CC BY
20
ml. kpt. inz. Ariadna KONIUCH st. kpt. mgr inz. Daniel MALOZI^C
Zaklad-Laboratorium Badan Chemicznych i Pozarowych CNBOP
ZASADY POST^POWANIA ZE SRODKAMI OCHRONY ROSLIN PODCZAS PROWADZENIA DZIALAN RATOWNICZYCH
Cz^sc IV - Autorska analiza wypadkow i awarii, w ktorych czynnikiem szkodliwym s^ srodki ochrony roslin
Streszczenie
W niniejszym artykule przedstawiono autorsk^ analiz? wypadkow i awarii, w ktorych czynnikiem szkodliwym s^ srodki ochrony roslin.
Summary
This article contains author's analysis of events and failures with damaging factor of pest control products.
1. SRODKI OCHRONY INDYWIDUALNEJ
1.1. Srodki ochrony indywidualnej pracownikow i rolnikow
Najwi?ksze zagrozenie sposrod srodkow ochrony roslin stanowi^. dla uzytkownikow srodki wysoce toksyczne (zwlaszcza podczas ich odmierzania i przelewania w stanie st?zonym). Stosowanie preparatow rozcienczonych jest na ogol mniej niebezpieczne, a zagrozenie zwi?ksza si? podczas znoszenia rozpylonej cieczy lub w przypadku nieprzestrzegania prawidlowego zabezpieczenia i zasad post?powania podczas oczyszczania powierzchni z przypadkowo rozlanych lub rozsypanych srodkow ochrony roslin, naprawy i konserwacji aparatury czy w efekcie przedwczesnego wejscia na teren opryskany 1.
Przed narazeniem na szkodliwe oddzialywanie chemicznych srodkow ochrony roslin zabezpiecza specjalny sprz?t ochronny. Pomimo, ze uzywanie specjalnej odziezy i sprz?tu ochronnego bywa niewygodne i utrudnia prac?, nalezy uczynic wszystko, aby zabezpieczyc siebie i pracownikow przed szkodliwym oddzialywaniem srodkow ochrony roslin.
1 POLSKA STRONA OCHRONY ROSLIN, www.bayercropscience.pl
Typ odziezy i sprzçtu ochronnego zalezy od wykonywanej pracy i rodzaju stosowanego srodka chemicznego. Stosowanie silnie toksycznych srodków wymaga pelnego zabezpieczenia ze stosowaniem maski ochronnej (respiratora) wl^cznie, zwlaszcza podczas przygotowywania cieczy uzytkowej i utylizacji resztek preparatów, czasem równiez w trakcie wykonywanych zabiegów 2.
Niektóre srodki do fumigacji wymagaj^. uzycia specjalnego sprzçtu zapewniaj^cego doprowadzenie powietrza spoza stanowiska pracy. Nalezy zawsze bardzo dokladnie zapoznac siç z etykiet^. instrukj stosowania srodka ochrony roslin zamieszczon^ na opakowaniu i przestrzegac zawartych w niej wskazówek dotycz^cych odziezy ochronnej i sprzçtu ochrony osobistej. Najprostsze zabezpieczenie powinno obejmowac bluzç z dlugimi rçkawami, dlugie spodnie lub kombinezon, rçkawice oraz wlasciwe obuwie i nakrycie glowy .
Ubranie ochronne powinno byc czyste i wykonane ze scislej tkaniny lub nieprzemakalnego materialu. Kombinezony, zarówno jednorazowe jak i wielokrotnego uzycia rózni^ siç trwalosci^. i stopniem zapewnienia wlasciwej ochrony. Zwykle s^. one wystarczaj^ce, gdy ma siç do czynienia z wiçkszosci^. srodków ochrony roslin, jednakze nalezy uzywac nieprzemakalnych fartuchów czy kombinezonów podczas przelewania lub mieszania koncentratów i stosowania srodków silnie toksycznych. Nieprzemakalnego ubrania nalezy uzywac zawsze, gdy mgla lub rozpylona ciecz moze zmoczyc ubranie robocze czy kombinezon. Nieprzemakalne fartuchy i ubrania powinny byc wykonane z materialów gumowanych lub syntetycznych, odpornych na rozpuszczalniki stosowane w formach uzytkowych srodków ochrony roslin, a fartuch powinien zakrywac cialo od ramion az do
butów4.
Podczas pracy ze srodkami ochrony roslin nalezy uzywac zawsze rçkawic ochronnych. Rçkawice (bez sci^gacza) musz^. zakrywac przegub rçki. Do prac ze srodkami ochrony roslin stosuje siç wyl^cznie rçkawice przeznaczone do tego celu, zaopatrzone w odpowiedni atest. Niedopuszczalne jest stosowanie rçkawic wykonanych z gumy rozpuszczaj^cej siç w rozpuszczalnikach zawartych w srodkach ochrony roslin. W trakcie wiçkszosci prac ze srodkami ochrony roslin rçkawy bluzy powinny byc wylozone na rçkawice, aby nie dopuscic do sciekania cieczy z rçkawa do rçkawic. Podczas prac wykonywanych z rçkami uniesionymi do góry rçkawice powinny byc nalozone na rçkawy,
2 POLSKA STRONA OCHRONY ROSLIN, www.bayercropscience.pl
3 Tamze
4 Tamze
aby plyn nie môgl sciekac do rçkawa. Przed zdjçciem rçkawice nalezy obmyc z chemikaliôw wod^. i mydlem unikaj^c w ten sposôb ewentualnego skazenia r^k. Rçkawice musz^ byc dopasowane do wielkosci dloni tak, aby mozna bylo swobodnie, wielokrotnie je zdejmowac i nakladac bez koniecznosci przewracania na stronç wewnçtrzn^ 5.
Podczas zabiegôw ochrony roslin nalezy zawsze nosic nakrycie glowy. Moze to byc kaptur kombinezonu lub kapelusz. Kapelusz z szerokim rondem zabezpieczaj^cym twarz zaleca siç zwlaszcza podczas prac w uprawach roslin, ktôrych wysokosc przekracza wzrost wykonawcy zabiegu. Kapelusze powinny byc b^dz to jednorazowego uzytku, b^dz tez latwe do mycia wod^. z mydlem 6.
Obuwie powinno byc wykonane z gumy bez podszewki. Ze wzglçdu na mozliwosc wchlaniania, butôw ze skôry, drelichu czy innej wsi^kliwej tkaniny nie wolno uzywac podczas prac ze srodkami ochrony roslin. Nogawki spodni musz^ byc zawsze wylozone na buty, aby zabezpieczyc siç przed splywaniem cieczy z nogawek do wnçtrza butôw .
Jesli istnieje jakakolwiek mozliwosc przedostania siç preparatu na twarz wzglçdnie do oczu, nalezy uzywac zawsze dobrze dopasowanych i niezaparowuj^cych gogli lub przezroczystej ostony na twarz. Jest to wazne zwlaszcza w przypadku przelewania, odmierzania i odwazania koncentratôw lub w trakcie prac z pylami i rozpylonymi cieczami srodkôw ochrony roslin. Gogle i inne zabezpieczenia twarzy nalezy zawsze utrzymywac w czystosci, myj^c je wod^ i mydlem i dezaktywuj^c poprzez moczenie przez dwie minuty w roztworze podchlorynu sodu, po czym ponownie dokladnie plucz^c czyst^ wod^. i susz^c na powietrzu. Szczegôln^. uwagç nalezy zwrôcic na gumki i paski mocuj^ce gogle czy oslony twarzy. S3, one czçsto wykonane wchlaniaj^cego materialu latwo wchlaniaj^cego roztwory, co wymaga czçstej i regularnej wymiany8.
Uklad oddechowy stanowi najszybsz^. drogç przedostawania siç wielu toksycznych zwi^zkôw chemicznych do krwioobiegu. Urzqdzenia zabezpieczajqce uktad oddechowy rôzni^. siç przeznaczeniem i mozliwosciami ochronnymi. Wybieraj^c urz^dzenia zabezpieczaj^ce uklad oddechowy uzytkownik musi przede wszystkim uwzglçdnic zagrozenie wynikaj^ce z wdychania toksycznych substancji, a nastçpnie poznac specyfikç zastosowania dostçpnego sprzçtu zabezpieczaj^cego. Maskç nalezy odpowiednio dobrac do
5 POLSKA STRONA OCHRONY ROSLIN, www.bayercropscience.pl
6 Tamze
7 Tamze
8 Tamze
wykonywanych prac i stosowac j^ zgodnie z instrukj producenta. Do poszczególnych zwi^zków chemicznych czy grup zwi^zków zaleca siç rózne zestawy filtracyjne 9.Urz^dzenia zabezpieczaj^ce uklad oddechowy mozna podzielic na trzy kategorie:
• oczyszczaj^ce powietrze,
• dostarczaj^ce powietrze,
• pracuj3.ce z zamkniçtym obiegiem powietrza.
Poniewaz wiçkszosc zanieczyszczen srodkami ochrony roslin mozna usun^c z powietrza stosuj^c urz^dzenia filtracyjne, ten typ urz^dzen jest najbardziej popularny podczas prac ze srodkami ochrony roslin. Urz^dzenia oczyszczaj ^ce powietrze obejmuj^ filtry mechaniczne, chemiczne i gazowe. Mozna je stosowac wyl^cznie w atmosferze zawieraj^cej odpowiedni^. ilosc tlenu. Respiratory z filtrami chemicznymi zapewniaj^ ochronç przed gazami i parami srodków chemicznych, jesli ich stçzenie objçtosciowe w powietrzu nie przekracza 0,1%. Jezeli stçzenie szkodliwych substancji w powietrzu jest wyzsze niz 0,1% respiratorów z filtrami chemicznymi mozna uzywac tylko przez bardzo krótki czas np. podczas odmierzania srodków ochrony roslin na wolnym powietrzu czy podczas sporz^dzania cieczy uzytkowej. Respiratory z filtrami chemicznymi s^ dostçpne b^dz to jako pólmaski zakrywaj^ce tylko nos i usta, b^dz tez jako cala maska chronica równiez oczy. Respiratory z filtrami mechanicznymi (maski przeciwpylowe) zabezpieczaj^ uklad oddechowy przed cz^steczkami substancji stalych jak mgly, dymy, pyly. Zakrywaj^ one nos i usta. Masek przeciwpylowych nie nalezy nigdy uzywac podczas mieszania i stosowania cieklych srodków ochrony roslin, jezeli bowiem nast^pi oblanie czy rozlanie, to ciecz paruje, a srodek chemiczny w niej zawarty moze ulec absorpcji przez maskç przedostaj^c siç w ten sposób w poblize skóry i dróg oddechowych. Wiele urz^dzeñ zabezpieczaj^cych uklad oddechowy stanowi kombinacjç filtrów chemicznych i mechanicznych. Zabezpieczaj^ one wówczas zarówno przed gazami jak i cz^stkami stalymi 10.
Maski gazowe zabezpieczaj^ uklad oddechowy przed pylami, jak równiez przed niektórymi gazami i oparami, gdy ich stçzenie w powietrzu nie przekracza 2%. Maski gazowe chronic oczy, nos i usta i mozna ich uzywac w przypadku stalej ekspozycji na niektóre srodki ochrony roslin. Maski gazowe chronic tylko w pewnym stopniu uzytkownika pracuj^cego podczas fumigacji pomieszczen i w warunkach niskiej zawartosci tlenu w powietrzu. W niektórych przypadkach wymaga siç specjalnych masek do fumigacji z wlasnym zródlem
9POLSKA STRONA OCHRONY ROSLIN, www.bayercropscience.pl
10 Tamze
tlenu. Poszczegôlne substancje toksyczne wymagaj^ stosowania odpowiedniego typu wkladu filtruj^cego lub pochlaniacza. Na przyklad wkladki lub pochlaniacze zabezpieczaj^ce przed pewnymi parami organicznymi rôzni^ siç pod wzglçdem chemicznym od wkladek i pochlaniaczy zabezpieczaj^cych przed oparami amoniaku. Nalezy miec pewnosc, ze wkladka lub pochlaniacz jest wlasciwy do zabezpieczenia przed substancjami chemicznymi, ktôre zamierzamy stosowac. Okres trwalosci wkladki lub pochlaniacza zalezy od warunkôw ich stosowania takich jak: rodzaj i stçzenie zwi^zku chemicznego, szybkosc oddychania uzytkownika i wilgotnosc atmosfery, w ktôrej wykonuje siç zabieg. Trwalosc wkladek zalezy od wartosci sorpcyjnej gazôw i oparôw. Gdy wkladka filtracyjna staje siç nasycona, zwi^zek chemiczny zaczyna przechodzic przez filtr, co zwykle pozwala uzytkownikowi wyczuc zapach srodka ochrony roslin. W tym momencie wkladkç nalezy natychmiast wymienic. Pewnym ulatwieniem w okresleniu tego momentu jest fakt, ze wiçkszosc srodkôw ochrony roslin zawiera specjalne substancje tzw. nawaniacze, maj^ce na celu ostrzeganie zmyslem powonienia przed zagrozeniem. Nie nalezy stosowac respiratorôw z wkladami filtracyjnymi w czasie prac z wysoce toksycznymi gazami, jak np. cyjanowodôr, bromek metylu czy inne fumiganty o duzej prçznosci par. Do prac z tymi gazami zaleca siç uzywanie specjalnych masek do fumigacji 11.
Przed uzyciem respiratora nalezy zapoznac siç z instrukj stosowania respiratorôw i wkladôw filtracyjnych i postçpowac zgodnie z tymi wskazôwkami, aby zastosowany filtr zapewnil wlasciwy ochronç przed danymi srodkami (wszystkie urz^dzenia zabezpieczaj^ce pracownika przed srodkami ochrony roslin musz^ posiadac atest Centralnego Instytutu Ochrony Pracy). Respiratorôw oznakowanych jako zabezpieczaj^ce przed cz^steczkami stalymi nie wolno stosowac do prac z gazami czy parami, a respiratorôw zabezpieczaj^cych wyl^cznie przed parami i gazami - do ochrony przed cz^stkami stalymi. Trzeba zawsze pamiçtac, ze wklady filtracyjne i pochlaniacze nigdy nie dostarczaj^ tlenu, dlatego nie nalezy ich stosowac, gdy ilosc tlenu w atmosferze jest ograniczona. Przed zalozeniem maski sprawdzic czy wszystkie zawory, filtry mechaniczne i chemiczne (wkladki lub pochlaniacze) s^ wlasciwie umieszczone i uszczelnione. Respirator przymierzyc do twarzy, aby upewnic siç czy dokladnie i wygodnie przylega (broda, bokobrody mog3 utrudniac wlasciwy szczelnosc maski). Dopasowanie respiratorôw z wkladkami chemicznymi mozna sprawdzic w dwojaki sposôb. Pierwszy z nich to szczelne umieszczenie rçki na zaworze wydechowym. Jesli szczelnosc jest wlasciwa to wydech powinien podniesc cisnienie wewnçtrzne w masce,
11 POLSKA STRONA OCHRONY ROSLIN, www.bayercropscience.pl
jesli natomiast powietrze ucieka - ponownie dopasowac paski mocuj^ce maskç do uzyskania pelnej szczelnosci. Drugi sposób to zasloniçcie zaworu wlotowego poprzez umieszczenie rçki wokól wkladki filtrjcej. Jesli szczelnosc jest wlasciwa wdech powinien spowodowac zapadniçcie siç czçsci twarzowej maski, jesli natomiast powietrze wydostaje siç bokiem -poprawic paski mocuj^ce. Gdy podczas pracy w masce ochronnej wyst^pi jakakolwiek z wymienionych nizej oznak zagrozenia - nalezy pracç natychmiast przerwac i wyjsc na swieze powietrze:
• zapach srodka ochrony roslin,
• obcy smak wzglçdnie podraznienie oczu, nosa lub przelyku,
• trudnosci w oddychaniu,
• niepokoj^co cieple powietrze, którym siç oddycha,
• nudnosci lub zawroty glowy.
Przyczynç tych objawów mog3 stanowic zuzyte wklady filtracyjne, nienormalne warunki pracy, gdy stçzenie srodków chemicznych przekracza pojemnosc respiratora, brak tlenu w powietrzu, uczulenie organizmu. Po kazdym uzyciu respiratora odl^czyc wszystkie filtry mechaniczne i chemiczne, umyc i odkazic czçsc twarzow^ maski zgodnie z procedure zalecan^. w przypadku gogli. Maska, wklady filtrjce, pochlaniacze i filtry mechaniczne przechowywac w czystym i suchym miejscu, najlepiej w szczelnie zamkniçtych woreczkach foliowych.
Nie wolno przechowywac respiratora ze srodkami ochrony roslin i innymi
12
agrochemikaliami .
1.2. Ubrania specjalne strazaków - ratowników
Ubrania specjalne strazaków - ratowników musz^ spelniac podstawowe wymagania bezpieczenstwa tj. nierozprzestrzenianie plomienia, odpornosc na cieplo, wodoszczelnosc i przepuszczalnosc pary wodnej13.
W ratownictwie chemicznym, w zaleznosci od rodzaju substancji i warunków pracy stosowana jest odziez ochronna w wykonaniu kwaso-, lugo-, chemoodporna lub gazoszczelna.
12 POLSKA STRONA OCHRONY ROSLIN, www.bayercropscience.pl
13 Wojnarowski A., Obolewicz - Pietrusiak A., Podstawy ratownictwa chemicznego, Firex, Warszawa 2001 r., s. 121
Nalezy przyj^c, ze srodki ochrony roslin na terenie dzialan ratowniczych stwarzaj^. zagrozenie zarowno powierzchni skory jak i drog oddechowych, dlatego tez najczçsciej stosuje siç peln^. ochronç ratownikow w postaci ochronnych ubran gazoszczelnych.
Ochronne ubrania gazoszczelne wymagane s^. wszçdzie tam, gdzie zachodzi koniecznosc pelnego izolowania calego ciala od atmosfery zewnçtrznej. Roznorodnosc, niekiedy bardzo agresywnych substancji chemicznych, stwarza bardzo duze wymagania wobec materialow, z ktorych mog3 byc produkowane.
Wymagania dla uniwersalnego ubrania: • odpornosc na substancje w postaci gazowej, cieklej lub stalej stanowi^cym zagrozenie dla zdrowia i/lub zycia ludzkiego, szczelnosc,
odpornosc na uszkodzenia mechaniczne,
odpornosc w duzym przedziale temperatur (ujemnych i dodatnich), odpornosc na dzialanie plomieni, nie przewodzic pr^du elektrycznego, odpornosc na radioaktywny kurz i pyl, lekkie, nie ograniczaj3.ce swobody ruchu, latwe w obsludze, proste w odkazaniu, latwe w naprawie, tanie.
Wlasciwosci ubran zalez^. od ich odpornosci mechanicznej i chemicznej, dlatego tez od materialow uzywanych do produkcji ubran wymagane jest spelnienie wyzej wymienionych warunkow. Przez okres eksploatacji ubrania winne byc odporne na dzialanie chemikaliow i wystarczaj ^co szczelne dla gazow, ktore wewn^trz nie powinny tworzyc koncentracji wyzszej niz najwyzsze dopuszczalne stçzenie.
Material ubrania gazoszczelnego sklada siç z kilku warstw - powlok, przewaznie 3 do 4. Wsrod tych warstw jedna jest wewnçtrzn^ warstw^. nosnq, a pozostale dwie lub trzy to ochronne warstwy gazoszczelne.
Warstwç iiosiiq wykonuje siç z tworzyw termoplastycznych takich jak: poliamid, poliester, czasami wlokno szklane, ktore daj^ duz^ wytrzymalosc na rozdarcie. Warstwç nosn^. pokrywa siç z obu stron warstwami gazoszczelnymi tworzyc bariery ochronne w materiale ubrania.
Warstwy gazoszczelne - wykonane s^. z elastomeru, w sklad ktorego wchodz^. niektore syntetyczne odmiany zmi?kczonego polichlorku winylu 14
Tabela 1
Charakterystyka warstw nosnych, gazoszczelnych, wewngtrznych i zewngtrznych
Lp Material Temperatura topnienia Wytrzymalosc na rozci^ganie Wydluzenie przy zerwaniu Uwagi
— --- oC MPa % —
Warstwa nosna
1 POLIAMID 200 - 250 40 - 70 50 - 300 termoplast
2 POLIESTER ok. 250 30 - 60 50 - 300 termoplast
3 WLOKNO SZKLANE 500 - 800 brak danych (b.d.) 1 - 3
Warstwa gazoszczelna
4 TEFLON - 100 - + 260 b.d. b.d. Elastomer wrazliwy na dzialanie NaOH
Warstwa zewn?trzna i/lub wewn?trzna
5 VITON - 90 - - 10 2 - 15 450 Odporny na temperatur?
6 NEOPREN - 30 - +110 11 - 25 400 Odporny na kwasy i alkalia
7 BUTYL - 30 -+120 5 - 21 600 Odporny na dzialanie kwasow, zasad i ozonu
8 PCW - 20 - + 70 mala 300 Elastomer o najmniejszej odpornosci chemicznej
9 HYPALON - 30 - +120 18- 20 300 Niepalny
Zrodlo: opracowanie wlasne na podstawie Wojnarowski A., Obolewicz - Pietrusiak A., Podstawy ratownictwa chemicznego, Firex, Warszawa 2001 r., s. 122
Elastomery charakteryzuj^. si? mal^. wytrzymalosci^. mechaniczn^. Przejawia si? to duz^
wydluzalnosci^, przy stosunkowo niskich obci^zeniach. Wynika wi?c koniecznosc stosowania warstw nosnych, zabezpieczaj^cych przed nadmiernym obci^zeniem warstw
14 Wojnarowski A., Obolewicz - Pietrusiak A., Podstawy ratownictwa chemicznego, Firex, Warszawa 2001 r., s. 122
gazoszczelnych. Jedynym elastomerem, ktory spelnia warunki wytrzymalosciowe jest teflon, niestety, jego biernosc chemiczna podraza technologie jego wytwarzania. O odpornosci chemicznej nie decyduje tylko rodzaj powloki, ale takze jej grubosc. Kazdy material moze miec odpornosc chemiczn^ zblizon^ do wzorca, ale musi miec odpowiedni^. grubosc, co powoduje wzrost ciçzaru ubrania, jego sztywnosc, a tym samym wzmozony wysilek podczas pracy i zmniejszony komfort w trakcie uzytkowania. Oprocz samego materialu, z jakiego wykonane jest ubranie nie mniej wazne s^ pozostale czçsci skladowe, takie jak: wizjer, zamek gazoszczelny, buty, rçkawice.
Ubrania gazoszczelne produkowane s^ w dwoch podstawowych wersjach rozni^cych siç jedynie rodzajem materialow i kolorystyk^..
Ubranie gazoszczelne - Typ A - zapewnia gazoszczelnosc calego ciala oraz gwarantuje maksymaln^. swobodç ruchow. Aparat ochrony drog oddechowych noszony jest na zewn^trz ubrania. Maska pol^czona jest z ubraniem w sposob trwaly poprzez proces wulkanizacji, gwarantuj^c szczelnosc ubrania. W wersji tej ubranie przystosowane jest do wspolpracy z kazdym systemem ochrony drog oddechowych, to jest z aparatem oddechowym na sprçzone powietrze, z aparatem do ktorego powietrze dostarczane jest z zewn^trz poprzez oddzielne przewody, ze sprzçtem filtrjcym (filtry, pochlaniacze, filtropochlaniacze).
Ze wzglçdu na to, ze sprzçt ochrony drog oddechowych jest usytuowany na zewn^trz ubrania, stwarza to mozliwosci szybkiej wymiany aparatu i tym samym przedluzenia okresu uzywania ubrania.
Ubranie gazoszczelne - Typ B - zapewnia niezalezn^. ochronç przed zanieczyszczeniami i agresywnymi substancjami chemicznymi zarowno uzytkownika jak i jego aparat oddechowy. Powietrze wydychane, ktore kierowane jest do wewn^trz ubrania, wytwarza lekkie nadcisnienie. To nadcisnienie regulowane jest przez odpowiednie zawory.
W przypadku wyst^pienia malych nieszczelnosci, nadcisnienie wystçpuj^ce w ubraniu moze uniemozliwic przedostanie siç skazonego powietrza do wnçtrza ubrania.
Generalnie, maska aparatu nie musi miec standardowych cech ubrania, poniewaz posiada wlasny oddzielny wizjer.
Ubranie gazoszczelne - Typ B-l - Konstrukcyjnie ubranie to malo rozni siç od wersji B. Oslania cale cialo i aparat izoluj^cy drogi oddechowe.
Maska aparatu konstrukcyjnie stanowi czçsc ubrania w taki sposob, ze zawory wdechowy i wydechowy znajduj^ siç wewn^trz ubrania, natomiast szklo panoramiczne pol^czone jest z materialem ubrania i spelnia rolç wizjera 15.
Praca w ubraniu gazoszczelnym jest duzym obci^zeniem organizmu. Istotne znaczenie ma wlasciwy dobor osob pracuj^cych w tych ubraniach (zdrowie, sprawnosc fizyczna, wyznaczona wydolnosc fizyczna na podstawie maksymalnego zuzycia tlenu - nie wiçcej niz 3 dm /min). Bezpieczenstwo pracy w ubraniu gazoszczelnym wymaga przestrzegania:
• czasu pracy w ubraniu gazoszczelnym zalezy od jej rodzaju, temperatury otoczenia i rodzaju ubrania ochronnego:
- w temp. 20-25°C - praca srednio-ciçzka i ciçzka - max 30 minut (z uwagi na zagrozenie wyst^pienia u ratownika udaru cieplnego w wyniku gromadzenia ciepla na skutek pracy w ubraniu gazoszczelnym),
- w temp. 40°C - praca srednio-ciçzka i ciçzka - maksymalnie 15 minut,
Przerwa po wymienionym powyzej wysilku powinna wynosic okolo 1 godziny (czas na przywrocenie parametrow fizjologicznych do prawidlowych wartosci).
• organizacji pracy w ubraniu gazoszczelnym:
- zapewniony staly kontakt osoby nadzorjcej z osob^ pracuj^c^,
- obowi^zuje dwojkowy system pracy (dwojka atakuj^ca - dwojka asekuruj^ca):
o po zaprzestaniu pracy natychmiast zdj^c ubranie,
o zapewniona mozliwosc odpoczynku po pracy, najlepiej w pomieszczeniu
(o temperaturze okolo 25°C i wilgotnosci okolo 30-40%). o zapewnienie odpoczywaj ^cym odpowiedniej ilosci plynow z elektrolitami.
• przeprowadzania regularnych szkolen i treningow ratownikom, ktorzy s^ uprawnieni do pracy w ubraniu gazoszczelnym16.
2. KONCEPCJA ORGANIZOWANIA I PROWADZENIA DZIALAN RATOWNICZYCH ZE SRODKAMI OCHRONY ROSLIN.
2.1. Bezpieczenstwo ratownika jako priorytet
Najwazniejsza sprawa podczas prowadzenia dzialan ratowniczych to bezpieczenstwo ratownikow. Aby strazak - ratownik mogl skutecznie wykonywac niezbçdne czynnosci
15 Wojnarowski A., Obolewicz - Pietrusiak A., Podstawy ratownictwa chemicznego, Firex, Warszawa 2001 r.. s. 124
16 Wojnarowski A., Obolewicz - Pietrusiak A., Podstawy ratownictwa chemicznego, Firex, Warszawa 2001 r.. s. 125
ratownicze, musi bezpiecznie dotrzec na miejsce, a na terenie akcji bye odpowiednio zabezpieczony i w pelni sil fizycznych. Spelniaj^c wszystkie te warunki moze przyst^pic do ratowania zycia, mienia lub srodowiska.
Okreslono dziesiçc podstawowych zasad bezpieczenstwa w ratownictwie chemicznym:
• PIERWSZA ZASADA - bezpieczny dojazd. Powinien bye prowadzony od strony zawietrznej. Wybieraj^c miejsce usytuowania pojazdow ratowniczych nalezy wzi^c pod uwagç asekuracjç i mozliwosc wycofania siç. Jest to niezwykle istotne, gdyz podczas zdarzen chemicznych, w bardzo krotkim czasie, moze dojsc do naglej zmiany sytuacji. Wiadomym jest, ze kazdy przypadek wymaga indywidualnej oceny sytuacji, nie mniej jednak nalezy starac siç zachowac minimaln^ odleglosc od miejsca awarii:
- z plynnymi organicznymi srodkami ochrony roslin (glownie w przypadku fosforoorganicznych), ktore mog^. stwarzac zagrozenie wybuchem - minimalnie 100 m,
- z pozostalymi pestycydami w postaci emulsji, proszkow itp., ktore nie stwarzaj^. zagrozenia wybuchem- minimalnie 50 m,
• DRUGA ZASADA - dokladne rozpoznanie zagrozen spowodowanych przez srodek ochrony roslin,
• TRZECIA ZASADA - posiadanie i wykorzystywanie sprawnych urz^dzen pomiarowych,
• CZWARTA ZASADA - wyposazenie ratownikow w odpowiedni sprzçt ochrony osobistej (ochrona drog oddechowych, powierzchni ciala, itp.),
• PI4TA ZASADA - do dzialan ratowniczych ze srodkami ochrony roslin angazowac ratownikow ze znajomosci^. zasad ratownictwa chemicznego,
• SZOSTA ZASADA - zespol ratowniczy winien liczyc minimum dwie osoby i bye asekurowany przez drugi zespol bçd^cy w pelnej gotowosci do podjçcia dzialan ratowniczych,
• SIOdMA ZASADA - absolutnym priorytetem w akcji jest ratowanie ludzi, zapewnienie im ochrony oraz pomocy przedmedycznej,
• OSMA ZASADA - zabezpieczenie terenu akcji przed pozarem (jezeli istnieje zagrozenie pozarem lub wybuchem),
• DZIEWIATA ZASADA - nie bagatelizowanie nawet najdrobniejszych wyciekow, czy rozsypania srodkow ochrony roslin, gdyz moze to stworzyc dodatkowe zagrozenie,
• DZIESIATA ZASADA - po kazdej akcji ze srodkami ochrony roslin przeprowadzic w wydzielonym miejscu dekontaminacjç, dokladnie oczyscic sprzçt i urz^dzenia bior^ce
17
udzial w akcji .
2.2. Fazy akcji ratownictwa chemicznego
W ratownictwie chemicznym wyroznia siç trzy fazy prowadzenia akcji ratowniczej:
• FAZA PIERWSZA - INFORMACYJNA
- powiadomienie o zaistnialej awarii lub katastrofie,
- prognoza wystçpuj ^cego zagrozenia, oznakowanie terenu, ewentualne wydzielenie stref dzialania,
- przeprowadzenie (w razie potrzeby) ewakuacji osob, udzielenie kwalifikowanej pierwszej pomocy ,
- przyst^pienie do pierwszych prac ratowniczych maj^cych na celu ograniczenie wystçpuj^cego zagrozenia,
• FAZA DRUGA - RATOWNICZA
- likwidacja pierwotnego i wtornego zrodla zagrozenia,
• FAZA TRZECIA - LIKWIDACYJNA
- trwale zabezpieczenie miej sca akcji
- zneutralizowanie miejsca zdarzenia przy uzyciu odpowiednich neutralizatorow lub sprzçtu technicznego,
- zabezpieczenie miejsca zdarzenia przed dostçpem osob trzecich,
18
- ustalenie z wlascicielem terenu trybu dalszego postçpowania .
2.3. Podstawowe zasady kierowania akj ratowniczq
Kierjcy dzialaniami ratowniczymi jest odpowiedzialny za bezpieczenstwo ratownikow i skutecznosc prowadzonych dzialan. Aby unikn^c chaosu organizacyjnego, bardzo waznym jest, aby prowadzeniem dzialan kierowala wyl^cznie jedna osoba. Kierjcy akcj3 musi dbac o bezpieczenstwo ratownikow, ktorymi dowodzi (np. przed rozpoczçciem akcji ustalic sygnal do natychmiastowej ewakuacji wszystkich ratownikow) oraz wplywac na nich mobilizuj^co. Kierownik dzialan powinien zapewnic l^cznosc zarowno
17 Wojnarowski A., Obolewicz - Pietrusiak A., Podstawy ratownictwa chemicznego, Firex, Warszawa 2001 r.. s. 143
18 Wojnarowski A., Obolewicz - Pietrusiak A., Podstawy ratownictwa chemicznego, Firex, Warszawa 2001 r.. s. 150
z podkomendnymi, jak i przelozonymi. Bez stalej l^cznosci nie ma mozliwosci dowodzenia. Dobry dowodca wydaje jasne, zrozumiale rozkazy i kontroluje ich wykonanie, jest elastyczny, co oznacza, iz dostosowuje metody, sposob dzialania i podejmuje decyzje w zaleznosci do zmiany sytuacji na miejscu akcji. Potrafi okreslic niezbçdny zakres dzialan ratowniczych, przeznaczyc do ich wykonania niezbçdne sily i srodki nie dopuszczaj^c do ich nadmiernego podzialu. Do kompetencji kierjcego akj nalezy:
• zapewnienie pomocy z zewn^trz (pogotowie, policja, inne sluzby),
• stosowanie zasady „10 minut" (przewidywac rozwoj wydarzen z 10-cio minutowym wyprzedzeniem),
• przeciwdzialanie panice,
• wlasciwe rozpoznanie sytuacji,
• przestrzeganie pierwszenstwa w ratowaniu zycia ludzkiego,
• zapewnienie wlasciwej pomocy poszkodowanym.
2.4. Rozpoznanie terenu akcji
Rozpoznanie na miejscu zdarzenia obejmuje: przestrzeganie zasad bezpiecznego dojazdu i ustawienia samochodow (nalezy wzi^c pod uwagç sytuacjç meteorologiczn^, uksztaltowanie terenu, inne czynniki jak zabudowa czy instalacje), podjçcie proby okreslenia rodzaju substancji powoduj^cej zagrozenie, ustalenie zaistnienia ewentualnych ofiar zdarzenia, ocenç zjawisk towarzysz^cych zdarzeniu, okreslenie rodzaju, skali i dynamiki rozwoju zagrozenia, prôbç przewidzenia skutkow oddzialywania zdarzenia na ludzi i srodowisko, przekazanie meldunku z rozpoznania do wlasciwego stanowiska kierowania.
2.4.1. Rozpoznanie rodzaju substancji
Do podstawowych zadan Kierjcego Akj Ratownicz^ (KAR) nalezy okreslenie rodzaju materialu chemicznego podczas zdarzenia. Jest to istotne z uwagi na bezpieczenstwo ratownikow prowadz^cych dzialania i ma wplyw na zastosowan^. taktykç. Dzialania ratownicze w atmosferze nieznanego skazenia mog^. nie przyniesc oczekiwanych rezultatow, stanowi^c jednoczesnie zagrozenie dla ratownikow, dodatkowo w przypadku akcji z udzialem srodkow ochrony roslin wymagaj^. zastosowania pelnej ochrony ratownika.
Sposob identyfikacji zagrozenia stwarzanego przez srodki ochrony roslin podczas interwencji Panstwowej Strazy Pozarnej :
• zdobycie informacji o srodku ochrony roslin lub jego komponencie na terenie zakladu przemyslowego: jest mozliwe od grupy specjalistow na terenie zakladu maj^cych, na co dzien stycznosc z zagrazaj^cym medium, lub z planow operacyjnych powiatu,
• zdobycie informacji o srodku ochrony roslin w transporcie drogowym: ze stanowiska kierowania, posiadaj^cego ewentualne informacje od zglaszaj^cego zdarzenie; z opakowan srodka ochrony roslin; od kierowcy b^dz konwojenta; na podstawie kodyfikacji miçdzynarodowej 19,20; na podstawie nalepek ostrzegawczych na opakowaniu lub na srodku transportu (Ryc.1., Tabela 2), na podstawie tablic z trzycyfrowym numerem rozpoznawczym niebezpieczenstwa (u gory) i numerem ONZ (u dolu) (Ryc.2.), - od nadawcy lub odbiorcy; z dokumentow (karta charakterystyk, etykieta - instrukcja stosowania srodka ochrony roslin);
19 Numer ONZ - Numer rozpoznawczy materialu, pod ktorym jest on umieszczony na liscie materialow niebezpiecznych w transporcie, sporz^dzonej przez Komitet Ekspertow ONZ ds. Przewozu Materialow Niebezpiecznych.
Numer CAS - Chemical Abstracts Service Registry Number. Numer CAS jest oznaczeniem numerycznym substancji uzywanym przez American Chemical Society's Chemical Abstracts Servise, pozwalaj^cym na jednoznaczne zidentyfikowanie zwi^zku chemicznego (np. 007782-50-5).
Numer indeksowy (EWG, EEC) - (np.017-001-00-7). Numer ten sklada siç z umownej sekwencji cyfr wedlug ukladu ABC-RST-VW-Y. ABC jest to liczba atomowa najbardziej charakterystycznego pierwiastka danej substancji (poprzedzona przez jedno lub dwa zera) lub w przypadku substancji organicznych - trzycyfrowa liczba od 601 do 650 odpowiadaj ^ca danej grupie substancji. RST jest to kolejny numer porz^dkowy w ramach danej sekwencji ABC. VW jest jedn^ z postaci, w ktorej tak zidentyfikowana substancja jest wytworzona lub wprowadzona do obrotu. Y jest wyroznikiem cyfrowym dla calosci poprzedzaj^cej sekwencji, obliczony zgodnie z metod^ International Standard Book Number
Numer WE oznacza jeden z trzech numerow: EINECS lub Elincs lub numer w wykazie substancji chemicznych wymienionych w publikacji Komisji Europejskiej No-longer polymers (Office for Official Publications of the European Communities).
Numer w wykazie No-longer polymers jest siedmiocyfrowy o strukturze XXX-XXX-X rozpoczynaj^cy siç od liczby 500-001-0,
Numer EINECS - numer substancji w Europejskim Wykazie Istniej^cych Substancji o Znaczeniu Komercyjnym. Numer ten sklada siç z siedmiu cyfr o strukturze XXX-XXX-X, rozpoczyna siç od liczby 200001-8
Numer Elincs - numer przypisany substancji w Europejskim Wykazie Notyfikowanych Substancji Chemicznych, podawany rowniez w zapisie XXX-XXX-X, rozpoczynaj^cy siç od liczby 400 010-9 Numer RTECS - odnosnik do Registry of Toxic Effects of Chemical Substances) - numer ten pozwala w wyzej wymienionym spisie wyszukiwac dana substancjç. Sklada siç z 2 liter i 7 cyfr. Sam rejestr jest uzupelniany i publikowany przez National Institute for Occupational Health and Science (NIOSH, USA).
20 Grunt - Mejer I., Klasyfikacja, oznakowanie i przewoz preparatow i towarow niebezpiecznych wedlug Ustawy o substancjach i towarach niebezpiecznych oraz Umowy ADR 2003, Zaklad Ratownictwa Chemicznego, Instrukcja do cwiczen, Warszawa 2003r.
na podstawie pomiarow wykonanych odpowiednimi przyrz^dami, choc w przypadku srodkow ochrony roslin, nawet specjalistyczne grupy ratownictwa chemicznego Panstwowej Strazy Pozarnej nie posiadaj^ odpowiedniego sprz^tu do sklasyfikowania rodzaju srodka ochrony roslin (potrzebny do tego jest chromatograf), na podstawie objawow zewn^trznych (zatrucia ludzi i zwierz^t, poparzenia skory); skorzystac z pomocy innych sluzb takich jak Instytut Ochrony Roslin, Wojewodzki Inspektorat Sanitarno - Epidemiologiczny (sanepid), Wojewodzki Inspektorat Ochrony Srodowiska (WIOS), System Pomocy w Transporcie Materialow Niebezpiecznych (SPOT) lub specjalistow w zakresie chemii, z ktorymi Panstwowa Straz Pozarna ma podpisan^. umow? o swiadczenie uslug.
o
9
Ryc.1. Mi^dzynarodowe umowne znaki ostrzegawcze (piktogramy)
Zrodlo: Zal^cznik nr 6 do rozporz^dzenia z dnia 5 marca 2002 r. (Dz. U. 2002 Nr 24, poz. 250
Tabela 2
Migdzynarodowe umowne znaki ostrzegawcze (piktogramy)
Znak ostrzegawczy Symbol Napis okreslajqcy znaczenie znaku ostrzegawczego
T+ Produkt bardzo toksyczny
cfj^ T Produkt toksyczny
X Xi Produkt drazniqcy
N Produkt niebezpieczny dla srodowiska
KLASA 3 Materialy ciekle zapalne KLASA 6.1 (zagrozenie) Materialy trujqce
(Nr 3) (Nr 6.1)
Zrodlo: KOMPUTEROWA BAZA DANYCH CENTRALNEGO INSTYTUTU OCHRONY PRACY (CIOP)
Ryc.2. Tablica z trzycyfrowym numerem rozpoznawczym niebezpieczenstwa (u gory) i numerem ONZ (u dolu)
Tablica (Ryc.2.) ma wymiary 30 cm na 40 cm o wysokosci liter minimum 10 cm oraz czarnych obramowaniach, linii podzialu i grubosci liter 15 mm. Wielka litera X przed numerem oznacza calkowity zakaz kontaktu z wod^. W numerze rozpoznawczym zagrozenia pierwsza cyfra oznacza rodzaj niebezpiecznego materialu, w przypadku srodkow ochrony roslin istotne bçd^.:
3 - zapalnosc materialow cieklych (par) i gazow lub material ciekly samonagrzewaj^cy siç,
4 - zapalnosc materialow stalych lub material staly, 6 - dzialanie truj^ce lub zakazne.
Druga i trzecia cyfra oznacza stopien zagrozenia (podwojna cyfra oznacza intensywnosc glownego niebezpieczenstwa):
0 - brak dodatkowego zagrozenia
1 - wybuchowosc
2- zdolnosc wytwarzania gazu 3 - latwopalnosc
5 - wlasciwosci utleniaj3.ce
6 - wlasciwosci toksyczne
7 - dzialanie promieniotworcze
8 - dzialanie zr^ce
21
9 - niebezpieczenstwo gwaltownej reakcji .
21 Grunt - Mejer I., Klasyfikacja, oznakowanie i przewoz preparatow i towarow niebezpiecznych wedlug Ustawy o substancjach i towarach niebezpiecznych oraz Umowy ADR 2003, Zaklad Ratownictwa Chemicznego, Instrukcja do cwiczen, Warszawa 2003r.
• zdobycie informacji o srodku ochrony roslin porzuconym w lasach, na lykach, na wysypiskach komunalnych, w osiedlowych smietnikach bywa niezwykle trudne, gdyz nie zawsze istnieje mozliwosc odczytania informacji z resztek opakowania. Jak wspomniano wczesniej PSP nie dysponuje odpowiednim sprzçtem do oznaczenia nieznanego srodka ochrony roslin, co oznacza iz ratownicy nie okresly dokladnie zagrozenia stwarzanego przez substancjç. W takich przypadkach nalezy zachowac najwyzszy ostroznosc i w razie mozliwosci skorzystac z pomocy specjalisty lub sluzb z zewnytrz.
2.4.2. Podziat terenu akcji na strefy skazenia chemicznego
„Rejon skazenia chemicznego to obszar terenu wraz z jego zabudowy, pokryciem oraz przebywajycy lub zamieszkujycy ludnosciy, na którym nastypilo dzialanie substancji
niebezpiecznych powodujycych zagrozenie dla zdrowia lub zycia ludzkiego, mienia oraz
22
srodowiska" .
Podzial terenu akcji na I i II strefç to koncowy etap analizy zagrozenia stwarzanego przez substancjç. Strefa I to (w przypadku srodków ochrony roslin na ogól 50 m) wyznaczony przez KAR „teren, obiekt, budowla, akwen, gdzie istnieje zagrozenie i gdzie bçdzie prowadzona bezposrednio akcja ratownicza. Otoczenie poza wyznaczony strefy I to miejsce, gdzie znajduje siç zabezpieczenie logistyczne dzialan ratowniczych prowadzonych w strefie zagrozenia. Zaklada siç zatem, ze w strefie I dzialajy ratownicy w sprzçcie ochrony osobistej, a II strefa jest obszarem pracy pozostalych ratowników, miejscem koncentracji sprzçtu
23
technicznego, ewakuacji i pierwszej pomocy przedmedycznej" .
W przypadku srodków ochrony roslin wyznaczenie wielkosci strefy techniky pomiarowy jest praktycznie niemozliwe z powodu braku odpowiedniego sprzçtu. Nalezy jedynie sprawdzic, czy nie zaistnialo zagrozenie ze strony gazów toksycznych, które mogy powstac w wyniku rozkladu np. na skutek pozaru z udzialem srodka ochrony roslin.
Wyznaczanie strefy skazenia srodkiem ochrony roslin w postaci substancji statej. Czynnosc ta nie jest mierzalna, a jej podstawowym kryterium sy oglçdziny. Ograniczona zdolnosc rozprzestrzeniania siç medium w tym stanie skupienia, gwarantuje wiçksze bezpieczenstwo. Podczas wyznaczania strefy I zbrylone srodki ochrony roslin traktuje siç jak substancje stale, a w postaci proszku o zdolnosci do pylenia siç jako gazy (gdyz tworzy z powietrzem mieszaninç), natomiast po kontakcie i rozpuszczeniu w wodzie - jako
22 Wojnarowski A., Obolewicz - Pietrusiak A., Podstawy ratownictwa chemicznego, Firex, Warszawa 2001 r., s. 146
23 Tamze, s. 144
substancje plynne. W przypadku substancji cieklych niezbçdnym jest rozpoznanie drog rozprzestrzeniania siç skazenia (mozliwosc przedostania siç do ciekow wodnych, gleby, powietrza poprzez parowanie rozpuszczalnikow organicznych z form plynnych srodkow ochrony roslin). Standardowo oznacza siç strefç I okolo 50 m od rozlewiska. Wyznaczenie strefy skazenia substancje gazowq jest trudne z powodu dynamiki przemieszczania siç substancji, ktora w znacznej mierze zalezy od rodzaju substancji i warunkow meteorologicznych. Aby wyznaczyc strefy skazenia niezbçdne s^. informacje o miejscu zdarzenia, rodzaju i ilosci substancji niebezpiecznej, rodzaju pokrycia terenu (uksztaltowanie terenu, szata roslinna, rodzaj i wysokosc zabudowy, zbiorniki wodne), a takze warunkach meteorologicznych.
Procedura wyznaczania strefy skazenia w przypadku gazow obejmuje trzy etapy:
1. Wstçpne okreslenie strefy skazenia, kierunku przemieszczania siç substancji w sposob wizualny (o ile substancja posiada barwç lub powoduje zjawiska fizyczne umozliwiaj^ce jej obserwacjç), jako prog wyczuwalnosci wçchowej (jezeli substancja posiada charakterystyczny zapach jak np. amoniak) lub jako NDSCh (Najwyzsze Dopuszczalne Stçzenie Chwilowe). Dodatkowo nalezy sprawdzic czy nie istnieje zagrozenie wybuchem np. przy pomocy eksplozymetru. Zaistnienie zagrozenia wybuchem wymusi takie metody postçpowania, aby podczas akcji ratowniczej nie doszlo do przypadkowego wybuchu.
2. Okreslenie strefy skazenia nastçpuje wowczas jezeli substancja nie posiada charakterystycznej barwy i zapachu. W tym celu dokonuje siç pomiaru nastçpuj^cych parametrow:
• poziom stçzenia wybuchowego (pomiar eksplozymetrem),
• poziom stçzenia tlenu (pomiar tlenomierzem),
• poziom stçzenia substancji toksycznej (pomiar oksymetrem).
Wykonanie tych pomiarow staje siç niezbçdne, aby zapewnic bezpieczenstwo ratownikow znajduj^cych siç w strefie II, a ktorych nie wyposazono w sprzçt ochrony drog oddechowych.
3. Monitorowanie granicy stref, aby w przypadku zmiany sytuacji powiadomic osoby
24
znajduj^ce siç w strefie II o zagrazaj^cym niebezpieczenstwie .
24 Wojnarowski A., Obolewicz - Pietrusiak A., Podstawy ratownictwa chemicznego, Firex, Warszawa 2001 r., s. 146
2.5. Dziatania ratownicze
Srodki ochrony roslin rózniy siç miçdzy soby stopniem palnosci, co sprawia, ze zagrozenie pozarem jest rózne. Preparaty, wymagajyce specjalnych srodków ostroznosci zaopatrzone sy w ostrzezenia zamieszczone w etykiecie-instrukcji stosowania. Preparaty latwopalne zawierajy oleje lub rozpuszczalniki organiczne. Wiçkszosc srodków ochrony roslin jest palna, a w zwiyzku z dzialaniem ciepla istnieje mozliwosc wybuchu. Zapalenie srodków ochrony roslin mozliwe jest od otwartego ognia lub gorycych powierzchni. Istnieje równiez ryzyko wtórnego zapalenia par unoszycych siç nisko nad ziemiy. Niebezpieczenstwo skazenia i wybuchu istnieje szczególnie w budynkach i w kanalizacji. Do gaszenia niewielkich pozarów stosowac mozna gasnice proszkowe, sniegowe, pianowe oraz strumien zraszajycy wody. W przypadku pozarów wiçkszych pianç, strumien zraszajycy wody lub o ile to mozliwe proszek. Do prowadzenia dzialan gasniczych nie zaleca siç jednak stosowania piany ciçzkiej, ani wody. W celu zahamowania ognia i zapobiezenia skazeniu przyleglego terenu uzywa siç tylko tyle wody, ile jest absolutnie konieczne. Strumien wody podawany z prydownicy nie moze byc zbyt silny. W razie potrzeby zbudowac tamy, zapobiegajyce przedostaniu siç skazonej wody do jezior, stawów, strumieni czy kanalów sciekowych. Jezeli to mozliwe usunyc ze strefy objçtej pozarem nieuszkodzone pojemniki zawierajyce srodki ochrony roslin. Pozar starac siç zwalczac z jak najwiçkszej odleglosci, wraz z kierunkiem wiejycego wiatru. Nierozprzestrzeniac niepotrzebnie srodków ochrony roslin.
Jako zabezpieczenie podstawowe strazacy - ratownicy uzywac powinni aparatów ochrony dróg oddechowych i ubrania bojowe typu NOMEX (w przypadku pozaru) lub ubrania ochrony calkowitej (w przypadku wycieku). Prowadzyc dzialania podczas wycieku, nalezy unikac oblania wyciekajycym srodkiem ochrony roslin. Starac siç uszczelnic miejsce wycieku. Pary zwalczac strumieniem zraszajycym. W przypadku niewielkiego mokrego wycieku srodki ochrony roslin pochlaniac niepalnymi matami absorpcyjnymi i odstawiac do neutralizacji. Niewielki suchy wyciek przesypuje siç czysty lopaty do czystego, suchego pojemnika i usuwa ze strefy zagrozenia. Duzy wyciek obwalowac do czasu neutralizacji 25, 26.
25 POLSKA STRONA OCHRONY ROSLIN, www.bayercropscience.pl
26 RATOWNICZY BANK WIEDZY, www.strazak.pl
2.6. Dekontaminacja
„Dekontaminacja - zespól czynnosci wykonywanych przez sluzby ratownicze na terenie akcji ratownictwa chemicznego i/lub ekologicznego zmierzaj^cych do
27
zneutralizowania szkodliwego oddzialywania niebezpiecznych substancji chemicznych" .
przebieg dekontaminacji
proces towarzysz^cy dekontaminacji wlasciwej
degradacja ц
utylizacja
Ryc.3. Rodzaje dekontaminacji 2.6.1. Dekontaminacja wstçpna
• poprzez rozcienczenie - polega na zmniejszeniu stçzenia substancji niebezpiecznej poprzez jej rozproszenie w rozpuszczalniku (w dzialaniach PSP jest to najczçsciej woda).
27 Guzowski P., Pawlowski R., Dekontaminacja w dzialaniach ratownictwa chemicznego jednostek strazy pozarnych, Szkola Podoficerska Panstwowej Strazy Pozarnej w Opolu, Opole 1994 r., s. 7
W przypadku chloroorganicznych srodków ochrony roslin woda jest nieuzyteczna, gdyz powoduje ich rozklad na zwiyzki bardziej toksyczne,
• neutralizacja to „proces zobojçtnienia poprzez zmianç struktury chemicznej na nowy nie stwarzajycy zagrozenia" 28,
• sorpcja to „pochlanianie gazów, par cieczy i cial rozpuszczonych w cieczach przez
29
ciala porowate (sorbenty" , (osadzanie siç medium na powierzchni czysteczki sorbentu to adsorpcja, zas wnikanie medium wewnytrz sorbentu to absorpcja, a lyczne wystçpowanie adsorpcji i absorpcji nazywa siç sorpcjy) stosowana jest glównie do odkazania terenu akcji. W stosunku do ratowników i sprzçtu ma ograniczone zastosowanie, gdyz sorpcja zwiyzku chemicznego nie powoduje jego chemicznej neutralizacji, a zwiyzek nadal zachowuje swoje niebezpieczne wlasciwosci 30,
Istotnym elementem jest wybór miejsca dekontaminacji wstçpnej i jego odpowiednie oznakowanie (znaki informujyce ratowników: UWAGA! STREFA SKAZONA, TEREN DEKONTAMINACJI, MIEJSCE SKLADOWANIA SKAZONEGO SPRZÇTU). Podjçcie decyzji przez KAR uzaleznione jest od posiadanych informacji na temat substancji, pogody, uksztaltowania terenu. Teoretycznie idealne miejsce do dekontaminacji powinno byc usytuowane jak najblizej terenu akcji ratowniczej, od strony nawietrznej, na poziomie wyzszym niz poziom zdarzenia, o latwym dojezdzie, w bezpiecznej odleglosci od cieków i zbiorników wodnych. W praktyce trudno znalezc takie miejsce, dlatego przy wyborze stosuje siç kryterium „mniejszego zla".
Prowadzyc dekontaminacj ç nalezy zabezpieczyc wszystkie skazone przedmioty. Nie mozna doprowadzic do pozostawienia na miejscu akcji skazonego sorbentu, czy swobodnego odplywu skazonej wody lub innego medium uzytego do dekontaminacji. Woda zuzyta w procesie dekontaminacji powinna byc gromadzona w przeznaczonych do tego zbiornikach, a po zakonczeniu dzialan ratowniczych zneutralizowana (np. przewieziona do oczyszczalni scieków i tam odkazona).
Szesciopunktowy tok postçpowania podczas dekontaminacji wstçpnej: 1. Wejscie ratowników, konczycych pracç w strefie I, do strefy dekontaminacyjnej. W tym miejscu dokonuje siç wyzej wspomnianej selekcji sprzçtu.
28 Tamze, s. 14
29 Tamze, s. 15
30 Guzowski P., Pawlowski R., Dekontaminacja w dzialaniach ratownictwa chemicznego jednostek strazy pozarnych, Szkola Podoficerska Panstwowej Strazy Pozarnej w Opolu, Opole 1994 r., s. 17
2. W przestrzeni dekontaminacyjnej, przygotowanej do odbierania sciekow, wykonywana jest dekontaminacja wstçpna chemicznych ubran gazoszczelnych (CUG) i sprzçtu ochrony drog oddechowych (ODO), scieki powinny poddane byc neutralizacji.
3. Ratownicy przechodz^. do strefy II (tzw. czystej), gdzie dokonuje siç wymiany sprzçtu CUG i ODO. Skazony sprzçt nalezy pakowac w worki foliowe i gromadzic w samochodzie.
4. Po zakonczeniu dekontaminacji ludzi i sprzçtu uzywanego w strefie I, przystçpuje siç do dekontaminacji ratownikow pracuj^cych w strefie dekontaminacji.
5. Mycie i suszenie siç ratownikow. Nalezy spisac wszystkie doznane przez ratownikow rany i uszkodzenia skory. Ratownicy powinni ubrac siç w swieze czyste ubrania. Uzyte srodki czystosci w sposob kontrolowany usun^c.
6. Przygotowanie wlasciwego transportu sanitarnego, przekazanie lekarzowi wszystkich
31
istotnych informacji o poszkodowanych i okolicznosciach wyst^pienia urazow . 2.6.2. Dekontaminacja wïasciwa
Po zakonczeniu akcji ratowniczej przeprowadza siç - w specjalnie przygotowanych do tego celu pomieszczeniach - dekontaminacja wlasciw^.. W pomieszczeniu do dekontaminacji powinno znajdowac siç ujçcie zimnej i gor^cej wody, system wentylacji ogolnej, urz^dzenia do suszenia ubran, specjalne wieszaki na chemiczne ubrania gazoszczelne, system kontroli sciekow, zas wyposazenie (np. wanny, stoly) powinno byc wykonane ze stali szlachetnej odpornej na dzialanie chemikaliow. Bilans dekontaminacji wlasciwej musi byc rowny zero, co oznacza, ze liczba skazen, ktora wniknçla w material jest rowna liczbie skazen usuniçtych.
Selekcja skazonego sprzçtu nastçpuje po zakonczeniu dzialan ratowniczych. Dokonuje siç wowczas przegl^du sprzçtu i urz^dzen, armatury wodnej oraz ubran. W wyniku przegl^du sprzçt nalezy podzielic na dwie grupy:
• nadaj^ce siç do przeprowadzenia dekontaminacji wlasciwej (przywraca siç mu wszystkie walory uzytkowe),
• nienadaj3.ce siç do dalszej dekontaminacji (sprzçt uszkodzony nie podlegaj^cy naprawie lub skazony substancjami niemozliwymi do usuniçcia dostçpnymi metodami, sprzçt
32
taki podlega degradacji, utylizacji lub skladowaniu w mogilnikach) . Postçpowanie ze sprzçtem nienadaj^cym siç do dalszej dekontaminacji:
31 Guzowski P., Pawlowski R., Dekontaminacja w dzialaniach ratownictwa chemicznego jednostek strazy pozarnych, Szkola Podoficerska Panstwowej Strazy Pozarnej w Opolu, Opole 1994 r., s. 45
32 Guzowski P., Pawlowski R., Dekontaminacja w dzialaniach ratownictwa chemicznego jednostek strazy pozarnych, Szkola Podoficerska Panstwowej Strazy Pozarnej w Opolu, Opole 1994 r., s. 50
• degradacja to „proces rozpadu zwiyzku chemicznego w wyniku, m.in. reakcji
33
utleniania lub redukcji na substancje prostsze" . Najprostszy i najtanszy formy degradacji jest spalanie srodków ochrony roslin w przeznaczonych do tego piecach (Niemcy i Holandia posiadajy takie piece i do tych panstw - w celu degradacji - eksportuje si? pozostalosci pestycydowe).
• utylizacja to proces wykorzystywania produktów odpadowych jako surowców wtórnych do dalszego przerobu
• mogilniki - sklada si? w nich odpady pestycydowe, takze przedmioty, ubrania, gleby, sorbenty i inne materialy, które zostaly skazone w czasie akcji 34.
Dekontaminacja wlasciwa sprzgtu nadaj^cego sig do dekontaminacji:
• dekontaminacja w procesie fizycznym polega na tym, ze sprz?t wyj?ty z worków foliowych jest skladowany w specjalnie do tego przystosowanym pomieszczeniu (wentylacja, mozliwosc podwyzszenia temperatury w pomieszczeniu do 80°C, zainstalowane kratki sciekowe, wieszaki, pólki) i tak usytuowany, aby jego powierzchnia byla jak najbardziej rozlozona. Srodowiskiem dekontaminacyjnym jest powietrze, a katalizatorami cyrkulacja
35
powietrza, temperatura, wilgotnosc i czas .
• dekontaminacja w procesie chemicznym polega na dokladnym czyszczeniu sprz?tu przy pomocy wodnych roztworów dekontaminacyjnych. W przypadku pestycydów organicznych wykorzystywany jest najcz?sciej roztwór wodny podchlorynu wapnia (RD2 -Roztwór Dekontaminacyjny 2 - na kazde 100 litrów wody - 10 kilogramów Ca(ClO)2) oraz detergentów. Wodny roztwór stosowanego detergentu jest srodowiskiem dekontaminacji, a katalizatorami - temperatura, cyrkulacja roztworu, st?zenie oraz czas prowadzenia
36
procesu ,
Chemiczne ubrania gazoszczelne (CUG) poddawane sy zwykle kompletnej procedurze dekontaminacyjnej, gdyz narazone sy na bezposredni kontakt ze zwiyzkami chemicznymi. Po przeprowadzeniu dekontaminacji wst?pnej i wlasciwej powinny one byc poddane testom wymaganym przez ich producenta. W przypadku zaistnienia koniecznosci
33 Guzowski P., Pawlowski R., Dekontaminacja w dzialaniach ratownictwa chemicznego jednostek strazy pozarnych, Szkola Podoficerska Panstwowej Strazy Pozarnej w Opolu, Opole 1994 r., s. 51
34 Tamze, s. 52
35 Tamze, s. 54
36 Tamze , s. 55
naprawy CUG, po usuniçciu usterki nalezy poddac je ponownemu testowi. (Przed naprawy
37
zdezynfekowac wewnçtrzny czçsc ubrania ).
Maski i aparaty powietrzne po odparowaniu zwiyzkôw chemicznych nalezy poddac dokladnemu myciu uzywajyc cieplej wody z detergentem lub odpowiednich roztworow dekontaminacyjnych (jak w przypadku dzialan ze srodkami ochrony roslin). Miejsca trudno dostçpne np. reduktor, pôlmaska wewnçtrzna dekontaminowac w stanie rozlozonym. Po zakonczeniu czynnosci dekontaminacyjnych, nalezy poddac aparaty powietrzne dokladnemu
38
przeglydowi zgodnie z zaleceniami producenta .
Wçze pozarnicze, ktôre podczas akcji ratowniczej ulegly skazeniu, nalezy odpowiednio oznaczyc i po przeprowadzeniu dekontaminacji poddac testowi na nadcisnienie.
Samochody ratownicze PSP - dekontaminacja wlasciwy najlatwiej przeprowadzic jest w myjni samochodowej. Odkazanie musi objyc nadwozie, podwozie i wszystkie ich elementy. Nalezy rôwniez wymienic filtry powietrza, ktôre sy szczegôlnie narazone na toksyczny kurz i opary (skazone elementy szczelnie zabezpieczyc w workach). Po akcji ratowniczej ze srodkami roslin wskazane jest dokonanie przeglydu silnika i podstawowych podzespolôw 39.
Pompy uczestniczyce w dzialaniach ratowniczych w strefie skazonej klasyfikuje siç pôzniej na te, ktôre mogy byc dekontaminowane przez zanurzenie i te, w ktôrych przypadku jest to calkowicie niedopuszczalne. Dekontaminacja pomp z silnikiem spalinowym mozliwa jest dopiero po ostygniçciu silnika, natomiast pompy zasilane silnikiem elektrycznym, ktôry nie posiada wodoszczelnej obudowy, nalezy dekontaminowac tak, aby jego podzespoly nie ulegly zalaniu 40.
Odziez ochronn^ wyprac po zakonczeniu dnia pracy. Dluzsze przechowywanie odziezy niewypranej powoduje silniejsze zwiyzanie siç zanieczyszczen z tkaniny i trudnosci w usuniçciu ich w czasie prania. Odziez zanieczyszczony srodkami ochrony roslin prac i przechowywac oddzielnie, a do prania uzywac rçkawic ochronnych. Sprawdzic, czy
37 Guzowski P., Pawlowski R., Dekontaminacja w dzialaniach ratownictwa chemicznego jednostek strazy pozarnych, Szkola Podoficerska Panstwowej Strazy Pozarnej w Opolu, Opole 1994 r., s. 59
38 Tamze, s. 59
39 Tamze, s. 60
40 Tamze, s. 60
w etykiecie - instrukcji stosowania srodkow ochrony roslin nie zamieszczono specjalnych wskazowek i zalecen postçpowania podczas prania odziezy 41.
Odziez nasycon^. (oblan^) koncentratem srodka ochrony roslin natychmiast zniszczyc. Czçsc srodkow ochrony roslin mozna usuwac z zanieczyszczonej odziezy poprzez splukiwanie jej wod^. z wçza lub moczenie jej w odpowiednim naczyniu. Pranie odziezy w cieplej wodzie jest bardziej skuteczne, a im woda cieplejsza, tym efektywnosc prania lepsza. Dodanie detergentu zwiçksza efektywnosc prania, zwlaszcza wowczas gdy prana jest odziez zabrudzona srodkami ochrony roslin zawieraj^cymi nosniki olejowe. Latwosc usuwania preparatow poprzez pranie nie zalezy od ich toksycznosci, lecz od formy uzytkowej, rodzaju zastosowanych nosnikow, emulgatorow itp.42
Srodki stosowane do bielenia tkanin oparte na podchlorynie sodu lub amoniaku mog^ pomoc w usuwaniu lub rozkladaniu niektorych chemikaliow. Nie wolno mieszac srodkow zawieraj^cych podchloryn sodu z amoniakiem, poniewaz reaguj^. one ze sob^. i moze wytwarzac siç gazowy chlor, bardzo niebezpieczny dla srodowiska.
Pior^c w pralce zapewnic maksymalny poziom wody. Po praniu pralkç wyplukac gor^c^. wod^. z detergentem i ponownie sam^. wod^.. Zaleca siç suszenie wypranej odziezy ochronnej na linkach, a nie w suszarkach, poniewaz eliminuje to mozliwosc przedostania siç resztek srodkow ochrony roslin do suszarki, a ponadto wiele srodkow chemicznych ulega fotodegradacji. Po praniu umyc dlonie i ramiona. Odziez ochronn^ przechowywac oddzielnie, z dala od miejsc przechowywania srodkow ochrony roslin 43.
Istniej^ rowniez automaty pralnicze przeznaczone specjalnie do dezynfekowania ubran typu nomex, ubran gazoszczelnych i masek ochrony gornych drog oddechowych umozliwiaj^ce rowniez suszenie i impregnacjç ubran z materialow tekstylnych.
2.7. Kwalifikowana pierwsza pomoc
Podczas dzialan ratowniczych ze srodkami ochrony roslin ratownicy mog^. miec do czynienia z trzema rodzajami pacjentow:
• osoby ranne,
• osoby skazone,
41 POLSKA STRONA OCHRONY ROSLIN, www.bayercropscience.pl
42 Tamze
43 Tamze
• osoby ranne i skazone 44
Nalezy odrôznic osoby, ktôre ulegly skazeniu (majy na skôrze pozostalosci srodkôw ochrony roslin, mogy przeniesc skazenie na inne osoby, wymagajy specjalnej opieki i odkazania) od osôb, ktôre maily kontakt ze srodkami ochrony roslin (kontakt polega na wdychaniu gazôw lub par powstalych w wyniku odparowywania srodkôw ochrony roslin
0 postaci cieklej, osobami takim mozna zajmowac siç jak innymi pacjentami). Niezaleznie czy pacjent ulegl skazeniu, czy mial kontakt ze srodkami ochrony roslin, to substancja niebezpieczna znalazla drogç do jego organizmu 45. W wiçkszosci przypadkôw w grç wchodzi wiçcej niz jedna droga tj. poprzez wdychanie, wchlanianie przez skôrç i blony sluzowe oraz zatrucie drogy pokarmowy i bezposrednie wprowadzenie.
2.7.1. Wdychanie
Wdychanie - szkodliwe opary wchlaniane sy przez tkankç pluc, niektôre ze srodkôw ochrony roslin lub ich metabolitôw mogy lyczyc siç z wody lub pary wodny w ukladzie oddechowym
1 w rezultacie tworzyc nowe, wielokrotnie bardziej toksyczne, zwiyzki 46.
44 Ranecki J., Ratownictwo chemiczno-ekologiczne, Szkola Aspirantôw Panstwowej Strazy Pozarnej, Poznan 1997 r., s. 114
45 Tamze, s. 115
46 Tamze, s. 115
Pierwsza pomoc w razie zatrucia inhalacyjnego
Pacjent jest przytomny: Wyniesc zatrutego z miejsca narazenia. Zapewnic bezwzgl?dny spokój (bezruch) w pozycji póllezycej lub siedzycej. Chronic przed utraty ciepla. Podawac tlen najlepiej przez mask?. Wezwac lekarza.
Pacjent jest nieprzytomny: Wyniesc zatrutego z miejsca narazenia. Ulozyc w pozycji bocznej ustalonej. Usunyc z jamy ustnej ruchome protezy i inne ciala obce. Odessac przez cewnik strzykawky wydzielin? z nosa i jamy ustnej. Jezeli nie oddycha, zastosowac sztuczne oddychanie metody usta-usta lub za pomocy aparatu typu AMBU z podawaniem tlenu. Wezwac lekarza.
2.7.2. Wchlanianie przez skórg i blony sluzowe
Wchlanianie - przez skór? i blony sluzowe. W zaleznosci od rodzaju srodka ochrony roslin skóra moze stanowic dobre zabezpieczenie przed wieloma substancjami, inne przedostany si? przez niy niemal natychmiastowo. Rózne cz?sci ciala wchlaniajy zwiyzki chemiczne w róznym tempie48.
Pierwsza pomoc w razie skazenia skóry 49
Natychmiast zdjyc odziez (przez jej rozci?cie i zabezpieczyc w foliowym worku), zmyc skór? duzy ilosciy letniej biezycej wody (z mydlem, jezeli nie ma zmian skórnych). Wezwac lekarza.
Pierwsza pomoc w razie skazenia oczu 50
Obficie plukac oczy chlodny wody co najmniej 15 minut. Wezwac lekarza.
2.7.3. Zatrucie drogq pokarmowq
Polkni?cie - w czasie wdychania trujycych oparów w blonie sluzowej jamy ustnej i gardla mogy osadzic si? czysteczki szkodliwych substancji. Mogy one zostac polkni?te i dostac si? do przewodu pokarmowego. Dlatego wlasnie picie, jedzenie i palenie powinno byc zabronione w strefie II (bezpiecznej). 51
47 KOMPUTEROWA BAZA DANYCH CENTRALNEGO INSTYTUTU OCHRONY PRACY (CIOP)
48 Ranecki J., Ratownictwo chemiczno-ekologiczne, Szkola Aspirantów Panstwowej Strazy Pozarnej, Poznan 1997 r., s. 115
49 KOMPUTEROWA BAZA DANYCH CENTRALNEGO INSTYTUTU OCHRONY PRACY (CIOP)
50 Tamze
51 Ranecki J., Ratownictwo chemiczno-ekologiczne, Szkola Aspirantów Panstwowej Strazy Pozarnej, Poznan 1997 r., s. 116
Pierwsza pomoc w razie zatrucia drogq pokarmowq 52
Pacjent jest przytomny: W razie pomylkowego polkni?cia poszkodowany powinien natychmiast wywolac u siebie wymioty. Pózniej nie prowokowac wymiotów. Wezwac lekarza.
Pacjent jest nieprzytomny: Wyniesc zatrutego z miejsca narazenia. Ulozyc w pozycji bocznej ustalonej. Usun^c z jamy ustnej ruchome protezy i inne ciala obce. Odessac przez cewnik strzykawk^. wydzielin? z nosa i jamy ustnej. Jezeli nie oddycha, zastosowac sztuczne oddychanie metod^ usta-usta lub za pomoc^. aparatu typu AMBU z podawaniem tlenu. Wezwac lekarza.
2.7.4. Bezposrednie wprowadzenie
Bezposrednie wprowadzenie - dochodzi do niego przez rany, rozci?cia skóry, itp. Srodki ochrony roslin oraz ich metabolity, które dostaly si? do organizmu t^. drog^. s^. trudne do wykrycia i nalezy zawsze liczyc si? z tak^. mozliwosci^, gdy u pacjenta wyst^puj^. rany. Skutki tego typu kontaktu mog^. byc odwlekle w czasie. Brak objawów chorobowych nie
53
swiadczy o braku kontaktu z substancjami niebezpiecznymi .
Podsumowuj^c, pierwsza pomoc jakiej moze udzielic strazak - ratownik osobie poszkodowanej na miejscu akcji ze srodkami ochrony roslin to:
• wyprowadzenie poszkodowanych z zatrutej atmosfery,
• zdj?cie skazonych ubran i niezwloczne zabezpieczenie ich w worku foliowym,
• skazone oczy i skór? jak najszybciej przemywac pod biez^c^ wod^, przez minimum 15 minut,
• osoby poszkodowane ulozyc w wygodnej pozycji zapewniaj^c komfort termiczny,
• poddanie stalej opiece, gdyz objawy zatrucia z reguly wyst?puj^ z opóznieniem,
• w razie utraty przez pacjenta oddechu nalezy zastosowac sztuczne oddychanie wspomagane ewentualnie czystym tlenem.
3. WNIOSKI
Srodki ochrony roslin stanowi^. bardzo duz^ rodzin? zwi^zków chemicznych. Rózni^. si? od siebie zarówno budow^, jak i wlasciwosciami. Róznorodnosc chemicznych srodków ochrony roslin powoduje, ze niemozliwym jest dokladne opracowanie jednolitej procedury
52 KOMPUTEROWA BAZA DANYCH CENTRALNEGO INSTYTUTU OCHRONY PRACY (CIOP)
53 Ranecki J., Ratownictwo chemiczno-ekologiczne, Szkola Aspirantów Panstwowej Strazy Pozarnej, Poznan 1997 r., s. 116
postçpowania podczas dzialan zwiqzanych z ich obecnosci^. Istniej^ jednak ogolne zasady prowadzenia akcji ratownictwa chemicznego, ktore podkreslaj^ wagç odpowiedniego zabezpieczenia strazakow-ratownikow, rolç wspolpracy zespolowej i koniecznosc posiadania doswiadczenia i odpowiednich kwalifikacji do prowadzenia dzialan ratowniczych.
Poprawne przeprowadzenie akcji ratownictwa chemicznego z udzialem srodkow ochrony roslin wymaga wielkiego zaangazowania ze strony zarowno ratownikow, jak i dowodcow. Niezbçdne w tym celu jest systematyczne przeprowadzanie cwiczen praktycznych, ktore umozliwilyby ratownikom usystematyzowanie zdobytej wczesniej wiedzy oraz zapoznania siç z nowosciami dynamicznie rozwijaj^cego siç rynku srodkow ochrony roslin. Zasadnym rowniez byloby przeprowadzenie przez specjalistow tej dziedziny szkolen lub prelekcji, co najmniej w jednostkach ratownictwa chemicznego. Dobrym rozwi^zaniem byloby szkolenia dla dowodcow zmian i dowodcow sekcji realizowane na terenie zakladow produkuj^cych srodki ochrony roslin. Celem takich szkolen prowadzonych przez specjalistow branzy ochrony roslin byloby przekazanie szczegolowych informacji o zagrozeniach stwarzanych przez chemiczne srodki ochrony roslin, sposobach ich skutecznej neutralizacji oraz niezbçdnych srodkach ochrony indywidualnej ratownikow.
Cingle zdobywanie nowych informacji z zakresu zagrozen stwarzanych przez substancje chemiczne, takze srodki ochrony roslin, pozwoli rozwin^c wyobrazniç ratownikow. Niniejsza seria artykulow moze byc pomocna strazakom i dowodcom w opracowaniu odpowiednich procedur i zapisow w planach ratowniczych na wypadek zdarzen ze srodkami ochrony roslin.
Ratownik swiadomy zagrozen wynikaj^cych z kontaktu z tymi specyficznymi substancjami chemicznymi bçdzie w stanie podj^c wlasciwe dzialania zapewniaj^c bezpieczenstwo sobie oraz osobom poszkodowanym. Jego dzialania bçd^ zdecydowane, co przyczyni siç do wiçkszej skutecznosci dzialan.
W serii artykulow, w miarç mozliwosci, starano siç wyczerpuj^co przedstawic dziedzinç wiedzy, ktora nie jest wystarczaj^co rozpowszechniona w placowkach szkoleniowych Panstwowej Strazy Pozarnej. Z uwagi na bardzo szeroki zakres obowi^zkow Panstwowa Straz Pozarna nie ma mozliwosci wyksztalcenia ratownikow, ktorzy byliby doskonalymi specjalistami w kazdej dziedzinie. Z kolei osoby posiadaj^ce wyksztalcenie chemiczne, spoza Panstwowej Strazy Pozarnej nie s^ biegle w zakresie ratownictwa. Optymalnym rozwi^zaniem jest pol^czenie wiedzy chemicznej z umiejçtnosciami ratowniczymi kazdego ze strazakow-ratownikow lub co najmniej ich dowodcy.
Autorzy majy nadziejç, ze niniejsza seria czterech artykulów posluzy poglçbianiu wiedzy wszystkim majycym kontakt z zagrozeniami chemicznymi. Dowódcom umozliwi poglçbienie wiedzy ratowniczej z zakresu chemicznych srodków ochrony roslin. Zdobyty dziçki temu opracowaniu wiedzç bçdy oni mogli przekazac podleglym sobie ratownikom, podnoszyc tym samym efektywnosc dzialan ratowniczych oraz poziom bezpieczenstwa publicznego.
Autorzy majy równiez nadziejç, ze seria artykulów ta przyczyni siç do lepszego poznania przez srodowisko strazackie motywów dzialan organizacji ekologicznych i osydzenie, które z dzialan sy racjonalnie uzasadnione, a które inspirowane czysto utopijnymi teoriami.
LITERATURA
1. I Grunt - Mejer., Klasyfikacja, oznakowanie i przewóz preparatów i towarów niebezpiecznych wedlug Ustawy o substancjach i towarach niebezpiecznych oraz Umowy ADR 2003, Zaklad Ratownictwa Chemicznego, Instrukcja do cwiczen, Warszawa 2003r.
2. P Guzowski., R Pawlowski., Dekontaminacja w dzialaniach ratownictwa chemicznego jednostek strazy, Szkola Podoficerska Panstwowej Strazy Pozarnej w Opolu, Opole 1994 r.
3. KOMPUTEROWA BAZA DANYCH CENTRALNEGO INSTYTUTU OCHRONY PRACY (CIOP).
4. POLSKA STRONA OCHRONY ROSLIN, www.bayercropscience.pl.
5. J Ranecki., Ratownictwo chemiczno-ekologiczne, Szkola Aspirantów Panstwowej Strazy Pozarnej, Poznan 1997 r.
6. RATOWNICZY BANK WIEDZY, www.strazak.pl.
7. S Stobecki., Srodki Ochrony roslin - korzysci i zagrozenia", W akcji nr 2/05.
8. S Stobecki., Srodki Ochrony roslin - odpady pestycydowe", W akcji nr 6/05.
9. A Wojnarowski., A Obolewicz - Pietrusiak., Podstawy ratownictwa chemicznego, Firex, Warszawa 2001 r.
