CC BY
5
ТДУ 4Р (075)
DOI:10.51844-2077-4990-2023-2-143-147
РОХХОИ Атамова Саидахон Мирзоцоновна, дотсенти ТАТБИЦИ ТЕХНОЛОГИЯХОИ кафедраи инкишофи нутци шифощ ва хаттии забони ИННОВАТСИОНЙДАРДАРСХОИ русии МДТ "ДДХ ба номи акад.Б.Гафуров" ДОНИШГОХХОИ FА ЙРИЗАБОНЙ (Тоцикистон, Хуцанд); Цалолова Зу^ро
Абдусаломовна, дотсенти кафедраи забони давлати ва забощои хориции Донишкадаи кууию металлургии Тоцикистон (Тоцикистон, Бустон) СПОСОБЫ РЕАЛИЗАЦИИ Атамова Саидахон Мирзоджоновна, доцент кафедры ИННОВАЦИОННЫХ ТЕХНОЛОГИЙ развития устной и письменной речи русского языка НА ЗАНЯТИЯХ В НЕЯЗЫКОВОМ факультета русской филологии ГОУ "ХГУ имени
ВУЗЕ акад. Б.Гафурова"(Таджикистан, Худжанд); Джалолова Зухро Абдусаломовна, доцент кафедры государственного языка и иностранных языков Горнометаллургического института Таджикистана (Таджикистан, Бустон) WAYS TO IMPLEMENT Atamova Saidakhon Mirzozhanovna, candidate of INNOVATIVE TECHNOLOGIES IN philological sciences, associate professor of the THE CLASSROOM AT A NON- Department of the Development of oral and written speech LINGUISTIC UNIVERSITY of the Russian Language, SEI "KSU named after acad. B.
Gafurov" (Tajikistan, Khujand),
E-mail: аtamova2022@mail.ru; Dzhalolova Zuhro
Abdusalomovna, candidate of pedagogical sciences, associate professor of the Department of the State Language and Foreign Languages of the Mining and Metallurgical Institute of Tajikistan (Tajikistan, Buston),E-mail: zuhrojalolova1970@qmail.com Вожацои калидй: технологиями инноватсионй, усул^ои мухобиравй, усул^ои таълим, коммуникативй, цуцуми ацлй
Мацола ба баррасии ро%%ои татбици технологиями навоварона дар дарщои донишгохдои гайризабонй бахшида шудааст. Дар он мацмуи шарт^ои педагогии таълими мухобиравии забони русй дар донишгох; пешнщод мешавад. Диццати асосй ба пиёдасозии усул^ои мухобиравии таълим дар фароянди ёдгирии забони гайримодарй, аз цабили бозщои нацшофаринии иртибот(коммуникатив)-й, ^олат^ои нутц, бозщои мубощсавй, бозщои мухобиравии дастацамъй, методи кейс, «ПОПС-формула», усули лоща, сафари гоибона, озмущо, намоиш^о, афсона^о, рунамощо, ба%с%о ва гайра равона карда шудааст. Муаллифон ба ин натща расидаанд, ки ин шакл^ои таълим аз имтщони замон гузашта, самаранокии худро на тащо дар шаклгирии салох,иятх,ои фаннии забони хорицй, балки дар цщати инкишофи маърифатй, щтимой ва коммуникатсионии донишчуён низ собит намудааст.
Ключевые слова: инновационная технология, интерактивные методы, приемы обучения, коммуникативные, мозговой штурм
Статья посвящена способам реализации инновационных технологий на занятиях в неязыковом вузе. Рассматривается комплекс педагогических условий интерактивного обучения русскому языку в вузе. Обращено внимание на такие интерактивные методы и приемы обучения, как ролевые коммуникативные игры, речевые ситуации, дискуссионные игры, интерактивные командные игры, метод кейсов, «ПОПС-формула», метод проектов, «мозговой штурм», заочное путешествие, конкурсы, спектакли, сказки, презентации, дебаты, дискуссии и т.д., которые прошли проверку временем и подтвердили свою эффективность не только в плане формирования предметных иноязычных компетенций, но и в плане познавательного, социального, оммуникативного развития студентов. Key words: innovative technologies, interactive methods, teaching methods, communicative, brainstorming
This article is devoted to the ways of implementing innovative technologies in the classroom in non-linguistic university. It considers a complex of pedagogical conditions for interactive teaching of the Russian language at the university. The focus is drawn to such interactive teaching methods and techniques as role-playing communicative games, speech situations, discussion games,interactive team games, case method, "POPS-formula", project method, "Brainstorm", correspondence trip, competitions, performances, fairy tales, presentations, debates, discussions, etc.These forms of education have passed the test of time and have confirmed their effectiveness not only in terms of the formation of subject foreign language competencies, but also in terms of cognitive, social, and communicative development of students.
Имрузхо талабот ба шаклу усулхои фаъоли таълим, хусусан усули мухобиравй(интерактивй) дар тамоми зинахои омузиш бештар гардида истодааст.Ин аз он сабаб аст, ки дар мактабхои олй хамкории устод ва донишчу мухим дониста шуда, на танхо муаллим ба донишчу, балки донишчу хам метавонад ба муаллим чизе биомузонад. Бинобар ин, усулхои суннатии омузиш бо мавцеи гайрифаъоли донишчу ва фаъолияти бахраварии онхо на танхо кухна мешаванд, балки бо муносибатхо ва мацсадхои нави донишчуён, ки на танхо ба худи дониш, балки ба тарзи ба даст овардани он таваччух доранд, мухолифат мекунанд. Ба ибораи дигар, тачрибаи таълимии донишчу на танхо бо донишхои нав, балки бо усулхои ба даст овардани он хам бой мегардад. Илова бар ин, дар чомеаи муосири зудтагйирёбанда донишчу ба хамкорй бо муаллим эхтиёчи зиёд пайдо мекунад, ки ин муаллимро хам ба чустучуи шаклхои нави кори синфй ва беруназсинфй раона менамояд. Масалан, дар амалияи таълими забони русй дар донишгоххо шаклу усулхои зерини мухобиравии таълим истифода мешаванд: омузиши офлайн, омузиши лоихавй, усули мутоилаи мавридй(кейс-стади), омузиши электронй. Ин шаклхо аз санчиши замон гузашта, самаранокии худро на танхо аз чихати ташаккули салохиятнокии фаннии забони хоричй, балки аз чихати инкишофи маърифатй, ичтимой ва коммуникатсионии донишчуён низ собит кардаанд. Муцаррароти зикршуда, инчунин тахлили амалияи таълими забони русиро дар донишгоххои гайрифилологй ба назар гирифта, таълими мухобиравии забони русиро дар мактаби олй мухим мешуморем.
Шарти якум. Фаъолияти омузишй ва касбии донишчуён дар раванди таълими донишгох аз хисоби хавасмандии мусбати донишчуён ба фаъолияти касбии забони хоричй, ки дар намудхои гуногуни фаъолият, аз цабили истехсолй, ташкилию идоракунй, тадцицотй ва лоихакашй, амалй карда мешавад. Барои амалй намудани фаъолияти касбии оянда донишчуён бояд салохиятхои касбиеро аз худ кунанд, ки дар солхои аввали тахсил ташаккул ёфта, барои азхудкунии донишхои ибтидоии забони русй ва омодагй ба фаъолияти касбй таъсири калон мерасонанд. Сарфи назар аз он, ки ин забон фанни тахассусй нест, балки забони байналмилалй мебошад, донишчу бояд салохиятхои забони хоричиро хамчун чузъи таркибии салохиятхои касбй барои амали намудани бомуваффацияти фаъолияти касбии оянда аз худ намояд: цобилияти хондан ва фахмидани матнхои гуногун бо забони русй, озодона андешаи худро баён кунад, дар муколама иштирок кунад, царорхои худро собит кунад, матни жанрхои гуногунро, бо дарназардошти барномахои тархрезии дар кишвари омухташаванда цабулшуда, эчод кунад. стратегияхои асосии кор бо забони аслй истифода барад. Матнхои дорои хусусияти гуногун, ки дар барнома истифодаи малакахои дар раванди нутци шифохй ва хаттй бо забони русй, паймоиш дар маркерхои ичтимоию фархангии мух,ити худ ва забони хоричй пешбинй гардидааст. Хдмин тариц, донишчу-мутахассис бо азхуднамудани ин салох,иятхо озодона аз адабиёт истифода (яъне хондан, фахмидан ва тарчума кардан), бо дастурхои тачхизоти гуногуни моддию техникй шинос шудан, бо мутахассисон муошират кардан ва табодули тачриба, навиштани мацолахои илмй имконпазир мегардад[3].
Шарти дуюм. Тагйири нацши муаллим аз рохбар ба нацши дугонаи созмондех -ширкаткунанда фаъолияти муштараки таълимй бо донишчуён. Фаъолсозии фаъолияти омузишии донишчуён дар раванди таълим тагйири нацш ва чойгохи муаллимро талаб мекунад. Дар таълими анъанавй нацши муаллим аз ташкили робита байни тарафхои фаъол ва гайрифаъол иборат буд, дар ин чо муаллим кушиш мекунад, ки донишчуёнро бо мачмуи стандартии донишхои тайёр «пур кунад», аксар вацт аз маъмултарин фахмондадихй ва тасвирй истифода мебарад. Ин усуле, ки танхо аз ёд кардан ва такрористехсолкунии донишро талаб мекунад. Омузиши мухобиравй нацши муаллим ва чойгохи уро дар раванди таълим ба куллй тагйир медихад. Дар ин усул муаллим симои марказй ва барчаста буданро цатъ мекунад: вай танзимгари раванд мегардад, ташкили умумии онро таъмин мекунад, вазифахои заруриро ба
нацша мегирад, савол ва мавзуъхоро барои мухокимаи оянда дар гуруххо тартиб медихад, машварат мегузаронад, инчунин вацт ва тартибро назорат мекунад. Аз нацшаи пешбинишуда модели рохбарй ё шарикии фаъолияти муштарак дар синф ташкил карда мешавад.
Омузгоре, ки дар мавцеи ташкилкунанда - иштирокчии чорабинихои муштарак царор дорад, хатман бо ташаббуси усулхои тарбиявии донишчуён (хохиш, шавцу хавас, дархост, интизории онхо)-ро ба кор мебарад, барои ба амали мустацилонаи тарбиявй табдил додани ин ташаббусхо кумак мерасонад ва инъикоси онро ташкил менамояд. Истифодаи шаклу усулхои мухобиравии таълим дар раванди тахсил дар донишгох:
- услуби демократии рафтори омузгор ва донишчуён, ки ба муносибатхои эътимоднок ва мусбат асос ёфтааст; - татбици модели рохбарй ва шарикии хамкории омузгор ва донишчуён;
- истифодаи фаъолонаи тасвирхо, мисолхо ва омилхо ва такя ба дониш ва тачрибаи шахсии донишчуён, гуногунии шаклу усулхои пешниходи иттилоот, шаклхои фаъолияти донишчуён, кушишу гайрати онхо; - муоширати хамачониба бо забони хоричй, ки барои хама иштирокчиён чолиб ва зарур аст.
Шарти сеюм. Истифодаи усулхо ва шаклхои мухобиравии гузаронидани машгулиятхои таълимй. Нацши тагйирёфтаи омузгор, ки фаъолияти бештари донишчуёнро дар раванди таълиму тарбия дар назар дорад, зарурати истифодаи усулу шаклхои махсуси мухобиравиро тацозо мекунад, ки боиси фаъолияти бештар, мустацилй ва хавасманд намудани донишчуён мегардад. Дар байни ин шаклхо инхоро чудо кардан мумкин аст:
кор дар гуруххои хурд; вазифахои эчодй; бахс; омухтан ва мустахкам намудани маводи нав дар лексияи мухобиравй (лексия-сухбат, лексия бо тахдили вазъиятхои мушаххас, лексия-мубохиса, лексия бо хатохои пешакй ба нацша гирифташуда, мини-лексия, антилексия); сухбати эвристикй; бозихои таълимй (тацлидхо, нацшбозй); мубохиса ва халли мушкилот («хучуми ацлй», «дарахти царор», «тахдили парванда», «музокирот ва миёнаравй», «нардбонхо ва морхо»); лоихахои ичтимой ва дигар усулхои таълими беруназсинфй (экскурсияхо, тамошо ва мухокимаи видероликхо, даъвати мутахассис, намоишхо) [6].
Шакли махсуси омузиши мухобиравй курси омузиши электронй мебошад. Хдмчун як шакли омузиши мухобиравй, ки бо он хос аст ширкаткунанда дар мухити мачозии таълим кор мекунанд; муаллим дар вазифаи модератор, коршинос ва донишчуён бошад, дар навбати худ дар вазифаи иштироккунанда мебошанд. Курси электронии омузиш манбаи электронии таълимй буда, барои такмил додани раванди таълим дар муассисахои омузишии тахсилоти умумй, махсус, касбй ва олй пешбинй шуда, инчунин барои ташкили кори мустацилонаи донишчуён дар доираи барномахои гуногуни таълимй, аз чумла барномахои таълимии давомдор пешбинй шудааст. Курси электронй тамоми вазифахои асосии методологии нашрияхои электрониро ичро мекунад: намоиш, назорат, моделсозй, маълумотнома ва иттилоот, функсияхои симулятор. Аз нуцтаи назари технологияхои иттилоотй-коммуникатсионй курси электронй системаи иттилоотии дорои таъиноти мураккаб мебошад, ки бо ёрии як барномаи компютерии ягона амалй намудани таълими дидактикиро таъмин менамояд. Имкониятхои воситахои ТИК дар хама мархилахои давраи дидактикии раванди таълим: гузоштани вазифаи маърифатй; пешниходи маводи зарурии таълимй; ташкили татбици донишхои аввалан гирифташуда (ташкили фаъолият оид ба ичрои вазифахои алохида, ки дар натича донишхои илмй ташаккул меёбанд); фикру мулохиза, назорати фаъолияти донишчуён;
ташкили омодагй ба фаъолияти минбаъдаи таълимй (таъмини дастурхо оид ба худомузй, аз чумла барои мутолиаи адабиёти иловагй)[1, с. 116]. Илова бар ин, курси электронй сикли дидактикии чараёни таълимро муттасил ва мукаммал мегардонад, маводи зарурии назариявиро фарохам менамояд, фаъолияти таълимиро ташкил ва назорат мекунад, воситаи муносибе барои арзёбии сатхи дониш аст. Мо махсусан усули кейсро (аз забони англисии Casemethod, case-study, методи кейс, case study, усули холатхои мушаххас гирифта шудааст) цайд мекунем - усули таълим, ки тавсифи холатхои воцеиро истифода мебарад. Донишчуён бояд вазъиятхоро тахлил кунанд, худро ба мушкилоти воцей дохил гардида, дар гурух роххои халли имконпазирро тахия кунанд ва рохи бехтарини берунро пайдо кунанд. Хдмин тариц, ин усул ба донишчуён имкон медихад, ки цобилияти тахлили вазъиятхои гуногуни мушкилот мустацилона пайдо кардани роххои халли онро инкишоф диханд, ки барои хар як мутахассиси оянда зарур аст.
145
Шарти чорум. Ч,ойгиркунии мундаричаи фанни таълимии забони русй дар самти омузиши мухобиравй, таваччух ба рушди салохиятхои коммуникативии умумии фархангй ва забони хоричй. Дар таълими анъанавй мундаричаи асосй ба омузиши лексика ва грамматика, яъне ба рушди цобилияти хондан, навиштан ва тарчума кардан равона карда шудааст. Дар омузиши мухобиравй салохиятхои коммуникатсионии зерини забони хоричй мазмуни асосй мегарданд
Истифодаи усулхои мухобиравии фанни забони русй хамчун дарсхои забони хоричй хавасмандии омузишро афзун намуда, ба ташаккули муносибати мусбати хонандагон ба омузиш мусоидат мекунад. Усулхои мухобиравии таълим бозии нацшофаринии коммуникативй, холатхои нутц, бозихои мубохисавй, бозихои мухобиравии даставй, усули кейс, «ПОПС-формула», усули лоихавй, «хучуми ацлй», сайри масофа, озмунхо. намоишномахо, афсонахо, презентатсияхо, мубохисахо, бахсхо ва гайра. Барои донишчуёне, ки забони русиро дар сатхи олй медонанд, бозихои мухобиравии дастачамъй аз цабили «Брейн ринг», «Чй? Дар кучо? Кай?», «Клуби донишмандон»-ро дар бар мегирад. Чунин бозихои мухобиравй ба донишчуён имкон медиханд, ки дониши худро дар бораи кишваре, ки забони онро меомузанд, васеъ намуда, сатхи дониши онхоро мустахкам намояд. Ч,узъи мухими омузиши мухобиравй тибци методологияи коммуникатсионй бозихои мубохисавй (бахс, мубохиса, мизи мудаввар) мебошанд. Мохияти ин бозихо аз мухокима ва тахлили мавзуъхои асосие иборат аст, ки шунавандагонро ба хаячон меоранд. Хар як донишчу имкон дорад, ки дар бораи саволи додашуда фикри худро баён кунад. Муаллим танхо ба хонандагон рохнамой мекунад, мавзуъро тахия мекунад, саволхои пешбаранда медихад. «Калимаро тахмин кунед» як усули мухобиравй аст, ки асосан дар сатхи ибтидоии донистани забони русй истифода мешавад. Донишчу бояд дар бораи калима фикр карда, онро ба рафицонаш фахмонда надода, онро номбар мекунад. Муаллим метавонад худаш калимахоро ба хонандагон тацсим карда, ба хар мавзуъ таваччух зохир намояд. Масалан, калимаи «забон»: Ин вожаест, ки бидуни он одамон муошират карда наметавонанд. Ё мафхуми дигар - «зимистон»: Ин фасли сол, ки дар Русия хаво хеле сард мешавад, барф меборад, мардум либоси гарм мепушанд. Холо дар мамлакати мо хаво он кадар хунук нест. Ч,анбаи мухими шаклхои мухобиравии таълим кори донишчуёнро дар гуруххои хурд ва чуфт иборат мебошад. Донишчуён дониши худро оид ба забон дар муоширати воцей истифода баранд. Ин намуди усули таълим ба донишчуён имкон медихад, ки монеаи забонро бартараф намуда, дар нутци худ ва нутци хамсухбати худ хатохоро ёфтаа, якдигарро мустацилона ислох намуда, саволхои гуногунро мухокима сохта, фикрашро озодона баён карда тавонад [2, с.128]. Вазифаи омузгор аз он иборат аст, ки раванди муоширатро ташкил ва хавасманд намуда, баъдан дар холати зарурй онро ислох карда, ба донишчуён ёрии зарурии забонй расонад. Усулхои мухобиравии таълими забони русиро дар омузиши мавзуъхои кишваршиносй ("Фарханг ва анъанахои кишвархои англисзабон"), инчунин мавзуъхои ичтимой ва рузмарраи пешбининамудаи барнома («Саёхат», «Хурокворй», «Харид», «Хона. Манзил») васеъ истифода бурдан мумкин аст. Ба сифати равишхои мухобиравй лексияхои мухобиравй, нацшбозй, симулятсия, бозихои таълимй («Донишчу хамчун муаллим», «Хама хама чизро медонад», Мусохиба) метавонанд фарц кунанд. Фаъолияти фаъоли равонии донишчу аз руи вазифахои «Даххо савол», «Интихоб» ба хисоб меравад, ки дар рафти онхо донишчу дарки инфиродии олами атрофро нишон медихад. Муошират дар табиат вазифахои эчодй бо номхои «Ассотсиатсияхо», «Интихоби афоризм» мебошанд. Усулхои мухобиравии таълим ба донишчуён имкон медихад, ки дар раванди таълим фаъолона иштирок намуда, фаъолияти маърифатии худро инкишоф дихад. Чй хеле, ки дар мацолаи муаллиф Е.Ю.Петрашунас «Технологияхои мухобиравй дар ташаккули салохиятхои забонии хонандагон» дуруст цайд гардидааст, равиши мухобиравй асосхои сохтани бозии тичоратй мебошад, зеро он хамгироии мундарича, усулхои илмй, мацсадхои таълимй, ки хусусияти мухобиравии салохиятхои касбиро ташкил медихад, дар дар мегирад[5, с. 51-54]. Шакли усули мухобиравй дар ташкили фароянди омузиш имконоти хам омузгор ва хам донишчуёнро васеъ намуда, донишчуёнро ба муошират, муколама бо забони хоричй дар дохили гурух ташвиц мекунад, ба хар як донишчу имкон фарохам меорад, ки воцеияти муоширати забони гайримодариро шахсан шиносад ва аз худ намояд. Бозихои нацшофаринй дар муцоиса бо шаклхои анъанавии гузаронидани дарс бо забони хоричй дар донишгоххои гайризабонй як цатор аз афзалият иборатанд: Дар бозихои нацшофаринй нисбат ба таълими анъанавй сатхи баландтари муоширатро ба даст меорад, зеро бозии нацшофаринй амалй намудани фаъолияти
мушаххасро дар бар мегирад, (мухокимаи лоиха, иштирок дар конференсия, сухбат бо хамкорон). Бозии нацшофаринй фаъолияти дастачамъона мебошад, ки иштироки фаъолонаи тамоми гурух ва хар як аъзои гурухро дар бар мегирад. Ичрои вазифахои гуногун боиси натичаи мушаххас мегардад, ки ба шарофати он шунавандагон аз амалиёти муштарак хисси цаноатмандй ва хохиши ба миён гузоштану халли вазифахои нав пайдо мекунанд [5].Х,ангоми истифодаи бозихои нацшофаринй дар раванди таълим омузиши забони гайримодарй дар донишгох, моделсозии муоширати табиии забони хоричй сурат мегирад, принсипи таълими тарбиявй ба амал бароварда мешавад.Муваффацияти бозии нацшофаринй аз моделсозии дацици хам нацшаи мундарича ва хам нацшаи баён вобаста аст. Дар мархилаи омодагй донишчу бояд малакахои тархрезии забонии хадафхои иртиботи(коммуникативи)-ро, ки барои ноил шудан ба хадафхои муошират заруранд, аз худ кунад. Хднгоми омодасозии мустацими бозии нацшофаринй муаллим маводи пешниходкардаи худи донишчуёнро коркард мекунад. намуди бозй, хайати бозикунандагон, хадафхои хар як ширкаткунандаи лоихаро муайян мекунад, роххои имконпазири расидан ба онхоро ба нацша мегирад, мушкилотро пешгуй мекунад. Вазъиятхоеро, ки дар рафти халли вазифахои ба миён гузошташуда ба миён меоянд, чои алоцаро муайян мекунад, ниёзмандихоро тайёр мекунад. Хдмин тавр, истифодаи усулхои мухобиравй дар низоми таълими забони русй шарти мухими рушди цобилиятхои эчодй ва зехнии донишчуён мебошад. Дар байни усулхои муосири мухобиравии таълими забони русй хамчун забони хоричй, бозии нацшофаринй, вазъияти иотиботи(коммуникативи)-и нутц, усули лоихавй, рунамоихо, мубохисахо, «ПОПС-формула», мизи мудаввар, «Мозайка», «Туби барфй» ва гайра фарц мекунад. Истифодаи усулхои мухобиравии таълим дар баробари гайрифаъол ва фаъол - шарти хатмист, ки ба стандартхои муосири таълим чавобгу буда, ба ташаккули салохияти нутци иртиботии хонандагон мусоидат мекунад.
ПАЙНАВИШТ:
1. Деева, Е.М. Применение современных интерактивных методов обучения в вузе. Практикум/Е.М.Деева. - Ульяновск: УлГТУ, 2015.- 116 с.
2. Замковая, Н., Моисеенко И. Инновационные подходы к обучению русскому языку как иностранному. Таллинн: KirjastusKoolibri, 2006.- 128 с.
3. Касымова, И. Научно-мировоззренческие функции обучения русскому языку в рамках формирования профессиональных компетенций студентов-таджиков (на примере вузов Республики Таджикистан) / И. Касымова: дис. ... док.пед. наук. - Душанбе, 2013. - 432 с.
4. Платов, В. Я. Деловые игры: разработка, организация, проведение: Учебник. М.: Профиздат,1991.- 192 с.
5. Интерактивные технологии в становлении языковых компетенций студентов / Е. Ю. Петрашунас. - Материалы международной научно-практической конференции, проводимой в рамках Программы Темпус IV.- Витебск, 2010.- С.51-54
6. Смолкин,А.М.Методы активного обучения:научно-метод.пос./А.М.Смолкин.-М.:Высшая школа.1991.-176 с.
REFERENCES:
1.Deeva E.M. Using of modern interactive teaching methods at the university. Workshop / E.M. Deeva. - Ulyanovsk: UlGTU, 2015. - 116 p.
2.Zamkovaya N., Moiseenko I. Innovative approaches in teaching Russian as a foreign language. -Tallinn: KirjastusKoolibri, 2006.- 128 p.
3.Kasymova I. Scientific and ideological functions of teaching Russian language in the framework of the formation of professional competencies of Tajik students (on the example of universities of the Republic of Tajikistan) / I. Kasymova: dis. ... doc.ped. Sciences. - Dushanbe, 2013. - 432 p.
4.Platov V. Y. Business games: development, organization, implementation: Textbook. M.: Profizdat, 1991.- 192 p.
5.Interactive technologies in the development of students' language competences / E. Y. Petrashunas. -Materials of the international scientific and practical conference held within the framework of the Tempus IV Program. - Vitebsk, 2010. - P.51-54 6.Smolkin A.M. Methods of active learning: scientific method. settlement - M.: Higher school. 1991. -176 p.
