Rescue and Firefighting Operations During Incidents Involving Alternatively Powered Vehicles. Gas Propulsion

Jan Kielin; Jacek Zboina; Grzegorz Bugaj; Jacek Zalech; Damian Bąk

Jan Kielina)*, Jacek Zboinaa), Grzegorz Bugajb), Jacek Zalechc), Damian Bgka)

a) Scientific and Research Centre for Fire Protection - National Research Institute / Centrum Naukowo-Badawcze Ochrony Przeciwpozarowej im. Jozefa Tuliszkowskiego - Panstwowy Instytut Badawczy

b) Central Institute for Labour Protection - National Research Institute (CIOP-PIB) / Centralny Instytut Ochrony Pracy - Panstwowy Instytut Badawczy

c) National Headquarters of the State Fire Service of Poland / Komenda Glowna Panstwowej Strazy Pozarnej * Corresponding author / Autor korespondencyjny: [email protected]

Rescue and Firefighting Operations During Incidents Involving Alternatively Powered Vehicles. Gas Propulsion

Dziatania ratowniczo-gasnicze podczas zdarzen z udziatem pojazdow z nap^dem alternatywnym. Nap^dy gazowe

ABSTRACT

Purpose: The purpose of this article is to present the most important information and conclusions about gas-powered motor vehicles and the associated risks during fires and local emergencies. An additional area of consideration for the article's authors is the challenges that emergency services may encounter during rescue and firefighting operations involving such vehicles.

Introduction: Technological advances in propulsion systems used in vehicles and machinery pose a variety of challenges for fire protection. It results in the evolution of known threats and the emergence of new ones. Among other things, these developments have a significant impact on the technologies of rescue operations during fires and traffic accidents involving vehicles with different propulsion systems (increasingly using gaseous fuels). Equally important is ensuring fire safety when operating such vehicles.

Methodology: On the basis of a review and analysis of the literature on the subject, as well as available research results, conclusions have been formulated regarding the fire safety of gas-powered vehicles. Aspects relevant to conducting rescue and firefighting operations involving such vehicles were taken into account.

Conclusions: Necessary measures to improve fire protection, including the conduct of effective rescue and firefighting operations during incidents involving alternatively powered vehicles include:

1. Keeping as accurate a record as possible of fires and local emergencies involving the vehicles in question.

2. Urgently developed and updated educational materials that allow training, both for the rescuers and commanders of KSRG units, in blended learning mode, and systematically conducted such training.

An example of this is the educational platform prepared by CNBOP-PIB in 2009 for OSP rescuers (rescue operations) and rural residents (handling emergency situations). The platform is still in place today, and although it needs updating, it has been used successfully for many years for training and professional development of a wide range of the rescuers.

3. A rescue database of vehicles involved in incidents urgently prepared and made available to the rescuers of firefighting units that are part of the KSRG. Such a base should be established immediately or be available on terms convenient to the rescue units (such as CRS or ERG).

Keywords: alternative propulsion, CNG, LNG, methane, LPG, ethane, propane, methanol, fuel cells, emergency cards, fire safety Type of article: review article

Received: 28.04.2023; Reviewed: 11.05.2023; Accepted: 11.05.2023;

Authors" ORCID IDs: J. Kielin - 0000-0002-3506-5424; J. Zboina - 0000-0002-9436-5830; G. Bugaj - 0000-0003-1650-023X; J. Zalech - 0000-00017948-2812; D. Bgk - 0000-0002-2549-3855;

Percentage contributon: J. Kielin - 30%; J. Zboina - 20%; G. Bugaj - 20%; J. Zalech - 15%; D. Bgk - 15%;

Please cite as: SFT Vol. 61 Issue 1, 2023, pp. 6-31, https://doi.Org/10.12845/sft.61.1.2023.1;

This is an open access article under the CC BY-SA 4.0 license (https://creativecommons.Org/licenses/by-sa/4.0/).

ABSTRAKT

Cel: Celem niniejszego artykulu jest przedstawienie najwazniejszych informacji i wniosköw dotyczqcych pojazdöw mechanicznych z napçdami gazowymi oraz zwiqzanego z nimi ryzyka podczas pozaröw i miejscowych zagrozen. Dodatkowym obszarem rozwazan autoröw artykulu sq wyzwania, na jakie mogq napotkac sluzby ratownicze podczas dzialan ratowniczo-gasniczych z udzialem takich pojazdöw.

Wprowadzenie: PostQp technologiczny w zakresie nap^dow stosowanych w pojazdach i maszynach stawia przed ochronq przeciwpozarowq roznorodne wyzwania. Skutkuje ewolucjq znanych zagrozen i powstawaniem nowych. Rozwoj ten ma mi^dzy innymi istotny wplyw na technologie dzialan ratowni-czych podczas pozarow i wypadkow komunikacyjnych, w ktorych uczestniczq pojazdy o roznych nap^dach (coraz cz^sciej na paliwa gazowe). Rownie waznq kwestiq jest zapewnienie bezpieczenstwa pozarowego podczas eksploatacji takich pojazdow.

Metodologia: Na podstawie przeglgdu i analizy literatury przedmiotu, a takze dostqpnych wynikow badan sformulowano wnioski w zakresie bezpieczenstwa pozarowego pojazdow o nap^dach gazowych. Uwzgl^dniono przy tym aspekty istotne z punktu widzenia prowadzenia dzialan ratowniczo-gasniczych z udzialem takich pojazdow.

Wnioski: Do niezb^dnych dzialan na rzecz doskonalenia ochrony przeciwpozarowej, w tym prowadzenia skutecznych dzialan ratowniczo-gasniczych podczas zdarzen z udzialem pojazdow z nap^dem alternatywnym nalezy:

1. Prowadzenie mozliwie dokladnej ewidencji pozarow i miejscowych zagrozen, w ktorych uczestniczq omawiane pojazdy.

2. Pilne opracowanie i aktualizowanie materialow edukacyjnych pozwalajqcych na prowadzenie szkolen, zarowno dla ratownikow, jak i dowodcow jednostek KSRG, w trybie blended learning oraz systematyczne prowadzenie takich szkolen.

Przykladem moze tu bye przygotowana przez CNBOP-PIB w 2009 roku platforma edukacyjna dla ratownikow OSP (dzialania ratownicze) oraz mieszkancow terenow wiejskich (post^powanie w sytuacjach kryzysowych). Platforma ta funkcjonuje do dzis i choe wymaga aktualizacji, przez wiele lat byla z powodzeniem wykorzystywana do szkolenia i doskonalenia zawodowego szerokiej grupy ratownikow.

3. Niezwloczne przygotowanie i udost^pnienie ratownikom jednostek strazy pozarnych wchodzqcych w sklad KSRG bazy danych ratowniczych dotyczqcych pojazdow biorqcych udzial w zdarzeniach. Baza taka powinna jak najszybciej powstae lub bye dost^pna na warunkach dogodnych dla jednostek ratowniczych (jak CRS czy ERG).

Stowa kluczowe: nap^dy alternatywne, CNG, LNG, metan, LPG, etan, propan, metanol, ogniwa paliwowe, karty ratownicze, bezpieczenstwo pozarowe Typ artykutu: artykul przeglqdowy

Przyj?ty: 28.04.2023; Zrecenzowany: 11.05.2023; Zaakceptowany: 11.05.2023;

Identyfikatory ORCID autorow: J. Kielin - 0000-0002-3506-5424; J. Zboina - 0000-0002-9436-5830; G. Bugaj - 0000-0003-1650-023X; J. Zalech - 0000-0001-7948-2812; D. Bgk - 0000-0002-2549-3855;

Procentowy wklad merytoryczny: J. Kielin - 30%; J. Zboina - 20%; G. Bugaj - 20%; J. Zalech - 15%; D. Bqk - 15%; Prosz? cytowac: SFT Vol. 61 Issue 1, 2023, pp. 6-31, https://doi.Org/10.12845/sft.61.1.2023.1; Artykul udost^pniany na licencji CC BY-SA 4.0 (https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/).

Introduction

Vehicles powered by natural gas (CNG, LNG) or liquefied petroleum gas/autogas (LPG) have been in use for a long time. According to the Obserwator Logistyczny [1] portal, two and a half million vehicles in Poland are equipped with LNG installation. It is widely believed that the potential dangers of using such cars have already been well understood. However, the authors are not convinced about this thesis. After all, it should be borne in mind that a severe accident of a truck or bus powered by liquefied or compressed natural gas can happen not only in a large city, but also in a small town far from a major metropolitan area. It can be assumed that in such a case the first rescue operations will be undertaken by the nearest OSP unit, and the effectiveness of the entire action, as well as the safety of KSRG rescuers, will be determined by the knowledge, skills and experience of the leader of rescue operations of this very unit.

This article, which expands on the work entitled Rescue and Firefighting Operations During Incidents Involving Alternatively Powered Vehicles. Electric Vehicles [2], aims, among other things, to provide the rescuers with practical knowledge to help them carry out rescue operations during incidents (such as accidents and fires) involving vehicles with alternative propulsion systems - particularly gas propulsion systems. The abbreviations and definitions used in this article have already been presented in the work mentioned above [2]. At the end of the article is their supplement.

Wprowadzenie

Pojazdy nap?dzane gazem ziemnym (CNG, LNG) lub gazem ptynnym/autogazem (LPG) sq uzytkowane juz od dawna. Wedtug danych portalu Obserwator Logistyczny [1] dwa i pot miliona pojazdow w Polsce wyposazonych jest w instalacj? LNG. W powszechnej opinii potencjalne zagrozenia zwiqzane z uzyt-kowaniem takich samochodow zostaty juz dobrze poznane. Autorzy nie sq jednak co do tej tezy przekonani. Nalezy miec bowiem na uwadze, ze ci?zki wypadek samochodu ci?zarowego lub autobusu nap?dzanego skroplonym lub spr?zonym gazem ziemnym moze zdarzyc si? nie tylko w duzym miescie, ale takze w niewielkiej miejscowosci, oddalonej od wi?kszej aglomeracji. Mozna zatozyc, ze w takim przypadku pierwsze dziatania ratownicze podejmie najblizsza jednostka OSP a o skutecznosci catej akcji, a takze o bezpieczenstwie ratownikow KSRG, zadecydujq wiedza, umiej?tnosci i doswiadczenie kierujqcego dziataniami ratowniczymi wtasnie tej jednostki.

Niniejszy artykut, b?dqcy rozwini?ciem pracy pt. Dzialania ratow-niczo-gasnicze podczas zdarzen z udzialem pojazdowz napqdem alternatywnym. Pojazdy elektryczne [2], ma na celu m.in. dostarczenie ratownikom praktycznej wiedzy pomocnej w prowadzeniu dziatan ratowniczych podczas zdarzen (takich jak wypadki i pozary) z udzia-tem pojazdow, w ktorych zastosowane sq nap?dy alternatywne -w szczegolnosci nap?dy gazowe. Skroty oraz definicje uzywane w tym artykule zostaty juz przedstawione we wspomnianej wyzej pracy [2]. Na koncu artykutu znajduje si? ich uzupetnienie.

Due to the volume of the subject under review, the authors intentionally omitted the topic of hydrogen propulsion. This topic will be the subject of a separate publication, reported in the journal "Safety & Fire Technology."

Ze wzglçdu na objçtosc analizowanej tematyki autorzy celowo pominçli wqtek napçdôw na wodor. Temat ten bçdzie przedmiotem odrçbnej publikacji, zgtoszonej do czasopisma „Safety & Fire Technology".

Types of used gas alternative propulsion systems, basic dangers of their use, physicochemical properties, rules of conduct during rescue and firefighting operations

Drives powered by natural gas (CNG/LNG)

Natural gas is a mixture of methane and ethane with a blend ratio of 85:15. Its synonyms are CNG (compressed natural gas) or LNG (liquefied natural gas). Natural gas drives are most often designed as bivalent drives. This means that vehicles with such propulsion usually have an engine that runs on two different fuels: gasoline and natural gas (a mixture of methane and ethane). Bus engines, on the other hand, are often powered solely by natural gas (monovalent drives), with the majority of natural gas-powered vehicles being trucks. Passenger cars can also be equipped with monovalent natural gas technology.

Trucks powered by cryogenic liquid methane (LNG) have gained major importance in the heavy road transport sector in the recent years. About 12,000 LNG-powered trucks are currently registered in Europe.

Rodzaje stosowanych gazowych nap^dow alternatywnych, podstawowe zagrozenia wynikajgce z ich stosowania, wtasciwosci fizykochemiczne, zasady post^powania podczas dziatan ratowniczo-gasniczych

Nap^dy zasilane gazem ziemnym (CNG/LNG)

Gaz ziemny jest mieszaninq metanu i etanu o proporcji mie-szanki 85:15. Jego synonimami sq CNG (spr^zony gaz ziemny) lub LNG (skroplony gaz ziemny). Nap^dy na gaz ziemny sq naj-cz^sciej projektowane jako nap^dy biwalentne. Oznacza to, ze pojazdy o takim nap^dzie majq zazwyczaj silnik zasilany dwoma roznymi paliwami: benzynq i gazem ziemnym (miesza-ninq metanu i etanu). Natomiast silniki autobusow cz^sto zasilane sq wytqcznie gazem ziemnym (nap^dy monowalentne), przy czym wi^kszosc pojazdow nap^dzanych gazem ziemnym to pojazdy ci^zarowe. Samochody osobowe rowniez mozna wypo-sazyc w technologic gazu ziemnego z nap^dem monowalentnym.

Samochody ci^zarowe zasilane kriogenicznym ciektym meta-nem (LNG) zyskaty w ostatnich latach duze znaczenie w sektorze ci^zkiego transportu drogowego. W Europie zarejestrowanych jest aktualnie ok. 12 tys. samochodow ci^zarowych zasilanych LNG.

Vehicle drive / Napçd pojazdu

Liquefied gas / Gaz skroplony

Hydrogen / Wodor

Figure 1. Classification of motor vehicles by propulsion system Rycina 1. Klasyfikacja pojazdow samochodowych wedtug napçdow

Source: Own elaboration based on: J. Heck, Alternative Fahrzeugantriebe im Feuerwehreinsatz, Kohlhammer 2018 [3]. Zrodto: Opracowanie wtasne na podstawie: J. Heck, Alternative Fahrzeugantriebe im Feuerwehreinsatz, Kohlhammer 2018 [3].

Properties of CNG

Compressed CNG natural gas contains mainly methane. It is colourless and odourless. Its lower explosive limit is 5%, its upper limit is 15%. The density of the gas at 1013 hPa is equal to 72 g/dm3. The flash point of methane is about -188°C, the auto-ignition temperature is 580°C.

Advantages of CNG as a fuel:

1. Low emissions due to the low percentage of carbon (the main component is methane, CH4).

2. Combustion is slower, the engine runs quieter than one powered by gasoline or diesel.

3. If the cylinder or system is unsealed, the gas quickly disperses (it does not spill like gasoline and does not sit near the ground like LPG).

4. Fully airtight refuelling and storage system, no gas vapour emissions into the atmosphere.

5. Cars with a factory-installed CNG system are available for sale.

6. The highest calorific value among motor fuels (for CNG: 50.05 MJ/kg, for gasoline: 45 MJ/kg).The installation for the car is selected by the manufacturer, adapting the engine controller to this type of power supply; cylinders with significant capacity are usually located under the chassis, not limiting the functionality of the vehicle.

7. Significant fuel savings, even for a compression-ignition engine.

8. It is not manufactured from petroleum.

9. No impact of the refuelling station on the quality of the gas - it comes directly from the city's medium-pressure pipeline, not from the station's tanks.

10. Natural gas is delivered to the station via the city's gas pipeline, and there is no need to transport CNG by tanker trucks.

Wtasciwosci CNG

Spr?zony gaz ziemny CNG zawiera gtównie metan. Jest bezbarwny i bezzapachowy. Jego dolna granica wybuchowosci wynosi 5%, górna - 15%. G?stose gazu przy cisnieniu 1013 hPa jest równa 72 g/dm3. Temperatura zaptonu metanu wynosi ok. -188°C, temperatura samozaptonu - 580°C.

Zalety CNG jako paliwa:

1. Niska emisja zanieczyszczen ze wzgl?du na matq zawar-tose procentowq w?gla (gtówny sktadnik to metan, CH4).

2. Spalanie przebiega wolniej, silnik pracuje ciszej niz ten zasilany benzynq czy olejem nap?dowym.

3. W razie rozszczelnienia butli lub instalacji gaz szybko ulega rozproszeniu (nie rozlewa si? jak benzyna i nie zalega przy ziemi jak LPG).

4. W petni hermetyczna instalacja tankowania oraz sktado-wania, brak emisji oparów gazu do atmosfery.

5. W sprzedazy dost?pne sq auta z zamontowanq fabrycz-nie instalacjq CNG. Instalacj? do auta dobiera produ-cent, dostosowujqc do tego rodzaju zasilania sterownik silnika; butle o znacznej pojemnosci zwykle sq umiesz-czone pod podwoziem, nie ograniczajqc funkcjonalnosci pojazdu.

6. Najwyzsza wartose opatowa wsród paliw silnikowych (dla CNG: 50,05 MJ/kg, dla benzyny: 45 MJ/kg).

7. Znaczna oszcz?dnose na paliwie, nawet dla silnika z zaptonem samoczynnym.

8. Nie jest produkowany z ropy naftowej.

9. Brak wptywu stacji tankowania na jakose gazu - pocho-dzi on bezposrednio z miejskiego gazociqgu sredniego cisnienia, a nie ze zbiorników danej stacji.

10. Gaz ziemny jest dostarczany do stacji za pomocq gazo-ciqgu miejskiego, nie ma koniecznosci transportu CNG autocysternami.

Figure 2. Compressed gas cylinders for CNG propulsion Rycina 2. Butle ze sprçzonym gazem dla napçdu CNG

Source / Zrodto: Landesschule und Technische Einrichtung für Brand- und Katastrophenschutz, Alternative Antriebe für Kraftfahrzeuge. Eine Broschüre für die Feuerwehren Brandenburgs, 2021 [4, p. 4].

In its original state, natural gas is colourless and odourless. For further distribution, natural gas is odorized (admixture of odorant).

Natural gas is stored in pressurized gas tanks (cylinders) made of stainless steel or plastic (composites) with a permissible working pressure of up to 250 bar. The cylinders are installed on the chassis and must be equipped with safety valves. All pressure lines are made of stainless steel.

CNG and LNG refuelling systems

The illustrative diagrams of LNG and LNG - CNG refuelling stations with detailed descriptions of its components are available at [5].

CNG tanks

The car's tank has a pressure of 20 MPa when fully fuelled. While driving the car, it steadily decreases in proportion to gas consumption. The tank's fittings provide pressure control inside the tank, the gas is discharged safely, gradually to the outside. The flame will decrease with the loss of gas. It should be borne in mind that this will be a process that causes the tank to cool down, since the reduction in pressure from 20 to 0.1 MPa is accompanied by a sharp drop in gas temperature. Such a low fuel temperature causes the small-diameter holes to become covered with a layer of ice and prevents further escape of the gas until the ice plug melts. It will build up steadily until the tank is completely emptied and the pressure inside is equalized with atmospheric pressure [6].

CNG refuelling involves steps similar to those when refuelling liquid fuels. Therefore, the same safety rules should be applied as when refuelling liquid fuels. Methane is pumped into the dispenser hose, through which it enters the vehicle connection and the vehicle tank, but only after the gun is properly connected with the vehicle. If this connection is leaking, refuelling will be stopped immediately. CNG dispensers - like gasoline dispensers - are equipped with breakaway connectors that should work if the dispenser's connection to the car is unsealed. The use of such a valve eliminates the dangerous repercussions of, for example, driving away a car connected to the distributor.

The distributors, are always placed in a protective enclosure, which protects them from being invaded by vehicles.

Vehicles equipped with CNG system

Features of a CNG-equipped vehicle include an additional CNG connection spigot next to the fuel filler and two fuel gauges.

According to ECE-R 110 regulation [7], each tank must be equipped with the following safety devices (as a rule, one tank valve combines all safety devices):

1. Solenoid shut-off valve.

2. Flow restrictor.

Ad. 1. The solenoid shut-off valve is opened by the engine control unit during natural gas operation. If no current is flowing,

W swoim pierwotnym stanie gaz ziemny jest bezbarwny i bezwonny. Do dalszej dystrybucji gaz ziemny jest nawaniany (domieszka substancji zapachowej).

Gaz ziemny jest przechowywany w cisnieniowych zbiorni-kach gazu (butlach) wykonanych ze stali nierdzewnej lub z two-rzywa sztucznego (kompozyty) o dopuszczalnym cisnieniu robo-czym do 250 barów. Butle sq zainstalowane na podwoziu i muszq byc wyposazone w zawory bezpieczenstwa. Wszystkie przewody cisnieniowe sq wykonane ze stali nierdzewnej.

Instalacje stuzqce do tankowania CNG i LNG

Poglqdowe schematy stacji tankowania LNG oraz LNG i CNG wraz ze szczegótowymi opisami jego elementów sq dostçpne na stronie internetowej [5].

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Zbiorniki CNG

W zbiorniku samochodu przy petnym zatankowaniu panuje cisnienie 20 MPa. Podczas jazdy samochodem systematycznie spada, proporcjonalnie do zuzycia gazu. Osprzçt zbiornika zapew-nia kontrolç nad cisnieniem w jego wnçtrzu, gaz odprowadzany jest bezpiecznie, stopniowo na zewnqtrz. Ptomien bçdzie malat wraz z ubytkiem gazu. Nalezy pamiçtac, ze bçdzie to proces powo-dujqcy studzenie zbiornika, gdyz redukcji cisnienia z 20 do 0,1 MPa towarzyszy gwattowny spadek temperatury gazu. Tak niska temperatura paliwa powoduje, ze otwory o matych srednicach pokrywajq siç warstwq lodu i uniemozliwiajq dalsze ujscie gazu do czasu roz-topienia korka lodowego. Bedzie sie on tworzyt systematycznie, az do catkowitego opróznienia zbiornika i wyrównania cisnienia w jego wnetrzu z cisnieniem atmosferycznym [б].

Tankowanie CNG polega na wykonywaniu czynnosci podob-nych do tych podczas tankowania paliw ptynnych. Nalezy zatem stosowac takie same zasady bezpieczenstwa jak podczas tankowania paliw ptynnych. Metan jest pompowany do weza dystry-butora, poprzez który dostaje sie do przytqcza samochodowego i zbiornika pojazdu, lecz tylko po prawidtowym potqczeniu pisto-letu z pojazdem. W przypadku nieszczelnosci tego potqczenia tankowanie zostanie natychmiast przerwane. Dystrybutory CNG - podobnie jak dystrybutory benzyn - wyposazane sq w ztqcza zrywne, które powinny zadziatac w przypadku rozszczelnienia potqczenia dystrybutora z samochodem. Zastosowanie takiego zaworu eliminuje niebezpieczne nastepstwa, jakie moze niesc ze sobq np. odjechanie samochodu potqczonego z dystrybutorem.

Dystrybutory, umieszczane sq takze w obudowie ochronnej, co zabezpieczana przed najechaniem na nie przez pojazdy.

Pojazdy wyposazone w instalacje CNG

Cechy pojazdu wyposazonego w instalacje CNG obejmujq dodatkowy króciec przytqczeniowej instalacji CNG obok wlewu paliwa oraz dwa wskazniki paliwa.

Zgodnie z regulacjq ECE-R 110 [7] kazdy zbiornik musi byc wypo-sazony w nastepujqce urzqdzenia zabezpieczajqce (z reguty jeden zawór zbiornika tqczy w sobie wszystkie urzqdzenia zabezpieczajqce):

1. Elektromagnetyczny zawór odcinajqcy.

2. Ogranicznik przeptywu.

Ad. 1. Elektromagnetyczny zawór odcinajqcy jest otwie-rany przez jednostke sterujqcq silnika podczas pracy na gazie

it closes automatically. During refuelling, it opens under the pressure of pumped natural gas (CNG).

It is opened by the engine control unit when running on natural gas. The valve closes:

- while the engine is stopped;

- in gasoline mode;

- when 12 V power supply is disconnected (not in concentrations > 20% DGW);

- by the airbag control unit when an accident is detected with airbag and/or belt pretensioner triggering (for factory-built vehicles only). To protect solenoid valves in the event of a side impact, they are usually placed in a protective cage.

Ad. 2. If the natural gas line or gas pressure regulator is damaged in an accident, the flow restrictor inhibits uncontrolled gas outflow. It is located in the gas tank connection. If the natural gas tanks are fully filled, the process takes up to several hours. It can be interrupted by operating a manual shut-off valve (if it can be done safely). This does not disable any safety devices.

The thermal fuse (TPRD)1 can be designed as a fuse liner or as a glass plate. However, the common feature of both solutions is that they are triggered at 100°C ± 10°C and thus open a hole for pressure reduction. If an ignition source is present, escaping natural gas is ignited and jet combustion (flare) occurs. This prevents the spread of natural gas that would occur if the tank were to burst. The process can no longer be stopped. Natural gas flows out until the tank is completely empty. This process can take up to 90 seconds for each fully filled natural gas tank [3, p. 17]. Importantly, natural gas tank thermal fuses can react with a delay. This time cannot be precisely determined.

1 TPRD - thermal pressure relief device.

ziemnym. Jezeli nie ptynie prqd, zamyka si? on automatycznie. Podczas tankowania otwiera si? pod wptywem cisnienia ttoczo-nego gazu ziemnego (CNG).

Jest on otwierany przez jednostk? sterujqcq silnika podczas pracy na gazie ziemnym. Zawor zamyka si?:

- podczas postoju silnika;

- w benzynowym trybie pracy;

- po odtqczeniu zasilania 12 V (nie w st?zeniach > 20% DGW);

- przez jednostk? sterujqcq poduszkami powietrznymi po wykryciu wypadku z wyzwoleniem poduszki powietrz-nej i/lub napinacza pasa (tylko w przypadku pojazdow w wykonaniu fabrycznym). W celu zabezpieczenia zawo-row elektromagnetycznych na wypadek uderzenia bocz-nego zazwyczaj umieszcza si? je w klatce ochronnej.

Ad. 2. Jesli w wyniku wypadku uszkodzony zostanie prze-wod gazu ziemnego lub reduktor cisnienia gazu, ogranicznik prze-ptywu hamuje niekontrolowany wyptyw gazu. Znajduje si? on w przytqczu zbiornika gazu. Jesli zbiorniki na gaz ziemny sq cat-kowicie napetnione, proces ten trwa nawet kilka godzin. Mozna go przerwac poprzez uruchomienie r?cznego zaworu odcinajq-cego (jesli mozna to zrobic bezpiecznie). Nie powoduje to wytq-czenia zadnych urzqdzen zabezpieczajqcych.

Bezpiecznik termiczny (TPRD)1 moze byc zaprojektowany jako wktadka topikowa lub jako ptytka szklana. Wspolnq cechq obu rozwiqzan jest jednak to, ze sq one wyzwalane w temperaturze 100°C ± 10°C i w ten sposob otwierajq otwor do redukcji cisnienia. W przypadku obecnosci zrodta zaptonu, ulatniajqcy si? gaz ziemny ulega zapaleniu i dochodzi do spalania strumieniowego (pochodnia). Zapobiega to rozprzestrzenianiu si? gazu ziemnego, do ktorego dosztoby w przypadku rozerwania zbiornika. Procesu nie da si? juz zatrzymac. Gaz ziemny wyptywa na zewnqtrz az do catkowitego oproznienia zbiornika. Proces ten moze trwac do 90 sekund dla kazdego catkowicie napetnionego zbiornika gazu ziemnego [3, s. 17]. Co wazne, bezpieczniki termiczne zbiornikow na gaz ziemny mogq reagowac z opoznieniem. Czasu tego nie da si? precyzyjnie okreslic.

a)

Outside air opening /

OtwOr do powietrza zewn^trznego

Thermal fuse (TCO) / Bezpiecznik termiczny (topikowy)

1 TPRD - termicznie aktywowane urzqdzenie uwalniajqce cisnienie.

b)

Outflow of natural gas / Wyptyw gazu ziemnego

Figure 3. Natural gas cylinder: a) closed thermal fuse of natural gas cylinder valve; b) triggered thermal protection of natural gas cylinder valve

Rycina 3. Butla z gazem ziemnym: a) zamkni?ty bezpiecznik termiczny zaworu butli z gazem ziemnym; b) wyzwolone zabezpieczenie termiczne zaworu

butli z gazem ziemnym

Source / ZrOdto: T. Hellmann, U. Cimolino, Alternative Fahrzeugantriebe, Ecomed Sicherheit, 2022 [8, p. 84-85].

Manual shut-off valve

If there is a leak, it is still possible to close the valve with a manual shut-off valve, if this can be done safely. Each gas tank must be separately closed. It may be necessary to lift the vehicle and remove the covers to access the relevant valves. Their technical design varies from manufacturer to manufacturer, as the shut-off valve itself is not standardized. Therefore, other tools may be needed in this case. Necessary information on items and required tools can be found in the rescue datasheets. A handwheel can also be used.

Rçczny zawór odcinajqcy

Jesli wystqpita nieszczelnosc, istnieje jeszcze mozliwosc zamkniecia zaworu za pomocq recznego zaworu odcinajqcego,

0 ile da sie to przeprowadzic bezpiecznie. Kazdy zbiornik gazu musi byc oddzielnie zamkniety. Konieczne moze okazac sie podniesienie pojazdu i zdjecie oston w celu uzyskania dostepu do odpowiednich zaworów. Ich konstrukcja techniczna rózni sie w zaleznosci od producenta, poniewaz sam zawór odcina-jqcy nie jest znormalizowany. Dlatego w tym przypadku mogq byc potrzebne inne narzedzia. Niezbedne informacje o pozycji

1 wymaganych narzedziach mozna znalezc w kartach katalogo-wych ratownictwa. Mozna uzyc równiez kótka recznego.

Ceodeux/Rotarex

зй P'i

I <>

Ceodeux/Rotarex

# fr

; í

S

1Шр

п

t

Landi Renzo

Hexagonal head screw, wrench size 8 mm / Sruba z tbem szesciokqtnym, rozwartosc klucza 8 mm

5 mm Allen wrench / Klucz imbusowy 5 mm

9 mm external triangle (cabinet key) / Trójkqt zewnçtrzny 9 mm (klucz do szafy sterowniczej)

Figure 4. Possible key designs for various natural gas tank valves

Rycina 4. Mozliwe wykonania kluczy do roznych zaworow zbiornikowych na gaz ziemny Source / Zrodto: J. Heck, Alternative Fahrzeugantriebe im Feuerwehreinsatz, Kohlhammer [3, p. 52].

Physical and chemical properties of LNG [9]:

1. Liquefied natural gas (LNG) consists of 90% methane and is liquefied by cooling to -162°C.

2. Cooling to -162°C reduces the volume of LNG by a factor of 600, i.e. one litre of LNG corresponds to 600 litres of gas at 0°C.

3. Colourless and odourless (odour is not technically added).

4. It displaces oxygen and has a suffocating effect.

5. It does not dissolve in water and is lighter than water.

6. It is not toxic, caustic or corrosive.

7. Expansion factor of 600 (1 litre of LNG = 600 litres of natural gas at 0°C).

8. Density 0.42-0.52 g/ml -> 1 litre LNG = 0.5 kg LNG.

9. Flash point of 595°C.

10. Explosive limits: Vd - 4.1% by volume.; Vg - 16.5% by volume.

11. Burning LNG is faintly visible and can be identified at most by a flicker in the air (comparable to heat flicker). Further away, the flames become more yellow as the higher hydrocarbons begin to burn.

Wtasciwosci fizykochemiczne LNG [9]:

1. Skroplony gaz ziemny (LNG) sktada sie w 90% z metanu i jest skraplany poprzez schtodzenie do temperatury -162t.

2. Schtodzenie do temperatury -162°C zmniejsza objetosc LNG o wspótczynnik 600, tj. jeden litr LNG odpowiada 600 litrom gazu w temperaturze 0°C.

3. Bezbarwny i bezwonny (zapach nie jest dodawany tech-nicznie).

4. Wypiera tlen i ma dziatanie duszqce.

5. Nie rozpuszcza sie w wodzie, jest lzejszy od wody.

6. Nie jest toksyczny, nie jest zrqcy ani nie powoduje korozji.

7. Wspótczynnik rozszerzalnosci 600 (1 litr LNG = 600 litrów gazu ziemnego w temperaturze 0°C).

8. Gestosc 0,42-0,52 g/ml -> 1 litr LNG = 0,5 kg LNG.

9. Temperatura zaptonu 595°C.

10. Granice wybuchowosci: Vd - 4,1% objetosci.; Vg - 16,5% objetosci.

11. Palqcy sie LNG jest stabo widoczny i mozna go rozpo-znac co najwyzej po migotaniu w powietrzu (porównywal-nym do migotania ciepta). W dalszej odlegtosci ptomienie

12. Burning methane is characterized by high thermal radiation (about 60% higher than that of diesel fuel).

13. LNG is highly flammable and explosive.

14. Hazardous areas result from the amount of LNG are gas leakage, threatening BLEVE or fire.

stajq si? bardziej zótte, poniewaz zaczynajq si? palie wyz-sze w?glowodory.

12. Spalany metan charakteryzuje si? wysokim promieniowa-niem cieplnym (ok. 60% wyzszym niz w przypadku oleju nap?dowego).

13. LNG jest wysoce tatwopalny i wybuchowy.

14. Obszary niebezpieczne wynikajq z ilosci LNG to wyciek gazu, grozqcy BLEVE lub pozar.

Identification features of LNG-fuelled vehicles

Natural gas vehicles can be recognized by the following characteristics, among others:

1. Marking of the vehicle in accordance with ISO 17840 -currently in Poland such marking is not required by law.

2. Fuel tank design (cylindrical tank made of stainless steel):

- filling connection on the rear wall of the tank;

- pressure indicator;

- LNG marking.

Cechy identyfikacyjne pojazdów napçdzanych LNG

Pojazdy zasilane gazem ziemnym mozna rozpoznae m.in. na podstawie nast?pujqcych charakterystycznych cech:

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

1. Oznaczenie pojazdu zgodnie z normq ISO 17840 - aktual-nie w Polsce takie oznakowanie nie jest wymagane przez prawo.

2. Konstrukcja zbiornika paliwa (zbiornik cylindryczny wykonany ze stali nierdzewnej):

- przytqcze do napetniania na tylnej sciance zbiornika;

- wskaznik cisnienia;

- oznaczenie znakiem LNG.

Figure 5. LNG refueling Rycina 5. Tankowanie LNG

Source / Zródto: RETEX - Wymiana doswiadczerï CTIF, Wypadek z udzialem samochodu ciçzarowego napçdzanego LNG [10, p. 18].

Refuelling is done by connecting the nozzle, which in the above figure is marked as 1. The connector must be very tight. This is because leaks can lead to icing. Depending on the type of dispenser, it may be necessary to lower the tank pressure before refuelling (sometimes below 10 bar). The pressure is indicated on the pressure gauge marked as 2 in the figure. The vent valve is marked as 3.

LNG tank

LNG is stored in double-walled insulated vehicle tanks at a pressure of about 3 to 16 bars. At filling stations, the pressure of stored LNG ranges from 1.5 to about 10 bar. There are two phases in an LNG tank: a liquid phase and a gas phase. The gas phase must be present for the liquid phase to expand with

Tankowanie odbywa si? poprzez podtqczenie dyszy, którq na powyzszej rycinie oznaczono 1. Ztqcze musi bye bardzo szczelne. Nieszczelnosci mogq bowiem prowadzie do oblodzenia. W zalez-nosci od rodzaju dystrybutora konieczne moze bye obnizenie cisnienia w zbiorniku przed zatankowaniem (czasami ponizej 10 bar). Cisnienie jest wskazywane na manometrze oznaczonym na rycinie jako 2. Zawór odpowietrzajqcy oznaczono jako 3.

Zbiornik LNG

LNG jest przechowywany w dwuptaszczowych izolowa-nych zbiornikach samochodowych pod cisnieniem od ok. 3 do 16 barów. Na stacjach napetniania cisnienie przechowywanego LNG wynosi od 1,5 do ok. 10 barów. W zbiorniku LNG wyst?pujq dwie fazy: ciekta i faza gazowa. Faza gazowa musi bye obecna,

increasing temperature. When the temperature of the liquid phase rises, the volume increase is very limited and there is an increase in tank pressure.

The vehicle's LNG tank also has a coolant circuit connected to it. If it is damaged, it can cause a large leak. The loss of the coolant is indicated on indicators in the driver's cabin. The pressure in the coolant circuit is about 1.5 bar.

LNG is stored in insulated double-walled containers. As a rule, a vacuum-insulated tank is used, in which the space between the inner and outer walls consists almost entirely of vacuum. In addition, the intermediate space is still filled with an insulating material - perlite, which limits the loss of insulation in case of vacuum loss. The inner tank as well as the pipes are made of stainless steel due to its resistance to cold. The external tank is often made of high-strength steel.

aby faza ciekta mogta si? rozszerzac przy wzroscie temperatury. Gdy temperatura fazy ciektej wzrasta, wzrost obj?tosci jest bar-dzo ograniczony i nast?puje wzrost cisnienia w zbiorniku.

Zbiornik LNG w pojezdzie posiada równiez potqczony z nim obieg ptynu chtodzqcego. W przypadku jego uszkodzenia moze spowodowac duzy wyciek. Utrata ptynu chtodzqcego jest sygna-lizowana na wskaznikach w kabinie kierowcy. Cisnienie w obiegu ptynu chtodzqcego wynosi ok. 1,5 bara.

LNG jest przechowywany w izolowanych pojemnikach o podwójnych scianach. Z reguty stosuje si? zbiornik izolowany prózniowo, w którym przestrzen mi?dzy scianq wewn?trznq a zewn?trznq sktada si? prawie w catosci z prózni. Dodat-kowo przestrzen posrednia jest jeszcze wypetniona materia-tem izolacyjnym - perlitem, co ogranicza utrat? izolacji w przypadku utraty prózni. Zbiornik wewn?trzny, jak i rury wykonane sq ze stali nierdzewnej ze wzgl?du na jej odpornosc na zimno. Zbiornik zewn?trzny cz?sto wykonany jest ze stali o wysokiej wytrzymatosci.

Natural gas 6.9 Bar / Perlit + vacium /

Gaz ziemny 6,9 Bar Perlit + próznia

Skroplony gaz ziemny -130°C Zbiornik wewn^trzny Zbiornik zewn^trzny

Figure 6. Cross-section of a double-walled LNG tank Rycina 6. Przekrój dwuptaszczowego zbiornika LNG

Source/ Zródto: RETEX - Wymiana doswiadczen CTIF, Wypadekz udzialem samochodu ci^zarowego nap^dzanego LNG [10, p. 22].

The tank is filled to 90% of its volume. According to ADR guidelines, cryogenic tanks for liquefied, chilled and flammable gases are filled to such an extent that the compressible gas phase prevents the pressure increase and consequent rupture of the tank by the increase in volume of the liquid phase caused by the rising temperature. In addition, the incomplete filling of the tank with liquid phase prevents its release through the safety valve.

The tanks are protected from many external factors. One of them is the occurrence of a fire. Its source can be the installation itself, but also other equipment in the vehicle or fire sources outside the vehicle.

Zbiornik napetniany jest do 90% obj?tosci. Zgodnie z wytycz-nymi ADR zbiorniki kriogeniczne dla gazów skroplonych, schto-dzonych i palnych napetniane sq w takim stopniu, ze scisliwa faza gazowa zapobiega wzrostowi cisnienia, a w konsekwencji rozerwaniu zbiornika przez wzrost obj?tosci fazy ciektej, powodo-wany przez rosnqcq temperatur?. Dodatkowo niecatkowite wypet-nienie zbiornika fazq ciektq zapobiega uwalnianiu jej przez zawór bezpieczenstwa.

Zbiorniki chronione sq przed wieloma czynnikami zewn?trz-nymi. Jednym z nich jest wystqpienie pozaru. Jego zródto stano-wic moze sama instalacja, ale równiez inne urzqdzenia w pojezdzie bqdz zródta ognia znajdujqce si? poza nim.

"In the event of a fire in the engine compartment, insulation in the tank system should not allow the flames to directly affect the inner tank of LNG. As a result, it is likely that the vacuum insulation will unseal and the fuel will slowly start to heat up. The main safety valve will gradually vent excess pressure to the area above the roof of the bus, where combustion or the formation of a flammable methane-air mixture will occur. A similar situation occurred on 23 April 2010 during a test drive of a serial bus" [11]. Although the bus was completely burned during that accident and the tank lost its insulation, there was no explosion. The safety valve was not damaged and removed the evaporating gas from the tank.

„W przypadku wystqpienia pozaru w komorze silnika izola-cja w uktadzie zbiornikow nie powinna dopuscic do bezposred-niego oddziatywania ptomieni na zbiornik wewnçtrzny z LNG. W zwiqzku z tym prawdopodobnie rozszczelnieniu ulegnie izo-lacja prozniowa i paliwo zacznie siç powoli ogrzewac. Gtowny zawor bezpieczenstwa bçdzie stopniowo upuszczat nadmiar cisnienia do strefy nad dachem autobusu, gdzie nastqpi jego spalanie lub tworzenie palnej mieszaniny metanu z powietrzem. Do podobnej sytuacji doszto 23 kwietnia 2010 r. podczas jazdy testowej seryjnego autobusu" [11]. Chociaz podczas tamtej awa-rii autobus ulegt catkowitemu spaleniu, a zbiornik utracit izolaj nie doszto do wybuchu. Zawor bezpieczenstwa nie zostat uszko-dzony i usuwat parujqcy gaz ze zbiornika.

Figure 7. Cross-section of a double-walled LNG tank

Rycina 7. Zbiornik LNG w samochodzie ciçzarowym i jego oznaczenie

Source / Zrodto: Unfallhilfe & Bergen bei LNG-Fahrzeugen. Antworten auf häufig gestellte Fragen / FAQ (Frequently Asked Questions) [9].

Natural gas (CNG) tanks are more stable and heat-resistant than those dedicated to LNG. The figure below shows the components of the car's LNG system and the gas flow diagram.

Zbiorniki na gaz ziemny (CNG) sq bardziej stabilne i odporne na dziatanie wysokich temperatur od tych dedykowanych LNG. Na ponizszym rysunku przedstawiono elementy instalacji LNG w samochodzie i schemat przeptywu gazu.

Main pressure relief valve / Secondary pressure relief valve / Gtowny zawor nadcisnieniowy

Wtorny zawor nadcisnieniowy

0

Manual pressure relief valve / Rçczny zawor upustu cisnienia

Inlet nozzle / Dysza wylotowa

Manual suply valve / Rçczny zawor zasilaj^cy 1

Fuel level readout / Odczyt poziomu paliwa

Evaporator / Parownik

Pressure regulator / Regulator cisnienia

Figure 8. Components of LNG system in a car, gas flow diagram

Rycina 8. Elementy instalacji LNG w samochodzie, schemat przeptywu gazu

Source / Zrodto: RETEX - Wymiana doswiadczen CTIF, Wypadek z udzialem samochodu ci^zarowego nap^dzanego LNG [10, p. 23].

Proceedings during rescue and firefighting operations with LNG

In the event of a spill, LNG collects in the depressions in the area. The evaporating gas is colourless, but a mist sometimes appears at the site of evaporation caused by the cooling of water vapour in the air. Spilled LNG burns similarly to gasoline. In confined spaces and tunnels, evaporating natural gas collects near the ceiling. This can lead to an explosion if the gas reaches sufficient concentration and an ignition source appears. Depending on the location of the hole on the surface of the tank from which the LNG is leaking, some of the liquid phase may also escape, initially forming a liquid puddle that then evaporates.

Additional risks that do not arise with traditional fuels are the possibility of a jet fire if the tank is unsealed, and the occurrence of frostbite and cryogenic burns when liquefied gas comes into contact with the skin.

Since LNG increases in volume by as much as 600 times when it enters a gaseous state, damage to the tank's thermal shielding can lead to an explosion. However, this is a highly unlikely event due to the safety features and safety valves used.

Risks to the rescuers include:

1. Inhalation - he gas displaces oxygen from the air, so at too high a concentration it can cause suffocation, especially in confined spaces. Danger of lung damage from inhalation of very low temperature gas/air.

2. Skin contact - due to low temperatures, direct contact with LNG can cause frostbite.

3. Eye damage - contact with eyes may cause immediate serious injury.

When conducting reconnaissance of a hazardous materials incident involving a natural gas-powered vehicle, there should be used the information: obtained from the rescue card in the vehicle, taken from https://kartyratownicze.pl, or contained in applications available for smartphones, tablets or computers: Crash Recovery System, Euro RESCUE, Rescue Code and:

- turn off the engine/ignition (solenoid valve closes);

- check the battery disconnection (there is a risk of spark jumping);

- ensure that the firefighting current can be applied;

- keep potential sources of ignition (radios, cell phones, etc.) at a safe distance from the possible explosion cloud;

- in case of gas leakage and concentration in the explosive range of the gas-air mixture, the mixture (e.g. inside the vehicle) can be diluted with a fan;

- ventilate the interior of the vehicle - note: when opening the door, the light comes on (possible sparks)!

- carry out a measurement of the concentration of flammable gases (LEL - lower explosive limit) in the cavities in and around the vehicle;

- ventilate not only the interior of the vehicle, but also the recesses - fenders, engine compartment, as well as windows, drains, etc. in the place of operation. Gas can form an explosive mixture if it volatilizes (e.g. in cavities);

- do not extinguish the gas flame to prevent the appearance / spread of an explosive atmosphere,

and also take into account that:

- methane is lighter than air and burns completely;

Postçpowanie podczas dzialañ ratowniczo-gasniczych z LNG

W przypadku wycieku LNG zbiera siç w zagt?bieniach terenu. Parujqcy gaz jest bezbarwny, jednak w miejscu parowania pojawia si? niekiedy mgta wywotana schtodzeniem pary wodnej znajdujqcej si? w powietrzu. Rozlany LNG pali si? podobnie jak benzyna. W pomiesz-czeniach zamkni?tych i tunelach parujqcy gaz ziemny gromadzi si? przy suficie. Moze to doprowadzic do wybuchu, jesli gaz osiqgnie odpowiednie st?zenie i pojawi si? zródto zaptonu. W zaleznosci od lokalizacji otworu na powierzchni zbiornika, z którego wycieka LNG, moze wydostac si? równiez cz?sc fazy ciektej, z której poczqtkowo tworzy si? ptynna katuza, która nast?pnie odparowuje.

Dodatkowe zagrozenia, które nie pojawiajq si? przy stosowa-niu tradycyjnych paliw, to mozliwosc wystqpienia pozaru stru-mieniowego w przypadku rozszczelnienia zbiornika oraz wyst?-powanie odmrozen i poparzen kriogenicznych przy kontakcie skroplonego gazu ze skórq.

Poniewaz LNG, przechodzqc w stan gazowy, zwi?ksza swojq obj?tosc az 600 razy, uszkodzenie termicznej ostony zbiornika moze prowadzic do jego eksplozji. Jest to jednak zdarzenie bar-dzo mato prawdopodobne ze wzgl?du na stosowane zabezpie-czenia i zawory bezpieczenstwa.

Zagrozenia dla ratowników obejmujq:

1. Wdychanie - gaz wypiera tlen z powietrza, dlatego przy zbyt duzym st?zeniu moze spowodowac uduszenie, zwtaszcza w zamkni?tych pomieszczeniach. Niebezpie-czenstwo uszkodzenia ptuc w wyniku wdychania gazu/ powietrza o bardzo niskiej temperaturze.

2. Kontakt ze skórq - ze wzgl?du na niskie temperatury, bez-posredni kontakt z LNG moze powodowac odmrozenia.

3. Uszkodzenie oczu - kontakt z oczami moze spowodo-wac natychmiastowe powazne obrazenia.

Podczas przeprowadzania rozpoznania zdarzenia z udziatem materiatów niebezpiecznych, w którym uczestniczy pojazd nap?-dzany gazem ziemnym, nalezy wykorzystac informacje: pozy-skane w oparciu o kart? ratowniczq znajdujqcq si? w pojezdzie, zaczerpni?te ze strony https://kartyratownicze.pl, lub zawarte w aplikacjach dost?pnych na smartfony, tablety lub komputery: Crash Recovery System, Euro RESCUE, Rescue Code oraz:

- wytqczyc silnik/zapton (zawór elektromagnetyczny zamyka si?);

- sprawdzic odtqczenie akumulatora (istnieje ryzyko prze-skoczenia iskry);

- zapewnic mozliwosc podania prqdu gasniczego;

- potencjalne zródta zaptonu (radia, telefony komórkowe, itp.) utrzymywac w bezpiecznej odlegtosci od mozliwej chmury wybuchowej;

- w przypadku wycieku gazu i st?zenia w zakresie wybu-chowym mieszaniny gazowo-powietrznej, mieszanin? (np. wewnqtrz pojazdu) mozna rozcienczyc za pomocq wentylatora;

- przewietrzyc wn?trze pojazdu - uwaga: przy otwieraniu drzwi zapala si? swiatto (mozliwe iskry)!

- przeprowadzic pomiar st?zenia gazów palnych (ang. lower explosive limit, LEL), dolny graniczny poziom wybuchowosci) w zagt?bieniach w pojezdzie i wokót niego;

- przewietrzyc nie tylko wn?trze pojazdu, ale równiez

- compressed gas tanks are mounted in the chassis, on the roof (buses) or in the luggage compartment.

zagt?bienia - btotniki, komor? silnika, jak równiez szyby, wpu-sty itp. w miejscu eksploatacji. Gaz moze tworzyc mieszank? wybuchowq, jezeli si? ulatnia (np. w pustych przestrzeniach);

- nie nalezy gasic ptomienia gazu, aby zapobiec pojawieniu / rozprzestrzenianiu si? atmosfery wybuchowej,

a takze uwzgl?dnic, ze:

- metan jest lzejszy od powietrza i spala si? catkowicie;

- zbiorniki na spr?zony gaz sq montowane w podwoziu, na dachu (autobusy) lub w przestrzeni bagazowej.

Liquefied petroleum gas (LPG) propulsion systems

Vehicles powered by liquefied petroleum gas usually have bivalent propulsion. The engine can run on two types of fuel: gasoline on one side and liquefied petroleum gas (mixture of propane-butane) on the other.

Most LPG vehicles are retrofitted with LPG technology - but mass-produced vehicles are also available. Refuelling is done at the gas station using a special connection. Gas stations are supplied with LPG by tanker trucks adapted to carry LPG. In addition, liquefied petroleum gas is also transported by rail or ship.

Nap^dy na gaz skroplony LPG

Pojazdy zasilane gazem ptynnym majq zazwyczaj nap?d biwalentny. Silnik moze byc zasilany dwoma rodzajami paliwa: z jednej strony benzynq, a z drugiej gazem ptynnym (mieszaninq propan-butanu).

Wi?kszosc pojazdów zasilanych LPG jest modernizowana z zastosowaniem technologii LPG - ale dost?pne sq tez pojazdy produkowane seryjnie. Tankowanie odbywa si? na stacji paliw za pomocq specjalnego przytqcza. Stacje paliw sq zaopatrywane w gaz LPG przez samochody-cysterny przystosowane do prze-wozu gazu LPG. Ponadto gaz ptynny jest równiez transportowany kolejq lub statkami.

Identification features

1. Vehicle markings - not required.

2. Additional fuel filler spigot (e.g. on the bumper or in the fuel filler flap).

3. Additional fuel level indicator in the tank.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

4. Control device for switching from LPG to gasoline.

Cechy identyfikacyjne

1. Oznaczenia pojazdów - nie jest wymagane.

2. Dodatkowy króciec wlewu paliwa (np. na zderzaku lub w klapce wlewu paliwa).

3. Dodatkowy wskaznik poziomu paliwa w zbiorniku.

4. Urzqdzenie sterujqce do przetqczania z LPG na benzyn?.

Properties of LPG

LPG is mainly known as autogas or LPG. It is refuelled and stored in liquid form at a pressure of 5-10 bar. LPG is heavier than air (LPG/air density ratio is about 1.55), so it should be expected to accumulate in shafts and pits. The lower explosive limit is 1.4%, the upper limit is 10.9%.

Originally liquefied gas is colourless and odourless, but it is odorized for distribution. The liquefied gas is stored in tanks that can be installed under the vehicle, but also in the spare wheel compartment. Due to the individual retrofitting of the vehicle with such an installation, the exact location of the tanks is not predictable.

LPG retrofitting is possible on vehicles with a variety of gasoline engines, which means that no reliable characteristics or salvage sheets are available.

LPG is a mixture of propane and butane. The mixing ratio is 40:60 in the summer and 60:40 in the winter.

Propane (C3H8) - an organic chemical compound from the alkane group, a colourless and odourless gas. It has a higher density than air. Propane is insoluble in water and is soluble in eth-anol and diethyl ether. It is found in small amounts in natural gas and in larger amounts in crude oil. The boiling point is -43°C.

Butane (C4H10) - an organic chemical compound from the group of saturated hydrocarbons. The boiling point is -1 °C. Evaporation of butane stops at ca. -0,5°C. This gas does not freeze, but simply stops boiling. And when the gas does not evaporate

Wtasciwosci LPG

Gaz ptynny znany jest gtównie jako autogaz lub LPG. Jest tankowany oraz przechowywany w postaci ciektej pod cisnieniem 5-10 barów. LPG jest ci?zszy od powietrza (stosunek g?stosci LPG/powietrze wynosi ok. 1,55), dlatego nalezy spodziewac si? jego nagromadzenia w szybach i wykopach. Dolna granica wybu-chowosci wynosi 1,4%, górna - 10,9%.

Pierwotnie gaz skroplony jest bezbarwny i bezwonny, ale do dystrybucji jest nawaniany. Skroplony gaz jest przechowywany w zbiornikach, które mogq byc zainstalowane pod pojazdem, ale takze w komorze kota zapasowego. Ze wzgl?du na indywidu-alne doposazanie pojazdu w takq instalacje, doktadna lokaliza-cja zbiorników nie jest przewidywalna.

Doposazenie w LPG jest mozliwe w pojazdach z róznymi sil-nikami benzynowymi, co oznacza, ze nie sq dost?pne wiarygodne charakterystyki ani karty ratunkowe.

LPG jest mieszaninq propanu i butanu . Proporcje mieszania wynoszq 40:60 w okresie letnim oraz 60:40 w okresie zimowym.

Propan (C3H8) - organiczny zwiqzek chemiczny z grupy alkanów, bezbarwny i bezwonny gaz. Ma wi?kszq g?stosc od powietrza. Pro-pan jest nierozpuszczalny w wodzie, rozpuszcza si? w etanolu i eterze dietylowym. Wyst?puje w niewielkich ilosciach w gazie ziemnym oraz w wi?kszych - w ropie naftowej. Temperatura wrzenia wynosi -43°C.

Butan (C4H10) - organiczny zwiqzek chemiczny z grupy w?glo-wodorów nasyconych. Temperatura wrzenia to -1°C. Parowanie butanu ustaje w temperaturze ok. -0,5°C. Gaz ten nie zamarza,

- the gas system does not work. If we filled the LPG tank with pure butane, at -5°C, the gas would be liquid. Winter temperatures drop as low as -30°C, so LPG also includes propane, which stops boiling only at -43°C. Therefore, winter gas contains about 60% propane and 40% butane - in this way the vapour pressure (volatility) of the gas is increased. The winter blend is refuelled at gas stations from December 1 to April 1, while the summer blend is refuelled from April 1 to December 1.

lecz po prostu przestaje wrzec. A gdy gaz nie paruje - instala-cja gazowa nie dziata. Gdybysmy zatankowali do zbiornika LPG czysty butan, to przy temperaturze -5°C, gaz bytby ptynny. Tem-peratury w zimie spadajq nawet do -30°C, dlatego w sktad LPG wchodzi tez propan, ktory przestaje wrzec dopiero przy -43°C. Dlatego gaz zimowy zawiera ok. 60% propanu, a butanu 40% -w ten sposöb zostaje zwiçkszona prçznosc (lotnosc) par gazu.

Mieszanka zimowa jest tankowana na stacjach paliw w okre-sie od 1 grudnia do 1 kwietnia, letnia - od 1 kwietnia do 1 grudnia.

Table 1. Properties of LPG Tabela 1. Wtasciwosci LPG

Parameter / Parametr

Gas in liquid state (liquefied) / Gaz w stanie ciektym (skroplony)

Chemical formula / Formuta chemiczna C3H8 + C4H10

Density [kg/m3] / Gestose [kg/m3] 2.0-2.7

Colour / Barwa Colourless / Bezbarwny

Smell / Zapach Odourless /Bez zapachu

State of concentration / Stan skupienia Gas / Gaz

Explosive limits [% vol] / Granice wybuchowosci [% obj.] 1.5-9.5

Temperature class / Klasa temperaturowa T2

Ignition energy [mJ] / Energia zaptonu [mJ] 0.29

Source: Own elaboration. Zrodto: Opracowanie wtasne.

Multivalve / Tank /

Wielozawor Zbiornik Mixture regulators /

Figure 9. Diagram of LPG system in a passenger car

Rycina 9. Schemat instalacji LPG w samochodzie osobowym

Source / Zrodto: https://artgaz.pl/instalacje-gazowe-lpg/ [12].

LPG tank [8]

There are two basic shapes of containers:

- torus - capacity from 60 to 95 litres;

- cylindrical shape - capacity up to 200 litres.

Liquid gas is stored in a tank in liquid form at a pressure of 8-10 bar.

Safety features of the tank according to ECE-R-67 regulation [13]:

- material of the tank: LPG-1 - metal (steel in accordance with EN 10120:2017-10 [14]); LPG-4 - fully composite design (acceptable if the tanks have the same safety features (e.g. fully composite design);

- working pressure: 8-10 bar (permissible working pressure is 30 bar);

- burst pressure: at least 2.25 times the working pressure: 67 bar;

Below is an example of a liquid gas tank structure.

Safety devices

1. Electromagnetic shut-off valve.

When the ignition is turned on, the valve opens and LPG flows into the engine. If the ignition is turned off again or the airbag control computer detects an accident, the valve closes automatically.

2. Adjusting the tank volume.

LPG tank valves have a "float" that only allows 80% refuelling. This allows the gas to expand when exposed to heat.

3. Protection against wire breakage.

The overflow protection valve closes in case of leaks or accidents.

4. Protection against overpressure in the tank. Prevents the LPG tank from bursting due to a high increase in pressure, For example, as a result of a fire. The overpressure protection is installed in such a way that it is possible to blow LPG outside the passenger compartment. This protection opens at > 27 bar and closes at < 27 bar.

If the vehicle is lying on its side or roof, the resulting flames may affect rescuers when the pressure relief valve is activated, as it is normally drained under the tank. Overpressure protection, i.e. as soon as the pressure inside the LPG tank rises to the permissible value, the valve opens. When the pressure is then reduced, the valve closes again. This does not mean that the tank is completely emptied, as with CNG - some residual amount always remains in the tank.

Zbiornik LPG [8]

Istniejq dwa podstawowe ksztatty pojemnikow:

- torus - pojemnosc od 60 do 95 litrow;

- ksztatt cylindryczny - pojemnosc do 200 litrow.

Gaz ptynny jest przechowywany w zbiorniku w postaci ciektej pod cisnieniem 8-10 barow.

Cechy bezpieczenstwa zbiornika zgodnie z regulacjq ECE-R-67 [13]:

- materiat zbiornika: LPG-1 - metal (stal zgodnie z normq PN-EN 10120:2017-10 [14]); LPG-4 - konstrukcja catko-wicie zespolona (dopuszczalne, jesli zbiorniki majq takie same cechy bezpieczenstwa (np. konstrukcja catkowicie zespolona);

- cisnienie robocze: 8-10 barow (dopuszczalne cisnienie robocze wynosi 30 barow);

- cisnienie rozrywajqce: co najmniej 2,25-krotnosc cisnie-nia roboczego: 67 barow;

Ponizej przedstawiono przyktadowq struktur? zbiornika na gaz ptynny.

Urz^dzenia zabezpieczajqce

1. Elektromagnetyczny zawor odcinajqcy.

Po wtqczeniu zaptonu zawor otwiera si? i LPG ptynie do silnika. Jezeli zapton zostanie ponownie wytqczony lub komputer kontrolujqcy poduszki powietrzne wykryje wypadek, zawor zamyka si? automatycznie.

2. Regulacja obj?tosci zbiornika.

Zawory zbiornikow LPG majq „ptywak", ktory pozwala na tankowanie tylko w 80%. Dzi?ki temu gaz moze si? roz-szerzac pod wptywem ciepta.

3. Ochrona przed p?kni?ciem przewodu.

Zawor zabezpieczajqcy nadmierny wyptyw zamyka si? w przypadku wyciekow lub wypadkow.

4. Ochrona przed nadcisnieniem w zbiorniku. Zapobiega rozerwaniu zbiornika LPG na skutek wyso-kiego wzrostu cisnienia, np. w wyniku pozaru. Zabezpie-czenie przed nadcisnieniem jest zainstalowane w taki sposob, ze mozliwe jest wydmuchiwanie LPG poza prze-dziat pasazerski. Zabezpieczenie to otwiera si? przy > 27 barach a zamyka si? przy < 27 barach.

Jezeli pojazd lezy na boku lub na dachu, powstajqce ptomie-nie mogq przy uruchomieniu zaworu nadcisnieniowego oddzia-tywac na ratownikow, poniewaz w normalnych warunkach jest on odprowadzany pod zbiornik. Zabezpieczenie przed nadci-snieniem, tzn. gdy tylko cisnienie wewnqtrz zbiornika LPG wzro-snie do wartosci dopuszczalnej, zawor otwiera si?. Gdy cisnienie zostanie nast?pnie zredukowane, zawor ponownie si? zamyka. Nie oznacza to, ze zbiornik jest catkowicie oprozniany, jak w przypadku CNG - pewna ilosc resztkowa zawsze pozostaje w zbiorniku.

8-10 bar

Figure 10. Operation of the pressure relief valve Rycina 10. Dziatanie zaworu nadcisnieniowego

Source / Zrodto: Volkswagen AG.

Conducting firefighting and rescue operations

In the event of a leak, LPG will collect in depressions in the area because the mixture is nearly twice as heavy as air. In flat terrain, the gas will trickle down, creating an explosion hazard zone. The size of this zone may depend on the weather conditions. Strong winds reduce the risk of explosion. Propane-butane is colourless. To measure concentrations, use explosimeters or multi-gas meters that are equipment for firefighting units.

Moreover

1. During the reconnaissance, it is important to remember to visually inspect the exterior of the car; visually inspect underneath the car - whether there is gas coming out.

2. When conducting reconnaissance of an incident involving dangerous goods, involving an LPG vehicle, the information obtained from the driver or the use of transport documents should be applied.

3. For vehicle design information, rescue cards and QR code systems and the Crash Recovery System - if we have access (the system is licensed) should be used.

4. Close valves and shut-off devices, if possible.

5. Turn off the engine/ignition (solenoid valve closes).

6. Disconnect the battery, as there is a risk of sparking.

7. Ensure that firefighting current can be administered.

8. Beware of the smell of gas and the concentration of gas, LPG is heavier than air, so measurements should be taken in cavities (ditches, sewers, basements, etc.).

9. Keep potential sources of ignition (radios, cell phones) away.

10. In the event of a gas leak and a concentration in the explosive range of the gas-air mixture, the mixture (e.g. inside the vehicle) can be removed with a fan.

11. Note: when opening the door, the light comes on (possible sparking!).

12. Do not extinguish a burning gas flame to prevent the spread/appearance of an explosive atmosphere.

>27 bar

Postçpowanie podczas dziatan gasniczych i ratowniczych

W przypadku wycieku, LPG bçdzie zbierat siç w zagtçbie-niach terenu, poniewaz mieszanina jest blisko dwukrotnie ciçzsza od powietrza. W ptaskim terenie gaz bçdzie scielit siç, tworzqc strefç zagrozenia wybuchem. Wielkosc tej strefy moze zalezec od warunkow atmosferycznych. Silny wiatr powoduje zmniejsze-nie ryzyka wybuchu. Propan-butan jest bezbarwny. Do pomiaru stçzenia nalezy uzywac eksplozymetrow lub miernikow wieloga-zowych stanowiqcych wyposazenie jednostek strazy pozarnej.

Ponadto:

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

1. Podczas rozpoznania nalezy pamiçtac o oglçdzinach zewnçtrznych samochodu; oglçdzinach pod samocho-dem - czy nie wyptywa gaz.

2. Przy przeprowadzaniu rozpoznania zdarzenia z udziatem towarow niebezpiecznych, w ktorym uczestniczy pojazd napçdzany gazem LPG, nalezy wykorzystac informacje uzyskane od kierowcy lub skorzystac z dokumentow przewozowych.

3. W celu uzyskania informacji dotyczqcych konstrukcji pojazdow nalezy korzystac z kart ratowniczych i syste-mow kodow QR oraz systemu Crash Recovery System -jesli mamy dostçp (system jest licencjonowany).

4. Zamknqc zawory i urzqdzenia odcinajqce, jesli to mozliwe.

5. Wytqczyc silnik/zapton (zawor elektromagnetyczny zamyka siç).

6. Odtqczyc akumulator, poniewaz istnieje ryzyko iskrzenia.

7. Zapewnic mozliwosc podania prqdu gasniczego.

8. Uwazac na zapach gazu i stçzenie gazu, LPG jest ciçz-szy od powietrza, dlatego pomiary nalezy wykonywac w zagtçbieniach (rowach, kanatach, piwnicach itp.).

9. Trzymac z dala potencjalne zrodta zaptonu (radia, tele-fony komorkowe).

10. W przypadku wycieku gazu i stçzenia w zakresie wybu-chowym mieszaniny gazowo-powietrznej, mieszaninç (np. wewnqtrz pojazdu) mozna usunqc za pomocq wentylatora.

11. Uwaga: przy otwieraniu drzwi zapala siç swiatto (mozliwosc iskrzenia!).

12. Nie nalezy gasic palqcego siç ptomienia gazu, aby zapo-biec rozprzestrzenianiu siç/pojawieniu siç atmosfery wybuchowej.

Proceedings during firefighting of gas-powered alternative vehicles

The technical solutions and safeguards used in the vehicles are taken into account when developing procedures and instructions for conducting rescue and firefighting operations. Such solutions include, for example, triggering the airbags and shutting down the vehicle's engine by the control unit of the vehicle' s active safety systems. In a conventionally driven vehicle, this usually happens by turning off the fuel pump and shutting off the fuel supply from the fuel tank through an automatically controlled shut-off valve. This prevents further leakage of flammable liquid - of course, only if the tank itself is not damaged. In addition, there is also often a so-called safe battery terminal, where the positive terminal to the starter is automatically disconnected by a pyrotechnic device. Disconnection prevents the starter wire from becoming trapped in electrically conductive parts of the body and causing a short circuit. All other receivers, as well as the airbags, are still supplied with voltage, so the presence of the safety battery terminal does not exempt the emergency services from disconnecting the 12-volt battery.

Disconnection should always take place before the vehicle is handed over to a towing service. It is important to remember to first disconnect the earthing, which in modern vehicles is usually the negative terminal, and then the second terminal, usually the positive one. Note: in older vehicles, such as old English or American vintage cars, the reverse may also be true.

Use personal protective equipment when disconnecting the positive terminal. The positive terminal also needs to be disconnected, as there is a possibility of a short circuit after a traffic accident if a metal object penetrates the battery.

In gas-powered vehicles, the tripping of the airbag results in the supply valves being closed and gas no longer flowing out. However, in electric, hybrid and fuel cell vehicles, the protective relays in the high-voltage battery open in such a situation. Therefore, the first important clue to the rescuer about the automatic shutdown of the vehicle's propulsion system may be the fact that the vehicle's safety cushion is deployed. During reconnaissance, those in charge of operations should look at the airbags as early as possible to ensure that the automatic safety measures indicated above have been initiated. If the air-bags have not deployed, consider that the vehicle may not have them, or that it has not registered an accident, thus no automatic shutdown of the drive.

If the airbags have not deployed, approach the vehicle involved in the accident with extreme caution and turn off the ignition as soon as possible.

Hazards when the ignition is turned on:

- the vehicle may unintentionally start driving;

- airbags are still active, it is possible to deploy them later;

- fuel leakage (increased fire hazard).

Turning off the ignition causes the following:

- deactivation of the drive;

Postçpowanie podczas gaszenia pozaru pojazdów o gazowym napçdzie alternatywnym

Stosowane w pojazdach rozwiqzania i zabezpieczenia tech-niczne sq uwzgl?dniane podczas tworzenia procedur i instrukcji prowadzenia dziatan ratowniczo-gasniczych. Do takich rozwiq-zan nalezy np. zadziatanie poduszek powietrznych i wytqczenie silnika pojazdu przez zespót sterujqcy aktywnymi systemami bezpieczenstwa w pojezdzie. W konwencjonalnie nap?dzanym pojezdzie dzieje si? to najcz?sciej poprzez wytqczenie pompy paliwowej i zamkni?cie doptywu paliwa ze zbiornika paliwa przez automatycznie sterowany zawór odcinajqcy. Zapobiega to dal-szemu wydostawaniu si? tatwopalnej cieczy - oczywiscie tylko wtedy, gdy sam zbiornik nie jest uszkodzony. Dodatkowo cz?sto wyst?puje równiez tzw. bezpieczny zacisk akumulatora, gdzie dodatni zacisk do rozrusznika jest automatycznie odtqczany przez urzqdzenie pirotechniczne. Roztqczenie zapobiega uwi?zie-niu przewodu rozrusznika w cz?sciach nadwozia przewodzqcych prqd elektryczny i spowodowaniu zwarcia. Wszystkie pozostate odbiorniki, a takze poduszki powietrzne sq nadal zasilane napi?-ciem, dlatego obecnosc zacisku akumulatora bezpieczenstwa nie zwalnia stuzb ratowniczych z odtqczenia akumulatora 12 V.

Odtqczenie powinno nastqpic zawsze przed przekazaniem pojazdu do serwisu holowniczego. Nalezy pami?tac, aby najpierw odtqczyc uziemienie, które w nowoczesnych pojazdach jest zwy-kle zaciskiem ujemnym, a nast?pnie drugi zacisk, zwykle dodatni. Uwaga: w starszych pojazdach, np. w starych angielskich lub amerykanskich samochodach zabytkowych, moze byc równiez odwrotnie.

Podczas odtqczania zacisku dodatniego nalezy stosowac srodki ochrony osobistej. Odtqczenia wymaga takze zacisk dodatni, poniewaz po wypadku drogowym istnieje mozli-wosc wystqpienia zwarcia, jesli metalowy przedmiot wbije si? w akumulator.

W pojazdach zasilanych gazem zadziatanie poduszki powietrz-nej skutkuje tym, ze zawory zasilajqce sq zamkni?te i gaz juz nie wyptywa. Natomiast w pojazdach elektrycznych, hybrydowych i z ogniwami paliwowymi w takiej sytuacji otwierajq si? przekazniki ochronne w akumulatorze wysokiego napi?cia. Dlatego pierwszq waznq wskazówkq dla ratownika o automatycznym wytqczeniu nap?du pojazdu moze byc fakt uruchomienia poduszki bezpieczenstwa w pojezdzie. Podczas rozpoznania kierujqcy dziataniami powinni jak najwczesniej przyjrzec si? poduszkom powietrznym, aby upewnic si? ze zostaty zainicjowane wskazane powyzej auto-matyczne srodki bezpieczenstwa. Jesli nie doszto do rozwini?cia poduszek powietrznych, nalezy wziqc pod uwag?, ze pojazd moze ich nie miec lub ze nie zarejestrowat on wypadku, tym samym nie nastqpito automatyczne wytqczenia nap?du.

Jesli nie doszto do rozwini?cia poduszek powietrznych, nalezy ze szczególnq ostroznosciq podejsc do pojazdu uczest-niczqcego w wypadku i jak najszybciej wytqczyc zapton.

Zagrozenia przy wtqczonym zaptonie:

- pojazd moze w sposób niezamierzony rozpoczqc jazd?;

- poduszki powietrzne sq nadal aktywne, mozliwe jest ich pózniejsze rozwini?cie;

- interruption of voltage supply to the airbag control unit2;

- disconnection of energy storage (batteries) e.g., by solenoid shut-off valves3;

- opening of protective relays of high-voltage batteries.

These automatic shutdown processes after an accident do

not relieve the emergency services from checking that the vehicle's ignition is still on!

First of all, always turn off the vehicle's ignition, even if the automatic shutdown process was initiated due to an airbag deployment. Emergency services should pay attention to this element when conducting rescue operations. However, it is important to remember that before turning off the ignition, the possibility of using all electrical receivers helpful in freeing the victims, such as seats, steering wheel or power windows, should be taken advantage of, and only then turn off the ignition. If your vehicle has a so-called memory function for seat and steering wheel adjustment, you should also remove the ignition key from the ignition to prevent the seats from unintentionally returning to a previously programmed position. Turning off the ignition usually also prevents the vehicle from unintentionally starting and moving, such as a fire, but does not completely rule it out! Therefore, vehicles must always be secured against rolling or driving away.

Energy storage batteries are mounted in the vehicle with as much protection as possible from the effects of a crash, usually in the rear axle region or in the chassis. These are the areas that are usually damaged allowing safety systems to act with a delay and are best protected in the event of a very severe frontal impact.

Furthermore, appropriate safety devices for alternative fuel storage systems are used to prevent the tank from bursting (e.g. due to excessive pressure).

Proper identification of the vehicle's propulsion by the emergency manager is crucial to the effectiveness of the operations, the safety of the injured and the rescuers. Therefore, an important duty of the commander is to determine the type of vehicle propulsion system and communicate this information to all the participants.

- wyciek paliw (zwiçkszone zagrozenie pozarowe).

Wytqczenie zaptonu powoduje:

- wytqczenie napçdu;

- przerwanie doptywu napiçcia do zespotu sterujqcego poduszek powietrznych2;

- odtqczenie magazynu energii (baterii) np. przez elektro-magnetyczne zawory odcinajqce3;

- otwarcie przekaznikow ochronnych baterii wysokiego napiçcia.

Te automatyczne procesy wytqczania po wypadku nie zwal-niajq stuzb ratowniczych od sprawdzenia, czy stacyjka pojazdu jest jeszcze wtqczona!

Przede wszystkim nalezy zawsze wytqczyc zapton pojazdu, nawet jesli proces automatycznego wytqczania zostat zainicjo-wany w zwiqzku z zadziataniem poduszki powietrznej. Stuzby ratownicze powinny zwrocic uwagç na ten element podczas prowadzenia czynnosci ratowniczych. Trzeba jednak pamiçtac, ze przed wytqczeniem zaptonu nalezy wykorzystac mozliwosc uzycia wszystkich odbiornikow elektrycznych pomocnych przy uwalnianiu poszkodowanych, takich jak fotele, kierownica czy elektryczne szyby, a dopiero wowczas wytqczyc zapton. Jesli pojazd posiada tzw. funkcjç pamiçci regulacji foteli i kierownicy, nalezy rowniez wyjqc kluczyk ze stacyjki, aby zapobiec nieza-mierzonemu powrotowi foteli do wczesniej zaprogramowanej pozycji. Wytqczenie zaptonu zazwyczaj zapobiega rowniez nie-zamierzonemu uruchomieniu i przemieszczeniu siç pojazdu, np. w wyniku pozaru, jednak nie wyklucza tego catkowicie! Dlatego tez pojazdy muszq byc zawsze zabezpieczone przed stoczeniem siç lub odjechaniem.

Baterie magazynujqce energiç sq montowane w pojezdzie z zapewnieniem jak najwiçkszej ochrony przed skutkami zderze-nia, zwykle w rejonie tylnej osi lub w podwoziu. Sq to obszary, ktore zazwyczaj ulegajq uszkodzeniu z opoznieniem pozwalajq-cym zadziatac systemom bezpieczenstwa i w przypadku bardzo silnego uderzenia czotowego sq najlepiej chronione.

Ponadto stosuje siç odpowiednie urzqdzenia zabezpiecza-jqce dla uktadow magazynowania paliwa alternatywnego, ktore majq za zadanie zapobiegac rozerwaniu zbiornika (np. z powodu nadmiernie wysokiego cisnienia).

Prawidtowa identyfikacja napçdu pojazdu przez kierujqcego dziataniami ratowniczymi ma kluczowe znaczenie dla skutecz-nosci prowadzonych dziatan, bezpieczenstwa poszkodowanych i ratownikow. Dlatego waznym obowiqzkiem dowodcy jest usta-lenie rodzaju uktadu napçdowego pojazdu i przekazanie tej infor-macji wszystkim uczestnikom.

Safe distance

Proper distances should be maintained:

- 350 meters in the event of a BLEVE threat;

- in case of visible gas/fog cloud at least 25 meters from the cloud.

Bezpieczna odlegtosc

Nalezy zachowac wtasciwe odlegtosci:

- 350 metrow w przypadku zagrozenia wystqpieniem BLEVE;

- w przypadku widocznej chmury gazu/mgty co najmniej 25 metrow od chmury.

2 Preventing further airbag triggers. Note: Do not damage the airbag modules / components!

3 Not for all vehicles (e.g. older models).

Zapobieganie kolejnym wyzwoleniom poduszek powietrznych. Uwaga: Nie wolno uszkodzic modutow / komponentow poduszek powietrznych! Nie dla wszystkich pojazdow (np. starszych modeli).

Direction of impact / Kierunek natarcia

Danger zone / Strefa zagrozenia

Figure 11. Danger zones and impact paths during an alternative-powered car fire

Rycina 11. Strefy zagrozenia i drogi natarcia podczas pozaru samochodu z napçdem alternatywnym

Source / Zrodto: Österreichischer Bundesfeuerwehrverband, Informationsblatt E 20 Einsatz mit alternativ angetriebenen Fahrzeugen und deren Peripherie [15].

Markings for alternative propulsion vehicles and their accessories introduced by ISO 17840-4

Detailed information in accordance with ISO 17840 should be developed and made available to emergency services on the vehicle brand's website:

- Rescue Card (Part 2);

- Emergency Response Guide: ERG (Part 3).

Always use the following 10 sections and symbols according to ISO 17840 Road vehicles - Information for first and second responders - Part 4: Propulsion energy identification [16]. Cards and guidelines should always be available in all necessary language versions.

Oznakowania dotyczgce pojazdów z napçdami alternatywnymi i ich osprzçtu wprowadzone normg ISO 17840-4

Szczegótowe informacje zgodne z ISO 17840 powinny byc opracowane i udostçpnione stuzbom ratowniczym na stronie internetowej marki pojazdu:

- Karta Ratownicza (czçsc 2);

- Przewodnik Dziatan Ratowniczych: ERG (czçsc 3).

Zawsze nalezy stosowac 10 ponizszych rozdziatów oraz

symbole zgodne z ISO 17840 Road vehicles - Information for first and second responders - Part 4: Propulsion energy identification [16]. Karty i przewodniki powinny byc zawsze dostçpne we wszystkich niezbçdnych wersjach jçzykowych.

1. Identification/reconnaissance / Identyfikacja/rozpoznanie

2. Immobilization/stabilization/lifting / Unieruchomienie/stabilizacja/podnoszenie

3. Elimination of immediate danger/security requirements / Likwidacja bezposredniego zagrozenia/wymogi bezpieczenstwa

4. Access to passengers / Dost^p do pasazerow

5. Energy sources/liquids/gases/solids / Zrodla energii/ciecze/gazy/ciata state

б. Handling of a fire / Postçpowanie w przypadku pozaru

7. Handling of immersion / Postçpowanie w przypadku zanurzenia

8. Towing/transport/storage / Holowanie/transport/przechowywanie

9. Additional relevant information / Dodatkowe istotne informacje

10. Explanations of the used pictograms / Objasnienia uzytych piktogramów

Figure 12. Elements of the Rescue Card Rycina 12. Elementy Karty Ratowniczej

Source / Zródto: RETEX - Wymiana doswiadczen CTIF, Wypadek z udzialem samochodu ciçzarowego napçdzanego LNG [10, p. 45].

In the event of an emergency, quick and correct identification of how the rescue team will power the vehicle's propulsion system is crucial to making correct decisions on rescue operations for the vehicle model. Information about the type of propulsion system and its risks should be up-to-date to the extent necessary and understandable. The following is an example scheme for identifying the power (energy) source of a vehicle's propulsion system.

W przypadku zagrozenia szybka i prawidtowa identyfikacja sposobu zasilania napçdu pojazdu przez zespot ratowniczy jest kluczowa dla podjçcia prawidtowych decyzji dotyczqcych dzia-tan ratowniczych w odniesieniu do modelu pojazdu. Informacje o rodzaju napçdu i zwiqzanych z niq zagrozeniach powinny byc aktualne w niezbçdnym zakresie i zrozumiate. Ponizej przedsta-wiony zostat przyktadowy schemat identyfikacji zrodta zasilania (energii) napçdu pojazdu.

Layout and content of the identification label of type of drive energy

The label is in the shape of a rhombus with specific zones as shown in the figure below. All information on the label is presented in the form of a pictogram. The appearance of the label is identical throughout the world.

Uktad i tresc etykiety identyfikacyjnej rodzaju energii napçdowej

Etykieta ma ksztatt rombu z okreslonymi strefami zgodnie z ponizszym rysunkiem. Wszystkie informacje na etykiecie sq przedstawione w formie piktogramu. Wyglqd etykiety jest iden-tyczny na catym swiecie.

Figure 13. Label appearance and zones (1 - centre zone, 2 - upper zone, 3 - left zone, 4 - right zone, 5 - lower zone)

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Rycina 13. Wyglqd etykiety i podziat na strefy (1 - strefa srodkowa, 2 - strefa görna, 3 - strefa lewa, 4 - strefa prawa, 5 - strefa dolna)

Source / Zrodto: ISO 17840-4:2018 Road vehicles - Information for first and second responders - Part 4: Propulsion energy identification [16].

The different zones on the label are reserved for the catego- Poszczegolne strefy na etykiecie sq zarezerwowane dla kate-

ries of information shown in Table 2. gorii informacji przedstawionych w tabeli 2.

Table 2. Zones on the identification label

Tabela 2. Podziat stref na etykiecie identyfikacyjnej

Zone / Strefa Information category / Kategoria informacji

Centre / Srodkowa First energy source / Pierwsze zrodto energii

Upper / Gorna Second energy source / Drugie zrodto energii

Left / Lewa Gas behaviour due to density / Zachowanie siç gazu w zaleznosci od gçstosci

Right / Prawa State of aggregation of stored gaseous fuel / Stan skupienia sktadowanego paliwa gazowego

Lower / Dolna Reserved for future use / Zarezerwowane do przysztego uzytku

Source: Own elaboration based on [16]. Zrodto: Opracowanie wtasne na podstawie [16].

Depending on the used drive, use the colour according to Table 3.

W zaleznosci od zastosowanego napçdu nalezy stosowac kolor wedtug tabeli 3.

Table 3. Use of colours for the identification label depending on the type of drive used

Tabela 3. Zastosowanie kolorow do oznaczenia etykiety identyfikacyjnej w zaleznosci od zastosowanego rodzaju nap^du

Colour / Kolor Propulsion energy / Energia napçdu

Grey / Szary Liquid group 1 (diesel, bio diesel, ...) / Grupa ptynow 1 (diesel, biodiesel, ...)

Dark red / Ciemnoczerwony Liquid group 2 (petrol/gasoline, ethanol, ...) / Grupa ptynow 2 (benzyna, etanol, ...)

Light blue / Jasnoniebieski Hydrogen group (including fuel cell propulsion) / Wodor (w tym napçd na ogniwa paliwowe)

Green / Zielony Compressed, Liquid Gas group (CNG, LPG, DME, ...) / Sprçzony gaz ziemny (CNG, LPG, DME, ...)

White Cryogen Gas Group (LNG, ...) / Skroplony gaz ziemny (LNG, ...)

Orange / Pomaranczowy High voltage (class B voltage) / Wysokie napiçcie (napiçcie klasy B)

Source: Own elaboration based on [16]. Zrodto: Opracowanie wtasne na podstawie [16].

The background of the label is the colour of the first energy source. In case of hybrid or alternative fuel vehicles, the following order of occurrence applies to the first energy source shown in the middle zone:

- gaseous fuel;

- electric energy;

- liquid fuel.

With reference to the above, the label uses pictograms and zone descriptions as below.

Tto etykiety jest w kolorze gtownego zrödta energii. W przy-padku pojazdow z napçdem hybrydowym lub na paliwo alter-natywne, w odniesieniu do pierwszego zrödta energii pokaza-nego w strefie srodkowej stosuje siç nastçpujqcq kolejnosc wystçpowania:

- paliwo gazowe;

- energia elektryczna;

- paliwo ptynne.

W nawigzaniu do powyzszego na etykiecie stosuje siç pikto-gramy i opisy stref jak ponizej.

Table 4. Pictograms placed in the centre zone of the label Tabela 4. Piktogramy umieszczane w strefie srodkowej etykiety

First energy source / Pierwsze zrodto energii

Pictogram (middle zone) / Piktogram (strefa srodkowa)

Order of appearance / Kolejnosc wystçpowania

Liquefied Petroleum Gas / Skroplony gaz ptynny L .PG i

Compressed Natural Gas / Spr^zony gaz ziemny CNG i

Liquefied Natural Gas / Skroplony gaz ziemny LNG i

Di-Methyl Ether (gas) / Eter dimetylowy DME i

Hydrogen / Wodor H; 2 i

Cigg dalszy tabeli na nastçpnej stronie

Electric High Voltage (class B) / Wysokie napiçcie (napiçcie klasy B) h 2

Fuel of liquid group 1 (diesel, biodiesel, ...) / Grupa ptynow 1 (diesel, biodiesel, ...) m 3

Fuel of liquid group 2 (petrol/gasoline, ethanol, ...) / Grupa ptynow 2 (benzyna, etanol, ...) B 3

Source: Own elaboration based on [16]. Zrodto: Opracowanie wtasne na podstawie [16].

Table 5.Pictograms placed in the upper zone of the label Tabela 5. Piktogramy umieszczane w strefie gornej etykiety

Second energy source / Drugie zrodto energii Pictogram (upper zone) / Piktogram (strefa gorna)

Electric High Voltage (class B) / Wysokie napiçcie (napiçcie klasy B) h

Fuel of liquid group 1 (diesel, biodiesel, ...) / Grupa ptynow 1 (diesel, biodiesel, ...) n

Fuel of liquid group 2 (petrol/gasoline, ethanol, ...) / Grupa ptynow 2 (benzyna, etanol, ...) B

High pressure hydraulic oil accumulator (powered by compressed gas) / Wysokocisnieniowy akumulator oleju hydraulicznego (zasilany sprçzonym gazem)

Source: Own elaboration based on [16]. Zrodto: Opracowanie wtasne na podstawie [16].

Table 6.Pictograms placed in the lower zone of the label Tabela 6. Piktogramy umieszczane w strefie lewej etykiety

Gas behaviour due to density / Zachowanie si; gazu w zaleznosci od g;stosci Pictogram (left zone) / Piktogram (strefa lewa)

Gas, lighter than air / Gaz lzejszy od powietrza

Gas, heavier than air / Gaz ci^zszy od powietrza di

Gas, heavier or lighter than air e.g. LNG / Gaz ci^zszy lub Izejszy od powietrza np. LNG d>>

Source: Own elaboration based on [16]. Zrodto: Opracowanie wtasne na podstawie [16].

Table 7. Pictograms placed in the right zone of the label Tabela 7. Piktogramy umieszczane w strefie prawej etykiety

State of aggregation of stored gaseous fuel / Stan skupienia magazynowanego paliwa gazowego Pictogram (right zone) / Piktogram (strefa prawa)

Liquid / Ciecz Ô

Compressed / Spr^zony

Cryogenic / Kriogeniczny

Source: Own elaboration based on [16]. Zrodto: Opracowanie wtasne na podstawie [16].

In accordance with the principles outlined above, Table 8 shows examples of the label designs that vehicles with a given propulsion system should have.

Zgodnie z zasadami przedstawionymi powyzej, w tabeli 8 przedstawione zostaty przyktadowe wzory etykiet, ktore powinny posiadac pojazdy z danym napçdem.

Table 8. Example of sample labelling

Tabela 8. Przyktadowe oznakowanie etykiet identyfikacyjnych

Description / Opis

Vehicle on CNG / Pojazd na CNG

Vehicle on LPG / Pojazd na LPG

Vehicle on LNG / Pojazd na LNG

Vehicle on DME / Pojazd na DME

Dual fuel - CNG and diesel / Podwojne paliwo - CNG i diesel

Label / Etykieta

Electric vehicle / Pojazd elektryczny

Description / Opis

Label / Etykieta

Hybrid electric vehicle on fuel of liquid group 2 / Pojazd elektryczny hybrydowy na paliwo z grupy ptynow 2

Vehicle on hydrogen fuel cell electric vehicle / Pojazd na wodor Pojazd elektryczny na napçd na ogniwa paliwowe

Vehicle on fuel of liquid group 1/ Pojazd na paliwo z grupy ptynow 1

Vehicle on fuel of liquid group 2 / Pojazd na paliwo z grupy ptynow 2

Hybrid hydraulic oil vehicle on fuel of liquid group 1 / Hybrydowy pojazd z wysokocisnie-niowym akumulatorem oleju hydraulicznego (zasilany spr^zonym gazem) na paliwo z grupy ptynow 1

Source: Own elaboration based on [16]. Zrodto: Opracowanie wtasne na podstawie [16].

Conclusion

Gas propulsion systems - alternatives to the combustion ones (gasoline and diesel) - have been in use for more than a dozen years, to varying extents and scales. New technologies and fuels are being systematically implemented. The applied systems are being improved, including additional technical solutions and safeguards. This reality poses challenges that need to be adequately and systematically prepared for - through training, professional development, as well as the adaptation and implementation of new technologies, equipment and rescue facilities.

The authors also recognize the need to keep records of fires and local emergencies involving vehicles with different propulsion systems, as well as to collect data to develop accurate analyses and formulate conclusions about the hazards that occurred and the rescue and firefighting operations carried out, including their effectiveness. Further needs can be identified in the area of in-service training and education, including the development and updating of educational materials for training and improvement of rescuers and commanders of KSRG units. Such training should be conducted systematically using available effective methods in blended learning mode, for example, according to dedicated, customized and updated programs. It is also reasonable to urgently prepare and make available to the rescuers of fire protection units that are part of the KSRG a rescue database containing the information found in the rescue cards. Such a database should be created immediately and made available for ongoing in-service training, but especially for those directing rescue operations. Other needs that can be identified relate to general knowledge of today's alternative-propulsion vehicles. This is the information needed to conduct rescue operations and make the right decisions. The scope of this knowledge ranges from design, technical solutions and safety features to experience or tactics for conducting operations, as well as handling specific situations, with specific drives currently used in vehicles.

Podsumowanie

Nap?dy gazowe - alternatywne dla tych spalinowych (ben-zynowych i na olej nap?dowy)- sq stosowane od kilkunastu lat w roznym zakresie i skali. Systematycznie wdrazane sq nowe technologie i paliwa. Doskonalone sq stosowane instalacje, m.in. w zakresie dodatkowych rozwiqzan i zabezpieczen technicznych. Rzeczywistosc ta stawia wyzwania, do ktorych nalezy si? odpo-wiednio i systematycznie przygotowywac - poprzez szkolenia, doskonalenie zawodowe, a takze dostosowywanie i wdrazanie nowych technologii, sprz?tu oraz wyposazenia ratowniczego.

Autorzy dostrzegajq rowniez potrzeb? prowadzenia ewi-dencji pozarow i miejscowych zagrozen, w ktorych uczestniczq pojazdy o roznych nap?dach oraz gromadzenia danych pozwa-lajqcych na opracowywanie doktadnych analiz i formutowania wnioskow dotyczqcych zaistniatych zagrozen i prowadzonych dziatan ratowniczo-gasniczych, w tym ich skutecznosci. Kolejne potrzeby mozna wskazac w zakresie doskonalenia zawodowego i edukacji, w tym opracowywania i aktualizacji materiatow edu-kacyjnych na potrzeby szkolenia i doskonalenia ratownikow oraz dowodcow jednostek KSRG. Takie szkolenia powinny byc systematycznie prowadzone z wykorzystaniem dost?pnych efek-tywnych metod na przyktad w trybie nauczania hybrydowego (ang. blended learning), wedtug dedykowanych, dostosowywa-nych i aktualizowanych programow. Zasadne jest takze pilne przygotowanie i udost?pnienie ratownikom jednostek ochrony przeciwpozarowej wchodzqcych w sktad KSRG bazy danych ratowniczych zawierajqcych informacje znajdujqce si? w kartach ratowniczych. Baza taka powinna niezwtocznie powstac i byc udost?pniona na potrzeby biezqcych szkolen doskonalq-cych, ale przede wszystkim kierujqcym dziataniami ratowniczymi. Inne potrzeby, jakie mozna wskazac, dotyczq wiedzy ogolnej na temat wspotczesnych pojazdow z nap?dami alternatywnymi. To informacje niezb?dne do prowadzenia dziatan ratowniczych i podejmowania wtasciwych decyzji. Zakres tej wiedzy dotyczy zarowno konstrukcji, rozwiqzan technicznych i zabezpieczen, jak i doswiadczen czy taktyki prowadzenia dziatan, a takze post?po-wania w okreslonych sytuacjach, z konkretnymi nap?dami stoso-wanymi aktualnie w pojazdach.

List of abbreviations and definitions

BLEVE (ang. boiling liquid xxpanding vapour explosion)

- an explosion caused by the release of energy associated with the rapid vaporization of a liquid, flammable or not, upon its sudden release from a container in which the liquid was at a pressure higher than atmospheric pressure and at a temperature exceeding its boiling point at atmospheric pressure. BLEVE is a phenomenon most often associated with the failure of pressure vent valves, tanks containing LNG with temperatures above its boiling point. The result can be an increase in the pressure and temperature of the gas cushion in the tank, followed by damage to the tank and a rapid discharge of gas. If a vessel containing superheated boiling pressurized liquid is suddenly damaged, the

Wykaz skrotow i definicje

BLEVE (ang. boiling liquid expanding vapour explosion)

- wybuch spowodowany wyzwoleniem energii zwiqzanym z gwattownym odparowaniem cieczy, palnej lub nie, w momen-cie jej nagtego uwolnienia ze zbiornika, w ktorym ciecz ta znajdo-wata si? pod cisnieniem wyzszym od atmosferycznego i w tem-peraturze przekraczajqcej jej temperatur? wrzenia pod cisnieniem atmosferycznym. BLEVE jest zjawiskiem zwiqzanym najcz?-sciej z niewydolnosciq cisnieniowych zaworow odpowietrzajq-cych, zbiornikow zawierajqcych LNG o temperaturze przekraczajqcej jego temperatur? wrzenia. W wyniku tego moze nastqpic wzrost cisnienia i temperatury poduszki gazowej w zbiorniku, a nast?pnie uszkodzenie zbiornika i gwattowny wyptyw gazu.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

vaporized gas has several times the volume of the liquid. The resulting pressure increase leads to the generation of an explosive pressure wave (physical explosion) and comes solely from the adiabatic expansion of steam (gas). Thus, the main cause of a BLEVE is the rapid adiabatic evaporation of a liquid (in this case LNG).

A sample video illustration for this definition is available on YouTube [17].

Lost energy (orphaned) - any situation in which electricity remains in the battery without an effective way to remove it. If the battery is damaged and the circuit is broken, the stored energy cannot be removed, creating a hazard. Other than recycling, there is no approved way to remove lost energy [18].

Secondary ignition - secondary ignition is a new cell failure in a defective battery, resulting from the first failure. The term reig-nition is not an appropriate term for what happened, as it implies that the initial incident was not completed [18].

Extreme behaviour of fire - highly flammable gases released during thermal runaway quickly accumulate in compartments that reach upper explosive limits. When access is gained to these compartments, gases move with the air path and are lowered into the explosive compartment, where they can be ignited by arcing, short-circuiting or fire, resulting in extreme fire behaviour (EFB) [18].

Thermal inspection by the rescuers using a thermal imaging camera to determine the area of greatest heat on the battery's outer casing. Temperature checks should be carried out regularly during cooling operations after the cooling streams are turned off [18].

Regenerative braking - during braking, the electric engine acts as a generator, using the energy to charge the battery, thus recovering energy [18].

Jezeli zbiornik zawierajqcy przegrzanq wrzqcq ciecz pod cisnie-niem zostaje nagle uszkodzony, odparowywany gaz ma kilka razy wiçkszq objçtosc niz objçtosc cieczy. Powstaty wzrost cisnienia prowadzi do generowania fali cisnienia wybuchowego (wybuch fizyczny) i pochodzi wytqcznie z adiabatycznego rozprçzania pary (gazu). Tak wiçc gtównq przyczynq BLEVE jest gwattowne adiabatyczne odparowanie cieczy (w tym przypadku LNG).

Przyktadowa filmowa ilustracja do tej definicji jest dostçpna na YouTube [17].

Energia utracona (osierocona) - kazda sytuacja, w której energia elektryczna pozostaje w akumulatorze bez skutecznego sposobu jej usuniçcia. W przypadku uszkodzenia akumulatora i przerwa-nia obwodu, zgromadzona energia nie moze byc usuniçta, co stwarza zagrozenie. Poza recyklingiem nie ma zatwierdzonego sposobu na usuniçcie energii osieroconej [18].

Zapton wtórny - zapton wtórny to nowe uszkodzenie ogniwa w zepsutym akumulatorze, powstate w wyniku pierwszej awa-rii. Zapton wtórny moze wystqpic po godzinach, dniach lub tygo-dniach od pierwszej awarii i bez ostrzezenia. Okreslenie ponowny zapton nie jest wtasciwym okresleniem tego, co siç stato, ponie-waz sugeruje, ze poczqtkowy incydent nie zostat zakonczony [18].

Ekstremalne zachowanie siç ognia (ang. extreme fire behaviour, EFB) - wysoce tatwopalne gazy uwalniane podczas ucieczki ter-micznej szybko gromadzq siç w przedziatach osiqgajqcych górne granice wybuchowosci. Gdy uzyskuje siç dostçp do tych prze-dziatów, gazy przemieszczajq siç wraz z torem powietrznym i sq obnizane do przedziatu wybuchowego, gdzie mogq zostac zapa-lone przez tuk elektryczny, zwarcie lub pozar, co powoduje ekstremalne zachowanie siç ognia [18].

Kontrola termiczna przeprowadzana przez ratowników za pomocq kamery termowizyjnej w celu ustalenia obszaru najwiçkszego nagrzania na obudowie zewnçtrznej akumulatora. Kontrole tem-peratury powinny byc przeprowadzane regularnie podczas operacji chtodzenia po wytqczeniu strumieni chtodzenia [18].

Hamowanie regeneracyjne - podczas hamowania silnik elektryczny dziata jak generator, wykorzystujqc energiç do tadowa-nia akumulatora, odzyskujqc w ten sposób energiç [18].

Literature / Literatura

[1] Portal Obserwator Logistyczny, https://obserwatorlogi-styczny.pl/2022/05/03/ile-jest-aut-z-lpg-w-polsce-na-swi-ecie-wyprzedza-nas-tylko-turcja/ [dost^p: 02.02.2023].

[2] Zboina J., Kielin J., Bugaj G., Zalech J., Bqk D, Dziatania ratowniczo-gasnicze podczas zdarzen z udziafem pojazdow z napqdem alternatywnym cz1 Pojazdy elektryczne, „Safety & Fire Technology", SFT vol. 60 Issue 2, 2022, pp. 8-40, https://doi.org/10.12845/sft.60.2.2022.1.

[3] Heck J., Alternative Fahrzeugantriebe im Feuerwehreinsatz, Kohlhammer, 2018.

[4] Landesschule und Technische Einrichtung für Brand- und Katastrophenschutz, Alternative Antriebe für Kraftfahrzeuge. Eine Broschüre für die Feuerwehren Brandenburgs, 2021.

[5] https://duon.pl/lepiejnagaz/schemat-stacji-tankowania--pojazdow-lng-i-lcng [dost^p: 11.03.2023].

[6] Bezpieczenstwo CNG/LNG/BIOMETAN. Bezpieczenstwo uzyt-kowania paliwa w pojazdach, https://cng.auto.pl/bezpie-czenstwo-cng/ [dost^p: 10.03.2023].

[7] Regulamin nr 110 Europejskiej Komisji Gospodarczej Orga-nizacji Narodow Zjednoczonych (EKG ONZ) -Jednolite przepisy dotyczqce homologacji: I. Specjalnych elemen-tow sktadowych pojazdow silnikowych wykorzystujqcych w swoim uktadzie nap^dowym spr^zony gaz ziemny (CNG) lub skroplony gaz ziemny (LNG); II. Pojazdow w odniesie-niu do montazu homologowanych specjalnych elemen-tow sktadowych stuzqcych do wykorzystywania w ich uktadzie nap^dowym spr^zonego gazu ziemnego (CNG) lub skroplonego gazu ziemnego (LNG) [2015/999], https:// eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/PDF/?uri=CE-LEX:42015X0630(01)&from=BG [dost^p: 11.03.2023].

[8] Hellmann T., Cimolino U., Alternative Fahrzeugantriebe, Eco-med Sicherheit, 2022.

[9] Unfallhilfe & Bergen bei LNG-Fahrzeugen. Antworten auf

häufig gestellte Fragen / FAQ (Frequently Asked Questions), Deutsche Energie-Agentur (Hrsg.), 2021.

[10] RETEX - Wymiana doswiadczen CTIF, Wypadek z udziatem samochodu ciqzarowego napqdzanego LNG, 2018.

[11] Leszczuk K., Bezpieczne LNG, „Przeglgd Pozarniczy" 2014,

I, 32.

[12] Instalacje LPG w Polsce, witryna internetowa firmy ART-GAZ J. Ptotkowiak, https://artgaz.pl/instalacje-gazowe--lpg/ [dostçp: 12.03.2023].

[13] Regulamin nr 67 Europejskiej Komisji Gospodarczej Orga-nizacji Narodow Zjednoczonych (EKGONZ) - Jednolite przepisy dotyczgce: I. Homologacji specjalnego wyposa-zenia pojazdow kategorii M i N wykorzystujgcych w uktadzie napçdowym skroplony gaz ropopochodny (LPG);

II. Homologacji pojazdow kategorii M i N wyposazonych w specjalny uktad wykorzystujgcy w uktadach napçdo-wych skroplony gaz ropopochodny w zakresie montazu tego wyposazenia [2016/1829], [dostçp: 12.03.2023].

[14] PN-EN 10120:2017-10 Blachy i tasmy stalowe na spawane butle do gazow.

[1 5] Österreichischer Bundesfeuerwehrverband, Informationsblatt E 20 Einsatz mit alternativ angetriebenen Fahrzeugen und deren Peripherie, 2021.

[16] ISO 17840-4:2018 Road vehicles - Information for first and second responders - Part 4: Propulsion energy identification.

[17] BLEVE, film demonstracyjny, https://www.youtube.com/ watch?v=UM0jtD_OWLU&list=PLp3CIPnuRs8AhYQYc-6tOXPqppgmgPjRx0 [1.10.2022].

[18] Australasian Fire and Emergency Service Authorities Council, Incidents Involving Electric Vehicles (AFAC Publication No. 3096), AFAC, Melbourne 2022.

[19] Bezpieczenstwo eksploatacji urzgdzen, instalacji i sieci gazo-wych, https://grupasilesia.com.pl/files/1714/1890/8208/ Materialy_do_pobrania_-_g3.pdf [dostçp: 10.03.2023].

SEN. BRIG. JACEK ZBOINA, D.SC. - Deputy Director for Certification and Acceptance at CNBOP-PIB. He graduated from the Main School of Fire Service, the Warsaw School of Economics and the Polish Naval Academy in Gdynia. In 2023 he obtained habilitation in the field of social sciences in the discipline of health sciences at the Faculty of Command and Naval Operations of the Naval Academy in Gdynia. He worked as Fire Risk Surveyor under the Chief Commandant of the State Fire Service. His research and professional interests include safety, fire protection, technical fire security systems, and compliance assessment. He is the author or co-author of several dozen scientific and specialist papers on safety, fire protection, technical security systems, product testing and certification, the practical use of new technologies, and the development of innovations. He has been involved in the implementation and management of research and research & development projects.

ST. BRYG. DR HAB. INZ. JACEK ZBOINA - Z-ca Dyrektora ds. Certyfika-cji i Dopuszczen CNBOP-PIB. Absolwent Szkoty Gtównej Stuzby Pozarni-czej, Szkoty Gtównej Handlowej w Warszawie oraz Akademii Marynarki Wojennej w Gdyni. W 2023 roku uzyskat stopien doktora habilitowanego w dziedzinie nauk spotecznych w dyscyplinie nauk o bezpieczenstwie na Wydziale Dowodzenia i Operacji Morskich Akademii Marynarki Wojennej w Gdyni. Rzeczoznawca Komendanta Gtównego PSP ds. zabezpie-czen przeciwpozarowych. Jego zainteresowania badawcze oraz praca zawodowa obejmujg: bezpieczenstwo, ochronç przeciwpozarowg, tech-niczne systemy zabezpieczen przeciwpozarowych oraz ocenç zgod-nosci. Autor i wspótautor kilkudziesiçciu publikacji naukowych oraz branzowych w zakresie bezpieczenstwa, ochrony przeciwpozarowej, technicznych systemów zabezpieczen, badan, testowania i certyfikacji wyrobów, a takze wykorzystania w praktyce nowych technologii i tworze-nia innowacji. W dziatalnosci badawczej i zawodowej uczestniczy w pra-cach w projektach badawczych i badawczo-rozwojowych - zarówno w roli wykonawcy, jak i kierownika.

SEN. BRIG. (RETD.) JAN KIELIN, M.SC. ENG. - he graduated from the School of Fire Service Officers in Warsaw and the Higher School of Fire Service Officers in Warsaw. In 1975 he became a licensed fire risk surveyor. He has authored many publications and translations on fire protection.

SEN. BRIG. GRZEGORZ BUGAJ, M.SC. ENG. - a graduate of the Main School of Fire Service, master's degree in firefighting engineering. He completed postgraduate studies in the areas of: Safety and Protection of Man in the Work Environment (Central Institute for Labour Protection in Warsaw), Emergency Medicine (Medical Academy in Poznan), Safety of Nuclear Energy (Main School of Fire Service), CBRN security manager (Faculty of Biology and Environmental Protection, University of Lodz). Long-time commander of the Specialized Chemical and Ecological Rescue Group and member of the "CBRNDet Module" of the European Civil Protection Mechanism. Former Vice-Chancellor-Deputy Commandant for Operations at the Main School of Fire Service.

SEN. BRIG. JACEK ZALECH, M.SC. ENG. - a graduate of the Main School of Fire Service in Warsaw, as well as postgraduate studies in emergency management. He also completed postgraduate Executive Master of Business Administration (MBA). He is an officer with 28 years of experience. He currently serves at the National Headquarters of the State Fire Service as Director of the Bureau of Operations Planning. Author or co-author of documents affecting the safe conduct of rescue operations. In particular, these are: standard rules for dealing with incidents involving acetylene cylinders, standard rules for dealing with incidents involving electric passenger vehicles, standard rules for dealing with incidents following a construction disaster.

DAMIAN B^K, M.SC. ENG. - a graduate of the Military University of Technology, Faculty of Electronics, field of study: electronics and telecommunication. An engineering and technical specialist at Certification Department at Scientific and Research Centre for Fire Protection - National Research Institute (CNBOP-PIB).

ST. BRYG. W ST. SP. MGR INZ. JAN KIELIN - absolwent Szkoty Ofice-rów Pozarnictwa w Warszawie oraz Wyzszej Oficerskiej Szkoty Pozar-niczej w Warszawie. W roku 1975 uzyskat uprawnienia rzeczoznawcy do spraw zabezpieczen ppoz. Autor wielu publikacji oraz ttumaczen z zakresu ochrony przeciwpozarowej.

ST. BRYG. MGR INZ. GRZEGORZ BUGAJ - absolwent Szkoty Gtównej Stuzby Pozarniczej, magister inzynier pozarnictwa. Ukonczyt studia podyplomowe na kierunkach: Bezpieczenstwo i ochrona cztowieka w srodowisku pracy (Centralny Instytut Ochrony Pracy w Warszawie), Medycyna ratunkowa (Akademia Medyczna w Poznaniu), Bezpieczenstwo energetyki jgdrowej (Szkota Gtówna Stuzby Pozarniczej), CBRN security manager (Wydziat Biologii i Ochrony Srodowiska, Uniwersy-tet tódzki). Wieloletni dowódca Specjalistycznej Grupy Ratownictwa Chemiczno-Ekologicznego oraz cztonek „Modutu CBRNDet" w ramach europejskiego mechanizmu ochrony ludnosci. Byty Prorektor-Zastçpca Komendanta ds. Operacyjnych Szkoty Gtównej Stuzby Pozarniczej.

ST. BRYG. MGR INZ. JACEK ZALECH - absolwent Szkoty Gtównej Stuzby Pozarniczej w Warszawie, a takze studiów podyplomowych z zakresu zarzgdzania w stanach zagrozen. Ukonczyt równiez studia podyplomowe Executive Master of Business Administration (MBA). Jest oficerem z 28-letnim doswiadczeniem. Obecnie petni stuzbç w Komendzie Gtównej Panstwowej Strazy Pozarnej na stanowisku Dyrektora Biura Planowania Operacyjnego. Autor lub wspótautor doku-mentów majgcych wptyw na bezpieczenstwo prowadzenia dziatan ratowniczych. Sg to w szczególnosci: standardowe zasady postç-powania podczas zdarzen z udziatem butli z acetylenem, standardowe zasady postçpowania podczas zdarzen z samochodami osobo-wymi z napçdem elektrycznym, standardowe zasady postçpowania po wystgpieniu katastrofy budowlanej.

MGR INZ. DAMIAN B^K - absolwent Wojskowej Akademii Technicz-nej na wydziale Elektroniki na kierunku Elektronika i telekomunika-cja. Specjalista inzynieryjno-techniczny w Jednostce Certyfikujgcej Centrum Naukowo-Badawczego Ochrony Przeciwpozarowej - Pan-stwowego Instytutu Badawczego.

Ttumaczenie na jçzyk angielski artykutów naukowych (takze ich streszczen), w tym artykutów recenzyjnych, w pótroczniku „Safety & Fire Technology" - zadanie finansowane ze srodków Ministerstwa Edukacji i Nauki w ramach programu „Rozwój Czasopism Naukowych" (umowa nr RCN/SP/0560/2021/1).

Ministers two Edukacji i Nauki

Rescue and Firefighting Operations During Incidents Involving Alternatively Powered Vehicles. Gas Propulsion Текст научной статьи по специальности «Строительство и архитектура»

Аннотация научной статьи по строительству и архитектуре, автор научной работы — Jan Kielin, Jacek Zboina, Grzegorz Bugaj, Jacek Zalech, Damian Bąk

Похожие темы научных работ по строительству и архитектуре , автор научной работы — Jan Kielin, Jacek Zboina, Grzegorz Bugaj, Jacek Zalech, Damian Bąk

Działania ratowniczo-gaśnicze podczas zdarzeń z udziałem pojazdów z napędem alternatywnym. Napędy gazowe

Текст научной работы на тему «Rescue and Firefighting Operations During Incidents Involving Alternatively Powered Vehicles. Gas Propulsion»