CC BY
60РОЧ,ЕЪ БА МУЦОИСАИ ИБОРАХОИ РЕХТАИ КОНСЕПТИ "БОИГАРЙ-ЦАШШОЦЙ" ДАР ЗАБОЩОИ ТОНИКИ ВА АНГЛИСЙ
Холматова Х. А.
Донишго^и давлатии Хуцанд ба номи академик Б. Fафуров
Тадкикоти мукоисавй-типологии забонхо дар давраи муосир яке аз сохахое дар илми забоншиносии муосир ба хисоб меравад, ки дар доираи низоми омузиши умумизабонй макоми шоистаро сазовор гардидааст. Забоншиносони барчастаи асри 20-уми гузашта Поливанов Е.Д., Шерба Л.В., Мешанинов И.И. ба шумор мераванд.
Омузиши мукоисавии забонхо, ки сохти низоми гуногунро дороянд, дар асоси муайян намудани муаммои актуалй дар забоншиносии муосир гузаронида мешавад. Тахлили мукоисавии фразеологй ба омузиши аломатхои умумй ва киёсии забонхо диккати асосй медихад. Мухимияти муаммохои фразеологй дар он аст, ки новобаста аз тадкикотхои зиёд баъзе чанбахои кисмхои зарурии он дар илми забоншиносй хануз бахснок бокй мемонад.
Фразеологизм дар лугати истилохотии лингвистй ба тарзи зерин шарх дода шудааст: "Фразеологизм лексикаи чудонашавандае мебошад, ки дар таркиб ва сохти худ устувор, дорои маъно ва ибораи мустахкам аст. Он аз иборахои рехта (идиомахо),вохидхои фразеологй, вобастаи фразеологй истехсол меёбад" [12, с. 6].
Дар аввал, Шарл Балли истилохи "phraseology"-ро чорй намуд, вале ин истилохро забоншиносони Аврупои Гарбй кабул накарданд. Сипас, вай истилохи "фразеология"-ро ба услубшиносй ворид кард [3, с. 38].
Виноградов В.В. истилохи фразеологияро чун таркиби забонй пиндоштааст. У дар кори худ дар бораи вохидхои фразеологии забони русй таълимоти хешро муайян карда, онхоро ба гуруххои семантикй таксим намудааст [6, с. 16].
Вохидхои фразеологй (ВФ) ба кисмати лексикология аз он сабаб дохил карда мешаванд, ки фразеологизмхо хамчун муодилхои калима дар сохаи забоншиносй, ки таркиби лугавии забонро меомузад, баррасй карда мешаванд.
Дар забоншиносй омузиши фразеологизмхо аз нуктаи назари семантика ва истифодаи услубй дар адабиёти бадей ва публитсистй (системаи фразеологй, инкишофи маъноии фразеологй), таснифоти вохидхои фразеологии форсии муосир ва забони точикй мавриди бахс карор доранд [12, с. 27].
Тадкикоти хамачонибаи системаи фразеологии забон ва адабиёти муосири точик барои ворид шудан ба гуногунии иборахои устувори калима, дарки навъи асосии сохторй-семантикй ва услубии фразеологизмхо имконият фарохам меоваранд ва барои ба таври объективй ва дуруст бахо додан ба мероси адабии ва кори эчодии нависандагону рузноманигорон ёрй мерасонад. Дар забоншиносии точик фразеология хамчун муаммо завки беандозаеро сохиб мебошад.
Омузиши вохидхои фразеологй ва тахлили мукоисавии онхо дар забонхои гуногун ахамияти хам назариявй ва хам амалиро дорад, зеро умумият ва хусусияти забонхо дар сатхи тадкикоти ВФ бештар дар мукоиса возех муайян ва шинохта мешавад.
Амосова Н.Н. кайд мекунад, ки тахлил ва тахкики калима дар матн асоси методи омузиши фразеологияи забони англисй махсуб меёбад. Вай принсипи халли муаммои фразеологияи забони англисиро чунин пешниход мекунад:
• тахлил дар сатхи синхронй;
• чудо кардани методи тахлили ВФ аз чихати таъсиррасонии мантикй, равонй ва услубй;
• тахлили муттахидшавии калимахо дар матн;
• омузиши ифодахои фразеологие, ки дар нутк истифода мегарданд [2, с. 103].
Кунин А.В. мафхумхои асосии фразеологияи англисиро хамчун фанни мустакили лингвистй такмил дода, таснифоти сохторй-семантикии ВФ-ии забони англисии муосир ва принсипхои тартиб додани лугати русй-англисии фразеологиро пешниход кардааст.
Кунин А.В. инчунин диккати асосиро ба тавсифи намудхои тадкикнагардида равона месозад, ки ба онхо сохтори синонимй, зарбумасалхо, маколхо, фразеологизмхо, унсурхои архаистй, иборахои устувор, ки хусусияти фразеологй надоранд, дохил мешаванд.
Тадкикотхои Кунин A.B. бештари маводи фонди фразеологияи забони англисиро фаро мегирад. Асосан устувории ВФ-ро, ки тибки таснифоти y аз инвариантй ва устувории таркиби он дар холатхои гуногун вобаста аст, чукур тадкик менамояд [В, с. Зб].
Дар замони муосир муаммои омузиши мафхумхо (консептхо) ахамияти хоса дорад. Бо вучуди адабиёти зиёде ба омузиши онхо бахшидашуда бошад хам, хануз муаммохое хастанд, ки ба кадри кифоя баррасаи масъалаи мазкур инъикос наёфтаанд ва онхо диккати чиддиро талаб мекунанд. Махсусан шархи аники мафхум ва тавсифи хусусиятхои сохтори он бахсталабанд. Аз нуктаи назари забоншиносии когнитивии муосир мушкилихои ин масъалахо аз он иборатанд, ки мафхум бештар дар пайванди сохахои гуногун омухта мешавад. Масалан, дар лингвофархангшиносй мафхум як навъ унсури фарханг дар зехни забони модарй аст ва дар забоншиносии когнитивй мафхум вохиди асосии тафаккур аст, ки дониш ва тачрибаи инсонро дар бар мегирад.
Дар баробари ин мафхумхо дар шуури инсон на танхо дарк карда мешаванд, балки аз сар гузаронида мешаванд, эхсос карда мешаванд, маъкул ё номаъкул дониста мешаванд. Бинобар ин изхороти Маслова В-ро ки оид ба мафхум чунин гуфтааст: «кисми асосии иттилоот оид ба хастй ба воситаи воситахои забонй ба одам мерасад, аз ин ру, одам бештар дар олами мафхумхои барои эхтиёчоти фикрй ва ичтимой офаридааш зиндагй мекунад, на дар олами ашё, падида ва ашёи гуногун кайд кардан чоиз аст» [11, с. 35].
Воситахои маъмултарини феълсозии мафхумхо, чун коида, вохидхои забонй мебошанд, ки дар байни онхо вохидхои фразеологй чои махсусро ишFOл мекунанд, зеро онхо, аз як тараф, ахамияти фархангй дошта бошанд, аз тарафи дигар, метавонанд ба таври образнок ва ифоданок ходисаю хаводисхои хаёти харрузаи одамро нишон дода, ба онхо бахои мусбат ё манфй медиханд.
Фразеологизм - як чахоне мебошад, ки дар баёни кутох ифода ёфта, таърихи халк, анъана ва расму оин, образхои миллии ба ин фарханг хоса бударо нигох медорад.
Хусусияти маънои вохидхои фразеологй ба хамбастагии омилхои маърифатй ва этнолингвистй, инчунин таъсири мутакобилаи забон ва шуур вобаста аст. Маълумоте, ки дар маънои онхо мавчуд аст, матни печонидашудае мебошад, ки бо ёрии равандхои маърифатие, ки хангоми такрористехсол ва дарки вохидхои фразеологй сурат мегирад, ошкор мегардад. Дар ин замина мафхуми фразеологй - чун вохиди амалии тафаккур чорй карда шудааст, ки он ташаккули мураккаби сохторй ва динамикии дониши инсонро дар бораи олами атроф чамъ мекунад. Мафхумхои фразеологй хам тачрибаи коллективии халк ва хам тачрибаи индивидуалии шахсро инъикос мекунанд. Онхо оид ба образхои фикрй тасаввурот медиханд, муносибати баходихиро ба зухуроти гуногуни хислатхои миллй баён карда, вижагихои гирду атроф ва чахонбинии забони модариро нишон медиханд.
«Мафхум - омили маънои калима мебошад, вале дар системаи робитахои дигар хал карда мешавад: яъне чун маъно дар системаи забон ва чун мафхум дар системаи муносибат ва шаклхои мантикй, ки хам дар илмй забоншиносй ва хам дар сохаи мантик баррасй мегардад» [13, с. 252].
Манаенко Г.Н., масалан, чунин мешуморад, ки истилохи «консепсия» бояд чун чузъи зарурии тавсифи илмй баркарор карда шавад, сарфи назар аз он, ки он дар тадкикоти маърифатй гум шудааст ва ё иваз шудааст. Ба акидаи олим «махз мафхум дар ифодаи анъанавии худ бо маънохои иборахои забонй тачдид мегардад» [10, с. бВ].
Забони зиндаи гуфтугуй шираву намаке дорад махз ба туфайли усули хосаи пажухиш вижагихои вохидхои фразеологй (ВФ) баррасй гашта, чанбаъхои нав ба нави онро зухур менамояд. ВФ махсусан дар гуфтори сохибони забон бештару пуртароваттар ба халкияти забон нуткро фасех ва таъсирнок мекунад, ба гуфтор хусну назокат ва як навъ гуворой мебахшад.
Бисёр иборахо ташбеххои чолибро дар бар кардаанд. Ин ташбеххо манзарахои гуногуни зиндагй ва табиатро ифода мекунанд.
Манбаи иборахои фразеологй забони халк мебошад. Дар тамоми забонхо иборахои фразеологй фаровон чой доранд.
Дарки идиома ба таври васеъ се хусусияти асосиро дар бар мегирад:
• шабех надоштан;
• таркиби устувори чузъхо;
• идиомавй будан [4, с. 18].
Мо тибки маводи "Фарханги иборахои рехта"-и М.Фозилов, "Фарханги иборахои халкй"-и Р.Абдуллозода, "Фарханги вохидхои фразеологии лахчаи Хучанд"-и А.Зохидов, Б.Осимова ва "Англо-русский фразеологический словарь"- А.В.Кунин, иборахои рехтаи ифодагари консепти боигарй-кашшокиро гирд оварда ба риштаи, тахлил хохем кашид.
Бояд кайд кард,ки яке аз хусусиятхои вожагихо аз маънои аслй дур будани онхост. Агар дар мавриди лугавии мафхум маънои забонй дар хакикат бо маънои категориалии хиссахои нут; мувофи; бошад, пас фразеологизмхо ба хиссахои нут; рост намеоянд.
Дар забони точикй аз чунин иборахо: "пула чош-пош кардан, аз сар тилло рехтан, пулро бо бел цаицронй кардан,хушбахтона зиндагй кардан, тан%о шири парранда нест, пул цои рафтан надорад" вучуд доранд,ки ифодагари унсурхои боигарй ва чанбаи ичтимой ба шумор мераванд.
Мафхумхои асосии консепти боигарй дар забони точикй:
Нишонаи боигарй- пули калон, арзиши моддй, бо сарвати фавцуллодаи бешумор, бо%ашамат зиндагй намудан;
Ашё: пул (танга%о, маблагуои калон); манбаи сарват; цудрати пул; зиндагии таъмин, одами бой.
Раванд: ганй гардонидан; бой шудан; аз %исоби касе пул кор кардан; бештар кардани вазъи ицтисодии худ; сарфа кардан; пул цамъ кардан;
«Тахлили консептуалй, яъне интихоби баъзе акидахои бо мафхуми муайян алокаманд хастанд...» [5;285].
Баъзе андешахоро, ки бо консепти «боигарй» дар забони точикй алокаманданд, дар асоси иборахои рехта тахлил мекунем. Вобаста ба ин, «боигарй» мачмуаи мафхумхои зеринро дорад:
• А да(х;а)н руган шордон(аз дщон равган шоридан) маънои серу пур будан, бою бадавлат буданро дорад. Мисол: "Хамин "Худо" гу, ки чишмат сер бошад будас, шикамат серу чашмат сер набошат, чизи кас-ба бо чишм ало каран мегифтй" [7, с. 21].
• Андак —мундак, яъне калон, бисёр будан, кам набуданро ифода мекунад. Мисол: "Вай лой-и кадагиш андак мундак не, %ам-и бом-бамерасат" [7, с. 30].
• А нуги худаш, яъне аз хисоби даромад (фоида)-и худи мол ифода меёбад. Мисол: "-Гов-а фурухтаму а танаш зийодатишба бо цобацо ин гусолайа гифтам. -Нахс кадй, а нуги худаш шудас-дийа" [7;29].
• А охури балан йэм худдан, маънои аз оилаи доро будан аз оилаи одамони пурдида (химматбаланд) буданро ифода намуда, ибораи халкй мебошад. Мисол: "Храмин келин-а кун,ки а охури балан йэм худдагй бошат, будасдийа, нодидаш %ич-чи-йа надидагй будас -дийа илоцй када: на чиз -а дидас-у науслубу одоба" [7, с. 30].
• Анча мунча, чунин ибораи рехта хар хел, кам ё паст, назарногир набуданро мефахмонад,мисол: "Ин писарата назараш баланд, анча — мунча кору гапойа назараш намегират. Анча- мунча гапойа писандам намекунат. Охир, вай худашам анча - мунча не дийа" [7;29].
• Аз биннй кирм рехтан, маънои биннй варам кардан, дигаргунии рафтору кирдор мебошад, мисол: "Ба баъзе одам%о кас %айрон мешавад. Мирзо Хаким раис шуданаш боз аз биниаш кирм мерехтагй шуда, Одама писанд намекардагй шуда мондааст-а!" [1, с. 15].
Аз болойи асп омадан, яъне калонгарй (дугу пуписа) карданро мефахмонад. Мисол: " — Хамин як тахта ток чй, ки то ал%ол аз об набаровардй? — ин токи кам не раисцон, ин цадар аз болойи асп омада осон надореду аввал йак бор худатон аз назар гузаронида бенид-чй? [1, с. 17].
Арзон бе иллат нест, гарон (цимат) бе х;икмат,чунин ифода меёбад: -арзон ва ё цимат будани чизе бе сабаб нест, харидани моли цимат бе% аз арзону бедавом.
-%ар чиз %ам мувофици арзиши худ бацо дорад.
-харидор нархи сабзиро фа%мида "цимат" гуфт.....
-Арзон бе иллат нест, гарон [14, с. 31].
Х,амин тарик, «боигарй» дар фразеологизми точикй мачмуи зерини мафхумхоро дорад: ♦♦♦ холати шахс, ки дар хузури худ зохир мешавад; ♦♦♦ пул ва тилло ва дигар арзишхои моддй; ♦♦ микдори зиёд ва хеле зиёд;
♦♦♦ он метавонад ба осонй ба даст ояд;
♦♦♦ зиндагии гуворо, бепарво ва хyшбахтона;
Дар забони точикй идиомахое, ки консепти «кашшокй»-ро ифода мекyнанд, нисбат ба он фразеологизмхои «боигарй» ду баробар зиёданд.
Маънохои асосии консепти кашшокиро тавсиф мекунем:
Нишонаи "кашшокй": бо набудани воситахои зиндагй: пул, манзил, Fизо, молу мулк бо дарачаи хеле пасти зиндагонй хос аст.
Он бо аломати абстрактй ба монанди "ноумeдй, бeцувватй, аз вазъияти душвор баромада натавонистан" инъикос мегардад.
Aшё: шаxсe, ки дар камбизоати зиндаги мeкунад; одами камбизоат; гадоён;
Раванд: аз сарват маурум кардан, фацир шудан; барои ба даст овардани рузгор мeунат кардан.
Якчанд андешахоро, ки бо консепти «кашшокй» дар забони точикй алокаманданд, дар асоси иборахои рехта тахлил мекунем.
• Аз яке монда аз дигаре ронда ба умеди чизе аз бахри чизи накди мавчуда баромаданро ифода менамояд, мисол: "Ба оши шумоён умед баста, шур6ои тайёра нахyрда омадам. Аз яке монда, аз дигаре ронда — гуфтагй барин, ин чо то омадани ман оша хам тамом карда мондетон! [1, с. 19].
Абгор шудан - нодор (камбаFал) шудан, бечиз мондан аст. Aсосан ин ибораи рехта дар асархо, адабиётхои бадей дида мешавад. Мисол: "Мана фалон - чй гуяйду номам барояд гуфта, ба тавр, амакатон чй кор кард? То хекиртакаш ба карз Fyтида туи калон карду абгор шуду монд?" [1, с. 1б].
• Абраву асmаp туда мондан маънои гушти бадан гурехтан, харобу лоFар шуданро ифода менамояд. Масалан: "бeчора ду, моу ранци бeморй кашида абраву асmаp туда мондаасm, пeш чи xeл фарбeу буд!"
"Ce-чор танга пули будагия маросими дафни кампирба сарф карда абpаву асmаp туда мондем, уко, чи илоц, гур баъзe урфу одатуои куунаи мо шавад! [1, с. 1б].
• А бозоp мондан - ба фуруш нарафтани чизро мефахмонад, мисол : "Ин гов а бозоp монm имрус акун". Aз шавхар мондани духтар : " Цо тайла када-тайла када дуxтараша а бозоp мононда шиштас" [7, с. 1б].
• А гов гадуд, яъне кам, ночиз буданро ифода мeнамояд, масалан:"Имсол уам барои гул-о-йа шушт, бо уосил а гов гадуд будас-дийа" [7;18].
• А нобудй гypа-нонmаpй аз хеч чиз хар чй будан, аз хеч чиз набудан чизе буданаш бехро ифода менамояд. Масалан: " А нобудй sypа нонmаpй" гуфта нон-а пийоз-и кавут кади xyдда шиштийам [14, с. 28].
• А x¡u4-4ü- х^аччй, яъне аз хеч чиз набудан чизи ночиз хам мухимро мефахмонад. Ин ибораро халки точик бештар истифода мебаранд: "Йаг бex бодом йаг туппи бодом кадас. А хцч-чй -х;ач-чй-дийа" [7, с. 32].
• Aцupuц -а ба дандон кандан, маънои бо азобу машаккат ягон корро намуданро ифода менамояд. Мисол: "Вай ацupuц-а ба дандонат канда уамчун учаскайа бут кад-у имруз дигаро-сойиб, уузураш-а дигар-о дидоси-йан" [7, с. 34].
• Аз дам фаpомадан аз Fyрyрy хавобаландии худ фаромаданро нишон медихад, мисол: "уазорон бор шукур-э: Дар вацти раис буданаш дар дамаш шавла мeпуxт, акнун бeмор шудан ин цониб бутун аз дам фуpомадаасm-э! " [1, с. 25].
• Акш коp маънои наомади кор, пеш нарафтани корро инъикос мекунад. Мисол: "-акш коpа тамошо кутд, ки имруз навбати кори Савсанцон будааст.." Ин ибораи фразеологй дар асари Ч,алол Икромй ва Е. Мительман"Гуноуи ки?" омадааст [7, с. 15].
• Ба азоб мондан маънои машаккат кашидан; нохушихо дидан; мушкилй кашиданро дорост. Мисол: "Лeкин аз тарафи дигар xалци бeчора ва мeунаткаш ба азобu дуmаpафа мемонад." Ин ибораи фразеологии зерин аз..."Дар доманаи крууои кабуд'- и Ч,алол Икромй гирифта шудааст [8, с. 10].
• Apацu цабuн маънои мехнати халол, мехнати пуразобу машаккатро ифода мекунад. Мисол: "-Самараи аpацu цабuн, шабу руз аз цафои пжта мeдавeм". Ин чумлаи зерин аз асари "Роуи дуруст" КНаими гирифта шудааст [7, с. 10].
• Азобаш ба сари худаш, яъне хар кас барои кардаи ношоистааш азоб мебинадро ифода менамояд. Мисол: "-мастию рости гуфтаанд, отун,- цавоб дод зани раис,-хайр, азобаш ба сари худаш". Мисоли зерин аз асари"Вафо" -и Ф.Ниёзй к.11 гирифта шудааст [14, с. 18].
Пас, кашшокй дар фразеологизмхои точикй чунин мачмуи тахлилхои консептуалй дорад. Х,олати шахс, дар он зухур меёбад:
• набудани пул, манзил, озуца, либос ба андозаи зарури;
• зиндаги дар ин %олат сахт ва бенишот;
• чунин зиндаги бадбахти, гам аст;
Мо иборахои англисиро, ки ба консепти "боигарй" ва "кашшокй" таалук доранд, аз лугати «Англо-русский фразеологический словарь» -и Кунин A.B. гирд овардем.
Консепти "боигарй" дар идиомахои англисй мачмуи чунин консептуализатсияро дорад:
S мавкеъ, холати шахс, ки дар хузури пул зохир мешавад- king's ransom, easy circumstances, the Almighty Dollar, be in the money, be made of money, chie f money, coin (mint) money, folding money, have money to burn, lovely money, make money, marry money, spin money, roll in money, many bag;
S тилло -ин нишонаи боигарй - strike gold; the goose that laid (lays) the golden eggs, gold mine, mint gold money;
S молу мулк, озука ва дигар неъматхои моддие, ки макоми ичтимой; идоракунии иктисодиёт, сиёсатро муайян мекунанд- make money, comfortably off, соте good, have one's bread buttered for life, have one's bread buttered for both sides, be in chips, live (be) in clover, reach as cream, goods and gear, in the gravy, in stock, a silk stocking, the gravy train, ways and means, well in goods;
S сарватро бо роххои гуногун ба даст овардан мумкин аст -rob the spittle;
S сарватманд таваллуд шудан - curled darlings, be born with a penny (a silver spoon) in one's mouth, be born in/ to the purple, cradled in (the) purple, be lapped in one's mother's smock;
S издивоч кардан - marry money, marry a fortune;
S бо дасисахои гуногун бой шудан бо рохи беинсофй - run up _ from a shoestring.;
S шумо метавонед ба зудй, ногахон бой шавед -spin money, strike a bonanza, shake the pagoda-tree, coin it (in), crack a tidy crust, get among it, make a killing, coin (mint) money, spin money, strike a rich pocket;
S зиндагии сарватманд зиндагии осон, гуворо ва шодмон аст - in а good way, be better of, live like lord (king, prince);
Мукоисаи консепти «боигарй» дар забонхои точикй ва англисй имкон медихад, ки баъзе вижагихоро кайд кунем. Пеш аз хама, дар идиомахои англисй назар ба забони точикй маънои лингвистии просессуалй чои мухимтарро ишгол намуда, мазмуни предметии он хеле муфассалтар аст. Мо инро дар мукоиса бо забони точикй ва англисй муносибати фаъолтар ба боигарй мешуморем. Аз як тараф, ин инъикоси муносибати бештар прагматикй ба сарват дар чахони англо-саксонй мебошад.
Дар ин чо чанд намунаи фразеологизмхо аз чихати маънохои забонй оварда шудаанд : beg one's bread — гадои намудан; go (home) by beggar's bush — бе пул мондан, уама чизро аз даст додан; be (go) on short commons — нахурдан, гурусна мондан;
Дар забони англисй консепти "кашшокй" чунин мафхумхоро инъикос мекунад:
1. Камбагалй хусусияти холати шахс аст, ки дар набудани пул ё микдори хеле ками он зохир мешавад: not (to have) a penny (a sixpence) to bless oneself without of cash, a poor debtor, be out of funds; out of stock.
2. Камбизоатй мавчудияти гуруснагй аст: live from hand to mouth, live close to one's belly, a bag of bones, be on one's bones, a rack (stock) of bones, to dim with duke Humphrey, a hand-to-mouth existence.
3. Дар камбагалй ба дунё омада ва аз олам чашм пушидан мумкин: go to the bow-vows, to be born in the gutter, die in the gutter; give up one's girdle; bring haddock to paddock, not to have a feather to fly with, come from a horse to an ass, go to rack; leave smb. as bare of money as an ape, knock smb. off his perch; peel and poll, go down hill.
4. Зиндагй дар факр сахт, вазнин, хоркунанда аст: taken up for hawks, carry off meat from the graves, up a tree, flat broke.
5. Бо кашшокй мубориза бурда мешавад: keep the wolf from the door.
Мукоисаи консептуализатсияи «боигарй-кашшокй» дар забони точикй ва англисй параметрхои мухими фразеологизатсияи мафхумхоро таъкид мекунад:
1. Мафхумхои тахкикшуда дар фразеологизмхо бар хилофи мафхумхои лексиконидашуда комилан антропосентрикй мебошанд.
2. Дар хар ду забон мачмуи нисбатан ками маънохои вокей бо образнокии бой шакли дохилии фразеологизм чуброн мешавад.
«Боигарй» дар харду забон хамчун холати инсонй ифода мешавад, ки дар хузури пул, тилло ва дигар арзишхои моддй ба микдори зиёд зохир мегардад; дар ин холат зиндагй кардан осон, гуворо ва хушбахтона аст. Зимнан, дар идиомахои точикй мафхуми фаровонй таъкид шуда бошад, дар забони англисй роххои ба даст овардани сарват, вижагихои мавкеъи ичтимоии инсон, ки ба сарвати у вобаста аст, имкони таъсиррасонй ба иктисод, сиёсат дар ин робита таъкид шудааст ва хаёти чамъиятй хеле муфассал таъкид карда шудааст.
Фразеологизмхои "кашшокй" дар харду забон нисбат ба "боигарй" хеле васеътар аст. Чунин холати шахсро мефахманд, ки бо маоши хеле кам, хурок, манзил, либос ё набудани онхо, манзили камбизоат ё набудани он зохир мегардад. Зиндагй дар факр душвор ва гамангез аст. Аммо, дар забони англисй кайд шудааст, ки кас наметавонад бо иродаи худ дар факр таваллуд шавад. Илова бар ин, дар забони англисй як консептуализатсияи хеле мухим вучуд дорад - "Шумо метавонед бо камбизоатй мубориза баред".
Адабиёт
1. Абдуллозода Р. Фаруанги иборауои халцй.-Душанбе: Адиб, 1988. - 400 с.
2. Амосова Н.Н. Основы английской фразеологии. - Л.:Изд-во ЛГУ, 1963. - 208 с.
3. Балли Ш. Общая лингвистика и вопросы французкого языка. - М. : Изд-во иностр.лит., 1955. - 416 с.
4. БарановА.Н., Добровольский Д.О. Постулаты когнитивной семантики //Известия РАН. Серия литературы и языка, 1997. — Т. 56. - № 1.— С. 11-21.
5. Буй В. Русская заветная идиоматика: Весёлый словарь крылатых выражений. - М. : Помовский и партнёры. - 1995. - С. 283-308.
6. Виноградов В.В. Основные понятия русской фразеологии, как лингвистической дисциплины. -М., 1946.
7. Зоуидов А., Осимова Б. Фаруанги воуидуои фразеологии лауцаи Хуцанд: - Хуцанд: Нури маърифат, 2013. - 392 с.
8. Кунин А.В. Английская фразеология. Теоритический курс. - М.: Высш.шк., 1986. - 336 с.
9. Кунин А.В. Англо-русский фразеологический словарь. Государственное издательство иностранных и национальных словарей. -М., 1955. - 1455 с.
10. Манаенко Г.Н. Концепт и понятие в отношении к языковому значению //Проблемы концептуализации действительности и моделирования языковой картины мира. Материалы международной научной конференции 21-23 мая 2002 года. - Архангельск: Поморский гос. ун-т, 2002. - С. 67-69.
11. Маслова В.А. Лингвокультурология: Учеб.пособие для студентов высш.учеб.заведений. - М.: "Академия", 2001. - 208 с.
12. Мацидов X. Фразеологияи забони уозираи тоцик. - Душанбе, 1982.
13. Степанов Ю.С. Понятие //Лингвистический энциклопедический словарь. — М.: Сов. энциклопедия, 1990. - с. 384.
14. Фозилов М. Фаруанги иборауои рехтаи забони уозираи тоцик (Фаруанги фразеологй). Ц.1. - Душанбе, 1963. - 968 с.
РОЧ,ЕЪ БА МУЦОИСАИ ИБОРАХОИ РЕХТАИ КОНСЕПТИ "БОИГАРЙ-ЦАШШОЦЙ" ДАР ЗАБОНХОИ ТОЧИКЙ ВА АНГЛИСЙ
Маколаи мазкур оид ба мукоиса ва тахлили иборахои рехтаи консепти "боигарй"-"кашшокй" дар забони точикй ва англисй бахшида шудааст. Тадкикоти мукоисавй-типологии забонхо яке аз сохаи илми забоншиносии муосир ба хисоб меравад. Фразеологизм лугате мебошад, ки дорои сохти устувор, маъно ва иборахои мустахкам аст. Фразеологизмхо аз иборахои рехта, вохидхои фразеологй иборат мебошад. Вохидхои фразеологй таркиби лугавии забонро меомузад. Мафхум (консепт) вохиди гуфтори нутк, чузъи мантикии семантикии сохтори маъно ва амали фахмиш ва натичаи онро тавсиф мекунад. Сарчашмаи захираи асосии иборахои фразеологии имрузаи забони точикй забони ачдодхои точикони имруза ва адабиёти бадеии онхо мебошад. Калимахои серистеъмоли иборахои фразеологии забони точикй ва англисй пеш аз хама калимахое мебошанд, ки бо хаёт ва мехнати харрузаи инсон алока доранд. Вазифаи асосии иборахои рехта ин шарху баёни маънихои гайриасосй, яъне мачозиро доранд. Дар маколаи мазкур мо аз якчанд фарханги вохидхои фразеологй истифода бурда, мисолхо гирд овардем.
Вожахои калидй: фразеология, вохидхои фразеологй, мукоисавй- типологй, консепт, иборахои рехта, боигарй, кашшокй.
СОПОСТАВЛЕНИЯ ИДИОМЫ КОНЦЕПТА «БОГАТСТВО-БЕДНОСТЬ» В ТАДЖИКСКОМ И АНГЛИЙСКОМ ЯЗЫКАХ
Данная статья посвящена сравнению и анализу словосочетаний концепта «богатство» - «бедность» в таджикском и английском языках. Сравнительно-типологическое изучение языков является одним из разделов современного языкознания. Фразеология - это словарь, который имеет сильную структуру, смысл и сильные фразы. Фразеологизмы состоят из идиом, фразеологизмов. Фразеологические единицы изучают лексический состав языка. Понятие - это единица речи, семантико-логический компонент структуры смысла и действия осмысления и его результата. Основным источником современных фразеологических выражений таджикского языка является язык предков современных таджиков и их литература. Наиболее распространенными фразеологическими выражениями таджикского и английского языков являются, прежде всего, слова, имеющие отношение к повседневной жизни и работе человека. Основная функция словосочетаний - объяснять неосновные, то есть переносные значения. В этой статье мы использовали несколько словарь фразеологизмов и собрали примеры.
Ключевые слова: фразеология, фразеологические единицы, сравнительно-типологический, концепт, словосочетания, богатство, бедность.
COMPARISONS OF IDIOMS THE CONCEPT "WEALTH-POVERTY" IN THE TAJIK AND ENGLISH LANGUAGES
This article is devoted to the comparison and analysis of the phrases of the concept "wealth" - "poverty" in the Tajik and English languages. Comparative-typological study of languages is one of the sections of modern linguistics. Phraseology is a vocabulary that has a strong structure, meaning and strong phrases. Phraseological units consist of idioms, phraseological units. Phraseological units study the lexical composition of the language. A concept is a unit of speech, a semantic-logical component of the structure of meaning and the action of comprehension and its result. The main source of modern phraseological expressions of the Tajik language is the language of the ancestors of modern Tajiks and their literature. The most common phraseological expressions in Tajik and English are, first of all, words related to everyday life and work of a person. The main function of phrases is to explain non-basic, that is, figurative meanings. In this article, we have used several vocabulary of phraseological units and collected examples.
Keywords: phraseology, phraseological units, comparative typological, concept, phrases, wealth, poverty.
Дар бораи муаллиф
Холматова Хуршеда Аюбчоновна
Докторант аз руи ихтисос (PhD)^ кафедраи назария ва амалияи забони англисй Донишгохи давлатии Хучанд ба номи академик Б. Fафуров
735700, Чумхурии Точикистон, ш. Хучанд, к. Мавлонбеков, 1 Тел.: (+992) 92 621 22 29 E-mail: khursheda.holmatova. [email protected]
Об авторе
Холматова Хуршеда Аюбжоновна
Докторант (PhD) кафедры теории и практики английского языка
Худжандский государственный университет
имени академика Б. Гафурова
735700, Республика Таджикистан, г. Худжанд,
ул. Мавлонбеков, 1
Тел.: (+992) 92 621 22 29
E-mail: khursheda.holmatova. [email protected]
About the author
Kholmatova Khursheda Ayubjonovna
Doctoral student of the Department of Theory and Practice of the English Language Khujand State University named after academician B. Ghafurov
735700, Republic of Tajikistan, Khujand, Mavlonbekov st., 1 Ph.: (+992) 92 621 22 29 E-mail: [email protected]
