CC BY
77
142
ВЕСНІК МДПУ імя І. П. ШАМЯКІНА
Р Э Ц Э Н З І Я
Рэцэнзія
на манаграфію В. Я. Барысенка
«Моўна-выяўленчыя сродкі ў паэзіі Васіля Віткі»
Манаграфія В. Я. Барысенка прысвечана даследаванню моўна-выяўленчых сродкаў у паэзіі Васіля Віткі. Тэма даволі складаная, у апошнія часы прыцягвае да сябе ўвагу ўсё большай колькасці як мовазнаўцаў, так і літаратуразнаўцаў.
Гэта першая ў беларускай лінгвістычнай навуцы спроба поўнага і ўсебаковага апісання мовы паэтычных твораў аднаго з вядомых і прызнаных майстроў беларускага мастацкага слова. Актуальнасць вызначаецца не столькі малой распрацаванасцю праблемы і адсутнасцю лінгвістычных прац па мове твораў В. Віткі, колькі настойлівай неабходнасцю комплекснага і сістэмнага вывучэння іх нацыянальнай спецыфікі, характару адлюстравання аб'ектыўнай рэчаіснасці, патрэбай распрацоўкі тэорыі і практыкі выкарыстання тропаў у паэтычных творах, а таксама вывучэння асаблівасцей узаемаўплыву літаратурнай мовы на мову пісьменніка і наадварот.
Упершыню ў беларускім мовазнаўстве праведзена комплекснае даследаванне моўна-выяўленчых сродкаў у паэзіі В. Віткі, на семантычным і структурным узроўнях прааналізаваны ўзуальныя і аказіянальныя эпітэты, параўнанні, метафары, метаніміі, сінекдахі, гіпербалы і іншыя тропы, ахарактарызаваны асаблівасці іх ужывання ў сістэме мастацкага твора, зроблена першая спроба стварэння слоўніка вобразна-выяўленчых сродкаў мовы В. Віткі. Праца можа з поспехам выкарыстоўвацца пры ўкладанні нацыянальнага слоўніка метафар беларускай мовы і іншага тыпу лексікаграфічных прац.
Пры аналізе моўных і маўленчых фактаў В. Я. Барысенка выкарыстоўвала тэксталагічны, сінхронна-аналітычны, апісальны, статыстычны, а таксама параўнальны метады, якімі ў той ці іншай суаднесенасці былі прааналізаваны каля трох з паловай тысяч лексічных адзінак. У манаграфіі выяўляецца дасканалае веданне аўтарам тэарэтычнай літаратуры. Поўны і ўсебаковы аналіз фактычнага матэрыялу, а таксама выкарыстанне сучаснай навуковай метадалогіі робяць навуковыя вывады абгрунтаванымі, пераканальнымі і пацвярджаюць іх верагоднасць.
У структурным плане манаграфія складаецца з уводзін, агульнай характарыстыкі даследавання, трох глаў, заключэння, спіса выкарыстанай літаратуры і трох дадаткаў.
Першая глава «Эпітэт як сродак мастацкага абазначэння» прысвечана эпітэтам, якія дапамагаюць дакладна і ўсебакова ахарактарызаваць падзеі, жыццёвыя з'явы і асоб, выклікаюць пэўныя асацыяцыі і эмацыянальныя адносіны, дазваляюць глыбей успрыняць аўтарскае бачанне рэчаіснасці. Эпітэты разглядаюцца з пункту гледжання іх сэнсавага выражэння і распаўсюджанасці (агульнамоўныя, індывідуальна-аўтарскія, метафарычныя, народна-паэтычныя), а таксама марфалагічнага выражэння (прыметнікавыя, дзеепрыметнікавыя, назоўнікавыя, прыслоўныя).
Аўтар, прааналізаваўшы розныя азначэнні эпітэтаў і розныя падыходы да іх вывучэння, дае рабочую дэфініцыю гэтага даволі пашыранага тропа.
У другой главе «Параўнанне ў паэтычнай мове Васіля Віткі» разглядаюцца асноўныя тыпы параўнанняў, іх структура і марфалагічнае выражэнне, падрабязна аналізуюцца злучнікавыя і бяззлучнікавыя дзеяслоўныя, назоўнікавыя, прыметнікавыя, прыслоўныя і фразеалагічныя параўнанні.
РЭЦЭНЗІЯ
143
Надаецца ўвага лексіка-семантычнай класіфікацыі, у адпаведнасці з якой вылучаюцца прадметная, рэчыўная, заамарфічная, антрапамарфічная, псіхафізіялагічная, працэсуальная, асацыятыўная і іншыя групы параўнанняў.
Трэцяя глава прысвечана метафары, якая лічыцца семантычнай універсаліяй, адной з самых распаўсюджаных семантычных з'яў.
Раскрываючы сутнасць і розныя азначэнні гэтага семантычнага феномена, аўтар праводзіць класіфікацыю метафар згодна з іх прыналежнасцю да пэўнай часціны мовы; разглядаецца таксама блізкія да метафары вобразна-выяўленчыя сродкі, такія, як метанімія, сінекдаха, алегорыя, сімвал, адухаўленне, увасабленне, літота, гіпербала.
Сказанае вышэй сведчаць аб аўтарскай пазіцыі. I сапраўды, да гэтага часу няма адназначнай і выразна акрэсленай класіфікацыі метафар, не праведзена размежаванне паміж эпітэтамі і метафарамі, выражанымі прыметнікамі, розныя даследчыкі па-рознаму вызначаюць метанімію, сінекдаху і іншыя семасіялагічныя з'явы.
Асноўныя палажэнні манаграфіі, вывады і практычныя матэрыялы могуць атрымаць выкарыстанне пры вырашэнні разнастайных пытанняў сучаснай семасіялогіі і лінгвістыкі тэксту, а таксама ў лексікаграфічнай практыцы: для сістэматызацыі слоўнікавых артыкулаў, удакладнення лексічных значэнняў метафар, эпітэтаў, параўнанняў, пры выпрацоўцы адзіных прынцыпаў слоўнікавай інтэрпрэтацыі вобразна-выяўленчых сродкаў. Матэрыялы манаграфіі могуць знайсці выкарыстанне і ў навучальным працэсе - пры выкладанні лексікалогіі, лінгвістыкі тэксту ў курсах паэтыкі, стылістыкі і культуры маўлення, распрацоўцы і правядзенні спецкурсаў і спецсемінараў, напісанні курсавых і дыпломных прац.
Гэта цэласнае і комплекснае навуковае даследаванне вобразна-выяўленчых сродкаў у паэзіі Васіля Віткі, у якім зроблена абагульненне, аналіз і сістэматычны выклад аб'ёмнага матэрыялу, што ў пэўнай ступені дэманструе шляхі фарміравання і сэнсавага развіцця беларускай вершаванай мовы; тэарэтычнае і практычнае ўзбагачэнне курсаў лексікалогіі, лінгвістыкі тэксту, паэтыкі і стылістыкі.
Падрыхтаваны і прапанаваны слоўнік вобразна-выяўленчых сродкаў паэзіі Васіля Віткі можна выдаць асобным выданнем, выкарыстанне матэрыялаў якога будзе садзейнічаць вырашэнню практычных задач беларускай лексікаграфіі.
Рэцэнзент
В. Д. Старычонак, доктар філалагічных навук, прафесар УА «БДПУ імя М. Танка»
