Научная статья на тему 'Проблемы терминов в законодательстве'

Проблемы терминов в законодательстве Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

CC BY
196
54
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ЯЗЫК / ТЕРМИН / ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВО / ПРАВО / ЕДИНООБРАЗИЕ ТЕРМИНОВ

Аннотация научной статьи по языкознанию и литературоведению, автор научной работы — Нургалиева Жанар Сандибеккызы

Статья нацелена на решение проблем укрепления языка и формирования фонда терминов в сфере национального законодательства.По содержанию статья под-разделена на две подтемы. В первой части затрагиваются проблемы состояния переводимых на русский язык ино-странных терминов, нецелесообразности перевода устоявшихся иностранных терминов, приводится цитата из Послания народу Казахстан Главы государства Н.Назарбаева. Далее рассматриваются пути решения основной проблемы, невозможности превра-щения всех слов в термины, вносится предложение о необходимости исследования каждо-го периода истории терминов казахского языка по частям.Во второй части статьи речь идет о проблемах правильного перевода текстов законов на казахском и русском языках, использования терминов в законодательстве, приведения последовательности слов и терминов. Приведены примеры из законов, Кодексов Республи-ки Казахстан, представлены инструкции правильного перевода терминов и предложений.Также говорится о влиянии на качество переводов несоблюдения правил юридической техники в текстах законов на русском и казахском языках. Вместе с тем, автор статьи проводя фундаментальный анализ законодательства, не ограничиваясь только примера-ми, проводит еще раз обзор орфографических, терминологических словарей, вышедших до 2015-2016 годов, говорит о необходимости их сортировки.Также отмечает, что на данный момент для решения проблем с терминами в форми-ровании национального законодательства, особенностей применения слова в текстах, его смыслового применения в соответствии с правовыми нормами, необходим координальный творческий подход

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «Проблемы терминов в законодательстве»

6. Курманбайулы Ш. Терминтану: оцу цуралы. - Астана, 2009. - 160 б.

7. Орысша-цазацша сездт / Н.Т. Сауранбаев, F.F. Мусабаев, Ш.Ш. Сарыбаевтыц жалпыред., ецделт, толыцт. Yшiншiрет басылуы. - Алматы: Дайк-Пресс, 2005. - 1152 б.

8. Кендiрбекулы А. Ты бураган терминдер // Ана тш. 2012 .5 шыде // http://anatili. kazgazeta.kz/?p=986// 07.02.2018 ж. жагдай бойынша.

REFERENCES

L^azaystan Respublikasynyц Prezidenti N. Nazarbaevtyц 2018 zhylzy 10 ^a^ardasy «Tertinshi enerkdsiptik revoljucija zhazdajyndasy damudyц zhaцa mymkindikteri» atty Kaza^stan hal^ynaZholdauy //http://adilet.zan.kz/kaz/docs/K1800002018//07.02.2018zh. zhasdaj bojynsha.

2.Kyrmanbajyly Sh. ¥lttyц termin^r цalyptastyrudyц alash kezeщ zhane ^azirgi ^azaц terminologijasy //http://termincom.kz/articles/?id=4 // 08.02.2018 zh. zhasdaj bojynsha.

3.Кющ йМтц tYsindirme sezdigi/ Zhalpy redakcijasyn basцarгan T.Zhanyza^v. - Almaty: Dajk-Press, 2008. - 968 b.

4.Ozhegov S.I. Slovar' russkogo jazyka /Podobshh. red. prof. L.I. Skvorcova. - 24-e izd., ispr. - M.: Oniks: Mir i Obrazovanie, 2008. - 640 s.

5.Ra^ymzhanyly T.S. Poshta terminderinщ zhane poshta цуzmetteri salasynda цаldanylatyn sez tirkesterinщ цazaцsha-oryssha zhane oryssha^aza^ha sezdigi. - Almaty: Oj-Sana, 2013. -1152 b.

6.Kyrmanbajyly Sh. Termintanu: o^u цуraly. - Astana, 2009. - 160 b. 7.Oryssha-цazaцsha sezdik / N.T. Sauranbaev, F.F. Mysabaev, Sh.Sh. Sarybaevtyц zhalpy red.,

e^elip, tolyц1 Yshinshi ret basyluy. - Almaty: Dajk-Press, 2005. - 1152 b.

8.Kendirbekyly A. Til byrasan terminder //Ana tili. 2012 .5 shilde // http://anatili.kazgazeta. kz/?p=986// 07.02.2018 zh. zhasdaj bojynsha.

ЭОЖ 81" 25:005.336.3

ЗАЦНАМАДАГЫ ТЕРМИНДЕР МЭСЕЛЕС1 Жанар Сэвдiбеккызы Н¥рFалиева

КР Зацнама институты Лингвистика орталыгыныц НКА жэне халыцаралыц шарттар жобаларына зылыми лингвистикалыцсараптама секторыныц ага зылыми цызметкерi,Астана ц., Казацстан Республикасы; e-mail:zhanar. nurgali@mail.ru

Tyüíh свздер: ты; термин; зацнама; цуцыц; терминдерд1 б1р1зденд1ру.

Аннотация. Мацала улттыц зацнама сапасына, зацнама саласындагы ты жэне термин жасау мэселелергне, термин цорыныц цалыптасуына арналган. Мацала мазмунына царай екг тацырыпшага бвлтт алынган. Б1ртш1 тацырып бойынша, шет тшнен цазац тшне аударылатын терминдердщ жай-^й1,б1рнеше жылдан бер1 ты1м1зге ент, сщст кеткен шет тш терминдертщ бэрт б1рдей аудару м1ндет емес екет туралы айтыла келт, Елбасы Нурсултан Назарбаевтыц Казацстан халцына биылгы Жолдауында айтцан свз1 цитата реттде келт1рыед1. Эр1 царай мэселенщ нег1зг1 взегт,свздщ бэр1 термин бола бермейттдтн баяндап, оны шешу жолдары царастырылады, цазац ултыныц терминдер тарихын кезец-кезецге бвлт зерттеу керектт жайлы усынысын айтады.

Мацаланыц ек1нш1 бвлтнде терминдер мен свздерд1 б1р1здшкке келт1ру, зацнамадагы терминдердщ цолданылуы, цазац жэне орыс тыдер1ндег1 зац мэттдертщ дурыс ауда-рылу мэселеЫ свз болады.Казацстан Республикасыныц зацдарынан, Кодекстен мысалдар келт1рыт, цате аударылган терминдер мен свйлемдердщ дурыс аударылу нусцасын алга тартады. Казац жэне орыс тыдер1ндег1 зац мэт1ндер1нде зац техникасы ерекшелттертщ сацтала бермейттдтн тыге тиек етед1.Автор сонымен б1рге, зацнамага iргел1 зерттеу журггзгп, мысал келтгрумен гана шектелмей, 2015-2016 жылдарга дейт жарыцца шыццан орфографиялыц, терминологиялыц свзд1ктерд1 тагы б1ррет цайта шолу жасап, сурыптау цажет дейд1. Сондай-ац эрб1р свз бгрлттц мэт1ндег1 цолданылу ерекшелтне, оныц цуцыцтыц нормамен магыналыц Yйлестiгiне егжей-тегжелг зер салу Yшiн шыгармашылыц квзцарастыц керекттн,улттыц зацнаманы цалыптастыруда терминдер мэселест шешу ^н тэртiбiндегi межелi w екендтнайтады.

Мемлекетшк ттдегг зац шыгармашылыгы практикасынан

ПРОБЛЕМЫ ТЕРМИНОВ В ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВЕ Нургалиева Жанар Сандибеккызы

Старший научный сотрудник сектора научно-лингвистической экспертизы проектов НПА и международных договоров Центра лингвистики Института законодательства РК; г. Астана, Республика Казахстан; e-mail: zhanar.nurgali@mail.ru

Ключевые слова: язык; термин; законодательство; право; единообразие терминов.

Аннотация. Статья нацелена на решение проблем укрепления языка и формирования фонда терминов в сфере национального законодательства.По содержанию статья подразделена на две подтемы.

В первой части затрагиваются проблемы состояния переводимых на русский язык иностранных терминов, нецелесообразности перевода устоявшихся иностранных терминов, приводится цитата из Послания народу Казахстан Главы государства Н.Назарбаева.

Далее рассматриваются пути решения основной проблемы, невозможности превращения всех слов в термины, вносится предложение о необходимости исследования каждого периода истории терминов казахского языка по частям.

Во второй части статьи речь идет о проблемах правильного перевода текстов законов на казахском и русском языках, использования терминов в законодательстве, приведения последовательности слов и терминов. Приведены примеры из законов, Кодексов Республики Казахстан, представлены инструкции правильного перевода терминов и предложений.

Также говорится о влиянии на качество переводов несоблюдения правил юридической техники в текстах законов на русском и казахском языках. Вместе с тем, автор статьи проводя фундаментальный анализ законодательства, не ограничиваясь только примерами, проводит еще раз обзор орфографических, терминологических словарей, вышедших до 2015-2016 годов, говорит о необходимости их сортировки.

Также отмечает, что на данный момент для решения проблем с терминами в формировании национального законодательства, особенностей применения слова в текстах, его смыслового применения в соответствии с правовыми нормами, необходим координальный творческий подход.

PROBLEMS OF TERMS IN THE LEGISLATION Nurgaliyeva Zhanar Sandibek

Senior research fellow of the sector of scientific-linguistic expertise of legal acts and international agreements of the Linguistic Centre of the Institute of Legislation of the Republic of Kazakhstan; Astana, Republic of Kazakhstan; e-mail: zhanar.nurgali@mail.ru

Key words: language; term; rights; legislation; the uniformity of terms.

Abstract. This article analyzes the quality of national legislation, the language and term creation in the field of the law, and the development of term stockpile. The article consists of two main parts. The first part reports the condition offoreign terms translated into Kazakh and claims the unnecessity of translating all the foreign terms. Further, it discusses the current issues and ways to solve them and proposes to investigate history of Kazakh terms chronologically.

The second part discusses the systematization of terms and words, the usage of terms in the legislation system, and the issue of accurate translation of terms in Kazakh and Russian languages. It gives the examples of incorrect translation of terms from the laws of the Republic of Kazakhstan and gives variants of proper translation. Also, before 2015-2016 years, it states that legislative texts in Kazakh and Russian languages do not usually follow the language peculiarities. Finally, the author claims the need to detailed and creative investigation of terms, their proper usage, and to focus on the crucial role of the terms for the construction of the national law system.

Термин мэселеа kyh тэр^бвде турган, езектшпн жоймайтын такырыптардыц 6ipi. Эаресе, терминдердщ бiрiздшri, терминдердщ шет тшнен казак тшне аударылуы сиякты зацнамадагы терминдер мэселеа элi KYHre шешiмiн таба койган жок.

Жалпы сонау алаш зиялыларыньщ емiр

CYрген кезшен 6Yrmri кунге дешнп терминдер тарихына кез жупртш, елеп-екшеп, жкке белген жен. Мысалы, орыс халкы езшщ тш тарихына YRwrn, эр салага катысты терминдердi жк-жшке белш, тYсiн тустеп койган. Tirni 1нж1лдеп (Библия) терминдерге шешн табектеген. «Понятия и термины Библии» соныц айгагы. Онда жеке-

леген термин сездер гана емес, «первородный грех», «дерево познания добра и зла» деген сиякты б1ртутас терминдк магына беретiн сез иркест^ де бар [1].

Бiздщ елiмiзде де тiл мамандарыныц, галымдарымыздыц терминдердщ калыптасуы жайлы тYрлi зерттеу жумыстары жок емес, бар. Бiрак сол жумыстар бiр жуйеге келтiрiлсе, элi де терещрек зерттеле туссе деген тшек басым. 9йткенi, термин тiлiмiзбен бiрге дамып, Yздiксiз козгалыста болатын агза iспеттi.Сонымен, зацнама саласындагы терминдер мэселесше Yнiлешк.

Свздщ бэр1 термин емес

Елiмiз тэуелсiздiк алган жылдары орыс тiлiндегi кептеген термин-сездер жаппай казак тшне аударылды. Бул туралы Елба-сы Нурсултан Назарбаев Казакстан халкына биылгы Жолдауында:«Казакстандыктардыц болашагы - казак, орыс жэне агылшын тшдерш еркiн мецгерушде. Орыс тiлдi мектептер Yшiн казак тiлiн окытудыц жаца эдiстемесi эзiрленiп, енгiзiлуде. Егер бiз казак тiлi гумырлы болсын десек, оны женсiз терминологиямен киындатпай, казiргi заманга лайыктауымыз кажет» дедi. Елбасы«сэтЫз аудармаларды негiздеу тэсiлдерiн кайта карастырып, терминология тургысынан казак тiлiн халыкаралык децгейге жакындату керектiгiн» айтты1.

Термин мэселесше катысты академик Э. Кайдар: «Терминнщ бэрi - сез, ал сездщ бэрi - термин емес» депп. Айтса, айткандай, кай бiр жылдары «балкон» сезi - «кылтима», «фонтан» - «шаптырма» болып аударылды. Ец бiр ганибет!, кешн бул аудармалар таразыга салы-нып, Мемлекеттiк Терминология коммиссиясын-да бектлмедь

Бурыннан, сонау Кецес дэуiрi кезещнен берi шет тiлiнде айтылып, кулагымызга сiцiстi болып, тiлiмiзге енiп кеткен, тшге жецiл,жатык айтылатын сездердiц бэрш бiрдей аудара бермеген жен. Мысалы, наркотик -есiрткi деп аударылып, бекiтiлген. Ал, ем-деу орталыгы - наркодиспансердiц атауы сол ^шнде калдырылган. Бул орталык атауын казакшалаганмен, дыбысталуы жагынан кулакка ерсi естшп кана коймай, магынасы жагынан да кораш боп, дэлдiктi бермейтiн едь

Жалпы казак тiлiнде термин жасау, халыкаралык терминдердi казак тiлiне ауда-ру мэселесi елiмiз тэуелсiздiк алган жылдар-дан бастап, мацыздылыгын жоймай отырган такырып. БYгiнгi танда осылай дегенiмiзбен, термин жасау тарихыныц эрщен, ягни, Ахмет Байтурсынулы, Халел Досмухамедулы, Телжан Шонанулы сынды агартушы галымдарымыз емiр сYрген кезецнен бастау алатыны белгiлi. Тiл

гылымы саласындагы терминология дамуынын эр кезешнде казак тшне шет тшдерден енген терминдерге деген кезкарас пен устанымнын эрт^Yрлi болганын еткен тарихтан бiлемiз. Менщше, казак терминологиясы саласынын дамуын уш кезенге белiп карауга болады: бiрiншiсi - 1920-1990 жылдар аралыгы, екiншiсi - 1990-2015 жылдар жэне Yшiншiсi - 2015 жыл-дан казiргi кезге дешнп кезен. Бiрiншi кезен непзшен лингвист галым Ахмет Байтурсынулы жасаган терминдер жYЙесiнен турады. Бул жол-да Х.Досмухамбетулы, Н.Терекулулы сынды когам кайраткерлершщ терминжасамга коскан Yлестерi орасан зор.

Бурын ел iшiндегi карт эжелерiмiздщ ай атауы «август» деген сездi «агус», «профессор» сезiн - «пропесур» дейтiнiне танкалып, «эже-ау, неге бул сездердi бузып айтасыз?» дейтшмш. «Аз сауат алдык кой, бастауыш клэстi гана окыдык, сол кезде солай окып, жазып жYрдiк, кешн согыс басталып кеттi, согыстан кешн окуды жалгастырмадык. Кайдан бiлейiн, сендердщ замандарындагы оку казiр баскаша той, езгерш кеткен болар» деп жауап кайтаратын. Ал бiздiн замандастарымыз сол кездеп кариялардын осылай сейлейтiнiн, бэлюм, орыс тiлiнен енген сездерге тш келмейтiндiктен болар деп ой-лайтын. Жакында Астана каласы Мемлекетпк мурагатынын деректерiне Yнiле отырып, мундай кезкарастын мYлде кате екендегiне кезiм жеттi.

Архивте 1920-1921 жылдары казак элшбш туралы когамдык пiкiрталас туган шакта ла-тын карпi непзшдеп элiпбидi колдаган, белгiлi когам кайраткер^ энциклопедист-галым Телжан Шонанулынын жазбаларына кез жYгiрттiм. Fалымнын жиырмасыншы жылдары баспасез бетшде жарияланган макалалары мен жазган енбектерiнде ай атауы «август» - «агус», «география» - «жаграпыйа», «трактор» -«тырактур», «агроном» - «агыраном», «фосфор» - «поспур», «профессор» - «пропесур», «сепаратор» -«сепаратур» деп алыныпты [2, 23 б.]. Зерттеу материалдарына CYЙенсек, ол кезде алаш зиялылары жат сездер тiлiмiзге езгерiссiз енгiзiлген жагдайда, тiл табшатыньщ бузылып кетуiнен сактанып, казак тшнщ табигатына жат сездердi гана езгерюЫз, сол кYЙiнде алуды кездеген. Мысалы, Т. Шонанулы ез енбектершде «терминдердi казак тiлiнiн дыбыстык зандылыгына, ерекшелтне карай жасау керектiгiне» баса назар аударган. 9з эрiптестерiн термин жасауда казак тшнщ зандылыгын сактауга, тшдщ езiндiк табигатына, ерекшелiгiне аса мэн беруге, казак тшне жат нэрсеш танбауга шакырган. Агартушы Х. Досмухамедулынын: «Жат сездердi колданганда тiлiмiздiн занымен езгертiп, тiлiмiзге лайыктап алу керек. Жат сездердi езгертпей, булжытпай

1 Мемлекет басшысы Н. Назарбаевтыц «Твртiншi внеркэсттж революция жагдайындагы дамудыц жаца MYмкiндiктерi» атты Казацстан халцына Жолдауы. 2018 жылзы 11 цацтар. http://www.akorda.kz /kz/

Мемлекетшк тглдегг зац шыгармашылыгы практикасынан

алатын жер дуииеде тш жок деп айтса да болады» дегеш де бугаи дэлел бола алады [3, 2 б.].

Тiл мамаидарыиыц уэжiие суйеисек, «тiлiмiздеri терминдердщ 70-80 пайызы казактыц тел сeздерi болу керек те, калган 20-30 пайызы юрме сездер болуы керек» [4, 52 б.]. Ал осы 20-30 пайыз бетен сездер тiлiмiздiц табигатын, курамыи, курылысыи буза алмайды екен.

«Кез келген тiлдi базалык курылымы иегiзiиде 16 сагатта уйренуге болады» дейтiи, тiл Yйреиудiц утымды тэсши усыиып, сол бойынша эдютемел^ер жасагаи, Казакстаи Респу-бликасы Мэдениет мииистрлiгi Тiл комитетшщ тапсырысы бойынша «Тшашар ENTER» атты телевизиялык циклды жоба шецбершде казак тiлiи Yйренудщ мотивациялык курсыи жYргiзгеи, ресейлiк белгш полиглот, кeриектi лингвист Дмитрий Петровтыц тiл, термин тещрегшдеп пiкiрлерi де ете кызык. «У лингвистов есть критерий: число вариантов названия термина определяет значимость элемента. Так что количество синонимов уже говорит о масштабности изобретения»-дейдi Д.Петров. Ол орыс тш мен агылшын тшиде дыбысталуы да, магыналык жагыиаи жумсалуы да бiрдей сeздердi журиак жалгау аркылы ажырата отырып, сез жаттаудыц керемет тэсiлiи усыиды. Мысалы,орыс тшндеп конституция сeзi агылшын тiлiиде «конститушэн», корпорация - «корпорейшэи» болып алынган. Будан орыс, агылшын ултыиыц терминдердщ непзп табигатын сактай отырып, ез тшдерше дыбыстык ерекшелiктерiие орай непздеп алгаиыи байкаймыз. Бул соиау 20-30 жылдары термин жасау мэселесше жiтi карагаи галым Т. Шоиаиулыиыц «жат сeздердi тiлiмiзге дыбыстык ерекшелктерше орай алуга тиiспiз» дегеи устанымына барабар эдiс. Де-мек, шет тшнен казак тшне терминдердi аудару мэселеаиде осыиы иегiзге алуга тшстз.

Fалым, философия гылымдарыиыц докто-ры F. Еамищ «Бiз казак тшнщ сез байлыгыиа жацадаи сез жасап емес, элемде бар терминдердi пайдаланып жетуiмiз керек. Бул бiздiц информациялык когамга косылуымызга аса кажеттi мэселе»- дегеиi де осыгаи саяды.

Терминдердщ б1р1здшш - взект1 такырып

Зац шыгару процесi улттык зациамаиы калыптастырудыц басты куралы болып табы-лады. Ал терминдердщ бiрiздiлiгi зац шыгару процеандеп мацызды мэселе болып отыр. Казак тiлiидегi зацдарда терминдер мен сейлемдердщ кате аударылуы, термиидердiц дурыс аударылма-уы бYгiиде айиалып етуге болмайтыи такырыпка

айналды.

Мысалы, Азаматтык кодекстi (жал-пы бeлiм) окысацыз, оныц казак тiлiндегi мэтiнiнде кателердщ eрiп жYргенiн, тшт1 кептеген сейлемдердщ дурыс аударылмаганын керуге болады. Осы зацныц бiрiншi бeлiмiнiц 1-тарауыныц 1-бабыццагы 4-тармагында: «К имущественным отношениям, основанным на административном или ином властном подчинении одной стороны другой, в том числе к налоговым и другим бюджетным отношениям, гражданское законодательство не применяется, за исключением случаев, предусмотренных законодательными актами» деген сейлем казак тшне былай аударылып берiлгец: «Зац кужаттарында кезделген реттердi коспаганда, бiр тараптыц екiцшiсiце экiмшiлiк немесе езге де билк жагынан багынуына цегiзделгец мулкт1к катынастарга, соныц швде салык жешндеп жэне баска бюджеттiк катынастарга азаматтык зацдар колданылмайды»2.Бул сeйлемцiц дурыс аудармасы былай болып курылуга тиiс: «Азаматтык зацнама зацнамалык актiлерде кезделген жагдайларды коспаганда, бiр тараптыц баска тарапка экiмшiлiк немесе езге де билкке багыныстылыкка цегiзделгец мYлiктiк катынастарга катысты, оныц швде салыктык жэне баска да бюджетпк катынастарга катысты колданылмайды».

Ал осы кодекстщ (Ерекше бeлiм) 406-бабыныц 5-тармагындагы «К отдельным видам договоров купли-продажи (розничной купле-продаже, поставке товаров, энергоснабжению, контрактации, продаже предприятия) положения, предусмотренные настоящим параграфом, применяются, если иное не предусмотрено правилами настоящего Кодекса о договорах этих видов» деген сейлемнщ казак тшндеп аудармасы да кате: «Сатып алу-сату шарттарыныц жекеле-ген тYрлерiце (белшек саудамен сатып алу-сату, тауарлар жетюзшм^ энергиямен жабдыктау, контрактация, кэсшорынды сату), егер осы Кодекстщ ережелервде бул тYрлердiц шарттары туралы езгеше кезделмесе, осы параграфта кезделген ережелер колданылады»3. Бул сейлем былай ау-дарылуы керек: «Сатып алу-сату шарттарыныц жекелеген тYрлерiце (белшек саудада сатып алу-сату, тауарларды жеткiзу, энергиямен жабдыктау, контрактация, кэсшорынды сату), егер осы Кодекстщ кагидаларында бул тYрлердiц шартта-ры туралы езгеше кезделмесе, осы параграфта кезделген ережелер колданылады».

Айта берсек, пзе берсек, кукыктык зацнама саласында мундай мысалдар жетерлiк.

Сонымен бiрге, кейiцгi жылдары зацнамада кейбiр термицдердiц жазылу зацдылыгы да

2 КР 1994 жылгы 27 желтоцсандагыАзаматтъщ кодекстщ 1- бвлiмiнiц 1-тарауындагы 1-бабыныц 4-тармагы (Жалпы бвлiм), «ddaem».-http://adilet.zan.kz

3 КР 1999 жытгы 1 шiлдедегi Азаматтыц кодекстщ 406-бабыныц 5-тармагы (Ерекше бвлiм),«Oдiлет».-http://adilet.zan.kz

езгерген. Мысалы, «Халыкты жумыспен камту туралы» 2016 жылгы 6 сэуiрдеri Казахстан Ре-спубликасы Зацыныц 11-бабында «келiсiмшарт» ce3i косылып жазылган4. Бул сездщ 6ipiKKeH сезге жатпайтындыгын ескерсек, «келiсiм-шарт» болып, арасына сызыкша койылып жазылуга тиiс едi. Муныц ак-карасын бiлу Yшiн Казакстан Ре-спубликасы Мэдениет жэне акпарат министрлiгi Тш комитетшщ 2007 жылы «Алматы» баспасы-нан шыккан Орфографиялык сeздiгiне жупндш. Сeздiкте сез етiлiп отырган терминiмiз косылып жазылган екен. Демек, жогарыда аталган зацныц казак тiлiндегi мэтЫн эзiрлеу барысында осы орфографиялык сездк басшылыкка алынган. Казiргi кYнi зац саласы мамандары ретiнде, бiз де осы орфографиялык сeздiктi багдаршам репнде аламыз. Алайда, аталган орфографиялык сездк жарыкка шыккан 2007 жылга дешнп зацдардыц казак тiлiндегi мэтiнiнде «келiсiм-шарт» сeзi сызыкша аркылы жазылган. Бул сез - шын мэншде бiр-бiрiне косарлана айтылып, бiр магынада жумсалынатын косарлама кос сез болгандыктан сызыкша аркылы жазылса дурыс болар ед1

Менщше, осы салага катысты жумыстарды гылыми-практикалык, эдiстемелiк тургыдан камтамасыз ете отырып, берiсi 2015 жылга дешн жарыкка шыккан орфографиялык, терминологиялык сeздiктердi кайта карап, сурыптап, саралау кажет.

Терминологияны бiрiздендiру мэселесшщ бYгiнгi ^ннщ eзектi такырыбы децгешнен тYCпеуiне кэсiби тYрде туракты айналысып отырган бшкп мамандардыц болмауы, эрюмнщ

ез бетшше терминдердi аударып, термин жасау-мен айналысуы себеп болса керек. Олай болса, терминдердi бiрiздендiру мэселесшщ шешiмi не?!

Жалпы термин жасау iсiнде, терминдердi бiрiздендiру мэселесiнде эрбiр сез бiрлiriшц мэтiндегi колданылу ерекшелiгiне, оныц кукыктык нормамен магыналык Yйлестiгiне егжей-тегжелi зер салу керек, ол Yшiн шыгармашылык кезкарас кажет. Мунсыз тiлiмiздегi терминдердщ магыналык тулгасына жан кiрмейдi.

Ал терминолог Ш. Курманбайулы: «Тiлшi-терминолог галымдар терминологияны бiрiздендiрудiц алты сатысын атап кeрсетiп жур. Бiрiншi - белгш бiр тар мамандыктыц шецбервде бiрiздендiру; екiншi - сала шецбервдеп бiрiздендiру; Yшiншi - накты бiр улт тшнщ шецбершдеп бiрiздендiру; тeртiншi - туыстас тiлдер шецбервдеп бiрiздендiру; бесiншi - тiларалык, ултаралык бiрiздендiру; ал-тыншы - халыкаралык, 6y^ ортак терминдерi бар тiлдер арасындагы бiрiздендiру», - дейдi [5, 120 б.]. Бул улт тшндеп терминдердщ элi де даму, калыптасу сатысында екенiн кeрсетедi. Бiз будан плдщ удайы козгалыста, даму процесiнде болатындыгын угамыз. Жалпы бYгiнде зацнама саласындагы басты мэселе тiл мэртебесiне сай ана тiлiмiзде термин жасау, шет тшнен аударылган терминдердi бiрiздендiрiп, жуйелеу, зерделеу басты мiндет екенi айкын. Ал бул мвдеттщ алдагы уакытта езшщ жYЙелi шешiмiн табатынына бек сенемiз.

ЭДЕБИЕТТЕР

1. Православная энциклопедия, раздел: Библейская история (реалии, термины и понятия), 2-стр., http://www.pravenc.ru/

2. Шонанулы Т.Бес томдыц шыгармалар жинагы. 1-том. 23-24-бб. -Алматы: Мемлекеттт т1лд1 дамыту институты, 2015. -288 б.

3. Айтбайулы О. Казац терминжасамы. 2-бет, http://www.qamshy.kz, 13/11/2017 ж.

4. Рапишева Ж.Д., Рахымберлина С.Э., Ибраимова Ж.Ж. Халыцаралыц терминдердщ цаз1рг1 цазац тшнде берту тэс1лдер1 мен жолдары. -Караганды университетшц хабаршысы. - № 1 (73)/2014 ж., 29 наурыз. - 52-55-бб.

5. Цурманбайулы Ш. Терминтану (оцу цуралы).-Астана, 2009. -160 б.

REFERENCES

1. Pravoslavnaja jenciklopedija, razdel: Biblejskaja istorija (realii, terminy i ponjatija), 2-str., http://www. pravenc.ru/

2. Shonanyly T. Bes tomdyq shysarmalar zhinasy. 1-tom. 23-24-bb. - Almaty: Memlekettik tildi damytu instituty, 2015. - 288 b.

3. Ajtbajyly О. Kflzav, terminzhasamy. 2-bet, http://www.qamshy.kz, 13/11/2017zh.

4. Rapisheva Zh.D., Rahymberlina S.d., Ibraimova Zh.Zh. Haly^araly^ terminderd^ цйzirgi yazay tilinde berilu tssilderi men zholdary. - Karasandy universitetiniц habarshysy. - № 1(73)/2014 zh., 29 nauryz. - 52-55-bb.

5. Kyrmanbajyly Sh. Termintanu (оцы v^aly). - Astana, 2009. -160 b.

4 Халыцты жумыспен цамту туралы» 2016 жылгы 6 сэуiрдегi Казацстан Республикасы Зацыныц 11-бабы. «dдiлет».-http://йdilet.zйn.kz

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.