллиф дида, оид ба зисту зиндагии онхо маълумоти илмию таълимии бештаре мегирад. Шоира гуё оид ба хар мамлакат, муассисахои таърихию фархангй ва урфу одати мардуми он бетарафона сухан меронад, вале дар хар порча, дар хар сатр мавкеъ ва шахсияти шоира чун як фарзанди донишманду бомахорат ва окилу дилсузи халки точик намоён мешавад.
ПАЙНАВИШТ:
1. Алимардонов, А. Сафарнома /ААлимардонов// Энсиклопедияи адабиёт ва санъати точик. Ч 3. Душанбе, 2004
2. Бозоров, Н. Жанри сафарнома дар адабиёти муосири точик/Н.Бозоров.- Душанбе, 2002.- 157 с.
3. Фарзона. Себарга/Фарзона. - Хучанд: Ношир, 2011.- 436 с.
4. Фарзона. Дарёи сузон/Фарзона.- Душанбе: Адиб, 2013.- 300 с.
5. Хучакулов,С.Жанрхои адабиёти маорифпарварии точик/С.Хучакулов.-Душанбе: Маориф, 2010
6. Юнусзода,З.Жанри сафарнома дар адабиёти маорифпарварии точик/З.Юнусзода.-Душанбе, 2014.-172 с.
7. Саъдиев, С. Жанри сафарнома дар адабиёти маорифпарварии точик ва Эрон /С.Саъдиев// Масьалахои филологияи точик. Макола ва гузоришоти илми. - Самарканд: Нашри ДДС, 1997.
REFERENCES:
1.Alimardonov,A.Travelogue/A.Alimardonov// Tajik Literature and Art Encyclopedia. -V. 3. -Dushanbe, 2004.
2.Bozorov,H.A.Genre of Travelogue in Modern Tajik Literature/N.Bozorov.-Dushanbe,2002.-157 p.
3.Farzona. Sebarga / Farzona. - Khujand: Publisher, 2011. - 436 p.
4.Farzona. The Burning River / Farzona. - Dushanbe: Man-of-Letters, 2013. - 300 p.
5.Khujakulov,S.Genres of Tajik Enlightenary Literature/S.Khujakulov.-Dushanbe:Enlightenment, 2010.
6.Yunuszoda,Z.A Genre of Travelogue in Tajik Enlightenary Literature/Z.Yunuszoda.-Dushanbe,2014.-172 p.
7.Sa"diev, S. A Genre of Travelogue in Tajik-Iranian Enlightenary Literature /S.Sa'diev// Problems of Tajik Philology. Scientific articles and reports. - Samarkand: SSU Publishing House, 1997.
