CC BY
13Бекен Аяна Ток;санбайк;ызы,
КР Зацнама институты Лингвистика орталыгыныц НКА жэне халыцаралъщ шарттар жобаларына гылыми лингвистикалыц сараптама секторыныц кшг гылыми цызметкерг
РЕАДМИССИЯ ЖЭНЕ Б1Р1ККЕН ¥ЛТТАР ¥ЙЫМЫ
К^рп заманда зацсыз кешьконмен кYрес саласындагы элемдiк тэжiрибе реттелмеген к^кыктык мэртебес бар кешiп келушiлердi ездерi азаматы болып табылатын немесе олар теракты т^ратын мемлекеттерге кыска мерзiмдерде кайтаруга мYмкiндiк беретiн реадмиссиялык келюмдердщ жогары тиiмдiлiгiн керсеттi. БYгiнгi кYнi Казакстан кешькон YДерiсiн реттеудщ жацартылган саясатын калыптастыруда, ез кезегiнде б^л мацызды институттарыныц бiрi реадмиссия институты болып табылатын кеш> кондык зацнаманы жетiлдiру кажеттшгш туындатады. Сондай-ак, реадмиссия туралы келiсiм катысушы елдер арасындагы визалык режимдi оцайлатуга септiгiн тигiзедi.
Казiргi уакытта байкалып отырган каркынды кеш>кон YДерiсi ^лттьщ жэне когамдык каушиздшл камтамасыз ету мэселесшщ езектiлiгiн арттыра тYсуде. Осындай жагымсыз Yдерiстермен кYрес жакын болашактагы мемлекеттiк саясат басымдыктарыныц бiрi ретiнде аньщталган, б^л ретте «бакылаусыз кеш> кон процестерЬ> ^лттык каушшздштщ негiзгi катерлерi катарында айрыкша орын алган [1].
Мемлекеттердщ реадмиссия женшдеп ынтымактастыгын дамытудыц мацыздылыгын Бiрiккен ¥лттар ¥йымыныц Халыкаралык к¥кык комиссиясыныц (б^дан эрi - Б¥¥ ХКК немесе Комиссия) «Елден шыгару» атты ж^мысы да ныктай тYседi. 2000 - 2012 жж. аралыгында Б¥¥ ХКК Елден шыгару женiндегi баптар жобасын эзiрледi, нактырак айтканда, онда реадмиссия туралы ережелер камтылган.
Б¥¥ ХКК - Б¥¥ шецбершде реадмиссия мэселесше назар аударушы халыкаралык орган болып табылады. Б¥¥ Халыкаралык к¥кык комиссиясыныц елден шыгару мэселесiне, оныц iшiнде реадмиссия мэселесiне назар аударуы жэне елден шыгару бойынша баптар эзiрлеу женiндегi эрекеттерi келешекте реадмиссия
туралы келюмдерге енгiзу Yшiн адам к¥кыгын анаг^рлым толыгырак сактауды камтамасыз ететш стандартты кагидаларды эзiрлеуге себепкер болуы мYмкiн.
1998 жылы езшщ елуiншi сессиясында Халыкаралык к¥кык комиссиясы к¥рамында «Шетелдiктердi елден шыгару» атты такырыбы камтылган Жоспарлау бойынша топтыц баяндамасын кабылдады жэне оны Комиссия ж^мысыныц ^зак мерзiмдi багдарламасына енпзш, 2000 ж. 52-сессиясында оны орындап шыкты.
Б¥¥ ХКК халыкаралык к¥кык бойынша шетелдiктердi елден шыгару Yшiн к¥кыктык базаны к¥райтын iргелi кагидаттарга негiзделуi жэне жан-жакты к¥кьщтык тэртшт камтуы тиiс «Шетелдiктердi елден шыгару» такырыбы бойынша баптардыц жобаларын эзiрлеуге катысты шешiм кабылдады.
Б¥¥ ХКК 52-сессиясында шетелдiктердi елден шыгару мэселес терроризм жэне зацсыз кешi-конмен кYрес аясында каралды. Шетелдiктердi елден шыгаруды терроризм жэне зацсыз кешi-конмен кYрес контексiнде карау барысында, терроризммен кYрес бойынша талаптардыц ^лгаюына байланысты кеп мемлекеттердщ тарапынан шетелдiк азаматтарга сетмаздш артып, олардыц ез аумактарына келуге жэне болуга катысты шектеулердi ездершщ ^лттьщ зацнамаларына енгiзе баста-гандары туралы айтылды.
Комиссияныц 2000 жылгы сессиясы барысында шетелдiктердi елден шыгару бойынша Yкiметтiц шешiмiнiц баска мемлекеттер тарапынан оларды кабылдау женiнде кандай да бiр мiндеттемелердi кездемейтiндiгi айтылды. Тура сол сиякты, транзиттiк мемлекеттер туралы мэселе де кетерiлдi жэне б^л мемлекеттер де ез аумактарына елден шыккан шетелдiктердi кайта кабылдауга мiндеттi емес екендiктерi ^сы-
нылды [2].
2004 жылы еткен Халыкаралык к¥кык комиссиясыньщ 56-сессиясында Комиссия «Шетелдiктердi елден шыгару» такырыбын езшщ ж^мыс багдарламасына енпзу туралы каулы еттi жэне осы такырып бойынша Морис Камтоны Арнайы баяндамашы етiп тагайын-дады [3].
Шетелдiктердi елден шыгару мен зацсыз кешьконныц байланысын мысалга келтiре отырып, Арнайы баяндамашы Морис Камто жалпы алгандагы кешьконныц децгешн темендетуге жэне зацсыз кеш>конмен кYресуге багытталган еуропалык елдер калыптастырган екi жаца к¥кыктык к¥былысты айкындады: реадмиссия туралы келюмдер жэне транзит туралы келiсiмдер жасасу.
Арнайы баяндамашы келесш атап еткен болатын: «Реадмиссия туралы келiсiм зацсыз иммигранттарды олар токтаган елден «орын ауыстыргызу» Yшiн кажетп шарттар жэне к¥кыктык негiздер камтитын еюжакты келюм болып табылады. Б^л зацсыз иммигранттарды «кабылдаушы» мемлекет пен олар шыккан мемлекеттер арасында жасалган шарт жэне оган сэйкес, с^рау салушы мемлекет есебшен жэне оныц жауапкершiлiгiне тапсырылган жеке басы аныкталган иммигранттарды с^рау салынатын мемлекет кабылдауга мiндеттеледi. Б^л тэжiрибе кец таралып келе жатыр» [4].
Хатшылыктыц меморандумында эрбiр мемлекеттщ шетелдiктердi елден шыгаруга к¥кыгы бар делшген, алайда, елден шыгару к¥кыгы шексiз емес, мысалы, к¥кыктарды асыра пайдалануга тыйым салумен, адал ниеттшк кагидатымен, шетелдiктермен карым-катынас жасауга катысты стандарттармен шектеу койылады [5].
Комиссия езшщ 60 - сессиясында (2008 жыл) Арнайы баяндамашыныц тертiншi баяндамасын (A/CN.4/594) карап шыгып, екi жэне кеп азаматтыгы бар адамдарды елден шыгаруга катысты мэселелердi карау Yшiн ж^мыс тобын К^руды шештi.
2012 жылгы 7 мамыры - 1 маусымы аралы-гында Женевада еткен Халыкаралык к¥кык комиссиясыныц 64-сессиясыныц бiрiншi белiгiнде кYн тэртiбiне енгiзiлген баска мэселелермен катар шетелдiктердi елден шыгару, экстрадициялау бойынша мiндеттемелер немесе сот тэр^бшде кудалау мэселелерi де каралды (aut dedere aut judicare) [6].
Халыкаралык к¥кык комиссиясыныц 64-сессиясыныц бiрiншi окылымында шетелдiктердi
елден шыгару бойынша 1-32 баптар жобасыныц мэтш кабылданды, оларды эзiрлеу 2000-2012 жылдар аралыгында жYзеге асырылган болатын. Баптар жобасында реадмиссияныц жалпыга бiрдей аныктамасы камтылмаган, алайда кагидалардыц ею тобы кезделген: бiрiншiсi реадмиссиямен жанама тYрдe, ал eкiншiсi тiкeлeй байланысты. Кагидалардыц бiрiншi тобы шeтeлдiктi елден шыгарудыц, елден шыгаруга жататын шетел азаматтарыныц к¥кыктарын коргаудыц, т.с.с нeгiздeрiн камтиды [7].
Елден шыгару бойынша баптардыц жобасында тiкeлeй реадмиссияга бiр бап арналган (29-бап). Теменде оларды жан-жакты карастырамыз.
Реадмиссияга жанама тYрдe катысы бар баптардыц магынасы кeлeсiдe. Елден шыгару бойынша эзiрлeнгeн баптар шетел мемлекетшщ аумагында зацды немесе зацсыз жYргeн шeтeлдiктeргe катысты колданылады (1-баптыц жобасы).
Мемлекет шeтeлдiктi тек зацмен карасты-рылган нeгiздe гана елден шыгаруы мYмкiн, сондай-ак ол халыкаралык к¥кык нормаларына карама-кайшы кeлeтiн непздер бойынша шeтeлдiктi елден шыгармауы тшс (5-баптыц жобасы). Сонымен бiргe, мемлекет ез аумагында занды тYрдe жYргeн боскынды, сондай-ак, боскын деп тану туралы етiнiшi каралып жаткан жэне ез аумагында зацсыз тYрдe т^рып жаткан боскынды да елден шыгаруга тшсп емес (6-бап жобасыныц 1-2 тармагы).
Мемлекет нэсiлi, дiни сешм^ азаматтыгы, саяси пiкiрлeрi немесе белгш бiр элeумeттiк топ катарына жатуы сeбeптeрi бойынша боскынныц емiрiнe немесе бостандыгына кугындалу каупi тенeтiн мемлекетке немесе мемлекеттщ шекарасына оны женелтпеуге немесе кайтармауга (refouler) тшс (6-бап жобасыныц 3 тармагы).
Елден шыгару туралы баптардыц кабыл-данган жобасында ^жымдык тYрдe елден шыгаруга тыйым салу (10-баптыц жобасы), оныц активтерш тэркiлeу максатында шeтeлдiктi елден шыгаруга тыйым салу (12-баптыц жобасы) кезделген. Сонымен катар, мемлекет юке асырылып жаткан экстрадициялау рэсiмiн (ongoing extradition procedure) айналып ету максатында елден шыгаруды (expulsion) колданбауга тшс (13-баптыц жобасы).
Эзiрлeнгeн баптар жобасыныц «Елден шыгаруга жататын шетел азаматтарыныц к¥кыктарын коргау» атты 3-белiмiндe келес кагидалар карастырылган: елден шыгаруга
жататын шетелд1кгердщ к¥кыктарын к^рметтеу мшдет (14-баптьщ жобасы); кемсиушшкп болдырмау бойынша мемлекеттердщ мшдет (15-баптыц жобасы); адамдардыц осал топта-рыныц к¥кыктарын коргау (16-башъщ жобасы); елден шыгаруга жататын шетелдштщ ем1р CYPУ К¥^ыгын коргау (17-баптыц жобасы); азаптауларга немесе катыгез, адамгершшкке жатпайтын немесе ар-намыска тиетш карым-катынастарга немесе жазалау шараларына тыйым салу (18-баптыц жобасы); елден шыгаруга жататын шетел азаматын кYтiп ^стау шарттары жэне т.б.
29-бап жобасыныц реадмиссияга тшелей катысы бар. Ол «Елден шыгарушы мемлекет Yшiн реадмиссия» (Readmission to the expelling State) деп аталады. Онда: «Кандай-да бiр мемлекеггiц аумагында зацды тYрде т^рып жаткан жэне осы мемлекет тарапынан елден шыгарылып жаткан шетелдiк, егер к¥зыретп орган елден шыгару эрекетш зацсыз деп тапса, сондай-ак оныц кайтарылуы ¥лттык кауiпсiздiкке немесе когамдык тэртiпке катер тендiрген немесе елден шыгарушы мемлекеттщ зацнамасына сэйкес, шетелдш б¥дан эрi кабылдау шарттарына сэйкес келмеген жагдайларды коспаганда, елден шыгарушы мемлекетке реадмиссияланушы болу к¥кыгына ие. егер Ешкандай жагдайда да елден шыгару туралы м¥ныц алдында кабылданган зацсыз шешiм шетелдiктi реадмиссиялауга бегет бола алмайды,» - делiнген.
29-бап жобасына берiлген тYсiнiктемеде «зацсыз елден шыгару себебшен мемлекеггiц аумагынан кетуге мэжбYP болган шетел азаматы елден шыгарушы мемлекеттщ аумагына кайтадан келуге к¥кылы. Бiрак шетел азаматыныц м¥ндай к¥кыгы мемлекеггердiц ¥лттык зацнамаларында да, халыкаралык децгейде де эртYрлi нысанда танылганына карамастан, елден зацсыз шыга-рылган шетел азаматыныц жеке к¥кыгы ретiнде позитивтi к¥кыкта реадмиссиялануга к¥кыктыц бар екендiгi туралы накты айтуга мYмкiндiк беретiн бiрыцFай тэжiрибе жок» [8].
Халыкаралык к¥кык комиссиясыныц етiнiшi бойынша Хатшылык дайындаFан 2013 жылFы 14 наурыздаFы «Халыкаралык карапайым к¥кыктыц калыптасуы жэне дэлелi» атты меморандумына сэйкес, кейбiр жаFдайларда бiрыцFай мемлекетпк тэжiрибенiц болмауы карапайым халыкаралык к¥кык нормаларыныц емiршендiгiн жокка шыпарушы ретiнде карастырылады жэне мысал ретвде A/67/10 карарыныц Шетелдiктердi елден шыпару туралы 29-бабыныц жобасына тYсiнiктеменiц 1-тармаFы керсетiледi («М¥ндай к¥кыкты тану эртYPлi жаFдайларда кейбiр мемлекеггердiц зацнамаларында жэне халыкаралык децгейде де езгеше болуы мYмкiн, алайда, позитивтi к¥кыкта елден зацсыз тYрде шыFарылFан шетелдiктiц жеке к¥кыпы ретiнде реадмиссиялануFа к¥кыктыц бар екендш туралы накты айту Yшiн тэж1рибе жеткiлiктi тYPде бiртектi емес») [9].
БаяндалFандарды корыта отырып, Б¥¥ ХК^К елден шыFару такырыбына 1998 ж. бастап назар аудара баст^андынын атап еткен жен. 2012 ж. елден шыгару бойынша баптардыц жобасы ¥сынылды, онымен ж¥мыс жасау бYгiнгi кYнге дейiн жалFасып келедi. Шетелдiктердi елден шыFару бойынша баптардыц жобасы елден шыFаруFа жататын адамдарFа катысты мемлекеттердщ мшдетгерш, елден шыFаруFа жататын шетел азаматыныц к¥кыктарын, сондай-ак накты жаFдайларда елден шыFаруды колдану мYмкiндiгiнiц болуын немесе мYмкiндiктiц болмауын жэне т.б. жан-жакты эрi толык дерлiк камтыFан, ал накты реадмиссияFа катысты айтар болсак, м¥нда оныц ерекшелiктерi сипаггалFан.
Хатшылыктыц 2013 ж. Меморандумында Б¥¥ ХК^К езiнiц ж^мысын аталFан баFыггы жете зерделеу бойынша жалFастырады деп керсетiлген, б¥л, сондай-ак аталFан мэселенiц теориялык т¥PFыдан тым жеткiлiксiз пысыкталFандыFымен байланысты. Ал ез кезегшде ол реадмиссиялауды iс жYзiнде колдану Yшiн мацызды болары сезаз.
^o^aaHw^FaH afleÔHerrep TÏ3ÏMi
1. Ka3a^CTaH Pecny6nHKacbiHb^ 2012 ^MOTM 6 ;a^apgaFbi «Ka3a;cTaH Pecny6nHKacbiHb^ ^TTH; ;ayinti3giri Typanbi» 3a^i. http://adilet.zan.kz/kaz/docs/Z1200000527;
2. General Assembly, A/CN.4/573. International Law Commission, Fifty-eight session, Geneva, 1 May-7 June and 3 July - 11 August 2006. Second report on the expulsion of aliens by Mr. Maurice Kamto, Special Rapporteur.URL: http://www.un.org/law/ilc/;
3. General Assembly, A/67/10. Report of the International Law Commission. Sixty-fourth session (7 May - 1 June and 2 July - 3 August 2012). URL: www.un.org/law/ilc/;
4. General Assembly, A/CN.4/573. International Law Commission, Fifty-eight session, Geneva, 1 May-7 June and 3 July - 11 August 2006. Second report on the expulsion of aliens by Mr. Maurice Kamto, Special Rapporteur. URL: http://www.un.org/law/ilc/;
5. General Assembly, A/CN.4/565. Expulsion of aliens. Memorandum by the Secretariat. Fifty-eight session of International Law Commission (1 May - 9June and 3 July - 11 August 2006). URL: http://www. un.org/law/ilc/;
6. General Assembly, A/67/10. Report of the International Law Commission. Sixty-fourth session (7 May - 1 June and 2 July - 3 August 2012). URL: www.un.org/law/ilc/;
7. General Assembly, A/CN.4/L.797. Expulsion of aliens: Texts of draft articles 1-32 provisionally adopted on first reading by the Drafting Committee at the sixty-fourth session of the International Law Commission. 24 May 2012. URL: http://www.un.org/law/ilc/;
8. General Assembly, A/67/10. Report of the International Law Commission. Sixty-fourth session (7 May - 1 June and 2 July - 3 August 2012). URL: www.un.org/law/ilc/;
9. General Assembly, A/CN.4/659. Formation and evidence of customary international law - Elements in the previous work of International Law Commission that could be particularly relevant to the topic. Memorandum by the Secretariat. 14 March 2013. URL: http://www.un.org/law/ilc/
Мацаладареадмиссия мэселеа Б1р1ккен ¥лттар ¥йымы децгешнде царастырылады. Ty^h свздер: реадмиссия, миграциялыц процестер, Б¥¥.
В статье вопросы реадмиссии рассматриваются на уровне Организации Объединенных Наций. Ключевые слова: реадмиссия, миграционные процессы, ООН.
Readmission issues are mentioned in the artide at the UN level. Keywords: readmission, migration process, UN.
Аяна Ток;санбайк;ызы Бекен,
КР Зацнама институты Лингвистика орталыгыныц НКА жэне хальщаральщ шарттар жобаларына гылыми лингвистикалыц сараптама секторыныц Krni гылыми ^^MeTOepi Реадмиссия жэне Бiрiккен ¥лттар ¥йымы
Бекен Аяна Токсанбаевна,
младший научный сотрудник сектора научно-лингвистической экспертизы проектов НПА и международных договоров Центра лингвистики Института законодательства РК Реадмиссия и Организация Объединенных Наций
Beken Ayana Toksanbayevna,
junior Researcher fellow of the sertor of sсientifiс-linguistiс expertise of ^а1 асз а^ ^егпайопа1 аgreements of the Linguisti^ener of the Institute of Legisktion of the Republk of Kаzаkhstаn Readmission and United Nations Organization
