CC BY
38
mgr Justyna CHLEBEK
Zaklad Szkolen, Wydawnictw i Wspolpracy Zewn^trznej CNBOP - PIB
INNOWACYJNOSC A KONKURENCYJNOSC PRZEDSI^BIORSTW1
Relationship between innovation and competitivness of enterprises
Streszczenie
Artykul poswi^cony jest omowieniu zaleznosci mi^dzy innowacyjnosci^ i konkurencyjnosci^ przedsi^biorstw. Przesledzone zostalo zjawisko konkurencyjnosci oraz czynnikow na ni^ wplywaj^cych. Scharakteryzowane zostalo poj^cie „innowacji”, jej rodzaje i zrodla. Przedstawiono stan innowacyjnosci polskich przedsi^biorstw oraz wskazano bariery wprowadzania innowacji w sektorze prywatnym.
Summary
The article is devoted to discussing the relationship between innovation and competitiveness of enterprises. There have been traced the phenomenon of a competitiveness and factors affecting it. In the article has been characterized the concept of “innovation”, its types and sources. It also presents the state of innovativeness of Polish enterprises and indentifies barriers to innovation in the private sector.
Slowa kluczowe: innowacyjnosc, konkurencyjnosc, innowacje, przewaga konkurencyjna, pozycja konkurencyjna.
Key words: innovation, competitiveness, competitive advantage, competitive position.
Wprowadzenie
1 Strony w druku: 25-38; pages in print: 25-38.
Konkurencja jest naturalnym zjawiskiem ekonomicznym, obecnym we wszystkich dziedzinach dzialalnosci gospodarczej. Stanowi atrybut gospodarki rynkowej. Zaden podmiot funkcjonuj^cy na rynku nie moze pozostawac wobec niej oboj?tny. Jej rola jest powszechnie doceniana i postrzegana jako zrodlo rozwoju organizacji i jednostek. Dzialalnosc przedsi?biorstw i jej efekty wplywaj^. na funkcjonowanie calej gospodarki, a tym samym na warunki zycia poszczegolnych jednostek i calego spoleczenstwa. Konkurencja stanowi sil? nap?dow^. innowacji technologicznych i wzrostu przedsi?biorczosci, zrodlo mobilizacji i kreatywnosci.
Rywalizacja pomi?dzy przedsi?biorstwami jest najwazniejszym przejawem zjawiska konkurencyjnosci. To od zachowan przedsi?biorstw zalezy w duzej mierze konkurencyjnosc narodowa, a co za tym idzie poziom zycia spoleczenstwa danego kraju. Skutkiem konkurencyjnosci przedsi?biorstw wewn^trz poszczegolnych branz jest mi?dzy innymi wymuszenie na przedsi?biorstwach post?pu technicznego, proinnowacyjnego i organizacyjnego. Wi^ze si? to najcz?sciej z eliminowaniem z rynku najslabszych przedsi?biorstw danej branzy, ktore nie potrafi^ efektywnie funkcjonowac. Proces ten jest ci^gly, a post?p techniczny i innowacyjnosc wewn^trz poszczegolnych branz przyczynia si? do rozwoju i wzrostu konkurencyjnosci calej gospodarki danego kraju2.
Poj^cie konkurencyjnosci
W teorii ekonomii poj?cie konkurencyjnosci przedsi?biorstw mozna zdefmiowac jako „(...) proces selekcji, w ktorym przedsi?biorstwa rywalizuj^. mi?dzy sob^ wdrozeniami nowych wyrobow, metodami produkcji, formami organizacyjnymi, a jedynym kryterium doboru jest sukces rynkowy”3.
Konkurencyjnosc przedsi?biorstwa mozna zdefiniowac takze jako jego zdolnosc do sprawnego realizowania celow na rynkowej arenie konkurencji4, przy czym sprawnosc nalezy rozumiec jako „l^czne wyst?powanie trzech glownych postaci sprawnego dzialania: skutecznosci, korzystnosci i ekonomicznosci”5.
Konkurencyjnosc od zawsze byla istotnym warunkiem powodzenia przedsi?biorstw. W dobie globalizacji staje si? ona warunkiem koniecznym do ich przetrwania. Przedsi?biorstwa, chc^c utrzymac si? na rynku musz^ osi^gn^c odpowiedni poziom konkurencyjnosci. Aby tak si? stalo powinna ona stac si? przedmiotem zarz^dzania, czyli powinna byc systematycznie planowana,
2 Zob.: Konkurencyjnosc polskich MSP w przededniu przystqpienia do Unii Europejskiej, [w:] Raport o stanie sektora
mafych i srednich przedsi^biorstw w Polsce w latach 2002-2003, [red.] Tokaj-Krzewska A., Zolnierski A., PARP, Warszawa 2004, str. 175.
3 Za: tamze.
4 Zob.: Stankiewicz M.J., Konkurencyjnoscprzedsi^biorstwa, „Dom organizatora”, Torun 2005, str. 36.
5 T amze.
wdrazana i kontrolowana. Konkurencyjnosc nalezy traktowac jako pewien system. Wplywa na ni^ otoczenie przedsi?biorstwa - definiowane jako wszystkie zdarzenia, obiekty, sytuacje, zjawiska i podmioty, wplywaj3.ce na konkurencyjnosc przedsi?biorstwa, lecz nie b?d^ce jego elementami skladowymi6.
Przedsi?biorstwo istnieje, aby produkowac dobra. „(...) Aby produkowac, przedsi?biorstwo musi istniec; aby istniec, musi przetrwac; aby przetrwac, musi byc dostatecznie silne i sprostac konkurencji; aby sprostac regulom walki konkurencyjnej musi post?powac racjonalnie”7. Glownym celem przedsi?biorstwa jest generowanie zysku, gdyz rentownosc jest warunkiem niezb?dnym do jego przetrwania.
Elementami strukturalnymi systemu „konkurencyjnosc przedsi?biorstwa”, ktore s^ poddawane wplywom otoczenia ogolnego i wchodz^cymi w interakcje z otoczeniem konkurencyjnym, s^8:
• potencjai konkurencyjnosci - ogol zasobow materialnych i niematerialnych przedsi?biorstwa, niezb?dnych do jego funkcjonowania na arenie konkurencji;
• przewaga konkurencyjna - efekt takiego wykorzystywania potencjalu konkurencyjnosci przedsi?biorstwa (uwzgl?dniaj^cego uwarunkowania otoczenia), jakie umozliwia efektywne generowanie atrakcyjnej oferty rynkowej i skutecznych instrumentow konkurowania;
• instrumenty konkurowania - srodki swiadomie kreowane przez przedsi?biorstwo celem pozyskania nabywcow dla przedstawionej (lub projektowanej) oferty; bezposrednie narz?dzia sluz^ce osi^ganiu przez przedsi?biorstwo przewagi konkurencyjnej na okreslonym rynku, czego skutkiem jest poz^dana pozycja konkurencyjna. Przedsi?biorstwa swiadomie wykorzystuj3 owe instrumenty w celu osi^gania rynkowych celow strategicznych9.
• pozycja konkurencyjna - osi^gni?ty przez przedsi?biorstwo wynik konkurowania w danym sektorze, rozpatrywany na tle wynikow osi^ganych przez konkurentow.
Zarz^dzanie konkurencyjnosci^. to ci^gle, celowe, przemyslane i zaplanowane oddzialywanie na poszczegolne jej podsystemy, ktore uwzgl?dnia istnienie sprz?zen zwrotnych mi?dzy nimi.
Potencjai konkurencyjnosci przedsigbiorstwa to podstawowy, wewn^trzorganizacyjny zasob zrodel przewagi konkurencyjnej, dlatego tez uzaleznione s^ od niego jej glowne wymiary, czyli: rodzaj, wielkosc i trwalosc. Posiadany przez przedsi?biorstwo potencjal warunkuje uzyskanie
6 Zob.: tamze, str. 86.
7 Adamkiewicz-Drwillo H.G., Uwarunkowania konkurencyjnosci przedsi^biorstwa, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2002, str. 57.
8 Zob.: Stankiewicz M.J., Konkurencyjnoscprzedsi^biorstwa, dz. cyt., str. 89.
9 Zob.: tamze.
okreslonej przewagi konkurencyjnej. Ona z kolei stanowi podstaw? do przygotowania oferty oraz zastosowania okreslonych instrumentow konkurowania, pozwalaj^cych na osi^gni?cie okreslonej pozycji konkurencyjnej. Kazde przedsi?biorstwo, formuiuj^c swoje cele strategiczne, musi jednoczesnie planowac przyszi^. pozycj? konkurencyjna, ktora ilustruje atrakcyjnosc przedsi?biorstwa oraz wpiywa na przyszie warunki jego funkcjonowania.
Wykorzystywanie istniejqcych stanow elementow - przyczyn dla zapewnienia mozliwie najlepszych stanow elementow-skutkow
Potencjai konkurencyjnosci posiadany Przewaga konkurencyjna uzyskana fr Instrumenty konkurowania stosowane f> О Pozycja konkurencyjna osi^gni^ta
u Potencjai konkurencyjnosci budowany U Przewaga konkurencyjna budowana О u Instrumenty konkurowania budowane U <} Pozycja konkurencyjna budowana
Budowanie stanow elementow-przyczyn umozliwiaj^cych osi^game planowanych stanow elementow-skutkow
Ryc. 1. Model procesu zarz^dzania konkurencyjnosci^. przedsi?biorstwa uwzgl?dniaj^.cy zwi^zki przyczynowo-skutkowe mi?dzy jej elementami strukturalnymi
Zrodlo; Stankiewicz M.J., Konkurencyjnoscdz.cyt., str. 90.
Planowanie przysziej pozycji konkurencyjnej, wymaga normatywnego okreslenia instrumentow konkurowania, koniecznych dla osi^gni?cia zaplanowanej pozycji. Skutecznosc instrumentow to funkcja przewagi konkurencyjnej, dlatego tez niezb?dne jest rowniez okreslenie poz^danych jej charakterystyk. Ich uzyskanie jest uzaleznione od potencjaiu konkurencyjnosci, dlatego tez i on musi byc zaplanowany i budowany. Posiadany juz potencjai szybko traci na „waznosci” ze wzgl?du na zmiennosc otoczenia. Dlatego tez nalezy budowac „nowy”, wystarczaj^cy do osi^gni?cia planowanej przewagi konkurencyjnej, ktora z kolei pozwoli budowac poz^dane instrumenty konkurowania, jakich zastosowanie b?dzie niezb?dne do uzyskania planowanej pozycji konkurencyjnej. Zarz^dzanie konkurencyjnosci^. to ci^gie oddziaiywanie (planowanie, budowanie, wykorzystywanie i osi^ganie) w zakresie czterech podsystemow: potencjaiu konkurencyjnosci, przewagi konkurencyjnej, instrumentow konkurowania i pozycji konkurencyjnej, ktore i^cznie stanowi^. o konkurencyjnosci przedsi?biorstwa10.
10 Zob.: Stankiewicz M.J., Konkurencyjnoscprzedsi^biorstwa, dz.cyt., str. 90-91.
Przedsi?biorstwo ma szanse utrzymac si? na rynku jedynie pod warunkiem dysponowania okreslon^ przewaga konkurencyjna. Przewaga ta jest okreslana na podstawie czterech parametrow: jakosci produktu, ceny, jakosci systemu obsiugi, renomy firmy11. Przewaga konkurencyjna przedsi?biorstwa moze byc zdefiniowana jako „zdolnosc do takiego wykorzystywania potencjaiu konkurencyjnosci, jakie umozliwia na tyle efektywne generowanie atrakcyjnej oferty rynkowej i skutecznych instrumentow konkurowania, ze zapewnia to powstawanie wartosci dodanej”12.
W wyniku zaostrzenia si? konkurencji nie tylko na rynkach lokalnych, ale rowniez mi?dzynarodowych, przedsi?biorstwa zmuszone s^. coraz intensywniej walczyc z innymi o swoje pozycje konkurencyjne. Konkurowanie dokonuje si? w poszczegolnych segmentach rynku. Jego istot^. jest rywalizacja przedsi?biorstw o wzgl?dy klientow, stanowi^cych te segmenty rynku, za pomoc^ swiadomie kreowanych i uruchamianych zbiorow instrumentow konkurowania, skiadaj^cych si? w sumie na ich oferty rynkowe13.
Pozycj? konkurencyjna kazdego przedsi?biorstwa mierzy si? jego udziaiem w rynku oraz osi^gni?^ sytuaj finansow^.. Im lepsza pozycja konkurencyjna od rynkowych rywali, im wi?kszy od nich udziai w danym rynku oraz lepsza sytuacja finansowa przedsi?biorstwa, tym lepsza pozycja konkurencyjna. Jej utrzymywanie i poprawianie stanowi wazny cel strategiczny firmy ze wzgl?du na to, iz swiadczy ona o sile rynkowej i finansowej wspoiczesnych przedsi?biorstw.
Aby przedsi?biorstwo mogio uzyskac poz^dan^. pozycj? konkurencyjna, w tym oczekiwany udziai w rynku i poz^dany stan finansow, musi uzyskac przewag? konkurencyjna w wybranym segmencie rynku. Staje si? tak w momencie, gdy jego oferty s^. cz?sciej wybierane i kupowane przez okreslonych nabywcow niz oferty konkurentow14.
Aby przedsi?biorstwo mogio skutecznie realizowac cele na konkurencyjnym rynku, nie moze si? ograniczac do jednego czy kilku instrumentow konkurowania. Szereg owych instrumentow musi posiadac okreslon^ struktur?, ktor^ tworz^. nast?puj^ce elementy15:
• elementpodstawowy, czyli sama oferta (produkt/usiuga) stanowi^ca przedmiot konkurencji;
• elementy bezposrednio zwiqzane z ofertq (nie mozliwe do ksztaitowania bez ingerencji w „substancj?” oferty, tkwi^ce w walorach uzytkowych i emocjonalnych produktu);
• elementy posrednio zwiqzane z ofertq (dotycz^ce konkretnej oferty, ale mozliwe do ksztaitowania bez zmian w substancji tej oferty, np.: aspekty cenowe oferty);
11 Zob.: Pierscionek Z., Strategie rozwoju firmy, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1998, str. 179.
12 Stankiewicz M.J., Konkurencyjnoscprzedsigbiorstwa, dz. cyt., str. 172
13 Zob.: Stankiewicz M.J, Budowanie potencjaiu konkurencyjnosci przedsigbiorstwa, „Dom organizatora”, Torun 1999, str. 50
14 Zob.: tamze, str. 49-50
15 Zob.: Stankiewicz M.J., Konkurencyjnoscprzedsigbiorstwa, dz. cyt., str. 252
• elementy pozornie nie zwiqzane z konkretnq ofertq, ale konieczne dla uruchomienia wczesniejszych rodzajow elementow (czyli instrumenty komunikacji z rynkiem, promocji i budowania lojalnosci klientow).
„Wi^zka instrumentow, dobrana na zasadzie: oferta + odpowiednie do jej charakteru i specyfiki sektora rynku konkretne instrumenty, reprezentuj3.ce wszystkie, poza ofertq elementy strukturalne modelowej wi^zki instrumentow konkurowania, jest „nakierowana” na dwa obiekty: potencjalnych nabywcow (klientow) oraz ofert? i instrumenty konkurowania konkurentow”16. Aby przekonac potencjalnych nabywcow do zawarcia transakcji korzystnej dla przedsi?biorstwa, nalezy „oslabic” skutecznosc instrumentow konkurowania stosowanych przez rywali.
Glownym czynnikiem decyduj^cym o sprawnym i skutecznym funkcjonowaniu przedsi?biorstw jest poziom ich konkurencyjnosci. Natomiast jednym z podstawowych czynnikow wplywaj^cych na konkurencyjnosc jest dzialalnosc innowacyjna - uwazana za jeden z glownych czynnikow tworzenia przewagi konkurencyjnej przedsi?biorstwa.
Innowacje, ich rodzaje i klasyfikacja
„Kazde przedsi?biorstwo, aby moglo si? rozwijac efektywnie i dynamicznie potrzebuje nie tylko zmian, potrzebuje innowacji: nowych produktow, nowych technologii, nowych systemow organizacji i zarz^dzania itp.”17.
Przyjmuje si?, iz innowacje to tworcze zmiany w systemie spolecznym, w strukturze gospodarczej, w technice oraz w przyrodzie. S3 to rozwi^zania problemow, zmieniaj^ce dotychczasowy stan rzeczy i wprowadzaj^ce nowosci, czyli przyczyniaj^ce si? do post?pu w danej dziedzinie (np. techniki, organizacji, ekologii itp.)18.
„Innowacje” oznaczaj^ zmian?, jednakze nie kazda zmiana moze byc okreslana mianem innowacji. Dzieje si? tak w sytuacji, gdy powiela ona juz istniej^ce rozwi^zania, przeksztalca je b^dz lepiej przystosowuje do wymagan otoczenia19.
Z roznych definicji nie wynika jednoznacznosc w pojmowaniu innowacji; zarowno teoretycy jak i praktycy posluguj^ si? terminami „innowacja” i „zmiana”, roznie je interpretuj^c. Rozbieznosci wynikaj^ce z formulowania obu terminow bior^ swoj pocz^tek w definiowaniu zmiany b^dz jako procesu, b^dz jako wyniku procesu, a takze z powi^zania ich z terminem
16 Tamze.
17 Penc J., Innowacje i zmiany w firmie, Agencja Wydawnicza Placet, Warszawa 1999, str. 141.
18 Zob.: Marciniak S., Innowacje i rozwoj gospodarczy, Kolegium Nauk Spolecznych i Administracji, Warszawa 2000, str. 11.
19 Penc J., Innowacje i zmiany w firmie, dz. cyt., str. 141.
„tworczosc” rozumianym jako generowanie pomyslow i poszukiwanie mozliwosci ich
zastosowania20.
Nie ma jednej obowi^zuj^cej definicji poj?cia „innowacja”. Jedni autorzy odnosz^ ow termin jedynie do nowych rozwi^zan technicznych lub technologicznych, drudzy - do wszelkich zmian uznanych przez ludzi za nowosc w stosunku do stanu poprzedniego, dotycz^cych wartosci i zjawisk kulturowych, pr^dow i mysli, obyczajow i pogl^dow, nowosci technicznych, usprawnien organizacyjnych i spolecznych dotycz^cych wszelkich dziedzin zycia spolecznego, a nawet politycznego. Niektorzy z innowacjami kojarz^ drobne usprawnienia, inni wielkie wynalazki i przemiany. Dla wielu innowacja to po prostu cos nowego, zaspokojenie okreslonej potrzeby w nieznany dotychczas sposob, wynik dzialania ludzkiego, skutkuj^cy przeksztalceniem pomyslu w okreslon^ koncepcj? operacyjn^. Kazda z ww. definicji „innowacji” wydaje si? byc sluszna.
„Odnosz^c to poj?cie do przedsi?biorstwa proponuje si? uwazac za innowacj? tworzenie lub modyfikowanie procesow, wyrobow, technik i metod dzialania, ktore s3 postrzegane przez dan^ organizacj? jako nowe oraz post?powe w danej dziedzinie i prowadz^ do zwi?kszenia efektywnosci wykorzystania zasobow b?d^cych w jej dyspozycji”21.
potrzeby rynku - "wymuszanie" innowacyjnosci -------1--------1-------1--------L
przez klientow -----------------------------------J
ch^c zyskow, obnizenia kosztow, zwi^kszenia --------------------------—
wydajnos ci ---------------------------—
sprostanie konkurencji krajowej
ch^c bycia najlepszym
"wymuszanie" innowacyjnosci przez ------------------
kontrahentow i dostawcow ----------------------
sprostanie konkurencji zagranicznej
nie wiem J inne J
\ I
0 100 200 300 400 500
22
Ryc. 2. Powody wprowadzania innowacji .
20 Zob.: Webber R.A., Zasady zarzqdzania organizacjami, PWE, Warszawa 1996, str. 468-470.
21 Za: Penc J., Innowacje i zmiany w firmie, dz. cyt., str. 143.
22 Ankietyzacj? przeprowadzono w listopadzie 2004 roku na probie 1000 przedsi?biorstw za posrednictwem grupy ankieterow Instytutu Badania Opinii i Rynku PENTOR S.A.
Zrodlo: Zolnierski A., „Potencjal innowacyjny polskich malych i sredniej wielkosci przedsi^biorstw ”, PARP, Wydanie, I, Warszawa, 2005, str. 54
Innowacje obecnie s3 uznawane za podstawowy warunek utrzymania i wzmocnienia pozycji przedsi?biorstwa na rynku. S3 wprowadzane zarowno przez przedsi?biorstwa renomowane,
0 mocnej pozycji rynkowej, jak i te, wkraczaj^ce dopiero na rynek23. „Coraz cz?sciej
1 powszechniej wielkie i ustabilizowane firmy musz^ wprowadzac innowacje, nie kieruj^c si? ani potrzebami rynku, ani zwi?kszeniem zyskow. Tym, co skiania ich do innowacji jest niebezpieczenstwo wydarcia im palmy pierwszenstwa nieznanych nawet konkurentow (...). Samozadowolenie jest najwi?kszym zagrozeniem ustabilizowanych i dobrze prosperuj^cych przedsi?biorstw. Aby unikn^c tego zagrozenia musz^ one wypracowac „systematyczn^ polityk? zmiany”. Innowacje staj3 si? wi?c nie tylko elementem ofensywnej strategii przedsi?biorstw wdzieraj^cych si? na nowe rynki, ale rowniez defensywn^ broni^ firm ustabilizowanych i dobrze prosperuj ^cych”24.
Podziai innowacji nie jest przejrzysty i precyzyjny. Wynika to z faktu, iz przy ich klasyfikacji stosuje si? rozmaite kryteria. W zaleznosci od przyj?tego kryterium podziaiu ta sama innowacja moze byc zaliczana do roznych grup. Podziaiy innowacji s3 dokonywane w zaleznosci od celow, ktorym maj3 siuzyc w pracach badawczych oraz w praktyce25.
Dla przykiadu mozna wymienic kilka wazniejszych podziaiow.
1. „Ogolnie rzecz bior^c mozna wyroznic innowacje:
• antropocentryczne, tzn. dotycz^ce roznych przejawow zycia jednostek ludzkich;
• innowacje spoleczne, tzn. dotycz^ce organizacji stosunkow mi?dzyludzkich;
• innowacje biotyczne, tzn. innowacje w zakresie przyrody;
• innowacje techniczne, tzn. dotycz^ce zmian w technice i technologii”2б.
2. W zaleznosci od dziedziny dziaialnosci, ktorej dotycz^ innowacje mozna podzielic na27:
• funkcjonalne, zaspokajaj^ce nieujawnione dotychczas potrzeby;
• przedmiotowe, wprowadzaj^ce nowe przedmioty;
• technologiczne, wprowadzaj^ce nowe metody wytwarzania, wpiywaj^ce na usprawnienie produkcji;
• organizacyjne, zwi?kszaj^ce stan bezpieczenstwa i higieny pracy;
23 Miszewski M., Male i srednie przedsigbiorstwa w obliczu integracji europejskiej, dz. cyt., str. 42.
24 Kwiatkowski S., Procesy innowacyjne, Przegl^d Organizacji 1988, nr б, str. 20
25Zob.: Dworczyk M., Szlasa R., Zarzqdzanie innowacjami, dz. cyt., str. 75.
26 Marciniak S., Innowacje i rozwoj gospodarczy, dz. cyt., str. 11-12.
27 Zob.: Penc J., Innowacje i zmiany w firmie, dz. cyt., str. 144.
• ekologiczne, wpiywaj^ce na ziagodzenie skutkow dziaiania przedsi?biorstwa na srodowisko naturalne.
3. Wediug kryterium oryginalnosci zmian mozna wyroznic28:
• innowacje kreatywne (tworcze lub oryginalne), b?d^ce samodzielnymi i oryginalnymi wytworami danej jednostki zespoiu;
• innowacje imitujqce (nieoryginalne, adaptowane), powstaj^ce w wyniku nasladownictwa i rozpowszechnienia oryginalnych osi^gni?c (metod pracy, maszyn).
4. Ze wzgl?du na kryterium ziozonosci wyst?puj3 innowacje29:
• sprzqzone, b?d^ce rezultatem wspoidziaiania, organizacji czy instytucji;
• niesprzqzone, (...) rezultat zarowno dziaialnosci tworczej, jak i nasladowczej wykonanej przez pojedynczych racjonalizatorow, ktorzy sami je wprowadzaj^, wykorzystuj^c jedynie wiasn^ wiedz? i wiasny kapitai.
5. Bior^c pod uwag? skal? wielkosci i zakres skutkow, jakie nios^ za sob^, wyroznia si?30:
• innowacje strategiczne, oznaczaj^ce wielkie zmiany w zakresie przedsi?wzi?c diugofalowych, istotnych z punktu widzenia rozwoju przedsi?biorstwa;
• innowacje taktyczne, czyli biez^ce zmiany w technice produkcji, metodach wytwarzania i organizacji, ktorych celem jest coraz lepsze zaspokajanie potrzeb spoiecznych.
6. „Wediug warunkow psychospoiecznych osob realizuj^cych innowacje, s^ one okreslane jako:
• innowacje refleksyjne, zachodz^ one wtedy, gdy czionkowie grup spoiecznych swiadomie realizuj^ zmiany przez nich wprowadzone czy zamierzone przez czionkow innych grup spoiecznych w celu dokonania przeobrazen spoieczno - technologicznych w procesie produkcji;
• innowacje bezrefleksyjne, wyst?puj^ wowczas, gdy czionkowie grupy spoiecznej realizuj^ zmiany, wykorzystuj^c do tego celu posiadane juz doswiadczenie zawodowe;
• innowacje zamierzone, s^ rezultatem kalkulacji, rachunku ekonomicznego i zrozumienia koniecznosci w prowadzeniu post?pu technicznego, organizacyjnego, podziaiu pracy i innych niezb?dnych udoskonalen;
• innowacje niezamierzone, s^ wprowadzane spontanicznie pod wpiywem zasiyszanych opinii, apeli, rzucanych hasei czy kampanii propagandowych”31.
7. Ze wzgl?du na mechanizm pobudzania do innowacji dzieli si?je na:
28 Zob.: Dworczyk M., Szlasa R., Zarzqdzanie innowacjami, dz. cyt., str. 75.
29 Zob.: Penc J., Innowacje i zmiany w firmie, dz. cyt., str. 145.
30 Zob.: tamze.
31 Szymanski K. R., Innowacje w przedsi^biorstwie przemyslowym, IWZZ, Warszawa 1979, str. 27-28 .
• podazowe, „s^ (...) nast?pstwem odkryc, wynalazkow i pomysiow. Dziaianie mechanizmu pobudzania innowacji podazowych polega giownie na tym, ze - uczeni - tworcy nowej techniki - dokonuj^ odkryc i wynalazkow pod wpiywem dociekliwosci badawczej i predyspozycji tworczych, a takze pod wpiywem indywidualnej potrzeby osi^gni?c (samorealizacji)”32;
• popytowe, „stymulowane przez potrzeby ujawniaj^ce si? na rynku lub poza nim (dotyczy to m.in. takich obszarow jak zdrowie, ochrona srodowiska, itp.). Droga do innowacji prowadzi wi?c przez podejmowanie odpowiednich badan, dokonanie wynalazku b^dz tez wyszukanie odpowiedniego rozwi^zania (ewentualnie jego rozwini?cie), ktorego wdrozenie stanowi odpowiedz na istniej^ce zapotrzebowanie”33.
8. Bior^c pod uwag? zakres oddziaiywania i uzyskiwane efekty innowacje mozna podzielic na34:
• procesowe, polegaj^ce na nowym sposobie wytwarzania danego produktu, prowadzenia usiug czy dystrybucji produktow;
• produktowe, polegaj^ce na zmianie fizycznej charakterystyki lub osi^gow istniej^cych wyrobow i usiug lub tworzeniu caikowicie nowych wyrobow i usiug.
Zrodla innowacji
Aby przedsi?biorstwo mogio wprowadzac innowacje, musi zapewnic sobie dost?p do ich zrodei, a takze stworzyc pewien bank informacji o rozwi^zaniach juz istniej^cych oraz mozliwosciach ich wykorzystania. W przypadku braku gotowych rozwi^zan lub niemoznosci skorzystania z licencji, musi poszukiwac nowych pomysiow na zewn^trz b^dz generowac wiasne, umozliwiaj^ce mu tworcze rozwi^zywanie problemow i wykorzystanie pojawiaj^cych si? okazji. Nowe pomysiy nabior^ wartosci w momencie, gdy zostan^ dokiadnie sformuiowane, zanalizowane i dostosowane do realizacji35.
Bezposrednim zrodiem innowacji dla przedsi?biorstwa jest rynek, gdyz innowacja jest zawsze odpowiedzi^ na potrzeby rynku. „Musi byc zatem blisko rynku, orientowac si? na rynek, a w istocie byc przez niego inspirowana”3б.
Wszelkie zrodia innowacji z punktu widzenia okazji do ich tworzenia - w odniesieniu do przedsi?biorstwa - mozna podzielic na dwa rodzaje, przyjmuj^c za kryterium miejsce ich powstawania, a mianowicie37:
32 Penc J., Innowacje i zmiany w firmie, dz. cyt., str. 14б.
33 T amze.
34 Zob.: Griffin R.W., Podstawy zarzqdzania innowacjami, PWN, Warszawa 199б , str. бб3.
35 Zob.: Penc J., Innowacje i zmiany w firmie, dz. cyt., str. 157.
36 Drucker P.F., Innowacja iprzedsi^biorczosc, PWE, Warszawa 1992, str. 153.
37 Zob.: Penc J., Innowacje i zmiany w firmie, dz.cyt, str. 1б0.
• zrodia egzogeniczne (zewn?trzne),
• zrodia endogeniczne (wewn?trzne).
Wsrod zrode! egzogenicznych mozna wyroznic zrodia krajowe i zagraniczne. Te pierwsze odgrywaj^ giown^ rol? w rozwijaniu innowacyjnosci w panstwach duzych oraz sredniej wielkosci i zalicza si? do nich z reguiy cai^ dziaialnosc ludzi w sferze gospodarczej i spoiecznej, czyli: badania naukowe prowadzone przez wyzsze uczelnie oraz placowki Polskiej Akademii Nauk, badania naukowe i techniczne prowadzone przez instytuty branzowe, biura projektowe, osrodki doswiadczalne, przedsi?biorstwa zajmuj^ce si? przekazywaniem projektow innowacyjnych oraz wiele innych38.
„Zrodia zagraniczne innowacji z reguiy odgrywaj^ rol? uzupeiniaj^c^ dziaialnosc krajow^”39. Zaliczyc do nich mozna przede wszystkim: zagraniczne zaplecze badawczo-rozwojowe, organizacje zajmuj^ce si? transferem wiedzy i technologii, import maszyn, urz^dzen, zakupy licencji, usiug i inne.
Najwazniejszym dla przedsi?biorstwa zrodiem zewn?trznym jest nauka i procesy badawcze prowadzone przez organizacje naukowo-badawcze oraz publikowane przez nie osi^gni?cia. Dzi?ki temu mozliwe jest przyswajanie osi^gni?c krajow wysokorozwini?tych, w tym stosowanych przez nie najnowszych technologii.
Procesy badawcze dotycz^ rozmaitej sfery badan i w roznych krajach s^ interpretowane w roznoraki sposob. Celem ich jest pogi?bienie wiedzy w danej dziedzinie oraz tworzenie uzytecznych efektow w praktyce. Owe procesy s^. zalezne od specyfiki danego kraju - jego wielkosci, zamoznosci, bogactw naturalnych, struktury gospodarczej i przemysiowej, skali inwestowania w post?p naukowy i edukacyjny, specjalizacji gospodarczej, tradycji, lokalnych potrzeb i mozliwosci itp.40.
Kazdy kraj charakteryzuje si? wiasn^ specyfik^ w zakresie badan i rozwoju (B+R), jak rowniez wiasn^ polityk^ finansow^. rz^du, wspieraj^c^. wybrane zakresy B+R zgodnie z wiasnymi potrzebami. Narodowe systemy badan i rozwoju przyjmuj^. rozmaite dziedziny za priorytetowe, zapewniaj^c im rozne zasilanie finansowe - „trudne s^ do transferowania i nie mog3 stanowic wzorca dla polityki w zakresie B+R w naszym kraju”41. Siabosc naszego zaplecza badawczo-rozwojowego sprawia, ze polskie przedsi?biorstwa maj^ siabe oparcie w sektorze B+R, a dystans techniczny wcale nie maleje. Szacuje si?, ze wi?kszosc sektorow gospodarczych w naszym kraju
38 Zob.: tamze, str. 1б1.
39 Marciniak S., Innowacje i rozwoj gospodarczy, dz. cyt., str. 41.
40 Zob.: Penc J., Innowacje i zmiany w firmie, dz. cyt., str. 1б1.
41 Tamze.
stosuje technologie, ktore s^. o 10 do 15 lat opoznione w stosunku do najnowszych technologii stosowanych na swiecie42.
Technologia w dzisiejszych czasach rozwija si? w zawrotnym tempie, powoduj^c pogl?bianie si? dystansu technicznego mi?dzy krajami rozwijaj^cymi si? a rozwini?tymi. Aby zniwelowac owy dystans niezb?dne jest nie tylko importowanie technologii, ale rowniez zaangazowanie panstwa w programy badawcze oraz sektora prywatnego w prace badawczo-rozwojowe.
Zrodla endogeniczne innowacji to efekt pracy wlasnego zaplecza badawczego i technicznego, kadry kierowniczej itp. Mimo iz dotycz^ one przede wszystkim malych innowacji, stanowi^ najbardziej obfite i cenne zrodla ze wzgl?du na to, iz korzystanie z nich jest tansze, a korzysci z nich plyn^ce s^. wielostronne. Oprocz tego maj^ one duz^ wartosc motywacyjn^, gdyz umozliwiaj^. rozwoj indywidualnosci wielu ludzi w ich celowym dzialaniu43.
Powszechnie panuje przekonanie, iz innowacyjnosc pracownikow stanowi glowny czynnik rozwoju przedsi?biorstwa, zas jej pobudzanie nalezy do kadry kierowniczej, tworz^cej sprzyjaj^ce innowacyjnosci struktury, a takze odpowiedni klimat spoleczny. Kadra kierownicza zna najlepiej potrzeby i mozliwosci swojego przedsi?biorstwa, jego slabe i mocne strony. Do niej nalezy ocena na ile innowacja jest ryzykowna, czy przyniesie zysk i jaka jest szansa jej powodzenia44.
wiedza wynikaj^ca z dos wiadczenia
1929
-
wiedza wyuczona 1 /2'
- 74
wytrwalosc i upor w d^zeniu do celu 16
- 6G1
umiej?tnosc radzenia sobie w sytuacjach stresowych
-
umiej?tnosc wspolpracy z kierownictwem firmy 1 584
-
umiej?tnosc wspolpracy z podwladnymi 1516
- 492
precyzyjne wyrazanie wlasnych potrzeb 1
- 484
umiej?tnosc pogodzenia si? z niepowodzeniem 1
- 78
umiej?tnosc wspolpracy z instytucjami zewn?trznymi 4
-
asertywnosc 14 57
nie wiem, trudno powiedziec 2
G 1GG 2GG 3GG 4GG 5GG 6GG 7GG 8GG 9GG 1GGG
42 Zob.: Nasierowski W., Rozwoj technologii a rozwoj gospodarczy, „Organizacja i kierowanie” 1995, nr 3, str. 79.
43 Zob.: Penc J., Innowacje i zmiany w firmie, dz. cyt., str. 163.
44 Zob.: tamze.
Ryc. 3. Cechy decyduj^ce o umiej?tnosciach generowania innowacji przez pracownikow45.
Zrodlo: Zolnierski A., „Potencjal innowacyjny polskich malych i sredniej wielkosci przedsi?biorstw”, PARP, Wydanie I, Warszawa, 2005, str. 31
Wspolczesni przedsi?biorcy dzi?ki pobudzaniu i rozwijaniu przedsi?biorczosci wewn?trznej, promuj^ nowatorskie rozwi^zania. Przedsi?biorczosc ta stanowi rodzaj dzialalnosci
charakteryzuj ^cy si? „(...) tworczym mysleniem oraz umiej?tnosciami organizacyjnymi i planistycznymi w aspekcie zwi?kszania konkurencyjnosci. Polega ona na utrzymaniu rownowagi mi?dzy optymaln^ sprawnosci^ firmy a zdolnosci^ do wywazonej tworczej reakcji na pojawiaj^ce si? okazje i wyzwania rynku nie tylko menedzerow, ale i „szeregowych” pracownikow dzialaj^cych pod profesjonalnym kierownictwem”46.
Przedsi?biorca zawsze poszukuje zmiany, reaguje na ni^ i wykorzystuje j^ jako okazj?. Przedsi?biorca „skierowuje srodki produkcji do nowych dziedzin zastosowania (...), jego specyficzne zadanie polega na lamaniu starej tradycji i tworzeniu nowej”47
Zrodla innowacji s^. rowniez rozpatrywane z punktu widzenia tego czy pierwotne jest powstanie nowego rozwi^zania (potencjalna innowacja), dla ktorego probuje si? znalezc zastosowanie w produkcji (s^. to tzw. zrodla podazowe), czy tez odwrotnie, na pocz^tku istnieje potrzeba zmiany w okreslonej dziedzinie, ktorej zaspokojenie wymaga odpowiedniego rozwi^zania technicznego (tzw. zrodla popytowe)48.
Zrodla podazowe obejmuj^ wszelkie idee, impulsy innowacyjne tkwi^ce w dzialalnosci naukowej i technicznej - innowacje s^. zdeterminowane bezposrednio przez rozwoj nauki i techniki, ktory przebiega zgodnie z prawidlowosciami wlasciwymi dla tych dziedzin. „Innowacje rodz^. si? zatem jako efekt badan naukowych, nie podlegaj^cych bezposrednio wplywom systemu ekonomicznego i czynnikow administracyjnych (s^. to efekty tzw. badan czystych). W rezultacie powstaj^ wynalazki, ktore s^. podstaw^ do innowacji autonomicznych, tzn. takich, ktore nie s^. wynikiem poszukiwan rozwi^zania, na ktore istnialo konkretne zapotrzebowanie zglaszane przez producentow, konsumentow lub agendy rz^dowe. (...) Analiza podazowych zrodel innowacji pozwala stwierdzic wyst?powanie dwuetapowej sekwencji: odkrycie lub wynalazek, a nast?pnie
49
innowacja .
45 Ankietyzacj? przeprowadzono w listopadzie 2004 roku na probie 1000 przedsi?biorstw za posrednictwem grupy ankieterow Instytutu Badania Opinii i Rynku PENTOR S.A.
46 Tamze, str. 1б4.
47 Schumpeter J., Teoria rozwoju gospodarczego, PWE, Warszawa 1960, str. 142.
48 Zob.: Marciniak S., Innowacje i rozwoj gospodarczy, dz. cyt., str. 41.
49 Tamze, str. 43.
Zrodla popytowe innowacji wyplywaj^ z potrzeb rynku, produkcji, ochrony srodowiska naturalnego, sektora wojskowego i innych. Innowacje s^. niejako podporz^dkowane potrzebom zglaszanym przez rynek, produkcj?, ochron? srodowiska50.
Innowacyjnosc polskich przedsi^biorstw
W pierwszej polowie 2009 roku udzial przedsi?biorstw, ktore wprowadzily rozwi^zania innowacyjne w swoich firmach, byl nieco nizszy niz w poprzednich badaniach i wyniosl 15%. Mikroprzedsi?biorstwa oraz firmy male najcz?sciej wprowadzaly innowacje produktowe, jedynie w grupie firm srednich duz^ popularnosci^ cieszyly si? innowacje procesowe. Najbardziej sklonne do wprowadzania innowacji s^. firmy zajmuj^ce si? dzialalnosci^. produkcyjn^. (30% sposrod nich wprowadzilo innowacje), najmniej zas firmy budowlane (zaledwie 3%). W sytuacji, gdy wprowadzenie rozwi^zan innowacyjnych wi^zalo si? z poniesieniem kosztow (80% przypadkow), firmy finansowaly je ze srodkow wlasnych. Blisko polowa firm nie planowala wprowadzania innowacji w ci^gu najblizszych szesciu miesi?cy, 39% rozwazalo tak^ mozliwosc, zas 13% zamierzalo jak^s innowacj? wprowadzic51.
Innowacyjnosc Polski na tle innych krajow
Komisja Europejska co roku publikuje Europejsk^ Tablic? wynikow (European Innovation Scoreboard EIS). Do EIS zalicza si? kraje Unii Europejskiej, Bulgari?, Rumuni?, Turcj?, Islandi?, Norwegi?, Szwajcari? oraz USA i Japoni?. EIS obejmuje wskazniki maj^ce opisac efektywnosc innowacyjn^ gospodarek tych krajow. Do obliczenia L^cznego Indeksu Innowacyjnosci (Summary Innovation Index SII) wykorzystywanych jest 2б wskaznikow52.
Tabela 1.
Wybrane wskazniki sluzqce do oceny innowacyjnosci53
Wskaznik Rok Polska UE-27
Naklady krajowe brutto na B+R 200б 0,5б 1,84
Liczba wynalazkow zgloszonych do ochrony do Europej skiego Urz?du Patentowego na milion mieszkancow 2004 3,бб 111,9б
Liczba patentow udzielonych przez Amerykanski Urz^d Patentowy na milion mieszkancow 2003 0,б 52,2
50 Zob.: tamze, str. 42.
51 Za: „Trendy rozwojowe sektora MSP w ocenie przedsi?biorcow w pierwszej polowie 2009 roku”, Departament Analiz i Prognoz, Ministerstwo Gospodarki, numer 2/2009, Warszawa, pazdziernik 2009, str. 22
52 Za: A. Macuga, P. Macuga, Konkurencyjnosc polskiej gospodarki przez pryzmat innowacyjnosci, Instytut Zarz^dzania Przedsi?biorstwem, Panstwowa Wyzsza Szkola Zawodowa im. Witelona w Legnicy, str. 219
53 Dane liczbowe wskazuj^ naklady na dzialalnosc badawczo-rozwojow^ B+R w Polsce, mierzone procentowym udzialem ogolu wydatkow na t? dzialalnosc w PKB.
Udzial wyrobow wysokiej techniki w eksporcie ogolem (w %) 2006 3,11 16,67
Liczba stalych l^czy internetowych (z przepustowosci^ co najmniej 144 Kb/s) na 100 mieszkancow 2007 6,8 18,2
Wydatki na technologie informacyjno-telekomunikacyjne jako % PKB telekomunikacja 2006 5 3
IT 2,6 2,7
Odsetek mieszkancow w wie najmniej srednie wyksztalcen cu 20-24 lat, ktorzy maj^ co ie 2006 91,7 77,8
Zrodlo: D. Grodzka, A. Zygierewicz, Innowacyjnosc polskiej gospodarki, Infos, Biuro Analiz Sejmowych, nr 6(30), 27 marca 2008 r.
Wskazniki SII uj?te s^. w nast^puj^cych obszarach:
• Czynniki nap^dzaj^ce innowacyjnosc - mierz^ warunki strukturalne niezb^dne dla innowacyjnosci;
• Wytwarzanie wiedzy - rezultat inwestycji w badania i rozwoj, postrzegane jako kluczowy element gospodarki opartej na wiedzy (GOW);
• Innowacyjnosc i przedsi^biorczosc - szacuje wysilki innowacyjne na poziomie indywidualnych przedsi^biorstw;
• Zastosowanie - odzwierciedla naklady pracy i dzialalnosci w sferze biznesu oraz ich wartosc dodan^ w sektorach innowacji;
• Wlasnosc intelektualna.
Ranking EIS nie jest niestety doskonaly - niektore parametry w wi^kszym stopniu informuj^ o potencjale innowacyjnym, niz o efektach54.
54 Za: A. Macuga, P. Macuga, Konkurencyjnosc polskiej gospodarki przez pryzmat innowacyjnosci, Instytut Zarz^dzania Przedsi^biorstwem, Panstwowa Wyzsza Szkola Zawodowa im. Witelona w Legnicy, str. 219 - 220
Ryc. 4. Wartosc indeksu SII (Summary Innovation Index) w 2007 r.
Zrodlo: http://www.proinno-europe.eu/page/summary-innovation-index-0, 07.12.2010 r.
Wg zestawienia indeksu SII z roku 2007, Polska zaliczana byla do ostatniej, ze wzgl^du na poziom innowacyjnosci, grupy krajow - zwanych „nadrabiaj^cymi zaleglosci”. Jednak zestawienie z 2009 roku wskazuje sklasyfikowanie Polski do wyzszej grupy - krajow „umiarkowanie innowacyjnych”.
Ryc. 5. Wartosc indeksu SII (Summary Innovation Index) w 2008 i 2009 r.
Zrodlo: http://www.proinno-europe.eu/page/1-executive-summary, 07.12.2010 r.
Bariery wprowadzania innowacji w Polsce
Jedn^. z przoduj^cych barier wzrostu innowacyjnosci w Polsce jest niski poziom wydatkow przeznaczonych na dzialalnosc badawczo-rozwojow^. Jest on spowodowany stanowczo zbyt niskim zaangazowaniem srodkow finansowych przedsi^biorstw.
Przyczynami niedostatecznego zaangazowania sektora prywatnego w dzialalnosc i finansowanie sfery B+R si m.in. wysokie koszty oraz istotne ryzyko tego typu dzialan. Szczegolnie malym i srednim przedsi?biorstwom (MSP) - dominujicym w polskiej gospodarce, brakuje wlasnych srodkow na dzialalnosc badawczo-rozwojowi. Rownoczesnie banki niech?tnie udzielaji im kredytow na tego rodzaju projekty - traktujic kredytowanie sektora MSP jako ryzykowne i kosztowne w obsludze (duza liczba drobnych dzialan), czyli nieoplacalne. Brakuje rowniez funduszy kapitalu wysokiego ryzyka inwestujicych w male projekty, ktore w wielu krajach stanowii istotny instrument wdrazania dzialalnosci naukowej, badawczo-rozwojowej
i innowacyjnej do praktyki gospodarczej.
Wprowadzanie innowacji nie jest procesem latwym. Ankietowane przez Instytut Badan nad Gospodarki Rynkowi male i srednie przedsi?biorstwa najwi?kszi barier? dla innowacyjnosci upatruji w wysokich kosztach zmian. Wskazywalo na to 67% sposrod wszystkich firm. Wsrod wazniejszych przeszkod przedsi?biorstwa wymienily takze zbyt restrykcyjne przepisy prawne (11%) kr?pujice swobod? przedsi?biorczosci i wyst?powanie „czarnego rynku”, czyli korzystanie przez konkurentow z nowoczesnych technologii i znakow towarowych w sposob nielegalny. Znacznie mniej dokuczliwe si: niech?c do zmian w firmie, brak partnerow do wspolpracy oraz brak wykwalifikowanej kadry pracowniczej. Wskazywano rowniez na wysokie koszty innowacji, brak srodkow finansowych oraz ich dlugi okres zwrotu, zmiennosc prawa, ktora uniemozliwia racjonalne planowanie dzialalnosci gospodarczej55.
Przedsi?biorstwa wspolpracuji ze sferi badawczo-naukowi oceniaji, ze nie istnieji zadne finansowe bariery takiej wspolpracy (okolo 27% odpowiedzi). Cz?sc z nich za istotni przeszkod? we wzajemnych kontaktach uznala natomiast niekompetencj? i niski poziom merytoryczny placowek naukowo-badawczych (okolo 16%). Wedlug nich strefa B+R jest nieprzygotowana do wspolpracy z przedsi?biorstwami. Brak jej takze gotowych propozycji, ktore moglyby biznesowi zaoferowac. Ponad 80% przedsi?biorstw nie wspolpracujicych ze sferi B+R, ktore odpowiedzialy na pytanie dotyczice motywow wspolpracy ze sferi naukowo-badawczi zadeklarowalo, ze nie widzi potrzeby takiej wspolpracy56.
55 Zob.: Innowacyjnosc MSP, [w:] Raport o stanie sektora mafych i srednich przedsi^biorstw w Polsce w latach 20002001, [red.] Dzierzanowski W., Tokaj-Krzewska A., PARP, Warszawa 2002, str. 233-234.
56 Zob.: tamze, str. 234.
brak wykwalifikowanej kadry pracowniczej
brak partnerow do wspolpracy
niech^c do zmian
"czarny rynek"
przepisy prawne
nie ma takich barier
wysokie koszty
0,00 10,00 20,00 30,00 40,00 50,00 60,00 70,00 80,00 procenty
□ 2,60 □ 4,0 ^5, 0 50 110,50 110,90 7,30
|2Q,8Q
16
Ryc. б. Bariery ograniczaj^ce wprowadzanie innowacji
Zrodlo: Innowacyjnosc MSP, [w:] Raport o stanie sektora malych i srednich przedsi?biorstw w Polsce w latach 20002001, [red.] Dzierzanowski W., Tokaj-Krzewska A., dz.cyt., str. 234.
Deklarowane przez respondentow bariery we wdrazaniu innowacji s^. podobne bez wzgl?du na wielkosc firmy. Roznice mozna dostrzec przede wszystkim w odniesieniu do bariery „czarny rynek”, czyli nielegalne korzystanie przez konkurentow z nowoczesnych technologii i znakow towarowych, ktorej znaczenie maleje wraz ze wzrostem wielkosci przedsi?biorstwa. Z drugiej strony, im wi?ksze przedsi?biorstwo, tym cz?stsz^ przeszkod^. dla innowacyjnosci jest brak partnerow (innych firm) do wspolpracy oraz brak wykwalifikowanej kadry kierowniczej. W przypadku branz uslugowych (handel, hotele i restauracje oraz obsluga nieruchomosci i firm) na wysokie koszty wskazal znacznie mniejszy odsetek przedsi?biorstw niz w budownictwie i dzialalnosci produkcyjnej. Wynika to z faktu, ze w uslugach innowacje w wi?kszym stopniu wi^z^. si? z kreatywnosci^ i pomyslami na strategi? dzialania firmy (s^. to raczej tzw. innowacje mi?kkie, odnosz^ce si? do organizacji i zarz^dzania) w mniejszym zas stopniu niz w przemysle i budownictwie determinowane s^. nakladami finansowymi na maj^tek trwaly (tzw. innowacje twarde). Respondenci z branzy obslugi nieruchomosci i firm znacznie cz?sciej niz firmy z innych branz, wskazaly na nieprzychylne przepisy prawne ograniczaj^ce innowacyjnosc. Z kolei, brak partnerow do wspolpracy i brak wykwalifikowanej kadry, to szczegolnie istotne bariery w dzialalnosci produkcyjnej57.
57 Zob.: Innowacyjnosc MSP, [w:] Raport o stanie sektora malych i srednich przedsi^biorstw w Polsce w latach 20002001, [red.] Dzierzanowski W., Tokaj-Krzewska A., dz. cyt., str. 234-235.
Podsumowanie
Aby mozna bylo mowic o konkurencyjnosci przedsi?biorstwa nie mozna pomin^c istotnych jej komponentow, pocz^wszy od potencjalu konkurencyjnosci po pozycj? konkurencyjni. Kazdy z nich musi byc wczesniej zaplanowany, przewidziany i budowany, az do momentu osiigni?cia pozidanego przez przedsi?biorstwo poziomu. Mowiic o konkurencyjnosci przedsi?biorstwa, w dzisiejszych czasach trzeba zwrocic szczegolni uwag? na innowacyjnosc, jako podstawowy budulec pozycji konkurencyjnej firmy, jej dominacji na wolnokonkurencyjnym rynku. Bez wprowadzanych innowacji, ulepszen, nowoczesnych technologii, przedsi?biorstwa ryzykuji utrat? potencjalnych nabywcow - utrat? pozycji konkurencyjnej na rynku. Innowacje stanowii w dzisiejszych czasach jedno z najwazniejszych wyzwan. W wyniku transformacji systemowej polska gospodarka musi wiele nadrobic. Polskie laboratoria, instytuty badawcze i uczelnie generuji wiele tworczych pomyslow. Nie znajduji one jednak zainteresowania u rodzimych malych
i srednich przedsi?biorcow, przede wszystkim ze wzgl?du na wysokie koszty ich wprowadzenia oraz wysokie ryzyko. Innowacyjnosc malych i srednich przedsi?biorstw w Polsce wciiz nie jest na zadowalajicym poziomie. Swiadczy to o tym, iz nie mogi byc konkurencyjnymi dla zagranicznych przedsi?biorcow, ktorzy pojawiaji si? na naszym rynku. Bez wzrostu innowacyjnosci malych
i srednich przedsi?biorstw w Polsce nie jest mozliwy wzrost konkurencyjnosci na rynku europejskim.
Literatura
1. Adamkiewicz-Drwillo H.G., Uwarunkowania konkurencyjnosci przedsigbiorstwa, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2002;
2. Drucker P.F., Innowacja i przedsi^biorczosc, PWE, Warszawa 1992;
3. Dworczyk M., Szlasa R., Zarzqdzanie innowacjami, Oficyna Wydawnicza PW, Warszawa 2001;
4. Griffin R.W., Podstawy zarzqdzania innowacjami, PWN, Warszawa 199б;
5. Grodzka D., Zygierewicz A., Innowacyjnosc polskiej gospodarki, Infos, Biuro Analiz Sejmowych, nr б(30), 27 marca 2008 r.
6. Innowacyjnosc MSP, [w:] Raport o stanie sektora malych i srednich przedsi^biorstw w Polsce w latach 2000-2001, [red.] Dzierzanowski W., Tokaj-Krzewska A., PARP, Warszawa 2002,
7. Konkurencyjnosc polskich MSP w przededniu przystqpienia do Unii Europejskiej, [w:] Raport o stanie sektora malych i srednich przedsigbiorstw w Polsce w latach 2002-2003, [red.] Tokaj-Krzewska A., Zolnierski A., PARP, Warszawa 2004
8. Kwiatkowski S., Procesy innowacyjne, Przeglid Organizacji 1988, nr б
9. Macuga A., Macuga P., Konkurencyjnosc polskiej gospodarki przez pryzmat innowacyjnosci, Instytut Zarzidzania Przedsi?biorstwem, Panstwowa Wyzsza Szkola Zawodowa im. Witelona w Legnicy
10. Marciniak S., Innowacje i rozwoj gospodarczy, Kolegium Nauk Spolecznych i Administracji, Warszawa 2000
11. Miszewski M., Male i srednie przedsigbiorstwa w obliczu integracji europejskiej, Tom I, Wydawnictwo Triada, Bytom 2000
12. Nasierowski W., Rozwdj technologii a rozwdj gospodarczy, „Organizacja i kierowanie” 1995, nr 3
13. Penc J., Innowacje i zmiany w firmie, Agencja Wydawnicza Placet, Warszawa 1999
14. Pierscionek Z., Strategie rozwoju firmy, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1998
15. Schumpeter J., Teoria rozwoju gospodarczego, PWE, Warszawa 19б0,
16. Stankiewicz M.J, Budowanie potencjalu konkurencyjnosci przedsigbiorstwa, wyd. Dom organizatora, Torun 1999
17. Stankiewicz M.J., Konkurencyjnoscprzedsigbiorstwa, „Dom organizatora”, Torun 2005
18. Szymanski K. R., Innowacje w przedsigbiorstwieprzemyslowym, IWZZ, Warszawa 1979
19. Trendy rozwojowe sektora MSP w ocenie przedsi^biorcdw w pierwszej polowie 2009 roku, Departament Analiz i Prognoz, Ministerstwo Gospodarki, numer 2/2009, Warszawa, pazdziernik 2009
20. Webber R.A., Zasady zarzqdzania organizacjami, PWE, Warszawa 199б
21. Zolnierski A., Potencjal innowacyjny polskich malych i sredniej wielkosci przedsi^biorstw, PARP, Wydanie, I, Warszawa, 2005, str. 54
Recenzenci:
dr inz. Anna Grontkowska mgr Marcin Slupek
