CC BY
41PLEC PSYCHOLOGICZNA A UMIEJ^TNOSC ZACHOWAN ASERTYWNYCH STUDENTOW AKADE-MII WYCHOWANIA FIZYCZNEGO WE WROCLAWIU
Anna Romanowska-Tolloczko, Irena Bartusiak, Agata Nowak Akademia Wychowania Fizycznego ,Wroclaw, Polska University School of Physical Education, Wroclaw, Poland
Streszczenie. Plec psychologiczna i asertywnosc to zespol cech i umiej^tnosci czlowieka zdeterminowanych w znacznej mierze przez wplywy spo-leczne. Wlasciwosci te warunkuj^ w duzym stopniu zachowanie czlowieka, jego stosunek do samego siebie oraz relacje z otoczeniem. Celem podj^-tych badan byla proba okreslenia rodzaju plci psychologicznej oraz poziomu umiej^tnosci zachowan asertywnych studentow Akademii Wychowania Fizycznego we Wroclawiu. Szukano rowniez zwi^zku pomi^dzy powyzszymi cechami. Przebadano 253 studentow w wieku 20 - 23 lat. W badaniach zastosowano Inwentarz Plci Psychologicznej oraz kwestionariusz „Mapa asertywnosci”. Stwierdzono, iz zarowno kobiety, jak i m^zczyzni to osoby posiadaj^ce glownie plec psychologiczna o typie androgynicznym, co potwierdza zachodz^cy obecnie proces wyrownywania si$ rol spolecznych. Kobiety s^. bardziej asertywne niz m^zczyzni. Nie zauwazono istotnego zwi^zku pomi^dzy rodzajem plci psychologicznej a poziomem umiej^tnosci asertywnych, choc mozna przypuszczac, ze taki zwi^zek jednak istnieje, co nalezy weryfikowac w dalszych badaniach.
Slowa kluczowe: plec psychologiczna, androgynia psychiczna, asertywnosc, studenci
Annotation. Romanowska-Tolloczko Anna, Bartusiak Irena, Nowak Agata. Psychological sex and assertive behaviour among students of university school of physical education in Wroclaw. Psychological sex and assertiveness belong to human characteristics and abilities prone to social influence. These properties to a large extent determine the individuals’ behaviour and their perception of themselves as well as of the surrounding world. The aim of the research was to establish the type of psychological sex and the level of assertive behaviour abilities among students of University School of Physical Education in Wroclaw. The correlation between the two properties was also measured. 253 students aged 20-23 took part in the research. In order to obtain the data Psychological Sex Inventory and “Assertiveness Map” were used. The research revealed that both women and men possess mainly androgynous sex, which results from the process of unifying social roles of both sexes. Women appeared to be more assertive than men. The research did not show any significant correlation between the type of psychological sex and the level of assertiveness abilities. Still, it can be assumed that such correlation exists, which, however, should be verified in further research in the area.
Keywords: psychological sex, psychological androgyny, assertiveness, university students
Анотація. Романовська-Толлочко Ганна, Бартущак Ірина, Новак Агата. Психологічна стать і позитивне поводження серед студентів академії фізкультури у Вроцлаві. Психологічна стать і поводження це комплекс властивостей і вмінь людини, визначених значною мірою через суспільний вплив. Ці особливості обумовлюють у великому ступені поводження людини, його відношення до самого себе, а також відносини з навколишніми. Ціль дослідження - установити вид психологічної статі й рівень позитивних здатностей поводження серед студентів академії фізкультури у Вроцлаві. Також визначена кореляція між цими двома властивостями. У дослідженні взяли участь 253 студента у віці 20-23 років. В опитуваннях застосований опис психологічної статі, а також запитальник „Карта впевненості в собі”. Дослідження виявило, що як дівчата, так і юнаки, мають більшу частину психологічну стать з типом двостатевий, котрий походить від процесу об’єднання соціальних ролей однієї і другої статі. Виявилося, що дівчата більше стверджувальні, чим юнаки. Дослідження не показало ніякий істотної кореляції між видом психологічної статі й рівнем поводження. Також можна припустити, що така кореляція існує, однак, це необхідно перевірити у подальшому дослідженні.
Ключові слова: психологічна стать, психологічний помилковий гермафродитизм, упевненість у собі, студенти.
Аннотация. Романовска-Толлочко Анна, Бартущак Ирина, Новак Агата. Психологический пол и позитивное поведение среди студентов академии физкультуры во Вроцлаве. Психологический пол и поведение это комплекс свойств и умений человека, предопределенных в значительной мере через общественное влияние. Эти особенности обусловливают в большой степени поведение человека, его отношение к самого себя, а также отношения с окружающими. Цель исследования - установить вид психологического пола и уровень позитивных способностей поведения среди студентов академии физкультуры во Вроцлаве. Также определена корреляция между этими двумя свойствами. В исследовании приняли участие 253 студента в возрасте 20-23 лет. В опросах применено описание психологического пола, а также вопросник „Карта уверенности в себе”. Исследование выявило, что как девушки, так и юноши, обладают большей частью психологическим полом с типом двуполый, который происходит от процесса объединения социальных ролей обоего пола. Оказалось, что девушки более утвердительны, чем юноши. Исследование не показало никакой существенной корреляции между видом психологического пола и уровнем поведения. Также можно предположить, что такая корреляция существует, однако, это необходимо проверить в дальнейшем исследовании.
Ключевые слова: психологический пол, психологический ложный гермафродитизм, уверенность в себе, студенты.
Wprowadzenie
Przychodz^c na swiat czlowiek posiada okreslon^. plec biologiczn^, a od chwili, w ktorej zaczyna uswiadamiac sobie roznic? wyst^puj^c^ pomi?dzy plciami, staje si? to waznym skladnikiem jego poczucia tozsamosci. Jednoczesnie, od momentu urodzenia, otoczenie spoleczne uzaleznia sposob traktowania jednostki od jej plci, wpajaj^c funkcjonuj^ce w danej kulturze stereotypy m?skosci i kobiecosci. Spoleczenstwo uczy jednostk? grania roli m?zczyzny lub kobiety i nast?pnie oczekuje, ze b?dzie j^. ona odgrywala zgodnie ze stereotypem obejmuj^cym okreslone „kobiece” lub „m?skie” cechy charakteru, zachowania czy upodobania. Tak wi?c dzi?ki uczestnictwu czlowieka w zyciu spolecznym, ksztaltuje si? jego plec psychologiczna, ktora jest ukladem cech psychicznych zwi^zanych z plci^, stanowi^cych o m?skosci lub kobiecosci [2].
W swietle obecnych badan uznaje si? kobiecosc i m?skosc za dwa podstawowe wymiary osobowosci kazdej jednostki. Zerwano z dotychczas panuj^c^. tendency do przeciwstawiania ich sobie. W rzeczywistosci bowiem © Anna Romanowska-Tottoczko, Irena Bartusiak,
Agata Nowak, 2009
cechy m^skie i kobiece nie wykluczaj^. si§ wzajemnie, ujawniaj^. si§ jedynie w roznych dziedzinach zycia. Kobieca wrazliwosc, opiekunczosc czy empatia sluz^. zyciu uczuciowemu, pomagaj^. wchodzic w bliskie, intymne kontakty z innymi ludzmi, natomiast m^ska pewnosc siebie, nastawienie na sukces i rywalizowanie pomagaj^. w biznesie, sporcie karierze zawodowej [6].
Tradycyjnie kobieta i m^zczyzna funkcjonowali w dwoch roznych swiatach, takwi^c wychowanie prowadz^ce do stlumienia u kobiety wszelkich cech m^skich, a u m^zczyzny- kobiecych, bylo adekwatne do wymagan rzeczywistosci . Jesli jednak otoczeniu spolecznemu nie uda si§ stlumic odmiennoplciowego wymiaru osobowosci jednostki, b^dzie ona przejawiac w swoim zachowaniu cechy zarowno m^skie jak i kobiece - zjawisko to nazywa si§ androgini^. psychiczn^. Charakterystyczn^. cech^. osob androgynicznych jest umiej^tnosc dostosowania swoich zachowan bardziej do sytuacji, niz do narzuconego przez kultur§, schematycznego wizerunku ich plci. Androgyniczne kobiety czule opiekuj^. si§ dziecmi, w pracy zawodowej wykazuj^. duz^. ambij i nastawienie na sukcesy. Androgyniczni m^zczyzni, zachowuj^c
niezaleznosc i silç przebicia, potrafi^. byc jednoczesnie wrazliwi na potrzeby innych i okazywac im swoje uczucia. Osoby androgyniczne dysponuj^. wiçksz^. mozliwosci^. dostosowania siç do rozmaitych sytuacji spolecznych, typowe zas kobiety i typowi mçzczyzni wydaj^. siç byc usztywnieni koniecznosci^ ci^glego grania roli zadanej im przez kulturç [2].
Tradycyjny model wychowania, podkreslaj^cy razmcç miedzy plciami, przetrwal dluzej niz epoka, do której byl przystosowany. W czasach, gdy przed kobiety i mçzczyzn^. stoj^. bardzo podobne zadania, wychowanie takie zmniejsza mozliwosc przystosowania siç do srodowiska spolecznego, w którym dorosla osoba musi byc pewna siebie i osi^gac wyznaczone cele, lecz z drugiej strony musi takze dostrzegac czlowieczenstwo innych istot ludzkich, byc wrazliwa na ich potrzeby, troszczyc siç o ich dobro, a równiez umiec oczekiwac od nich emocjonalnego wparcia. Kobietç, zgodnie z wymaganiami kulturowymi, powinien cechowac wysoki poziom funkcji ekspresyjnych, czyli zwi^zanych z okazywaniem uczuc i zdolnosciami komunikowania siç. Zachowania mçskie zas to zachowania instrumentalne, nastawione na cel, realizaj zadan, niezalezne od wplywów zewnçtrznych. Dopiero umiejçtnosc przyjmowania obu tych orientacji daje jednostce zdrowie psychiczne i elastycznosc w dostosowywaniu siç do warunków zycia spolecznego i podkresla tym samym optymalny charakter psychicznej androginii [1].
Równie istotny wplyw spoleczny, a szczególnie specyfika oddzialywan wychowawczych, widoczna jest w ksztaltowaniu umiejçtnosci asertywnych, bçd^cych konsekwencj ц. uczenia siç czlowieka w róznych sytuacjach okreslonego sposobu przezywania i reagowania.
Wyróznia siç cztery typy zachowan ludzkich: bierny, manipuluj^cy, agresywny i asertywny. Trzy pierwsze typy uznane s^. za postawy nieprawidlowe, poniewaz maj^. negatywny wplyw na jednostkç przejawiaj^c^. te zachowania lub na osobç, bçd^c^. ich odbiorc^. [3,5].
Zachowanie asertywne oznacza bezposrednie, uczciwe i stanowcze wyrazanie wobec drugiego czlowieka swoich uczuc, postaw, opinii lub pragnien w sposób respektuj^cy jego uczucia, postawy, opinie i pragnienia. Zachowanie asertywne rózni siç wiçc od zachowania agresywnego, oznacza bowiem korzystanie z osobistych praw bez naruszania praw innych osób. Rózni siç tez od zachowania uleglego, zaklada bowiem dzialanie zgodne z wlasnym interesem oraz stanowcz^. obronç siebie i swoich praw, bez nieuzasadnionego niepokoju.
Asertywnosc powi^zana jest glçboko z poczuciem wlasnej godnosci i szacunkiem do samego siebie [4].
Cel i metody badan
Celem niniejszej pracy bylo okreslenie rodzaju plci psychologicznej oraz poziomu umiejçtnosci zachowan asertywnych studentów Akademii Wychowania Fizycznego we Wroclawiu. Szukano równiez zwi^zku pomiçdzy powyzszymi cechami.
Badania przeprowadzono w 2008 roku na terenie Akademii Wychowania Fizycznego we Wroclawiu. Przebadano 253 studentów - 128 kobiet oraz 125 mçzczyzn. Badani to osoby w przedziale wiekowym 2023 lat, pochodz^cy glównie z malych i duzych miast.
W badaniach zastosowano: Inwentarz Plci
Psychologicznej A.Kuczynskiej [2]
oraz kwestionariusz „Mapa asertywnosci” M.Król-Fijewskiej [3].
Analiza wyników badan Badaj^c umiejçtnosci asertywnego zachowania siç studentów brano pod uwagç 10 obszarów zycia i okreslano poziom asertywnosci w kazdym z nich. Po zestawieniu uzyskanych wyników uzyskano ogólny obraz zachowan asertywnych prezentowany przez badanych studentów.
Pierwszym badanym obszarem byla „Obrona swoich praw poza sferç. osobistÿ’. W tym zakresie studenci wykazali glównie sredni i niski poziom asertywnosci, przy czym gorsze wyniki uzyskali mçzczyzni. W obszarze „Obrony swoich praw w kontaktach osobistych” asertywnosc kobiet plasuje siç na poziomie srednim i wysokim, natomiast poziom asertywnosci mçzczyzn jest sredni, niski i bardzo niski. Kolejnym analizowanym obszarem byla „Inicjatywa i kontakty towarzyskie”. Zarówno u kobiet i mçzczyzn poziom asertywnosci okazal siç wysoki i sredni, aczkolwiek w tym obszarze kobiety uzyskaly nieco lepsze wyniki. W obszarze dotycz^cym „Wyrazania i przyjmowania krytyki i pochwal” wiçkszosc osób posiada umiejçtnosci asertywne na poziomie wysokim i srednim. Wyniki dotycz^ce „Wyrazania prósb” pokazuj% ze zarówno kobiety jak i mçzczyzni charakteryzuj^. siç w tym obszarze wysokim poziomem asertywnosci. W obszarze „ Wyrazanie uczuc” wysoki poziom asertywnosci osi^gnçlo dwa razy wiçcej kobiet niz mçzczyzn. Prawie równoliczne grupy wykazuj^. umiarkowan^. asertywnosc w tym obszarze. Zadna kobieta nie posiada umiejçtnosci asertywnych na poziomie bardzo niskim, natomiast jest w tej grupie kilku mçzczyzn. Z badania obszaru dotycz^cego „Wyst^pien publicznych” wynika, iz wiçkszosc kobiet ma problem z asertywnosci^ w tym zakresie. Podobnie plasuje siç wyniki mçzczyzn. Ale jest tez niewielka grupa osób, które czuj^. siç pewnie wystçpuj^c przed innymi ludzmi. W zakresie „Wyrazania opinii” zdecydowana wiçkszosc studentów, zarówno kobiet jak i mçzczyzn wykazuje glównie poziom asertywnosci sredni i wysoki, co wskazuje na to, iz badani studenci nie maj^. problemu z komunikowaniem swojego zdania.
Kobiety wykazuje glównie sredni poziom zachowan asertywnych jesli chodzi o „Kontakt z autorytetem”, natomiast mçzczyzni s^. w podobnie licznych grupach asertywni w stopniu wysokim i niskim. Ostatnim analizo-wanym obszarem bylo „Naruszanie cudzego terytorium”. Kobiety w tym zakresie s^. bardziej asertywne od mçz-czyzn, wykazuje mniejsz^. ekspansywnosc w przekracza-niu cudzych granic i ingerencji w jego terytorium.
Zestawiaj^c wyniki dotycz^ce poszczególnych obszarów zycia uzyskano ogólny poziom zachowan aser-tywnych dla kazdego badanego studenta. Mozna stwier-dzic, iz wiçkszosc osób posiada umiejçtnosci asertywne na srednim poziomie, przy czym kobiety uzyskuj^. lepsze wyniki od mçzczyzn (rys.1).
Kolejnym badanym zagadnieniem byl rodzaj plci psychologicznej studentów.
Na podstawie uzyskanych wyników mozna stwier-dzic, iz studentki AWF to glównie osoby androgyniczne,
okolo 1/4 charakteryzuje siç plci^. psychologiczna ko-biec% natomiast co siódma prezentuje typ mçski. Wsród mçzczyzn równoliczne grupy stanowi^. osoby o plci psychologicznej androgynicznej i mçskiej, a pozostali stu-denci posiadaj^. cechy kobiece (rys.2).
Dalsza analiza uzyskanych wyników badan, pole-
gala na zestawieniu danych dotycz^cych plci psychologicznej i poziomu asertywnosci badanych osób. Otrzy-mane dane swiadcz^. o tym, ze kobiety androgyniczne wykazuj^. glównie sredni i wysoki poziom umiejçtnosci asertywnych, choc osoby o plci psychologicznej kobiecej i mçskiej równiez w podobnym stopniu potrafi^. zachowy-
.Q
■O
(Я
О
ГО
J2
N
О
60,
50
40
30
20
10
0
J2
■О
(Я
О
ГО
.Q
Ö
45 —-40353025 _ 20-15_ 10_ 50
13
4
ЛИНЗ
wysoki
sredni
niski
bardzo niski
poziom asertywnosci
Ryc.J.Umiejçtnosc zachowañ asertywnych badanych studentów
□ kobiety
□ mçzczyzni
kobieca
m§ska androgyniczna
plec psychologiczna
Ryc.2. Typy pici psychologicznej studentów
4:
14
10
Qplec psychologiczna kobieca Eplec psychologiczna androgyniczna Hplec psychologiczna mçska
о о
wysoki
sredni
niski
і i
bardzo niski
poziom asertywnosci
Ryc.3. Piec psychologiczna a umiejçtnosc zachowañ asertywnych kobiet
.Q
-O
(O
O
<0
.Q
N
O
45-,
40
35
30
25
20
15-
10-
5.
0
1S
0 c
I r
wysoki sredni
0 3 c
□ plec psychologiczna kobieca Hptec psychologiczna androgyniczna Iptec psychologiczna m^ska
niski
bardzo niski
poziom asertywnosci
Ryc.4. Piec psychologiczna a umiejqtnosc zachowañ asertywnych mqzczyzn
wac si? asertywnie (rys.3).
U m?zczyzn sytuacja wygl^da nieco inaczej. Osoby bardzo asertywne to wyl^cznie m?zczyzni o plci psychologicznej m?skiej. Sredni poziom asertywnosci prezentuj^. studenci nalez^cy do wszystkich trzech typów psychicznych, przy czym najliczniejsza jest tutaj grupa osób o plci androgynicznej. Wsród m?zczyzn jest tez spo-ro (16%) osób, które charakteiyzuj^ si? niskim poziomem umiej?tnosci asertywnych i s^. to studenci o róznych ro-dzajach plci psychologicznej (rys.4).
Wnioski
Plec psychologiczna i asertywnosc to zespól cech i umiej?tnosci czlowieka zdeterminowanych w znacznej mierze przez wplywy spoleczne. Wlasciwosci te warun-kuj^. w duzym stopniu zachowanie czlowieka, jego stosu-nek do samego siebie oraz relacje z otoczeniem.
Na podstawie przeprowadzonych badañ nie moz-na jednoznacznie stwierdzic, ze istnieje scisle powi^zanie pomi?dzy plci^. psychologiczna a umiej^tnosci^. zacho-wañ asertywnych. Asertywnie potrafi^. zachowywac si? osoby bez wzgl?du na to, jaki prezentuj^. typ psychiczny.
Natomiast, mozna zauwazyc, iz plec androgyniczna jest najliczniej reprezentowana wsród mlodych ludzi -zjawisko androgynii psychicznej wyst?puje w nasilonym stopniu zarówno u kobiet, jak i m?zczyzn, co potwierdza zachodz^cy obecnie proces wyrównywania si? ról spo-lecznych.
Na uwag? zasluguje tez znaczna liczba kobiet cha-rakteryzuj^ca si? cechami m?skimi, co bye moze, jest dalszym potwierdzeniem sygnalizowanego zjawiska lub tez specyfika uczelni, na ktorej przeprowadzano badania, sprzyja kobietom o predyspozycjach uznanych za m?skie (typ sportowca).
Uzyskane wyniki upowazniaj^. tez do wniosku, iz w badanej spolecznosci studentow kobiety wykazuj^. wyzszy poziom umiej?tnosci asertywnych niz m?zczyzni. Zdaniem autorow jest to kolejne potwierdzenie dokonu-j^cych si? zmian kulturowych i procesow emancypacyj-nych, w wyniku ktorych kobiety przestaj^. bye ulegle i lagodne. Potrafi^. jasno i otwarcie wyrazae swoje zdanie, sygnalizowae swoje potrzeby oraz d^zye do obranych ce-low - s^. asertywne, a asertywnosci bez w^tpienia sprzyja-j^. cechy charakterystyczne dla androgynii psychicznej.
Bibliografia
1. Bem S.L., M?skosc-Kobiecosc. O roznicach wynikaj^cych z plci, GWP, Gdansk 2000.
2. Jarco J. Lewandowska B. Stasiuk J., Socjologia i komunikacja spoleczna, Wydawnictwo Wyzszej Szkoly Zarz^dzania, Wroclaw 2000.
3. Krol- Fijewska M., Trening asertywnosci, Instytut Psychologii Zdrowia i
4. Trzezwosci, Warszawa 1991.
5. Monet-Malewska M., Malewska J., Nie, ktore buduje, WSIP, Warszawa 2004.
6. Tomaszewski T. Psychologia ogolna, PWN, Warszawa 1992.
7. Zimbardo P., Ruch F., Psychologia i zycie, PWN, Warszawa 1997.
Artykul postupil do redakcji 10.07.2009 r.
annaro@awf.wroc.pl
