CC BY
26
Выводы
Из сказанного выше можно сделать вывод, что наиболее продуктивными моделями образования существительных от субстантивных основ являются модели образования окказионализмов со значением детенышей, где наиболее употребительным мотиватором является суффикс -онок-. Немалую группу составляют существительные с модификационным значением женскости. Причем, широкой распространенностью характеризуются оба типа данных дериватов (названия лиц женского пола и названия самок животных), а в качестве наиболее продуктивного суффикса выступает -их-. Кроме того, следует отметить частое употребление детьми дериватов с формантом -ник-, среди которых многочисленна группа существительных, называющих лицо по профессии, а также со значением «лицо, характеризующееся отношением (не связанным с профессией) к предмету, явлению, названным мотивирующим словом». К детским моделям окказиональной деривации можно отнести образование существительных со значением невзрослости от основ неодушевленных существительных, а также существительных с модификационным значением мужского пола. В вышеуказанных случаях хорошо известные аффиксы употребляются в новом значении, а производящая база расширяет границы своей семантики.
Литература
1. Эльконин, Д. Б. Развитие речи детей в дошкольном возрасте. (Краткий очерк) / Д. Б. Эльконин. -М. : Изд-во Акад. пед. наук РСФСР, 1958. - 115 с.
2. Ефремова, Т. Ф. Толковый словарь словообразовательных единиц русского языка : ок. 1900 словообразов. единиц / Т. Ф. Ефремова. - 2-е изд., испр. - М. : АСТ : Астрель, 2005. - 634[4] с.
3. Цейтлин, С. Н. Детская речь: инновации формообразования и словообразования: на материале современ. рус. яз. : автореф. дис. ... д-ра филол. наук : 10.02.01 / С. Н. Цейтлин ; Ленингр. гос. пед. ин-т им. А. И. Герцена. - Л., 1989. - 32 с.
4. Земская, Е. А. Словообразование как деятельность / Е. А. Земская. - 2-е изд., стереотипное. - М. : КомКнига, 2005. - 224 с.
Summary
This article is a study of productive and nonproductive derivational schemes that are used by children with the purpose of creating nonce word nouns motivated by substantival stems.
Поступила в редакцию 07.07.08.
УДК 811.161.3 '367
Л. А. Кундас
РЭЛЯЦЫЙНЫЯ ДЗЕЯСЛОУНЫЯ ПРЭДЫКАТЫ У СТРУКТУРЫ СКАЗА: СЕМАНТЫКА I СПАЛУЧАЛЬНАСЦЬ
У артыкуле прааналгзаваны адзт з класау прэдыкатнай лексж - дзеясловы рэляцыйнай семантыю. Яны правамерна вылучаны у агульным макраполг паводле спецыфгчных лекака-семантычных, валентнасных i функцыянальных прымет. Падрабязна разглядаецца праблема апкання магчымых сiнтаксiчных мадэлей з рэляцыйнымi дзеясловамi, характару адност з пашыральнiкамi, узаемаабумоуленасц выбару актантау камунжацыйнай задачай. Трансфармацыйны анал1з дае магчымасць размежаваць аблiгаmорныя i факультатыуныя кампаненты пры прэдыкатах адносщ а таксама вылучыць дзеясловы адноснай рэляцыйнасцi.
Уводзшы
У сучасным беларусюм мовазнаустве усё больш увап надаецца даследаванню дзеяслоунай лексЫ. Апошшм часам мовазнауцы звяртаюцца да паглыбленага вывучэння фармальна-граматычных, семантычных i функцыянальных асаблiвасцей прэдыката як цэнтральнага кампанента прапазщьп. У сувязi з гэтым актуальным з'яуляецца пытанне узаемасувязi дзеяслоунай лексЫ i сштакасу сучаснай беларускай мовы.
Шматлiкiя даследаваннi у галiне семантыш прэдыкатау паказваюць, што у аснове катэгарызацып дзеяслова як часцшы мовы ляжыць падзел на акцыянальныя i неакцыянальныя дзеясловы з наступным iх падзелам на асобныя класы i падкласы. Калi абстрагавацца ад мноства кнуючых прыватных клаафшацый, то «можна вызначыць наступныя шварыянтныя катэгарыяльныя значэннi акцыянальных i неакцыянальных дзеясловау, паводле як1х яны аб'ядноуваюцца у адпаведныя класы, цi катэгорыi: значэнне акцыянальнасщ i акцыянальнай каузатыунасщ (для акцыянальных дзеясловау) i значэннi працэсуальнасщ, статальнасцi, квалiфiкацыйнасцi (уласцiвасцi), рэляцыйнасцi (для неакцыянальных дзеясловау)» [1, 58].
Вмимк даследавання 11х абмеркаванне
Дзеясловы рэляцыйнай семантык уяуляюць сабой своеасаблiвы клас дзеяслоунай лексiкi, яш характарызуецца спецыфiчнымi спалучальнаснымi, лекака-семантычныЕШ i функцыянальньЕШ прыметаш. Таму праблема вызначэння статусу таюх дзеясловау, анал1з iх семантычнай структуры, семантыка-сiнтаксiчнага i фармальна-граматычнага функцыянавання, як i даследаванне спецыфiкi шшых катэгарыяльных уласцiвасцей, звязаных з самой сутнасцю так1х дзеясловау, з'яуляецца актуальнай у сучасным беларуск1м мовазнаустве.
Нягледзячы на сваю спецыфiку i значную колькасць у сiстэме беларускай дзеяслоунай лексЫ, рэляцыйныя прэдыкаты яшчэ не былi аб'ектам спецыяльнага вывучэння. У русшм мовазнаустве даследаванню прыроды, розных семантычных i функцыянальных прымет дзеясловау рэляцыйнай семантыш прысвяцiлi свае працы В. В. Багданау, Т. В. Булыпна, Л. М. Васiльеу, Р. М. Гайсша, М. I. Лешчанка, Ю. С. Сцяпанау, М. У. Усеваладава i iншыя.
Адно з асноуных пытанняу - праблема назвы рэляцыйных прэдыкатау. У лшгвютычнай лтгаратуры iснуе некальк1 тэрмiнау для абазначэння разглядаемых дзеясловау: рэляцыйныя (А. П. Загштка, М. У. Усеваладава), адносныя, несамастойныя (Л. У. Шчэрба), стсемантычныя (Н. Я. Дзюбшына), дзеясловы адкрытай семантыш (Р. М. Гайсша, Г. А. Золатава), дзеясловы няпоунай прэдыкацьи (В. Г. Гак) i шшыя. Такую тэрмшалапчную разнастайнасць можна патлумачыць шматграннасцю рэляцыйных прэдыкатау: iх разглядаюць у семантычным, сiнтаксiчным i функцыянальным аспектах. У сувязi з гэтым у навуковай лiтаратуры на сённяшш дзень няма «щэальнага» тэрмша, бо кожны з прыведзеных вышэй не адлюстроувае усёй спецыфiкi рэляцыйных дзеясловау. Найбольш пашыраныш з'яуляюцца паняцщ рэляцыйныя дзеясловы i дзеясловы адност, якiмi мы i будзем карыстацца у гэтым артыкуле.
Услед за М. У. Усеваладавай, рэляцыйныЕШ будзем лчыць прэдыкаты, як1я «называюць адносшы памiж удзельнiкамi спуапш» [2, 60]. Агульную структуру лекака-семантычнага поля адносш можна прадставiць у выглядзе цэнтра, дзе знаходзяцца «словы, яшя даюць найме ннi сiтуацыям адносiн, i перыферып, куды уваходзяць словы, што абазначаюць прадметы i з'явы паводле iх адносiн да шшых прадметау i з'яу» [3, 10]. Адсюль вынiкае, што у якасцi вдэнтыфжатарау (ядзерных слоу) разглядаемага семантычнага поля выступаюць дзеясловы, як1я змяшчаюць только абстрактную рэляцыйную сему, напрыклад, адносщца, адпавядаць, знаходзщца, мець, уключаць i шшыя. Таюя дзеясловы можна назваць уласна рэляцыйнымг Яны не маюць лекака-семантычных абмежаванняу пры запауненнi суб'ектнай i аб'ектнай пазiцый у семантычнай структуры сказа. 1ншыя дзеясловы адносiн, акрамя абстрактнай рэляцыйнай семы, змяшчаюць яшчэ пэуныя квал1фжацыйныя рэляцыйныя семы (параунаем дзеясловы тыпу выхоуваць, за^каць, юраваць, прымушаць, уплываць i шшыя).
Рэляцыйнасць здольныя выражаць только двухвалентныя (а таксама шматвалентныя) дзеясловы, пакольш яны прадвызначаюць наяунасць пры сабе другога Удзельнiка сiтуацыi. У сувязi з тым, што рэляцыйныя прэдыкаты рэал1зуюцца за кошт залежных слоу, зыходным крытэрыем для выдзялення класа дзеясловау адносiн з'яуляецца спалучальнасць, якая вызначаецца характарам лексша-семантычнага значэння i умовамi функцыянавання дзеяслоунай лексемы.
Спалучальнасць рэляцыйнага прэдыката з абавязковым залежным кампанентам вызначаецца семантычным адзiнствам слоу, здольным выражаць самастойнае значэнне. Напрыклад: валодаць мовай - валодаць (чым?), выхоуваць дзщя - выхоуваць (каго?), стымуляваць працу -стымуляваць (што?), залежаць ад настрою - залежаць (ад чаго?), абараняць горад -абараняць (што?), дапамагаць бацькам - дапамагаць (каму?), гарантаваць поспех -гарантаваць (што?), забяспечваць жыллём - забяспечваць (чым?).
У вышку семантыка-антакачнага пашырэння рэляцыйнага дзеяслова, звязанага з рэал1зацыяй яго уласщвасщ спалучацца з шшым словаш, яшя раскрываюць значэнне прэдыката щ могуць у нейкай ступеш дапауняць яго, утвараюцца дзеяслоуныя словазлучэннi на аснове моцнай
прыслоунай сувязi. Дзеясловы адносш прадугледжваюць з'яуленне пры сабе пашыральшкау, што дэнататыуна суадносяцца з розным з'явамi, прадметамi рэчаiснасцi, ахопленымi сферай адпаведных падзей, працэсау цi станау. Спалучальнасць у так1х выпадках вызначаецца прадметна-лагiчнымi сувязямi памiж прэдыкатамi i залежным словамi.
Характарыстыка спалучальнасных магчымасцей рэляцыйнага дзеяслова патрабуе выяулення уах яго пашыральшкау. Семантычна спалучальнасць прэдыката можа быць рэалiзавана у кожным канкрэтным выпадку поунасцю або часткова. Сукупнасць залежных слоу, што вызначаюць поуную рэалiзацыю семантычнай спалучальнасщ, выяуляюць пры улжу уах абавязковых i факультатыуных кампанентау дэнататыунай структуры сказа.
Набор пашыральшкау вы^раюць адпаведна камунiкацыйнаму заданню, у залежнасцi ад семантыш рэляцыйнага дзеяслова i яго спалучальнасных магчымасцей. Наяунасць аблiгаторных залежных кампанентау з'яуляецца абавязковай умовай рэатзацш семантычнага значэння прэдыкатау адносiн. Факультатыуныя кампаненты только удакладняюць структуру сказа, указваючы на магчымыя дадатковыя пазщыи, аднак не Удзельнiчаюць у выражэнш асноунага значэння. На глыбiнным узроуш абавязковая i факультатыуная валентнасцi рэляцыйнага дзеяслова «вызначаюцца у вынiку аналiзу спуацып адносiн, што называе прэдыкат, а таксама у вынiку аналiзу лексiчнага значэння гэтага дзеяслова» [3, 42].
Фармальным крытэрыем для размежавання аблтаторных i факультатыуных кампанентау з'яуляецца трансфармацыя да нуля (апушчэнне) залежнага слова. Калi гэта прыводзiць да семантычна-структурнай непаунаты выказвання, то кампанент лiчыцца абавязковым. Напрыклад, дзеясловы дапамоп могуць адлюстроуваць тыпавую сиуацыю са значэннем 'чалавек дапамагае каму-небудзь выйсцг з цяжкага становгшча'. На дэнататыуным узроУнi у антакачных канструкцыях такога тыпу ужываецца абавязковы актант - адрасат дапамогi, а таксама факультатыуны кампанент - аб'ект дапамоп. Прычым аб'ект дапамогi звычайна выражаецца праз абстрактныя назоУнiкi, што абазначаюць цяжкае становiшча, у якое трату чалавек. Напрыклад: Таму каптан не пераставау страляць з гарматы, спадзеючыся, што хто-небудзь выратуе нас ад паггбелг (Д. Дэфо) [4], дзе нас - адрасат дапамоп, ад паггбелг - аб'ект дапамоп.
Большасць рэляцыйных дзеясловау характарызуецца уласщвасцю мець толью адзш залежны кампанент, яш выражаецца: а) ускосным склонам назоушка з прыназоунiкам цi без яго: фтансаваць праект, тэлефанаваць сябрам, патрабаваць адпачынку, апекаваць арот, пасрэдтчаць пам1ж людзьмг, шэфстваваць над школай; б) прыметткам: выйграваць вясёлым, л1дз1раваць шчаслгвым, перамагаць сумным; в) прыслоуем: добра выхоуваць, актыуна агтаваць, падтрымлгваць маральна.
Сустракаюцца выпади, калi для раскрыцця поунага значэння рэляцыйнага дзеяслова неабходна наяунасць адразу двух пашыральшкау: 1) двух назоушкау: ахоуваць лес ад браканьерау, выклкаць бацькоу у школу, уручыць граматы пераможцам; 2) прыслоуя i назоушка (з прыназоуткам): адноацца уважлгва да пацыентау, дапамагаць матэрыяльна бацькам; 3) назоушка i шфшиыва: прымуаць ворага здацца, устройваць сябра працаваць, прапанаваць наведвальткам сесц1; 4) назоушка i прыметшка: лгчыць умовы спрыяльнымг, называць хлопца родным.
Трансфармацыя да нуля аблгаторных кампанентау уплывае на значэнне рэляцыйных дзеясловау: яны становяцца семантычна незавершанымг Параунаем: Па-першае, паэт муау спрыяць манастыру, што дау яму прытулак (У. Арлоу, Г. Сагановiч) [4] i Па-першае, паэт мусгу спрыяць... ; У 1511 г. мураваны манастырск сабор асвяцгу архгепгскап смаленск 1ос1ф Солтан, як садзейтчау будаутцтву храма (Т. Габрусь) [4] i У 1511 г. мураваны манастырск сабор асвяцгу архгепгскап смаленск 1ос1ф Солтан, як садзейтчау... ; Я выратую яму жыццё, I ён дапаможа мне вырвацца на волю (Д. Дэфо) [4] i Я выратую ... , I ён дапаможа мне вырвацца на волю (Д. Дэфо) [4]. У вышку ташх змен парушаецца змест выказвання, змяняецца тыпавая семантыка сштакачных канструкцый у цэлым.
У беларускай мове юнуе нямала дзеясловау адносш, яшя у пэуных умовах могуць ужывацца без залежных слоу. 1х семантыка з'яуляецца адносна рэляцыйнай, пакольш у адных выпадках ташя прэдыкаты рэалiзуюць свае значэнне самастойна, без аблгаторных залежных кампанентау, а у шшых - патрабуюць абавязковага пашырэння (напрыклад, абараняцца, выйграваць, дапамагаць, дзейтчаць, перамагаць, спрачацца i шшыя). Пры абсалютызацыi так1я дзеясловы звычайна набываюць абагульненае значэнне: Пры гэтым ведаем, што тым, хто любщь Бога, хто паклгканы па яго пастанове, усё спрыяе (Бiблiя) [4]; «1нфармуем, ратуем I дапамагаем» (Наша Шва) [4]; «О, глядзг, - зноу пачууся насмешлгвы голас ззаду, - глядзг, як дагаджаюць, лгстам сцелюцца» (З. Прыгодзiч) [4].
^эда^ты aдносiн, як1я не здольны y^raaqra без зaлежныx слоу, можга пaдзялiць нa дзве ^упь: 1) pэляцыйныя дзеясловы з семamычнaй зaдaнaсцю зaпayнення an^bn^ пaзiцbri ^a^biR^, патрyляваць дзе? - y горадзе, на ускрате, каля школы, за лесам); 2) pэляцыйныя дзеясловы з семaшычнaй i гpaмaтычнaй зaдaнaсцю зaпayнення газщый пaсля ix aдпaведнымi ^^a^ra^Mi фоpмaмi ^a^biR^, садзейтчаць камy? чамy? - ся6ру, вызваленню; выратоуваць каго? - дзяучыну; шэфстваваць над юм? чым? - аднакласткам, школай). Пpэдыкaты пеpшaй 1рупы aдpознiвaюццa aA дpугой тым, што пpaдугледжвaюць зaпayненне aбaвязковыx газщый npbi ix не кaнкpэтнымi мapфaлaгiчнымi фоpмaмi, a нaбоpaм юнуючык у мове фоpм з aдпaведнbIм кaтэгapыяльным знaчэннем.
Лексiчнaе знaчэнне pэляцыйнaгa дзеясловa цi пpынaлежнaсць яго дa тугай лекста-семaшычraй гpупы пpaдвызнaчaе aсaблiвaсцi спaлучaльнaсцi пpэдыкaтa з тымi щ iншымi словaмi. Пеpaвaжнaя большaсць дзеясловay aдносiн, як сведчыць мaтэpыял «Тлумaчaльнaгa слоут^ белapускaй мовы», - мш^^нныи пpэдыкaты. У сувязi з гэтым ужь^нш полiсемiчнaгa дзеясловa у шшым знaчэннi з'яуляецга пpычыraй змены спaлучaльнaсныx мaгчымaсцей пpэдbIкaтa. Haпpыклaд, дзеяслоу спрыяць у згачэнш 'сaдзейнiчaць, дaпaмaгaць' [5, т. 5, кн. 1, с. 281] можa у^^ц^ без зaлежныx слоу: Спрыялi i мясцовыя улады - выдзялялi грошы на тструменты i строi (Haшa Hira) [4], a у знaчэннi 'пpaяyляць добpaзычлiвaсць дa кaго-небудзь' [5, т. 5, кн. 1, с. 281] pэaлiзуе свaю семaнтыку только у спaлучэннi з зaлежнbIм кaмпaнентaм у фоpме NDat: Кейстут ахвотна спрыяу пляментку пры yзвядзeннi y вялкакняжацю сан (Л. Кaзлоy) [4]. Дзеяслоу памагаць у згачэнш 'aкaзвaць дaпaмогу, сaдзеянне, пaдтpымку у чым-небудзь' [5, т. 3, с. 646] у^^ец^ з нaзоУнiкaм у фоpме NDat i з сiнтaксемaй y + NLoc, якaя, aднaк, з'яyляеццa фaкультaтыyным кaмпaнентaм у фapмaльнa-гpaмaтычraй стpуктуpы скaзa: Разумная Пятруся нiколi не абмовшася, што я ей памагаю у гаспадарцы i разам з ей дбаю аб братах Лyцкeвiчах (Ю. Вiтaн-Дубейкayскaя) [4], a у згачэнш 'aкaзвaць пaтpэбнaе дзеянне, дaвaць пaтpэбны вышк' [5, т. 3, с. 646] не пaтpaбуе aбaвязковыx raшbIpaльшкaУ: Аграрнт кажуць, што селета надвор 'е памагае i можна будзе сабраць сем мыьёнау тон зярна (Haшa Hiвa) [4].
Сяpод м^^тачныи pэляцыйныx дзеясловaУ ёсць i тaкiя, яшм вa yсix свaix знaчэнняx улaсцiвa aбaвязковaя спaлучaльнaсць з зaлежнымi кaмпaнентaмi толькi у aдной фоpме. Ha^bi^a^ пpэдыкaт падтрымлiваць пpaдугледжвaе нaяyнaсць зaлежнaгa словa у фоpме NAcc без пpbшaзоУнiкa вa yсix знaчэнняx, што фшсуе для яго «Тлумaчaльны слоушк белapускaй мовы»:
I. 1) 'пpbпpbIмлiвaць, не дaць упaсцi, пaвaлiццa кaму-небудзь, чaму-небудзь' (падтрымлiваць дзщя); 2) 'aкaзвaць мaтэpbIяльную, мapaльную i iншую дaпaмогу; с^ыя^ у чым-небудзь' (падтрымлiваць команду); 3) 'выкaзвaць свaю згоду з шм-небудзь, чым-небудзь, aдaбpaць кaго-небудзь, што-небудзь' (падтрымлiваць дэпутата); 4) 'не дaць спытцад цi пapушbщцa чaму-небудзь' (падтрымлiвацьрост);
II. 'служыць aпоpaй для чaго-небудзь' (падтрымлiваць столь) [5, т. 3, с. 571].
AдносiнbI, што выpaжaюць pэляцыйныя ^эда^ты, не пpaдугледжвaюць свaйго спынення, aле яны могуць змянщга у сувязi сa знешнiмi пaдзеямi. Для aбaзнaчэння гэтaй улaсцiвaсцi pэляцыйныx дзеясловaУ выкapыстоУвaюць тэpмiн «aдсутнaсць унутpaнaй мяжы» [6, 14], якaя пpaяyляеццa у пpывaтнaсцi у тым, што выкaзвaннi з пpэдыкaтaмi aдносiн не могуць служыць aдкaзaм га пытaннi тыпу Што ен зараз робщь?; Чым ен заняты y гэты момант?; Што з iм зараз адбываецца? [7, 44]. Дa ^bi^a^: У нашай хаце на Падгорнай бывае шмат беларусау, ydx мы вeтлiва прымаем i шмат каму дапамагаем (Ю. Вiтaн-Дубейкayскaя) [4]; Быу заснаваны Аргатзацыйны камтэт, як садзейтчау вяртанню вайскоуцау на радзiмy (Я. Юxо, У. Емяльянчык) [4]; Затое сyмeснымi намаганнямi сапежынцы вызвалШ ад шведау Курляндыю (В. Чapопкa) [4].
Рэляцыйныя ^эда^ты xapaкгapызуюццa стaтычнaсцю, у квaлiфiкaцыi якой мы aбaпipaемся нa шыфош пaдыxод, згоднa з яшм супpaцьпaстayленне дыraмiчнaсцi/стaтычнaсцi дзеясловaУ aдбывaеццa не нa пaдстaве лiтapaльнaгa paзумення pуxу, a з улiкaм нaяyнaсцi/aдсутнaсцi у ix знaчэнняx укaзaння га змену, paзвiццë [3, 18]. Ha^bi^a^ Ф. Багyшэвiч садзейтчау распаусюджванню сацыяльных рэформау i развщцю нацыянальнай iдэi (A. Ma^Mn) [4]; Хутчэй за усе забойцау паслау Яраслау, яю баяуся, што Глеб падтрымае Барыса (В. Чapопкa) [4]; Трактарны завод шэфствуе над 79-й школай: будуе для яе спортзалу i басейн (Hama Hiвa) [4].
Aбaгульняючы aдзнaчaныя ^ыме™ дзеясловaУ aдносiн, можнa сцвяpджaць, што pэляцыйнымi з'яyляюццa шмaтвaлентныя пpэдыкaты, як1я выpaжaюць aдносiны пaмiж pэлянтaмi, pэaлiзуюццa зa кошт зaлежныx слоу, з якiмi яны здольны yтвapaць семaшычнaе aдзiнствa, xapaктapызуюццa aдсутнaсцю тугай лaкaлiзaвaнaсцi у чaсе, aдсутнaсцю yнутpaнaй мяжы, стaтычнaсцю. Гэтыя aдзнaкi дaзвaляюць paзмежaвaць дзеясловы aдносiн i дзеясловы дзеяння, быцця, стaну i ягасщ.
У сувязi з даследаваннем рэляцыйных дзеясловау патрабуе вывучэння пытанне пра тэрмiналагiчнае абазначэнне дэнататыуных ролей, яшя прадвызначаюць пры сабе прэдыкаты адносiн. На сучасным этапе развщця сiнтаксiчнай навукi найбольш пашыраны погляды Ю. Д. Апрэсяна, В. В. Багданава, М. У. Усеваладавай, Ч. Фшмара, У. Чэйфа i шшых, аднак агульнапрызнанай класiфiкацыi непрэдыкатных пазщый не iснуе. У сувязi з гэтым усе дэнататыуныя ролi, яшя прадугледжваюць дзеясловы адносiн, мы аб'яднаем пад тэрмiнам «рэлянты» - «асобы, жывёлы, прадметы, паняццi, як1я знаходзяцца у некаторых адносiнах адзiн да аднаго» [2, 143]. Пры гэтым першага удзельшка адносiн будзем называць «першым рэлянтам», другога - «друпм рэлянтам». Напрыклад: Цар i царыца паабяцалi Персею аддаць за яго сваю дачку, а у прыданае ей - усе свае царства, калi ён выратуе Андрамеду (В. Смiрнова) [4], дзе ён [Персей] - першы рэлянт, а Андрамеда - друп рэлянт.
У даследчыкау няма адзшага пункту гледжання i на пытанне класiфiкацыi рэляцыйных дзеясловау. У лшгвютычнай лiтаратуры можна знайсщ розныя тыпалогii прэдыкатау адносiн. Так, Р. М. Гайсша сярод рэляцыйных дзеясловау вылучае: дзеясловы параунання, mоеснасцi, падабенства, адрознення, кантрасту, перавагi, адпаведнасщ, залежнасцi, абумоуленасцi, класiфiкацыйных адност, валодання, набыцця, прыналежнасцi, часавых адност, прасторавых адност, лакальнага кантакту, аб'яднання, чаргавання, зноан, мауленчага кантакту, эмацыянальных адност i ацэню, роднасц i г. д. [3, 26-27].
Паводле клаафжацып М. У. Усеваладавай, прэдыкаты адносш падзяляюцца на дзеясловы: кампаратыунага значэння, супастауляльнага значэння, мiжасобасных адност, эмацыянальных адност або эмацыянальнага стану [2, 60].
«Толковый словарь русских глаголов» падае наступную клаафжацыю дзеясловау адносш: дзеясловы узаемаадност, дзеясловы валодання, дзеясловы мiжасобасных адност, дзеясловы сацыяльных адност [8, 5-6].
У сувязi з клаафжацыяй рэляцыйных дзеясловау трэба адзначыць, што у беларусшм мовазнаустве на сённяшш дзень не юнуе манаграфiчных даследаванняу i сiнтаксiчнага слоушка беларуск1х дзеясловау, як1я былi б складзены з улiкам пэуных лекака-семантычных груп.
Вывады
Такiм чынам, даследаванне рэляцыйных дзеяслоуных прэдыкатау на узроуш семантыш i спалучальнасцi дае магчымасць глыбей асэнсаваць шматаспектную прыроду простага дзеяслоунага сказа i на гэтай аснове удасканалщь вуснае i тсьмовае мауленне.
Лтаратура
1. Проблем^1 функциональной грамматики. Семантическая инвариантность/вариативность / Я. Э. Ахапкина [и др.] ; под общ. ред. Я. Э. Ахапкиной. - СПб. : Наука, 2003. - 397 с.
2. Всеволодова, М. В. Теория функционально-коммуникативного синтаксиса: Фрагмент прикладной (педагогической) модели языка : учеб / М. В. Всеволодова. - М. : Изд-во МГУ, 2000. - 502 с.
3. Гайсина, Р. М. Значение и синтагматика глаголов : учеб. пособие / Р. М. Гайсина. - Уфа : Изд-во Башк. ун-та, 1980. - 80 с.
4. Беларуская палiчка [Электронны рэсурс]. - Рэжым доступу : www.knihi.com. - Дата доступу : 10.02.2007.
5. Тлумачальны слоушк беларускай мовы : у 5 т. / АН БССР, 1н-т мовазн-ва iмя Я. Коласа ; пад агул. рэд. акад. К. К. Атраховiча (К. Кратвы). - Мшск : Выд-ва БелСЭ, 1977-1984. - 5 т.
6. Бондарко, А. В. Семантика предела / А. В. Бондарко // Вопросы языкознания. - 1986. -№ 1. - С. 14-25.
7. Булыгина, Т. В. К построению типологии предикатов в русском языке / Т. В. Булыгина // Семантические типы предикатов. - М. : Изд-во Наука, 1982. - С. 7-85.
8. Толковый словарь русских глаголов: Идеографическое описание. Английские эквиваленты. Синонимы. Антонимы / под ред. проф. Л. Г. Бабенко. - М. : АСТ-ПРЕСС, 1999. - 704 с.
Summary
The object of the research is relative predicates. They are analysed as a special class of the verbs with their lexical, semantic and function differences. The article touches the question of describing the syntax models with relative predicates.
Паству у рэдакцыю 21.10.08.
