CC BY
11ԳԻՏԱԿԱՆ ԱՐՑԱԽ SCIENTIFIC ARTSAKH НАУЧНЫЙ АРЦАХ № 2(9), 2021
ՄԱՆԿԱՎԱՐԺՈՒԹՅՈՒՆ, PEDAGOGY, ПЕДАГОГИКА
ԱՌԱԾՆԵՐԸ ԵՎ ԱՍԱՑՎԱԾՔՆԵՐԸ ԻՍՊԱՆԵՐԵՆԻ'
ՈՐՊԵՍ ՕՏԱՐ ԼԵԶՎԻ ՈՒՍՈՒՑՄԱՆ ԳՈՐԾԸՆԹԱՑՈՒՄ*
ՀՏԴ 372.881. 1 DOI: 10.52063/25792652-2021.2-240
ՀԱՍՄԻԿ ԲԱՂԴԱՍԱՐՅԱՆ
Երևանի պետական համալսարանի եվրոպական լեզուների և հաղորդակցության ֆակուլտետի ռոմանական բանասիրության ամբիոնի վարիչ, բանասիրական գիտությունների դոկտոր, դոցենտ, ք. Երևան, Հայաստանի Հանրապետություն h.baohdasarvan@ysu.am
Սույն հոդվածի նպատակն է քննել առածների ու ասացվածքների դերը իսպաներենի' որպես օտար լեզվի դասավանդման գործընթացում: Իսպանական առածաբանության դիդակտիկայում կարևոր դեր է խաղում Սերվանտեսի «Դոն Կիխոտ» վեպը, որը կարելի է դիտարկել որպես գրական առածանի: Հիմնվելով այս վեպի խրատական ասույթների քննության վրա' հոդվածում առաջարկվում են մի շարք գործնական առաջադրանքներ, որոնք կարելի է իրականացնել իսպաներենի ուսուցման ընթացքում: Այս խնդրում կարևորվում է նաև համատեքստի դերը, քանի որ առածների ու ասացվածքների գործաբանական ներուժը' որպես իրադրային կլիշեներ, առավել ցայտուն ձևով բացահայտվում է հաղորդակցական գործընթացում:
Հետազոտությունն իրականացվել է ինչպես ճանաչողության համընդհանուր գիտական մեթոդների, այնպես էլ գիտամանկավարժական հետազոտությունների տարբեր սկզբունքների հիման վրա, որոնք բխում են քննարկվող նյութի առանձնահատկություններից:
Խնդրի ամփոփ քննությունը թույլ է տալիս եզրակացնել, որ «Դոն Կիխոտ» վեպի առածների ու ասացվածքների ներգրավումը իսպաներենի' որպես օտար լեզվի դասընթացում կարող է մեծ դեր խաղալ ուսանողների լեզվաբանական, հանրամշակութային իրազեկությունների , ինչպես նաև թարգմանական կարողությունների ու հմտությունների ձևավորման ու զարգացման գործում:
Հիմնաբառեր՝ առած և ասացվածք, իսպաներեն, ուսուցման գործընթաց, դիդակտիկա, առաջադրանքներ, լեզվաբանական իրազեկություն, հանրամշակութային իրազեկություն, թարգմանական կարողություններ:
Ներածություն
Առածներն ու ասացվածքները յուրաքանչյուր մշակույթի անքակտե[ի մասն են կազմում, որոնցում վառ ձևով դրսևորվում են տվյալ ժողովրդի լեզվամտածողության առանձնահատկությունները: Այս խրատական ասույթները հաճախ դիտարկվում են
* Հոդվածը ներկայացվել է 16.05.2021թ., գրախոսվել' 24.06.2021թ., տպագրության ընդունվել' 30.06.2021թ.:
240
ԳԻՏԱԿԱՆ ԱՐՑԱԽ SCIENTIFIC ARTSAKH НАУЧНЫЙ АРЦАХ № 2(9), 2021
որպես «գեղարվեստական մանրանկարներ» (Գ. Պերմյակով) կամ էլ «փոքրիկ կտակարաններ» (ինչպես ընդունված է իսպանական առածաբանության մեջ՝ Los dichos de los viejitos, son evangelios chiquitos; Los refranes antiguos, evangelios chicos) և սերնդեսերունդ փոխանցում են ժողովրդի դարավոր իմաստությունը, նրա բարոյագիտական ընկալումները, վարքուբարքի կանոնները, գեղեցիկի ու վեհի մասին գեղագիտական պատկերացումները: Լինելով պատկերավոր ու սեղմ
արտահայտություններ՝ այս լեզվական միավորները բովանդակային առումով բազմաշերտ են և խտացնում են տվյալ լեզվական համայնքի պատմամշակութային փորձն ու կենսափիլիսոփայությունը: Առածների ու ասացվածքների բարոյախրատական բնույթի մասին են վկայում մի շարք ասույթներ, որոնք փաստում են նաև, որ վերջիններս ունեն տարաժամանակային բնույթ և արտահայտում են «հավերժական» ճշմարտություններ. No hay refran que no sea verdadero; Refranes que no sean verdaderos y febreros que no sean locos, pocos; Tantos refranes, tantas verdades; Refran viejo, nunca miente և այլն:
Սույն հոդվածի նպատակն է քննել իսպաներենի՝ որպես օտար լեզվի դասընթացին առածների ու ասացվածքների ուսուցման մի քանի խնդիրներ: Տրամաբանական կուռ կառուցվածքի, բարեհնչունության, ուրույն պատկերավորության ու հուզականության, ինչպես նաև ռիթմաշարահյուսական ու կառուցվածքային առանձնահատկությունների, լեզվաոճական հնարների բազմազանության շնորհիվ այս ասույթները կարևոր տեղ են զբաղեցնում մայրենի և օտար լեզուների ուսուցման տարբեր փուլերում:
Առածներն ու ասացվածքները խրատական բնույթի բարդ, հաղորդակցական լեզվական միավորներ են, որոնց սահմանման խնդրում առկա են տարբեր մոտեցումներ: Թեև առածների ու ասացվածքների սահմանման և հարակից հասկացություններից սահմանազատման հարցում դեռևս չկա միասնական կարծիք, այնուամենայնիվ այս խնդրում կարելի է առանձնացնել մի շարք հիմնարար աշխատություններ (Назарян; Пермяков; Sevilla y Cantera և այլն): Ի տարբերություն հաղորդակցական արժեք ունեցող դարձվածքների' առածներն ու ասացվածքներն ունեն բարոյախոսական, դիդակտիկ բնույթ և ուսուցանում են վարվելակերպի որոշ կանոններ: Այսպես օրինակ՝ համեմատենք հետևյալ զուգահեռ համարժեքները ռոմանական մի քանի լեզուներում, որոնց առանցքային թեման համակերպման գաղափարն է. իսպ. A falta de pan, buenas son tortas; A falta de caldo, buena es la carne; A falta de polla, pan y cebolla, ֆր. Faute de grives, on mange des merles; A defaut de pain on mange des croutes, իտ. Chi non puo avere la carne, beva il brodo; Bisogna accontentarsi di cio che Dio manda: Առածների և ասացվածքների վերաբերյալը որևէ իրադրություն է, սակայն ոչ թե կոնկրետ իրադրություն, այլ նմանատիպ իրադրությունների մի դաս:
Առածների ու ասացվածքների դերը իսպաներենի ուսուցման գործընթացում
Իսպանագիտական աղբյուրներում առածներն ու ասացվածքները վերջին տասնամյակներին դարձել են լայն քննարկման առարկա (Խ. Սևիլա Մունյոս, Խ. Կանտերա Օրտիս դե Ուրբինա, Մ. Բարբադիւյո դե լա Ֆուենտե, Մ. Սուրդո Ռուիս-Այուկար և այլք), որտեղ առանձնահատուկ ուշադրության կենտրոնում են նաև առածաբանության դիդակտիկայի խնդիրները: Այս առումով, իսպաներենի՝ որպես օտար լեզվի դասավանդման գործընթացում կարելի է առանձնացնել երկու մոտեցում. առաջին դեպքում նպատակահարմար է համարվում առածների ու ասացվածքների ուսուցումը իսպաներենի իմացության միջին ու բարձր մակարդակներում, մինչդեռ երկրորդ մոտեցման դեպքում կարևորվում է առածների ու ասացվածքների ներգրավումն ուսուցման հենց առաջին շրջանում՝ սկսելով նվազ հատկաբանական բնույթ ունեցող ասույթներից, այնուհետև աստիճանաբար անցնելով այն ասույթներին, որոնցում լեզվամշակութային տարրերն ավելի վառ են դրսևորվում (Sardelli 327): Այնուամենայնիվ, ակնհայտ է առածների ու ասացվածքների նվազ ներգրավվածությունն իսպաներենի՝
241
ԳԻՏԱԿԱՆ ԱՐՑԱԽ
SCIENTIFIC ARTSAKH
научный арцах
№ 2(9), 2021
որպես օտար լեզվի դասավանդման արդի տարբեր դասագրքերում (օրինակ' Prisma, Gente, A fondo, Metodo de espanol para extranjeros և այլն)՝ ի տարբերություն դարձվածքների, որոնք մեծ չափով ընդգրկված են տարբեր դասագրքերում: Արժևորելով այս խրատական ասույթների լայն կիրառությունը դասավանդման բարձր
մակարդակներում՝ պետք է նշել, որ դրանք կարող են նաև արդյունավետ ձևով գործածվել ուսուցման ցաձր մակարդակներում՝ ուսանողների արտասանական ու ռիթմահնչերանգային հմտությունների կատարելագործման, բառապաշարի
հարստացման, խոսքի քերականական իմացության խթանման նպատակով (օրինակ՝ ածականների համեմատության աստիճանները և այլ քերականական երևույթներ յուրացնելիս), կարող են ծառայել որպես մի ընդհանուր թեմայի վերնագիր կամ պարզապես լուսաբանող նյութ՝ հաղորդակցական տարբեր նպատակներով:
Իսպանագիտական աղբյուրներում առաջադրված առածաբանական մինիմումը (mrnimo paremiol6gico)T արդյունավետ գործիք է ուսուցման տարբեր մակարդակներում խրատական ասույթներն ընդգրկելու համար՝ հաշվի առնելով սոցիալ-մշակութային, աշխարհագրական տարբեր գործոններ, ինչպես նաև ուսուցման հիմնական նպատակները (Zurdo y Sevilla 62): Մ. Բարբադիյյոն առաջարկում է «Դոն Կիխոտ» վեպից քաղված առածների ու ասացվածքների նվազագույն քանակ, որը կարելի է կիրառել իսպաներենի՝ որպես օտար լեզվի դասընթացում: Խոսքն արդի իսպաներենում լայն գործածություն ունեցող այն առածների մասին է, որոնք առավել ցայտուն ձևով ներկայացնում են իսպանական լեզվամշակույթի առանձնահատկությունները (Barbadillo, Modelo de contribucion):
Առածների ու ասացվածքների իմաստային բովանդակությունն առանձնանում է իր բազմահայեցակերպային բնույթով, որն էլ օտար լեզվի դասավանդման մեջ այս խրատական ասույթներն արդյունավետ ձևով օգտագործելու մեծ հնարավորություններ է ընձեռում: Նախ և առաջ հարկ է անդրադառնալ համապատասխան ուսումնական նյութի ընտրության խնդրին՝ նկատի ունենալով այս լեզվամշակութային միավորների ձևական-իմաստային և գործառական առանձնահատկությունները:
Առածներն ու ասացվածքներն իսպաներենի դասընթացում կարելի է ներգրավել դասական կամ ժամանակակից գրականությունից քաղված հատվածների միջոցով: Այս առումով առաջին հերթին անհրաժեշտ է հիշատակել Սերվանտեսի «Դոն Կիխոտ» վեպը, որն իրավամբ համարվում է գրական առածանի: Հաշվի առնելով առածային ասույթների սահմանազատման հարցում արդի առածաբանության մեջ առկա տարաձայնությունները՝ այս վեպում կարելի է առանձնացնել 330 առած և 45 առածային ասույթ (frase proverbial), որոնք վեպի գեղարվեստական հյուսվածքում կատարում են տարբեր գործառույթներ՝ դիդակտիկ, փաստարկման, վեպի գործող անձանց բնութագրման, երգիծական, խաղային, հորդորական և այլն (Cantera et al.): Առածների ու ասացվածքների ուսուցման համար հարուստ նյութ են ծառայում նաև Սերվանտեսի «Խրատական նովելները»: Այս երկու ստեղծագործություններում ընդգրկված խրատական մի շարք ասույթներ պահպանել են իրենց կենսունակությունն արդի իսպաներենում և առանձնանում են գործածության մեծ հաճախականությամբ գրական-գեղարվեստական տարբեր ստեղծագործություններում, մամուլի լեզվում, առօրյա խոսքում և այլն:
Իսպաներենի դասընթացին առածների ու ասացվածքների ուսուցման նպատակով ներկայացնենք Սերվանտեսի վերոհիշյալ վեպերից քաղված մի քանի ցուցադրական օրինակներ և քննենք այն գործնական առաջադրանքները, որոնք հնարավոր է իրագործել լսարանում:
1 Խոսքն առածների այն նվազագույն քանակի մասին է, որին պետք է ծանոթ լինի լեզվակիրը:
242
ԳԻՏԱԿԱՆ ԱՐՑԱԽ SCIENTIFIC ARTSAKH НАУЧНЫЙ АРЦАХ № 2(9), 2021
Սերվանտեսի «Դոն Կիխոտ»-ը համաշխարհային գրականության գլուխգործոցներից է, որն առանձնանում է լեզվական արտահայտչամիջոցների բազմազանությամբ ու հարստությամբ, տարաբնույթ թեմաների լայն ընդգրկմամբ: Ինչպես այլ լեզվական երևույթների, այնպես էլ առածների և ասացվածքների էությունն ավելի վառ ձևով դրսևորվում է խոսքում դրանց գործառության
առանձնահատկությունները քննելիս: Վերջիններիս գործառական-իմաստային
ծանրաբեռնվածության բնույթը կախված է նաև համատեքստի հետ ունեցած կապերից: Վեպում առածներն ու ասացվածքները հատկապես ի հայտ են գալիս երկխոսություններում՝ ի ցույց դնելով բանավոր ավանդույթների հետ դրանց սերտ առնչությունները: Վեպի որոշ հատվածներում առկա են առածների ու ասացվածքների «շարաններ», ինչպես օրինակ՝ վեպի երկրորդ հատորի յոթերորդ գյխում' Սանչոյի և դոն Կիխոտի երկխոսության մեջ.
-Teresa dice -dijo Sancho- que ate bien mi dedo con vuestra merced, y que hablen cartas y callen barbas, porque quien destaja no baraja, pues mas vale un toma que dos te dare. Y yo digo que el consejo de la mujer es poco, y el que no lo toma es loco.
-Y yo lo digo tambien -respondid don Quijote-. Decid, Sancho amigo; pasad adelante, que hablais hoy de perlas (Don Quijote, Tomo II:47).
Վեպի նույն գլխում կարող ենք առանձնացնել նաև հետևյալ հատվածը, որում Սանչոն ցանկանում է պարզել, թե ինչքան է վաստակում: Այստեղ հաջորդաբար ի հայտ են գայիս երեք առած. «En fin, yo quiero saber lo que gano, poco o mucho que sea; que sobre un huevo pone la gallina, y muchos pocos hacen un mucho, y mientras se gana algo no se pierde nada» (Don Quijote, Tomo II:47): Առածները և ասացվածքները, որոնք աչքի են ընկնում գործաբանական մեծ ներունակությամբ, նման դեպքերում կատարում են տարբեր գործառույթներ և հանդես են գայիս որպես փաստարկման, հորդորման, հուզարտահայտչական ներգործման միջոց և այլն:
Երկրորդ հատորի 43-րդ գլուխը («Խրատների երկրորդ մասը, որ դոն Կիխոտը տվեց Սանչո Պանսային») աչքի է ընկնում առածների գործածության այնպիսի հաճախականությամբ, որ այն կարելի է դիտարկել որպես «ժողովրդական» առածանի: Այստեղ Սերվանտեսը գործածել է 25 առած, որոնք առանձնանում են ոչ միայն ուսուցողական-դիդակտիկ բնույթով, այլ նաև առածների էության վերաբերյալ դոն Կիխոտի մեկնաբանություններով' շեշտադրելով դրանց ճիշտ ու տեղին գործածության անհրաժեշտությունը.
[...] mas yo tendre cuenta de aqm adelante de dear los que convengan a la gravedad de mi cargo; que en casa llena, presto se guisa la cena; y quien destaja, no baraja; y a buen salvo esta el que replica; y el dar y el tener, seso ha menester.
-jEso sy Sancho! -dijo don Quijote-. jEncaja, ensarta, enhila refranes; que nadie te va a la mano! /Castigame mi madre y yo trdmpogelas! Estoy te diciendo que excuses refranes, y en un instante has echado aqm una letania de ellos, que as^ cuadran con lo que vamos tratando como por los cerros de Ubeda. Mira, Sancho, no te digo yo que parece mal un refran brndo a propdsito; pero cargar y ensartar refranes a troche y moche, hace la platica desmayada y baja (Don Quijote, Tomo II:240).
Իսպաներենի' որպես օտար լեզվի դասընթացին առածների ու ասացվածքների դիդակտիկ գործառույթի քննության անգերազանցելի օրինակներ է պարունակում նաև նույն գլխից քաղված հետևյալ հատվածը: Առաջին օրինակում Սանչոն, լսելով դոն Կիխոտի խորհուրդները, պատասխան խոսքում երեքական «շարաններով» առածներ է օգտագործում.
243
ԳԻՏԱԿԱՆ ԱՐՑԱԽ SCIENTIFIC ARTSAKH НАУЧНЫЙ АРЦАХ № 2(9), 2021
- [...] cuanto mas que fingire que tengo tullida la mano derecha, y hare que firme otro
por mi; que para todo hay remedio, si no es para la muerte; y teniendo yo el mando y el palo, hare lo que quisiere; cuanto mas que el que tiene el padre alcalde... Y siendo yo gobemador, que es mas que ser alcalde, jllegaos, que la dejan ver! No, sino popen y calhmnienme; que vendran por lana y volveran trasquilados; y a quien Dios quiere bien, la casa le sabe; y las necedades del rico por sentencias pasan en el mundo, y siendolo yo, siendo gobernador y juntamente liberal, como lo pienso ser, no habra falta que se me parezca. No, sino haceos miel y paparos han moscas; tanto vales cuanto tienes, decia una mi abuela; y del hombre arraigado no te veras vengado (Don Quijote, Tomo II:241).
Այս հատվածում առածների երկրորդ շարանն աչքի է ընկնում նաև բազմաշաղկապայնությամբ, որում y շաղկապի կրկնություններն ընդգծում են Սանչոյի խոսքի հուզական բնույթը: Դոն Կիխոտը նույնպես օգտագործում է մի շարք առած-ասացվածքներ, սակայն վեպում առածների մեծ մասը հայտնվում է Սանչոյի խոսքում: Թեև Սանչոն միայն իր անունը գրել գիտեր, վեպում նա հանդես է գալիս որպես ժողովրդական ավանդույթների և սովորույթների կրող, որի խոսքում բյուրեղանում է ժողովրդական ողջ իմաստությունը: Տարբեր դիդակտիկ նպատակներով կարելի է օգտագործել նաև «Դոն Կիխոտ»-ի մի շարք այլ առածներ, որոնք այս վեպի հրատարակությունից հինգ դար անց չեն կորցրել կենսունակությունն ու արդիականությունը, ինչպես օրինակ՝ Una golondrina no hace verano; Cada oveja con su pareja; Cada uno es hijo de sus obras; Cuando Dios amanece, para todos amanece; Cuando a Roma fueres, haz como vieres; A buen entendedor, pocas palabras; De la abundancia del corazdn habla la lengua; Donde menos se piensa salta la liebre; El que ve la mota en el ojo ajeno, vea la viga en el suyo; Hoy por ti y manana por mi; La ocasion la pintan calva և այլն:
Առածների ու ասացվածքների ուսուցողական-դիդակտիկ գործառույթների քննության հրաշալի հնարավորություններ են ընձեռում նաև Սերվանտեսի «Խրատական նովելները»: Այս ստեղծագործության մեջ ընդգրկված յուրաքանչյուր նովել կարող է դառնալ առանձին քննության առարկա: Այսպես օրինակ՝ «Ռինկոնետե և Կորտադիւյո» նովելում կարելի է առանձնացնել քսանչորս խրատական ասույթներ (առածներ, ասացվածքներ, սերվանտեսյան ասույթներ) և ուսուցողական-դիդակտիկ տարբեր նպատակներով օգտագործել իսպաներենի՝ որպես օտար լեզվի ուսուցման գործընթացում: Այս նովելում գործածության հաճախականությամբ ու
արտահայտչականության հատկապես առանձնանում են հետևյալ առած-
ասացվածքները՝ A lo que se quiere bien se castiga (80), Para todo hay remedio, si no es para la muerte (30), Buena diligencia es madre de la buena ventura (30-32), No se mueve la hoja sin la voluntad de Dios (112), Tras este tiempo vendra otro (110), Donde las dan las toman (30) և այլն: Ինչպես «Դոն Կիխոտ» վեպում, այս նովելում նույնպես կան այնպիսի հատվածներ, որոնք աչքի են ընկնում առած-ասացվածքների շարան-շարան գործածությամբ՝ ի ցույց դնելով Սերվանտեսի անհատական ոճի որոշ առանձնահատկությունները.
«Lo mismo digo yo» dijo Cortado «pero para todo hay remedio, si no es para la muerte, y el que vuesa merced podra tomar es, lo primero y principal, tener paciencia; que de menos nos hizo Dios y un da viene tras otro da, y donde las dan las toman; y podria ser que, con el tiempo, el que llevd la bolsa se viniese a arrepentir y se la volviese a vuesa merced sahumada.» (Rinconete y Cortadillo, 30)
Ուսուցողական տարբեր նպատակներով ներկայացնելով Սերվանտեսի
ստեղծագործություններից քաղված առածաբանական կորպուսի մի քանի ցուցադրական նմուշներ՝ ստորև ներկայացնենք որոշ գործնական առաջադրանքներ,
244
ԳԻՏԱԿԱՆ ԱՐՑԱԽ SCIENTIFIC ARTSAKH НАУЧНЫЙ АРЦАХ № 2(9), 2021
որոնք կարելի է իրականացնել իսպաներենի դասընթացին' ուսանողների գրավոր ու բանավոր խոսքի զարգացման համար: Հարկ է նշել նաև, որ Մ. Բարբադիւյո դե լա Ֆուենտեն առաջարկում է «Դոն Կիխոտ» վեպի առածները ու ասացվածքներն իսպաներենի դասընթացին օգտագործելու համար մի շարք արժեքավոր ելակետային դրույթներ (Barbadillo, Presupuestos didacticos).
• կատարել առածների ու ասացվածքների թեմատիկ դասակարգում՝ առանձնացնելով այն առանցքային բառերը, որոնք արտահայտում են խրատական ասույթի հիմնական իմաստը,
• քննել առածների ու ասացվածքների կառուցվածքային կաղապարների յուրահատկությունները իսպաներեն-հայերեն համեմատական պլանում,
• քննել առածների ու ասացվածքների հնչյունական, ձևաբանական-շարահյուսական, բառաիմաստային ու ոճական առանձնահատկությունները,
• քննել համատեքստի դերը առածների ու ասացվածքների տվյալ իմաստի
բացահայտման խնդրում, վեր հանել տվյալ համատեքստում առածների ու ասացվածքների հուզարտահայտչական և ոճական-գնահատողական
հարանշանակությունները,
• տարբերակել առածների ու ասացվածքների հիմնական գործառույթները տվյալ հաղորդակցական իրադրության մեջ,
• առածների ու ասացվածքների հիմնական իմաստները փոխկապակցել ստեղծագործության տվյալ հատվածի գաղափարական, սոցիալ-մշակութային և այլ հայեցակերպերի հետ,
• ուսանողների քննավերլուծական ունակությունները զարգացնելու նպատակով քննարկումներ ու բանավեճեր ծավալել առածային իմաստի շուրջ, արտահայտել համաձայնություն կամ անհամաձայնություն տվյալ ասույթում ամփոփված բարոյախոսության վերաբերյալ,
• առաջարկել առածների ու ասացվածքների գործածության այլ իրադրություններ՝ զարգացնելով ուսանողների ստեղծագործական երևակայությունն ու պատկերավոր մտածողությունը,
• գտնել տվյալ փոքրիկ պատմվածքի գլխավոր միտքն ամփոփող որևէ առած կամ ասացվածք,
• գտնել առածային ասույթներ, որոնք կարող են օգտագործվել տվյալ իրադրության մեջ,
• առաջարկել տվյալ առածների հայերեն համարժեքները՝ վեր հանելով երկու
լեզուներում առածային ասույթների իմաստային ու լեզվաոճական
առանձնահատկությունները,
• զուգահեռ համարժեքների բացակայության դեպքում փնտրել գործառական համաբանություններ,
• վեր հանել համընդհանուրն ու ազգայինը տվյալ առածային-իմաստային դաշտում՝ իսպանական և հայ լեզվամշակույթների դիտանկյունից:
Այս առաջադրանքները կատարելու համար նախ և առաջ անհրաժեշտ է, որ ուսանողը ծանոթ լինի առածի բնորոշմանը և կարողանա այն սահմանազատել հարակից հասկացություններից: Սերվանտեսը «Դոն Կիխոտ»-ում առաջարկում է առածի հետևյալ բնութագրումները, որոնք արդիական են նաև այսօր: Ըստ էության, Սերվանտեսը ոչ միայն առածների մեծ գիտակ էր, այլ նաև գրական տեքստում ներկայացրել է առածի էության բացահայտման կարևոր մոտեցումները:
245
ԳԻՏԱԿԱՆ ԱՐՑԱԽ SCIENTIFIC ARTSAKH НАУЧНЫЙ АРЦАХ № 2(9), 2021
—Pareceme, Sancho, que no hay refran que no sea verdadero, porque todas son sentencias sacadas de la misma experiencia, madre de las ciencias todas, especialmente aquel que dice: «Donde una puerta se cierra, otra se abre». (Don Quijote, Tomo 1:143-144)
Hay un refran en nuestra Espana, a mi parecer muy verdadero, como todos lo son, por ser sentencias breves sacadas de la luenga y discreta experiencia; (Don Quijote, Tomo I:301)
[...] te he dicho que los refranes son sentencias breves, sacadas de la experiencia y especulacidn de nuestros antiguos sabios; y el refran que no viene a propdsito antes es disparate que sentencia. (Don Quijote, Tomo II:376)
Իսպաներենի' որպես օտար լեզվի ուսուցման գործընթացում առածային ասույթները կարևոր դեր են խաղում տարբեր իրազեկությունների կատարելագործման խնդրում: «Լեզուների իմացության/իրազեկության համաեվրոպական համակարգ»-ում այս խնդրին հատուկ անդրադարձ է կատարվում «Լեզվի հաղորդակցական իրազեկությունները» բաժնում, որտեղ առանձնացվում են հաղորդակցական իրազեկության հետևյալ բաղադրիչները՝ լեզվաբանական, հանրալեզվաբանական ու գործաբանական կարողությունները: Լեզվաբանական իրազեկությունների մեջ
տարբերակելով մի քանի տեսակներ՝ բառապաշարային, քերականական, իմաստային, հնչյունական, ուղղագրական և ուղղախոսական, առածներն ու ասացվածքները հատկապես կարևորվում են բառապաշարային իրազեկությունների ընդլայնման մեջ (MCER 108): Դրա հետ մեկտեղ հատկանշական է առածների ու ասացվածքների դերը լեզվի պատկերավորման տարբեր միջոցների (դարձույթներ, բանադարձումներ և այլն) ուսուցման գործում:
«Դոն Կիխոտ» վեպի մի շարք առածներ հնչյունական-ռիթմային, հնչերանգային-շարահյուսական հարստությամբ և իմաստային տարբեր երանգների բազմազանությամբ կարող են ծառայել որպես արդյունավետ միջոց հնչյունական, ուղղախոսական, քերականական, իմաստային և այլ իրազեկությունների զարգացման մեջ: Այսպես օրինակ՝ նպատակահարմար և արդյունավետ է «Դոն Կիխոտ» վեպից քաղված մի շարք առածների օգտագործումը իսպաներենի քերականական տարբեր ձևերի ու կառույցների յուրացման, ինչպես նաև գործածության հմտությունների խթանման համար: Օրինակ՝ հոդ, գոյականի սեռը և թիվը՝ Dios que da la llaga da la medicina; La codicia rompe el saco; Un abismo llama a otro y un pecado a otro pecado; De noche todos los gatos son pardos; No todos los tiempos son unos, ածականների համեմատության աստիճանները՝ Mas vale el buen nombre que las muchas riquezas; Mas vale pajaro en mano que buitre volando; Mas vale un toma que dos te dare, դերբայ, մակբայական դերբայ՝ A dineros pagados, brazos quebrados; A Dios rogando y con el mazo dando, հրամայական եղանակ՝ Al hijo de tu vecino, lmpiale las narices y metele en tu casa; No os metais donde no os llaman; Cuando viene el bien, metelo en tu casa; Haz lo que tu amo te manda, y sientate con el a la mesa; Juntate a los buenos, y seras uno de ellos, ըղձական եղանակ No hay padre ni madre a quien sus hijos parezcan feos; No hay libro tan malo que no tenga algo bueno; No querna que fuese por lana y volviese trasquilado; /Andeme yo caliente, y riase la gente!; No hay camino tan llano que no tenga algun tropezdn o barranco, նախադասության տարբեր տիպեր՝ El hombre pone y Dios dispone; Ojos que no ven, corazdn que no quiebra; Aunque la traicion aplace, el traidor se aborrece; Bien predica quien bien vive; Cuando Dios amanece, para todos amanece; Dime con quien andas, decirte he quien eres և այլն:
Այնուամենայնիվ, առածներն ու ասացվածքները, որպես հաղորդակցական արդյունավետ գործիք, ավելի մեծ դեր են խաղում հանրալեզվաբանական իրազեկությունների (կարողությունների) ձևավորման ու կատարելագործման մեջ: Լեզուն դիտարկելով որպես հանրամշակութային երևույթ՝ տվյալ դեպքում շեշտադրվում է
246
ԳԻՏԱԿԱՆ ԱՐՑԱԽ SCIENTIFIC ARTSAKH НАУЧНЫЙ АРЦАХ № 2(9), 2021
լեզվի գործածության սոցիալական հայեցակերպը, այն է' հասարակական
հարաբերությունների լեզվական ցուցիչները, քաղաքավարության նորմերը, ժողովրդական իմաստության արտահայտությունները և այլն: Դարերի ընթացքում կուտակված ժողովրդական իմաստության այս «գոհարների» իմացությունը համարվում է «հանրամշակութային իրազեկության լեզվաբանական հայեցակերպի կարևոր բաղկացուցիչ մասը» (MCER 117), որը մեծապես խթանում է ուսանողների ճանաչողական ու ստեղծագործական գործունեությունը: Հետաքրքիր է նշել, որ «Լեզուների իմացության/իրազեկության համաեվրոպական համակարգ»-ում այս խնդրի լուսաբանման համար որպես օրինակ ներկայացվում է խրատական ասույթների կիրառումը պարբերականների խորագրերում՝ ոչ մի անդրադարձ չկատարելով գրական-գեղարվեստական տեքստերում հաղորդակցական տարբեր նպատակադրումներով առածների և ասացվածքների գործածությանը: Եթե կայուն կապակցությունների ուսուցումը, ըստ «Լեզուների իմացության/իրազեկության համաեվրոպական
համակարգ»-ի, սկսվում է A1 մակարդակում, ապա առածների ուսուցումը նախատեսվում է լեզվի ուսուցման բարձր մակարդակներում:
Հաղորդակցական իրազեկության կարևոր բաղադրիչներից է լեզվամշակութային իրազեկությունը, որի ձևավորման և զարգացման մեջ ուրույն դեր են խաղում առածներն ու ասացվածքները: Աշխարհի առածային պատկերը աշխարհի լեզվական պատկերի մասն է կազմում, որում արտացոլվում են տվյալ ժողովրդի աշխարհընկալման առանձնահատկությունները: Առածային ասույթների իմաստային կառուցվածքի կարևոր բաղադրիչներից է ներքին ձևը, որը պարփակում է մշակութաբանական և ազգագրական մեծ տեղեկատվություն (Sevilla): Ազգամշակութային բաղադրիչը կարող է դրսևորվել ոչ միայն առածների ու ասացվածքների առանձին բաղադրիչներում (օրինակ՝ անձնանուններ, տեղանուններ՝ Muera Marta, y muera harta; Pues Dios nuestro Senor se la dio, San Pedro se la bendiga; Su San Martin se le llegara como a cada puerco; No se gano Zamora en una hora), այլ նաև որպես իրադրային կլիշեներ՝ ազգամշակութային նշույթավորվածություն կարող են ունենալ առած-ասացվածքները՝ արտացոլելով ազգային որոշ սովորույթներ, ավանդույթներ և այլն (օրինակ՝ Buenas son mangas despues de Pascua; lglesia, o mar, o casa real; A cada puerco le viene su San Martin)' այսպիսով ընդլայնելով այս լեզվական միավորների հաղորդակցական-ճանաչողական գործառույթները, իսկ օտար լեզվի դասընթացին՝ միջմշակութային հաղորդակցության հնարավորությունները: Խոսելով լեզվաերկրագիտական իրազեկությունների մասին՝ Եվ. Վերեշչագինը և Վ. Կոստոմարովը նշում են, որ խրատական ասույթներն ազգամշակութային տեղեկատվությունը խտացնում են և' որպես ամբողջական, և' որպես անդամատված (расчлененый) լեզվական նշաններ (Верещагин и Костомаров 175): «Դոն Կիխոտ» վեպից քաղված շատ առածներ լեզվաերկրագիտական գիտելիքների անսպառ աղբյուր են, ինչպես կարելի է նկատել հետևյալ օրինակում, որում տրվում է սերվանտեսյան ժամանակաշրջանի Իսպանիայի դիպուկ բնութագիրը.
[...] y el que yo digo, dice: “Iglesia, o mar, o casa real", como si mas claramente dijera: “Quien quisiere valer y ser rico, siga, o la Iglesia, o navegue ejercitando el arte de la mercanda, o entre a servir a los reyes en sus casas”; porque dicen: “Mas vale migaja de rey que merced de senor”. Digo esto, porque querria y es mi voluntad que uno de vosotros siguiese las letras, el otro la mercanda, y el otro sirviese al rey en la guerra, pues es dificultoso entrar a servirlo en su casa; que ya que la guerra no de muchas riquezas, suele dar mucho valor y mucha fama. Dentro de ocho d^as os dare toda vuestra parte en dineros, sin defraudaros en un ardite, como lo vereis por la obra. Decidme ahora si quereis seguir mi parecer y consejo en lo que os he propuesto». (Don Quijote, Tomo I, c. XXXIX, 301-302)
247
ԳԻՏԱԿԱՆ ԱՐՑԱԽ SCIENTIFIC ARTSAKH НАУЧНЫЙ АРЦАХ № 2(9), 2021
Առածների ու ասացվածքների համապատասխանությունների փնտրտուքը թարգմանության' որպես միջլեզվական և միջմշակութային հաղորդակցության գործընթացում կարևոր խթան է ուսանողների թարգմանական կարողությունների ու հմտությունների կատարելագործման համար (Sevilla y Quevedo): «Դոն Կիխոտ» վեպը հարուստ նյութ է ծառայում իսպաներենի դասընթացին դարձվածային միավորների (այդ թվում նաև՝ առածների ու ասացվածքների) թարգմանության հմտություններն ու տեխնիկան կատարելագործելու համար՝ հիմնվելով վեպի հայերեն տարբեր թարգմանությունների վրա: Կարելի է առածային համապատասխանություններ
հաստատել ըստ հետևյալ հնարների՝ զուգահեռ համարժեք, սովորական պատճենում, առածային համաբանություն, դիպվածային պատճենում, անհատական-հեղինակային արտահայտություն, թեև իսպանագիտական աղբյուրներում առաջարկվում են նաև թարգմանական այլ հնարներ (Sevilla Munoz J., Sevilla Munoz M.; Mellado):
Եզրակացություն
Հարցի ամփոփ քննությունը թույլ է տալիս եզրակացնել, որ իսպաներենի՝ որպես օտար լեզվի դասավանդման մեջ կարևոր դեր են խաղում առածներն ու ասացվածքները, թեև այս խնդրի շուրջ տեսական մի շարք դրույթներ դեռևս չեն դարձել սպառիչ քննության առարկա: Առածային ասույթները բառապաշարի հարստացման կարևոր աղբյուր են, որոնք ավելի են ընդգծում խոսքի տրամաբանական հայեցակերպը և հուզական-ոճական արտահայտչականությունը: Ուսուցման ընթացքում առածներն ու ասացվածքները մեծ նշանակություն ունեն ոչ միայն լեզվաբանական (հատկապես՝ բառապաշարային), այլ նաև հանրալեզվաբանական, լեզվամշակութային, ինչպես նաև թարգմանական իրազեկությունների ձևավորման ու զարգացման մեջ: Դրա հետ մեկտեղ ակնհայտ է առածների ու ասացվածքների նվազ ներգրավվածությունը իսպաներենի՝ որպես օտար լեզվի տարբեր դասագրքերում, որն էլ խոչընդոտում է այս խրատական ասույթների ընդգրկմանն ուսուցման գործընթացում: Հաշվի առնելով վերջիններիս բառային-իմաստային, ձևաբանական-շարահյուսական առանձնահատկությունները՝ հարկ է կարևորել դրանց ակտիվ ներառումը ուսուցման բարձր մակարդակներում, հատկապես թարգմանիչների ու բանասերների համար նախատեսված դասընթացներում, որը կարող է մեծապես նպաստել ուսանողների խոսքային կարողությունների զարգացմանը և միջմշակութային փոխըմբռնմանը: Առածներն ու ասացվածքները ուսուցման գործընթացում ներգրավելիս մեծ դեր է կատարում համատեքստը, քանի որ լինելով իրադրային կլիշեներ՝ վերջիններիս գործաբանական ներուժն առավել ցայտուն ձևով բացահայտվում է իրական հաղորդակցական իրավիճակում:
Օգտագործված գրականություն
1. Верещагин Евгений и Костомаров Виталий. Язык и культура: лингвострановедение в преподавании русского языка как иностранного. М.: Русский язык, 1976.
2. Назарян, Арманд. Фразеология современного французского языка. М.: Высшая школа, 1987.
3. Пермяков, Григорий. Основы структурной паремиологии. Изд-во «Наука», 1988.
4. Barbadillo de la Fuente, Maria Teresa. "Presupuestos didacticos para la ensenanza de los refranes a traves de El Quijote." Paremia, 15, 2006, pp. 141-150.
5. —."Modelo de contribucidn al minimo paremioldgico de la lengua espanola con refranes contenidos en el Quijote." J. Sevilla Munoz; M.a T. Zurdo; C. Crida (eds.). Estudios paremiologicos. I. La investigacion paremioldgica en Espana. II. El Quijote y los refranes. Madrid: Ta kalos keimena, 2008, pp. 29-38.
248
ԳԻՏԱԿԱՆ ԱՐՑԱԽ SCIENTIFIC ARTSAKH НАУЧНЫЙ АРЦАХ № 2(9), 2021
6. Cantera Ortiz de Urbina, Jesds; Sevilla Munoz, Julia; Sevilla Munoz, Manuel. Refranes,
otras paremias y fraseologismos en Don Quijote de la Mancha. Editado por Wolfgang Mieder. Burlington: The University of Vermont, 2005, pp. 29-36. En lmea: Biblioteca fraseologica y paremioldgica (Documentos):
https://cvc.cervantes.es/lengua/biblioteca fraseologica/documentos.htm
7. Cervantes, Miguel de. El ingenioso hidalgo don Quijote de la Mancha. Tomo I. La Habana: Editorial de Arte y Literatura, 1974.
8. —. El ingenioso hidalgo don Quijote de la Mancha. Tomo II. La Habana: Editorial de Arte y Literatura, 1974.
9. —. Rinconete e Cortadillo, con testo originale a fronte (traduzione di Marta Icolari). Milano: Leone Editore, 2014.
10. Marco comm europeo de referencia para las lenguas: aprendizaje, ensenanza, evaluacibn (MCER). Madrid: Ministerio de Educacibn, Cultura y Deporte, 2002.
11. Mellado Blanco, Carmen. "Parametros esperificos de equivalencia en las unidades fraseolbgicas (con ejemplos del espanol y el aleman)." Revista de fllolog^a, 33, 2015, pp. 153-174.
12. Sardelli, Maria Antonella. "Los refranes en la clase de ELE." Didactica. Lengua y Literatura, vol. 22, 2010, pp. 325-350.
13. Sevilla Munoz, Julia. "El valor etnografico del refran." Cuadernos de etnologM de Guadalajara, 36, 2004, pp. 307-320.
14. Sevilla Munoz, Julia y Cantera Ortiz de Urbina, Jesds. Pocas palabras bastan: vida e interculturalidad del refran. Segunda Edicibn. Salamanca: Diputacibn de Salamanca, Centro de cultura tradicional Angel Carril, 2008.
15. Sevilla Munoz, Julia y Quevedo Aparicio, Teresa. "Didactica de la traduccibn al espanol de paremias francesas." Didactica: Lenguay Literatura, 7, 1995, pp. 133-148.
16. Sevilla Munoz, Julia y Sevilla Munoz, Manuel. "Tecnicas de la “traduccibn paremiolbgica” (frances-espanol)." Proverbium, 17, 2000, pp. 369-386.
17. Zurdo Ruiz-Aydcar, Maria Teresa y Sevilla Munoz, Julia. El Mrnimo paremiologico: aspectos teoricos y metodologicos. Instituto Cervantes (Centro Virtual Cervantes. Biblioteca fraseolbgica y paremiolbgica, serie «Mrnmo paremiolbgico», n.° 1). Madrid, 2016.
Works Cited
1. Vereshchagin, Yevgeniy i Kostomarov, Vitaliy. Yazyk i kul'tura: lingvostranovedeniye v prepodavanii russkogo yazyka kak inostrannogo. Moskva: Russkiy yazyk, [Language and culture: linguistic and cultural studies in the teaching of Russian as a foreign language. Russian Language] 1976.
2. Nazaryan, Armand. Frazeologiya sovremennogo frantsuzskogo yazyka. Moskva: Vysshaya shkola, [Phraseology of the modern French language. Moscow: Higher School] 1987.
3. Permyakov, Grigoriy. Osnovy strukturnoy paremiologii. Moskva: Nauka, [Fundamentals of structural paremiology. Publishing house "Science"] 1988.
4. Barbadillo de la Fuente, Maria Teresa. "Presupuestos didacticos para la ensenanza de los refranes a traves de El Quijote." Paremia, 15, 2006, pp. 141-150.
5. —."Modelo de contribucibn al minimo paremiolbgico de la lengua espanola con refranes contenidos en el Quijote." J. Sevilla Munoz; M.a T. Zurdo; C. Crida (eds.). Estudios paremiologicos. I. La investigacion paremioldgica en Espana. II. El Quijote y los refranes. Madrid: Ta kalos keimena, 2008, pp. 29-38.
6. Cantera Ortiz de Urbina, Jesds; Sevilla Munoz, Julia; Sevilla Munoz, Manuel. Refranes, otras paremias y fraseologismos en Don Quijote de la Mancha. Editado por Wolfgang Mieder. Burlington: The University of Vermont, 2005, pp. 29-36. En lmea: Biblioteca
249
ԳԻՏԱԿԱՆ ԱՐՑԱԽ SCIENTIFIC ARTSAKH НАУЧНЫЙ АРЦАХ № 2(9), 2021
fraseologica y paremioldgica (Documentos):
https://cvc.cervantes.es/lengua/biblioteca fraseologica/documentos.htm
7. Cervantes, Miguel de. El ingenioso hidalgo don Quijote de la Mancha. Tomo I. La Habana: Editorial de Arte y Literatura, 1974.
8. —. El ingenioso hidalgo don Quijote de la Mancha. Tomo II. La Habana: Editorial de Arte y Literatura, 1974.
9. —. Rinconete e Cortadillo, con testo originale a fronte (traduzione di Marta Icolari). Milano: Leone Editore, 2014.
10. Marco comm europeo de referencia para las lenguas: aprendizaje, ensenanza, evaluacibn (MCER). Madrid: Ministerio de Educacibn, Cultura y Deporte, 2002.
11. Mellado Blanco, Carmen. "Parametros esperificos de equivalencia en las unidades fraseolbgicas (con ejemplos del espanol y el aleman)." Revista de filologrn, 33, 2015, pp. 153-174.
12. Sardelli, Maria Antonella. "Los refranes en la clase de ELE." Didactica. Lengua y Literatura, vol. 22, 2010, pp. 325-350.
13. Sevilla Munoz, Julia. "El valor etnografico del refran." Cuadernos de etnologrn de Guadalajara, 36, 2004, pp. 307-320.
14. Sevilla Munoz, Julia y Cantera Ortiz de Urbina, Jeshs. Pocas palabras bastan: vida e interculturalidad del refran. Segunda Edicibn. Salamanca: Diputacibn de Salamanca, Centro de cultura tradicional Angel Carril, 2008.
15. Sevilla Munoz, Julia y Quevedo Aparicio, Teresa. "Didactica de la traduccibn al espanol de paremias francesas." Didactica: Lenguay Literatura, 7, 1995, pp. 133-148.
16. Sevilla Munoz, Julia y Sevilla Munoz, Manuel. "Tecnicas de la “traduccibn paremiolbgica” (frances-espanol)." Proverbium, 17, 2000, pp. 369-386.
17. Zurdo Ruiz-Ayhcar, Maria Teresa; Sevilla Munoz, Julia. El Mmimo paremiologico: aspectos teoricos y metodologicos. Instituto Cervantes (Centro Virtual Cervantes. Biblioteca fraseolbgica y paremiolbgica, serie «Mrnmo paremiolbgico», n.° 1). Madrid, 2016.
PROVERBS AND SAYINGS IN THE TEACHING PROCESS OF SPANISH AS A FOREIGN LANGUAGE
HASMIK BAGHDASARYAN
Yerevan State University, Faculty of European Languages and Communication, Chair of Romance Philology, Head,
Doctor of Philology, Associate Professor,
Yerevan, Republic of Armenia
The present article aims to study the role of proverbs and sayings in the teaching process of Spanish as a foreign language. The “Don Quixote” novel of Cervantes plays an important role in the Spanish paremiology didactics and can be viewed as a literary collection of proverbs and sayings. Based on proverbs and sayings of this novel, the article suggests several didactic activities that can be implemented in the teaching process of Spanish. The role of the context is also given importance in this regard, as the pragmatic potential of the proverbs and sayings as situational cliches is most evident in the communication processes.
The study was carried out on the basis of both universal scientific methods of cognition and various principles of scientific-pedagogical research which derive from the peculiarities of the investigated material.
250
ԳԻՏԱԿԱՆ ԱՐՑԱԽ SCIENTIFIC ARTSAKH НАУЧНЫЙ АРЦАХ № 2(9), 2021
A brief study of the issue leads to the conclusion that the inclusion of the proverbs and sayings from “Don Quixote” in the teaching process of Spanish as a foreign language can play an important role in the development of the linguistic and sociocultural competences as well as in the formation and development of translation skills and abilities of the students.
Keywords: proverbs and sayings, Spanish language, teaching process, didactics, activities, linguistic competence, sociocultural competence, translation skills.
ПОСЛОВИЦЫ И ПОГОВОРКИ В ПРОЦЕССЕ ОБУЧЕНИЯ ИСПАНСКОМУ ЯЗЫКУ КАК ИНОСТРАННОМУ
АСМИК БАГДАСАРЯН
заведующая кафедрой романской филологии Ереванского государственного университета, доктор филологических наук, доцент г. Ереван, Республика Армения
Целью данной статьи является изучение роли пословиц и поговорок в процессе обучения испанскому как иностранному языку. Роман Сервантеса «Дон Кихот» играет важную роль в дидактике испанской паремиологии и может рассматриваться как литературный сборник пословиц и поговорок. В статье предлагается ряд дидактических заданий, которые основаны на пословичных изречениях этого романа и которые могут быть использованы в преподавании испанского языка. В этом плане также придается большое значение той роли, которую играет контекст, поскольку прагматический потенциал пословиц и поговорок как ситуативных клише наиболее очевиден в коммуникативных процессах.
Исследование проводилось как на основе общенаучных методов познания, так и различных принципов научно-педагогических исследований, которые исходят из специфики исследуемого материала.
Краткое изучение проблемы позволяет сделать вывод о том, что включение пословиц и поговорок из романа «Дон Кихот» в процесс обучения испанскому как иностранному языку может сыграть важную роль в развитии лингвистических и социокультурных компетенций, а также в формировании и развитии переводческих навыков и способностей студентов.
Ключевые слова: пословицы и поговорки, испанский язык, учебный процесс, дидактика, задания, лингвистическая компетенция, социокультурная компетенция, переводческие навыки.
251
