QORAQALPOG’ISTON RESPUBLIKASIDA BIOSTIMULYATORLARNI BOSHOQLI DON EKINLARGA QO’LLASH VA HOSILDORLIGINI OSHIRISH Текст научной статьи по специальности «Сельскохозяйственные науки»

é

Ws,

ARTICLE INFO

THE USE OF BIOSTIMULANTS TO GRAIN CROPS AND INCREASE THE PRODUCTIVITY IN THE REPUBLIC OF KARAKALPAKSTAN Kurbanbaeva Gulshad Sarsenbaevna

Senior teacher of the department of Chemical Technology,

Karakalpak State University named after Berdakh, Republic of Karakalpakstan, Nukus, Ch. Abdirov street 1, [email protected] Dauletiyarova Mukhabbat Dauletbaevna, Nukus Vocational school No.2, A. Otepov street,31, Nukus city [email protected] https://doi.org/10.5281/zenodo.10990737

ABSTRACT

Received: 10th April 2024 Accepted: 17th April 2024 Online: 18th April 2024

KEYWORDS Biostimulants, grain crops, Republic of Karakalpakstan, methods, indicators, types.

Cereal crops are an integral part of agriculture, as almost 90% of agricultural land is covered by cereal crops. Therefore, it is an important issue to protect grain crops from various pests and deliver them to the people as ready food. Therefore, biostimulants are widely used in agriculture to increase the yield of grain crops and fight against pests. The use of biostimulants is one of the ways to increase the productivity and stability of agricultural plants. Therefore, the main task of this article is to use biostimulants in the agriculture of the Republic of Karakalpakstan to grow high-yielding grain crops and determine the effect of biostimulants on the nutritional quality of grain crops. According to the results of the research, an effective result was achieved by applying biostimulants to grain crops in the Republic of Karakalpakstan, and there was no adverse effect of biostimulants on the nutritional quality of grain crops.

QORAQALPOG'ISTON RESPUBLIKASIDA BIOSTIMULYATORLARNI BOSHOQLI DON EKINLARGA QO'LLASH VA HOSILDORLIGINI OSHIRISH

Kurbanbaeva Gulshad Sarsenbaevna

Kimyoviy texnologiya kafedrasi, katta katta o'qituvchisi, Berdaq nomidagi Qoraqalpoq Davlat Universiteti, Qoraqalpog'iston Respublikasi, Nukus, Ch.Abdirov koshesi 1 jay,

[email protected] Dauletiyarova Muxbbat Dauletbaevna Nokis qalaliq 2 - sanli kâsip mektebi Nokis qalasi, A.Otepov koshesi №31 jay. [email protected] https://doi.org/10.5281/zenodo.10990737 ARTICLE INFO ABSTRACT

Received: 10th April 2024 Accepted: 17th April 2024 Online: 18th April 2024

Donli ekinlar qishloq xo'jaligining ajiralmas qismidir chunki qishloq xojaligi yerlaridan qariyb 90 %ini donli

Innovative Academy Research Support Center UIF = 8.1 | SJIF = 7.899 www.in-academy.uz

KEYWORDS

Biostimulyatorlar, donli ekinlar, Qoraqalpog'iston Respublikasi, usullar, ko'rsatkichlar, turlar.

ekinlar tashkil qiladi. Shu bois, donli ekinlarni turli xil zararkunandalardan himoya qilish va xalqqa tayyor ozuqa tariqasida yetkazib berish muhim masaladir. Shu sababli, qishloq xojaligida donli ekinlarning hosildorligini oshirish va zararkunandalarga qarshi kurashish uchun biostimulyatorlardan keng foydalaniladi.

Biostimulyatorlardan foydalanish qishloq xojaligi o'simliklarining hosildorligi va barqarorligini oshirish usullaridan biridir. Shu bois ushbu maqolaning asosiy vazifasi - Qoraqalpog'iston respublikasining qishloq xojaligida biostimulyatorlardan foydalanib, yuqori hosildorli donli ekinlar yetishtirish va biostimulyatorlarning donli ekinlarning ozuqaviy sifatiga ta'sirini aniqlashdan iboratdir. Tadqiqot natijasiga ko'ra, Qoraqalpog'iston respublikasida biostimulyatorlarni donli ekinlarga qo'llash orqali samarali natijaga erishildi va biostimulyatorlarning donli ekinlarning ozuqaviy sifatiga nojuya ta'siri sezilmadi.

Qishloq xo'jaligi don ekinlari hosildorligini oshirishning asosiy omillaridan biri o'simliklarni kasallik, begona o'tlar, zararkunandalardan samarali himoya qilishdir. Hosilning nobud bo'lishiga qarshi kurashda kimyoviy usul muhim o'rin tutadi [9.133-134].

Qishloq xo'jaligi o'simliklarining hosildorligini oshirish va barqarorlashtirish uchun tabiiy sharoitlarga mos keladigan texnologiyalar talab etiladi. Bunday texnologiyalarning muhim elementi o'sish regulyatorlaridan foydalanish hisoblanadi. Urug'larni ekishdan oldin davolashni rag'batlantirish uzoq vaqtdan beri ma'lum bo'lgan [10].

Ishlab chiqarish sharoitida urug'larni boqish uchun standart uskunadan foydalanish, ogohlantiruvchi ta'sirlardan farqli o'laroq, ekishdan oldin ogohlantiruvchi preparatlarni davolashni sezilarli darajada osonlashtiradi. Urug'larni rag'batlantirishning ayrim holatlarida kuzatilgan ijobiy ta'sir har doim ham takrorlanmaydi, chunki ob-havo sharoiti, urug'lik materialining sifati, tuproq va boshqa omillarning ta'siri muhim ahamiyatga ega [7.11211131]. Ko'pgina olimlar va amaliyotchilarning [8,11] tadqiqotlariga ko'ra, o'simliklarning yuqori mahsuldorligiga o'sish va rivojlanish sur'atlarini o'z vaqtida moslashtirish, o'simliklarning o'sish regulyatorlariga moslashish qobiliyatini oshirish orqali erishish mumkin. [6.135-142].

Bugungi kunga kelib, o'simliklarning o'sish regulyatorlari quyidagi asosiy sohalarda amaliy qo'llanilishini topdi:

• zaiflashgan o'simliklarni tiklash va eski o'simliklarni yoshartirish;

• kurtaklar shakllanishi va ildiz tizimini rag'batlantirish tufayli;

• shikastlangan o'simliklarni stressdan keyin tiklash (ekish, ko'chirib o'tkazish, saqlash, uzoq muddatli tashish, suboptimal yoritish va harorat, pestitsidlar bilan ishlov berish, tuproq sho'rlanishi va boshqalar);

ä#

Ws,

• xlorofill va boshqa pigmentlar sintezining kuchayishi tufayli erta va mo'l gullash, barglarning intensiv bo'yalishi va gullarning suvli ranglanishi;

• fitopatogenlarga (ayniqsa, ildiz chirishiga), zararkunandalarga, noqulay o'sish sharoitlariga qarshilik kuchayganligining dalillari;

• vegetativ massaning faol o'sishiga chaqirish;

• o'simlikning fermentativ va gormonal tizimining faollashishi va boshqalar.

Qishloq xo'jaligi o'simliklarining zamonaviy navlari bir qator asosiy ko'rsatkichlar bo'yicha tabiiy genetik o'zgaruvchanlik chegarasiga yetdi va an'anaviy yondashuvlar yordamida ularning mahsuldorligini va stressga chidamliligini sezilarli darajada oshirish juda qiyin. Turli tabiatdagi biostimulyatorlardan foydalanish barqaror rivojlanish istiqboli sifatida qaraladi va atrof-muhitga zararli ta'sir ko'rsatmasdan hosildorlikni oshirishga imkon beradi

[1-5].

Bugungi kunga qadar biostimulyatorning umumiy qabul qilingan ta'rifi yo'q. Tabiiy kelib chiqishi biostimulyatorlari sifatida nafaqat moddalar yoki moddalar aralashmalari, balki mikroorganizmlar ham qo'llaniladi. Shunday qilib, masalan, tasniflardan biriga ko'ra, biostimulyatorlar quyidagi asosiy toifalarga bo'linadi:

1) kimyoviy va fulvo kislotalar;

2) oqsil gidrolizatlari;

3) suv o'tlari va o'simliklardan olingan ekstraktlar;

4) ozan va boshqa polisaxaridlarni urish;

5) noorganik birikmalar;

6) simbiotik va foydali zamburug'lar va bakteriyalar [6].

O'simliklarda vitaminlar, alkaloidlar, glikozidlar, saponinlar, taninlar, polisaxaridlar (saqich, shilliq, pektinlar, inulin, tolalar, kraxmal), flavonoidlar, smolalar, efir moylari va yog'lar kabi turli xil biologik faol moddalar (BAS) mavjud. organik kislotalar, fitonsidlar, pigmentlar va boshqalar [11.76-86]. O'simliklardan olingan biologik faol moddalar inson va qishloq xo'jaligi hayvonlarini davolash, o'simliklarni himoya qilish, o'sishni rag'batlantirish va mahsuldorlikni oshirish, hasharotlar populyatsiyasini tartibga solish uchun ishlatiladi. Ignabargli daraxtlardan turli xil biologik faol moddalarni ajratib olish iqtisodiy jihatdan istiqbolli, chunki ignabargli daraxtlar juda keng tarqalgan va faol qayta ishlanadi. Shuning uchun ignabargli daraxtlardan olingan biostimulyatorlar qishloq xo'jaligida keng qo'llaniladi.

Qoraqalpog'iston Respublikasi viloyatlarida turli don ekinlarini yetishtirish bo'yicha ma'lumotlar quyidagi jadvalda keltirilgan (1-jadval). [12]. 1-jadval

Hududlar Xarakter

Qongirot Ekin maydonlarining ko'p qismini bug'doy va boshqa g'alla ekinlari, shu jumladan sholi, keyin esa paxta egallaydi.

Moynoq Sug'oriladigan yerlarda ekin maydonlari ko'rsatkichi juda past

Shumanay Ekin maydonlarida paxtaning eng yuqori ulushi shu hududda. Keyingi o'rinda bug'doy ulushi

Qanlikol bug'doyi va boshqa boshoqli ekinlar, jumladan sholi ekin maydonlarining katta qismini, ikkinchi o'rinda paxta yetishtiradi.

é

Ws,

Chimboy Ekin maydonlarida paxtaning eng yuqori ulushi shu hududda. Keyingi o'rinda bug'doy ulushi

Kegeyli Ekin maydonlarida paxtaning eng yuqori ulushi shu hududga to'g'ri keladi. Bug'doyning ulushi ikkinchi o'rinda turadi

Xodjeyli Ekin maydonlarida paxtaning eng yuqori ulushi shu hududga to'g'ri keladi. Ammo bug'doyning ekishdagi ulushi butun Qoraqalpog'istonga nisbatan past.

Nukus Ekin maydonlarida paxtaning ulushi juda past. Biroq, bug'doy, sholi, sabzavot va mevalar kabi boshqa tarmoqlarga nisbatan turli xil ekinlar ishlab chiqariladi.

Karauzak Ekin maydonlarining ko'p qismini bug'doy va boshqa boshoqli ekinlar, shu jumladan sholi, ikkinchi o'rinda paxta yetishtiradi.

Taxtakopir bug'doy va boshqa don ekinlari, shu jumladan sholi ekin maydonlarining asosiy qismini tashkil qiladi. Ulardan keyin esa paxtaning ulushi.

Beruniy Bu hudud ekin maydonlarida paxtaning eng yuqori ulushiga ega. Ammo bug'doyning ekishdagi ulushi butun Qoraqalpog'istonga nisbatan past.

Jadvaldagi ma'lumotlardan ko'rinib turibdiki, Qoraqalpog'iston Respublikasi viloyatlarida boshoqli don ekinlarini ekish hududlarda bir-biridan farq qiladi. G'alla, jumladan, sholi va g'alla yetishtirishda Qonliko'l, Taxtako'pir, Qorao'zak, Nukus, Chimboy tumanlari yetakchilik qilmoqda. (1-chizma) Grafik 1)

Donli ekinlar

I paxta guruch I bug'doy

Aynan shu tumanlarda 2020 va 2021-yillarda biostimulyatorlar yordamida boshoqli don ekinlarini yetishtirish sinov tariqasida o'tkazildi va natijani quyidagi diagrammada ko'rishimiz mumkin. (2-chizma)

Innovative Academy Research Support Center UIF = 8.1 | SJIF = 7.899 www.in-academy.uz

2019-2021 don ekinlari

Diagrammada ko'rinib turibdiki, g'alla ekinlariga biostimulyatorlarni qo'llash orqali samarali natijaga erishildi. 2019-2021-yillarda g'alla, ayniqsa, bug'doy, sholi va arpa yetishtirishning samarali natijalarini ko'rsatamiz.Asosan, biostimulyatorlar hosildorlikni oshirishga yordam berdi, xususan, ular o'sish va rivojlanish bosqichlarining o'tishini tezlashtirdi, ekinlarning rizomatozi va serkosporozini kamaytirdi, urug'larning unib chiqishi va pishishini tezlashtirdi, ekinlarni sovuqdan va boshqa salbiy omillardan himoya qilishga katta hissa qo'shdi. sharoitlar. Shunday qilib, o'sish regulyatorlari o'simliklarning o'sishini faollashtirdi, faolroq barglar o'sishi tufayli biomassa to'planishini oshirdi, ekinlarning o'sishini kuchaytirdi va ozuqaviy funktsiyalarni tikladi.

Xulosa. Yuqorida keltirilgan ma'lumotlarga asoslanib, biostimulyatorlarni qishloq xo'jaligida qo'llash samarali, chunki biostimulyatorlar don ekinlarini kasalliklar va salbiy ta'sirlardan, ob-havo sharoitlaridan va pestitsidlar va o'g'itlarni iste'mol qilishdan himoya qiladi, degan xulosaga kelish mumkin. mahsuldorlikni kamaytirish va oshirishga, eng muhimi, boshoqli ekinlarning ozuqaviy sifatini saqlashga yordam beradi.

Qoraqalpog'iston Respublikasida boshoqli don ekinlari hosildorligini oshirish va ularning ozuqaviy sifatini saqlashda biostimulyatorlardan foydalanish muhim ahamiyat kasb etdi. Shu sababli, qishloq xo'jaligida biostimulyatorlardan foydalanish foydalidir.

References:

1. Du Jardin P. The science of plant biostimulants - A bibliographic analysis. Ad hoc studyreport to the European Commission. 2012. URL: http ://ec.europa.eu/enterprise/sectors/chemicals/files/

2. Jayaraj J., Wan A., Rahman M., Punja Z.K. Seaweed extract reduces foliar fungal diseases on

Innovative Academy Research Support Center UIF = 8.1 | SJIF = 7.899 www.in-academy.uz

Issue

10.

P.

13б0-

carrot. Crop Protection. 2008. V. 27. 1366. https://doi.org/10.1016/j.cropro.2008.05.005

3. Khan W., Rayirath U.P., Subramanian S.,Jithesh M.N., Rayorath P., Hodges D.M., CritchleyA.T., Craigie J.C., NorrieJ., Prithiviraj B. Seaweed extracts as biostimulants of plant growth anddevelopment // J. Plant Growth Regul. 2009. V. 28.P. 386-399.

4. Vargas-Hernandez M., Macias-Bobadilla I.,Guevara-Gonzalez R.G., Romero-Gomez S. de J.,Rico-Garcia E., Ocampo-Velazquez R.V., AlvarezArquieta L. de L., Torres-Pacheco I. Plant hormesismanagement with biostimulants of biotic origin inagriculture // Front. Plant Sci. 2017. V. 8. 1762.

5. Yakhin O.I., Lubyanov A.A., Yakhin I.A.,Brown P.H. Biostimulants in plant science: A globalperspective // Front. Plant Sci. 2017. V. 7. 2049. DOI: 10.3389/fpls.2016.02049

6. Дорощук О. В. [и др.]. Эффективность применения композиций на основе фитогормонов иштамма бактерий рода Bacillus при выращивании растений Salviasplendens // Вестник БарГУ.Серия: БИОЛОГИЧЕСКИЕ НАУКИ. СЕЛЬСКОХОЗЯЙСТВЕННЫЕ НАУКИ. 2018. № 6. C. 135-142

7. Федотов Г. Н. [и др.]. Аллелотоксичность почв и разработка сорбционно-стимулирующегопрепарата для ускорения начальной стадии развития растений из семян яровой пшеницы // Почвоведение. 2020. № 9. C. 1121-1131.

8. Кунавин Г. А. Пути повышения урожайности овощных культур на юге Тюменской области //Аграрный вестник Урала. 2011. № 82 (3). C. 70-72

9. Лушникова Т. А. Механизмы устойчивости яровой мягкой пшеницы к засухе // Современныеподходы и методы в защите растений. 2018. C. 133-134

10. Николаева М. Г., Разумова М. В., Гладкова В. Н. Справочник по проращиванию покоящихсясемян / М. Г. Николаева, М. В. Разумова, В. Н. Гладкова, под ред. Данилова М.Ф., ЛенинградНаука : Ленингр. отд-ние, 1985. 348 c

11. Прусакова Л.Д. [и др.]. Регуляторы, роста растений с антистрессовыми и иммунопротекторными свойствами // Агрохимия. 2005. (11). C. 76-86.

12. Kurbanbayeva, G. . (2023). INNOVATIVE WAYS OF INCREASING GRAIN PRODUCTIVITY IN THE AGRICULTURE. Journal of Agriculture & Horticulture, 3(9), 21-24. Retrieved from https://internationalbulletins.com/intjour/index.php/jah/article/view/1332

13. Kurbanbaeva Gulshad, & Askarova Khurshida. (2024). GRAIN AND GRAIN STRUCTURE. American Journal of Applied Science and Technology, 4(03), 29-33. https://doi.org/10.37547/ajast/Volume04Issue03-06

14. www.qrstat.uz