CC BY
50QURILISH KORXONALARINI RIVOJLANTIRISHDA XORIJ TAJRIBASI
Iskandarov Bekzod Abdijalilovich
SamISI "Iqtisodiyot nazariyasi" kafedrasi katta o'qituvchisi e-mail: bekzodiskandarov1988@gmail.com
Annotatsiya. Iqtisodiy rivojlanishning hozirgi bosqichi jahon iqtisodiyotining rivojlanishi sharoitida jahon iqtisodiyotining yuqori ko'rsatkichlarini ta'minlash uchun keskin o'zgarishlarni talab qiladi. Qurilish materiallari sanoatidagi vaziyatni nazariy tadqiqotlar va tahlil qilish natijalari qurilish sanoati muammolarining murakkabligi va ko'p qirraliligini ko'rsatadi. Ushbu maqola qurilish materiallari ishlab chiqarishni rivojlantirish bo'yicha xorijiy tajribani, shuningdek, uni mamlakat korxonalarida qo'llash imkoniyatlarini ko'rib chiqadi.
Kalit so'zlar: qurilish, xorij tajribasi, korxonalar, qurilish sohasi.
Abstract. The current stage of economic development requires drastic changes to ensure high performance of the world economy in the context of the development of the world economy. The results of theoretical research and analysis of the situation in the construction materials industry show the complexity and multifacetedness of the problems of the construction industry. This article examines the foreign experience in the development of construction materials production, as well as the possibilities of its application in the country's enterprises.
Key words: construction, foreign experience, enterprises, construction industry.
Yurtimizda iqtisodiy islohotlar borgan sari chuqurlashib, bozor munosabatlariga asoslangan yangi mustaqil milliy iqtisodiyotni barpo etish jarayonlari tezlashmoqda. Bu jarayonlarni tezlashtirishda ishlab chiqarish korxonalarini modernizatsiyalash va raqobatbardoshligini boshqarish o'mi katta ahamiyatga ega. O'zbekiston Respublikasi birinchi Prezidenti I.A.Karimov ta'kidlaganlaridek, "bugungi kunda ko'plab rivojlangan va jahon iqtisodiyotida yetakchi o'rinlarda turadigan mamlakatlar tajribasi shuni so'zsiz isbotlab bermoqdaki, raqobatbardosh mahsulot ishlab chiqarishga erishish va dunyo bozorlariga chiqish, birinchi navbatda iqtisodiyotni izchil isloh etish, tarkibiy jihatdan o'zgartirish va diversifikatsiya qilishni chuqurlashtirish, yuqori texnologiyalarga asoslangan yangi korxona va ishlab chiqarish tarmoqlarining jadal rivojlanishini ta'minlash, faoliyat ko'rsatayotgan ishlab chiqarish quvvatlarini modernizatsiya qilish va texnik yangilash jarayonlarini tezlashtirish hisobidan amalga oshirilishi mumkin".
Shu nuqtai nazardan iqtisodiyotni modernizatsiyalash bozor iqtisodiyoti sharoitida iqtisodiyotning real sektori korxonalarini qo'llabquvvatlash bo'yicha birinchi navbatda ishlab chiqarishni modernizatsiya qilish, raqobatbardosh mahsulot ishlab chiqarish, hamkorlik aloqalarini kengaytirish, mustahkan hamkorlikni yo'lga
qo'yish, mamlakatimizda ishlab chiqarigan mahsulotlarga ichki talabni rag'batlantirish masalalari alohida o'rin tutadi.
O'zbekiston Respublikasi keyingi 32 yil davomida iqtisodiyotni bosqichma-bosqich tarkibiy o'zgartirish bo'yicha islohotlarni amalga oshirmoqda. Bu islohotlaming asosiy maqsadlari boshida yalpi milliy mahsulotni raqobatbardoshligini oshirishga qaratilgan iqtisodiyotni modernizatsiyalashdan iborat.
Mamlakatimizda o'z vaqtida tanlab olingan iqtisodiy taraqqiyot modelining asosiy tamoyillari asosida ishlab chiqilgan, chuqur va har tomonlama o'ylangan iqtisodiyotni tarkibiy o'zgartirish va modernizatsiyalash bo'yicha ishlar amalga oshirilishi natijasida 2021 yil yakunlariga ko'ra, mamlakatning yalpi ichki mahsuloti
- 8,0 foizga, qishloq xo'jaligi - 6,8 foizga, sanoat mahsulotlari ishlab chiqarish hajmi
- 8,8 foizga, chakana savdo aylanmasi - 14,8 foizga oshdi.
Ushbu mavzuning dolzarbligi - respublikamizda ishlab chiqarishni diversifikatsiyalash va modernizatsiyalash hamda mahsulot raqobatbardoshligini boshqarishni takomillashtirish, rivojlangan mamlakatlar qatori zamonaviy asbob-uskunalar bilan ta'minlash va mahsulot raqobatbardishligiga erishish uchun uning sifatini oshirish jarayonida qo'l keladigan taklif va tavsiyalarni tahlil qilish va uni amalga qo'llay olish hisoblanadi.
Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyev Miromonovich aytganlaridek, "tadbirkorlik va ishlab chiqarish sohalarini rivojlantirish, ularni zamonga mos holda diversifikatsiya va modernizatsiya qilish, ularning imkoniyatlardan to'la foydalanish xalqimiz farovonligini yanada yuksaltirishga xizmat qiladi va shunda biz qurayotgan jamiyat o'z-o'zidan rivojlanish yo'liga qadam qo'yadi".
Respublikamizda ishlab chiqarishni diversifikatsiyalash va modernizatsiyalash hamda mahsulot raqobatbardoshligini boshqarishni takomillashtirish, rivojlangan mamlakatlar qatori zamonaviy asbob-uskunalar bilan ta'minlash va mahsulot raqobatbardishligiga erishish uchun uning sifatini oshirish jarayonida qo'l keladigan taklif va tavsiyalarni ishlab chiqarish mavzuning asosiy maqsadi hisoblanadi. Ushbu maqsadga erishish uchun quyidagi vazifalar belgilab olindi:
S Rivojlangan chet davlatlarda sug'urta munosabatlarining tashkil etilish parametrlarini tadqiq qilish.
S Ishlab chiqarish korxonalarini diversifikatsiyalash va modernizatsiyalash jarayonini tashkil etishning nazariy asoslari haqida atroflicha ma'lumot to'plash;
S Korxonalarda mahsulot raqobatbardoshligini boshqarishning o'ziga xos xususiyatlarini o'rganish;
S Korxonalarda ishlab chiqarishni diversifikatsiyalash, modernizatsiyalash va mahsulot sifatini oshirish usullarini tadqiq qilish;
S Ishlab chiqarishni diversifikatsiyalash, modernizatsiyalash va mahsulot raqobatbardoshligini oshirishning xorij tajribasini taqqoslash;
S Korxonalarni modernizatsiyalash sharoitida raqobatbardosh mahsulot ishlab chiqarishning ustuvor yo'nalishlarini atroflicha o'rganish;
S O'zbekiston iqtisodiyotini yanada diversifikatsiya qilish hamda uning raqobatbordoshligini mustahkamlash yo'llari va choralarini tahlil qilish.
S Ishlab chiqarish korxonalarini diversifikatsiyalash va modernizatsiyalash jarayonini tashkil etishning nazariy asoslari.
So'nggi yillarda yurtimizda xususiy uy-joy mulkdorlari shirkatlari faoliyatini takomillashtirish, ular ko'rsatadigan xizmat sifatini oshirish bo'yicha turli innovatsion yondashuv va yangiliklarga qo'l urilmoqda. Xorijiy davlatlarning bu boradagi ko'p yillik tajribasi o'rganilmoqda. Mazkur vebinar shunday intilish va sa'y-harakatlarning mantiqiy davomidir.
O'tgan asrda Germaniyada xausmaster instituti amaliyotga muvaffaqiyatli joriy etilgan. Bunday mutaxassislarni menejerning o'ng qo'li deb atashadi. Xausmasterlar ko'p qavatli uylar va xonadonlarda yuzaga kelishi mumkin bo'lgan muammolarni oldindan ko'ra bilish va ularni bartaraf etish layoqatiga ega bo'ladi. Odatda ular bir emas, bir nechta kasblarni puxta egallaydi. Ko'pqavatli uylar va xonadonlarga xizmat ko'rsatuvchi tashkilot yoki uy-joy mulkdorlari shirkati xodimlari sifatida ishlaydi. Ko'rsatiladigan xizmatlar doirasi, albatta, alohida shartnoma bilan tartibga solinadi.
So'nggi yillarda Belarus xausmas-terlik faoliyatini yo'lga qo'yish bo'yicha Germaniya tajribasini muvaffaqiyatli o'zlashtirib, uy-joy, ko'chmas mulkni bosh-qarish bozorida xausmaster institutini joriy etdi. Bu yangilik ko'p qavatli uylarga xizmat ko'rsatish sifatini sezilarli darajada yaxshiladi.
Mamlakatimizda mahalliy xausmas-terlar malakasini oshirish, ish jarayonida ularning hayot xavfsizligini ta'minlash hamda binolarni texnik ko'rikdan o'tkazish, qurilish va texnik zararni aniqlash, aholi bilan muloqot o'rnatish bo'yicha xalqaro tajriba bilan tanishtirish seminarning asosiy maqsadidir.
Iqtisodiy va ijtimoiy nuqtai nazardan juda ziddiyatli omil - bu ishlatiladigan qurilish materiallari narxini pasaytirish orqali loyihaning iqtisodiy samaradorligi, chunki bunday iqtisodiy samaradorlik har doim ham mos kelmaydi. Tugatish materiallarining sifati va narxini pasaytirish orqali tejash, binoning chidamliligi va estetik ifodaliligini pasaytiradi; Himoya qoplamalari yoki sirtni qayta ishlash uchun ishlatiladigan yordamchi materiallarning sifatsizligi butun yaratilgan ob'ektning xizmat qilish muddati, barqarorligi va hayotiyligi bog'liq bo'lgan strukturaviy elementlarning erta qarishi yoki yo'q qilinishiga olib kelishi mumkin.
Binolarning mustahkamligi, shuningdek, foydalaniladigan qurilish konstruksiyalarining chidamliligi bilan ham belgilanadi va xizmat ko'rsatish shartlariga, qurilish-montaj ishlarining sifatiga, konstruksiyalarni ishlab chiqarishning puxtaligi va o'zaro bog'lanishiga, texnik shartlarga to'liq mos kelishiga bog'liq. va ishlab chiqarish qoidalari, ishlab chiqilgan normalar va standartlar.
Qurilish materiallari sanoati qurilishni jarayon sifatida va sanoat sifatida arxitektura va qurilish kontseptsiyalari, binolarning turli tipologiyalari va ularni qurish texnologiyalaridagi o'zgarishlarni hisobga olgan holda tegishli materiallar bilan ta'minlash uchun mo'ljallangan. Qurilish materiallari sanoati mahsulotlari qurilish korxona va tashkilotlarini zarur sifatli, ekologik toza, innovatsion qurilish materiallari va konstruksiyalari bilan ta'minlamoqda. Binobarin, har qanday rivojlangan davlat iqtisodiyotida sanoatning ushbu kichik tarmog'ining ahamiyati katta.
Shunday qilib, qurilish materiallari sanoatining rivojlanish xususiyatlarini, uning mintaqaviy iqtisodiy rivojlanish ko'rsatkichlariga va aholi turmush sifatiga belgilovchi ta'sirini mahalliy va xorijiy amaliyotda o'rganish dolzarb ilmiy va amaliy talab qilinadigan yo'nalishdir.
Ushbu maqolaning maqsadi qurilish materiallari ishlab chiqarishni rivojlantirishni rag'batlantirish bo'yicha xorijiy tajribani hisobga olgan holda mahalliy qurilish materiallari bozorini jadal rivojlantirish bo'yicha echimlarni topishdan iborat. Ilmiy yangilik ilg'or mahalliy tajriba va xorijiy tajribadan foydalanish asosida qurilish materiallari ishlab chiqarishni rivojlantirishni rag'batlantirishning iqtisodiy va tashkiliy mexanizmlarini takomillashtirishdadir.
Tadqiqotning vazifalari quyidagilardan iborat: qurilish materiallarini o'z ishlab chiqarishini tashkil etish va rag'batlantirish orqali qurilish jadal rivojlanayotgan davlatlarni aniqlash; qurilish materiallarini o'z ishlab chiqarishini xorijiy amaliyotda iqtisodiy va tashkiliy rag'batlantirish mexanizmlarini ko'rib chiqish; qurilish materiallari ishlab chiqarishni rivojlantirish xususiyatlarini aniqlash. Ushbu muammolarni hal qilish ushbu maqolaning tuzilishini aniqladi.
Xorijiy mamlakatlarda ishlab chiqarishning "quruq" usuli ustunlik qiladi. Yaponiya, Ispaniya, Germaniya kabi ko'plab sanoati rivojlangan mamlakatlarda sementning 100% ga yaqini "quruq" usulda, AQSHda 40% ga yaqini ishlab chiqariladi [10]. Quruq usul eng tejamkor bo'lib, u barcha ishlar (aralashmani maydalash, aralashtirish, o'rtacha va sozlash) quruq materiallar bilan, suvdan foydalanmasdan amalga oshirilishini nazarda tutadi. Bugungi kunda zamonaviy modellarning kalsinatorlari va issiqlik almashtirgichlari bilan ishlatiladigan quruq usul liniyalari klinkerni yoqish uchun yonuvchan materialning birlik narxini pasaytirishga yordam beradi, shuningdek, yuqori darajadagi gazni tozalashni ta'minlaydi va kalsinatorlarda turli xil yonuvchan materiallarni yoqish imkonini beradi. oldindan ishlovsiz bo'lakli jigarrang ko'mir, yoqilg'i chiqindilari.
Xorijiy mamlakatlar amaliyotida turli xil yonuvchi chiqindilardan foydalanish keng tarqalgan bo'lib, ularga eskirgan shinalarni kiritish mumkin. Xom ashyoni maydalash uchun "yopiq" silliqlash siklida ishlaydigan separatorli kuchli quvurli tegirmonlar qo'llaniladi. Bugungi kunga kelib, mahalliy quvur tegirmonlarining mahsuldorligi ancha past, ko'p hollarda separatorlarsiz "ochiq" silliqlash tsikli qo'llaniladi. Yuqori unumdor va ishonchli valikli tegirmonlar afzalliklarga ega bo'lib, ular "quruq" ishlab chiqarish usulida foydalanish uchun keyinchalik yaroqsiz deb hisoblangan yuqori namlikli xom ashyoni maydalash va quritishni birlashtirish imkonini beradi.
Amerika Qo'shma Shtatlari va Kanadada tolali izolyatsiyalash va qurilish ko'piklari ko'pincha isitgich sifatida ishlatiladi. Izolyatsiyaning asosiy turi mineral jun mahsulotlariga nisbatan sezilarli afzalliklarga ega bo'lgan shisha tolaga asoslangan mahsulotlar deb hisoblanishi mumkin. Ularning o'ziga xosligi juda past zichlikdagi ishlab chiqarishda yotadi va to'g'ridan-to'g'ri ularni siqilgan holatda qo'shimcha o'rashga imkon beradi, yuk olib tashlanganda, ular asl hajmini tiklaydi. Shu bilan birga, mineral jundan mahsulotlar ishlab chiqarish ancha kam, chunki. mahalliy
amaliyotda qo'llaniladigan, yuqori o'choq shlaklaridan ishlab chiqariladigan mineral junga qaraganda yaxshiroq konstruktiv va texnik xususiyatlarga ega bo'lgan (kislotalilik moduli ko'tarilgan) jinslardan tayyorlangan mineral jundan foydalanish. Xorijiy mamlakatlarda qo'llaniladigan sintetik bog'lovchi namlik qarshiligini oshirdi va toksikligi past.
Tadqiqot natijalariga ko'ra, xorijiy mamlakatlar tajribasini hisobga olgan holda qurilish materiallari ishlab chiqarishning rivojlanish tendensiyalarini aniqladik, xususan:
1. Innovatsion asosda jadal rivojlanayotgan qurilish materiallari va qurilish konstruksiyalari ishlab chiqarish bino va inshootlarning og'irligini kamaytirishga qaratilgan. Ob'yektlarni qurish va rekonstruksiya qilishda yechimlarning aksariyati engilroq yig'ma konstruktsiyalarni joriy etishga qaratilgan. Alyuminiy, po'lat, asbest-sement plitalaridan yasalgan, yuqori samarali issiqlik izolyatsion materiallar bilan izolyatsiya qilingan "o'ta engil" yopiq konstruktsiyalarni ishlab chiqarish an'anaviy g'ishtlarga nisbatan devorlarning og'irligini kamaytirishni ta'minlovchi jadal sur'atlar bilan rivojlanmoqda.
2. Yuqori samarali issiqlik izolyatsiyalovchi materiallarni jadal ishlab chiqarish, deraza teshiklarini qo'shimcha oynalash, devorni maxsus izolyatsiyalash va boshqa yangiliklar bilan birga energiya tejovchi qurilish konvertlarini iste'mol qilish ko'lamini oshirish.
3. Moddiy resurslarning umumiy tarkibida ikkilamchi xomashyodan foydalangan holda ishlab chiqariladigan materiallar, shuningdek, sanoat chiqindilari ulushining oshishi materiallar va konstruksiyalarning tannarxini pasaytiradi va xomashyo bazasini kengaytirish imkonini beradi. Bunday qurilish materiallarini ishlab chiqarishda issiqlik energiyasi, metallurgiya va kimyo, tog'-kon sanoati chiqindilari, shuningdek, maishiy chiqindilar ishlatiladi.
4. Ayrim turdagi materiallar va konstruksiyalarni ishlab chiqarish tuzilmasidagi o'zgarishlar shuni ko'rsatadiki, shisha tolali temir-betonlar o'z samaradorligi bo'yicha ko'proq istiqbolli bo'lib, ular kanalizatsiya quvurlari, tayanch devorlari, yo'llar, yulka plitalari, suvoq ishlarini yaratishda qo'llaniladi. , tunnellar, shaxtalar va konlarni qurish va boshqa sohalarda.
5. Fan-texnika taraqqiyotida yangi materiallar ishlab chiqarishning ahamiyatini oshirish qurilishni tejamkorroq texnologik jarayonlar bilan ta'minlaydi va mahsulotning progressiv turlarini yaratishga yordam beradi.
Foydalanilgan adabiyotlar ro'yxati
1. Харитонов В.А. Основы организации и управления в строительстве. М.: Академия, 2013. 224 с.
2. Друкер П. Практика менеджмента. М.: Манн, Иванов и Фербер, 2015. 416 с.
3. Утеева А.С. Оптимизация проектной организационной струк-туры строительного предприятия в современных условиях // Дискуссия. 2019. № 92. С. 28-36.
4. Некрасов С.Н., Некрасова Н.А., Бусыгин О.В. Факторы организационного развития предприятий. М.: Академия естествознания, 2009. 78 с.
5. Mao P., Li Sh, Ye K, Cai H. A field theory based model for identifying the effect of organizational structure on the formation of organizational culture in construction projects// KSCE Journal of Civil Engineering. 2017. 21 (1). pp. 45-53.
6. Лалу Ф. Открывая организации будущего. М.: Манн, Иванов и Фербер, 2017. 432 с.
7. Lim B.T.H., Ling F.Y.Y., Ibbs C.W., et al. Empirical analysis of the determinants of organizational flexibility in the construction business// Journal of Construction Engineering and Management. 2011. 137(3). pp. 225-237.
