CC BY
11
ПОЛЬСКА-БЕЛАРУСК1Я СТАСУНК1: ПРАЦЯГ ПРАГМАТЫЗМУ
Капп! Юу ^п^Ы
Рэзюме
Ужо традыцыйна для nольска-беларускiх стасункау найбольш дынамiч-ным былi эканамiчныя кантакты, якiя у 2009 годзе абодвум бакам удало-ся перанесцi на недасяжны дагэтуль узровень i аб'ём супрацоушцтва. Са свайго боку у пал^ычных адносшах Польшча працягвала дзейнiчаць на карысць задзейнiчання Беларусi праз дыялог i удзел у праграме «Усход-няга партнёрства». Аднак, нягледзячы на развщцё адносiн у палiтычнай i эканамiчнай сферы, надалей не удалося вырашыць шматгадовых спрэч-ных пытанняу, ямя выклiкаюць напружанне на лiнii Мшск-Варшава.
Тэндэнцьй:
• умацавалася тэндэнцыя да пераходу ад бягучага гандлёвага абмену да шырокага супрацоушцтва на найвышэйшым узроуш;
• эканамiчны крызiс адбiуся на польска-беларускiх гандлёвым абмене -ён скаращуся удвая;
• польская дыпламатыя вельмi актыуна ангажавалася у дыялог ЕС з ула-дамi Беларусi;
• спрэчныя пытаннi двухбаковых адносiн засталiся невырашанымi.
Эканамiчнае супрацоушцтва нягледзячы на крьшс
Частковая адмена мiжнароднай iзаляцыi беларускага рэжы-му у спалучэннi з беларускiмi крокамi у напрамку паляпшэн-ня швестыцыйнага клiмату пауплывалi на выразны рост уз-роуню i штэнаунасщ эканамiчных адносiн у 2009 г. Доказам гэтага быу вiзiт польскага вщэ-прэм'ера Вальдэмара Пауляка у Беларусь 23 лютага, пад час якого бьш абмеркаваны магчы-масцi супольных энергетычных праектау i перспектывы удзе-лу польсюх швестарау у заяуленай шырокай прыватызацыi дзяржауных суб'ектау гаспадарання Беларусь
Аднак найбольш паказальным эпiзодам у гэтай сферы быу аргашзаваны 23 — 24 чэрвеня Першы эканамiчны самiт Польшча — Беларусь i спадарожная яму III Нацыянальная выстава Рэспублiкi Беларусь. Падчас пасяджэнняу абодва бакi
абмеркавалi пытанш супрацоунщтва у галiне энергетыю, фшансау i страхавання, гандлю i сельскай гаспадарю, рэпя-нальнага супрацоунщтва i турызму. Прычым найбольш перс-пектыунымi был планы дзеянняу у энергетычнай сферы. Ся-род iншага прадстаулены праект пабудовы вугальнай элект-растанцыi у Зэльве пад Гродна (уступна абвешчаны на Лонданскiм iнвестыцыйным форуме у лiстападзе 2008 г.), ма-дэршзацып польска-беларускага энергетычнага мосту Рось — Нарау, а таксама будаунщтва прадуктовага трубаправоду з Беларуа да польскай палiунай базы у Малашэвiчах. Першы эканамiчны самiт быу беспрэцэдэнтнай iмпрэзай у польска-беларускiх стасунках, як па колькасщ i рангу удзельшкау, так i па абсягу закранутых праблем.
Працягам штэноуных эканамiчных кантактау быу досыць нечаканы для унутраных назiральнiкау вiзiт у Мiнск юрауш-ка канцылярып прэм'ера РП Тамаша Арабскага, яюя сустрэу-ся у юраушкоу Адмiнiстрацыi Прэзiдэнта Беларусi Уладзiмi-рам Макеем. Галоунай тэмай перамоу быш эканамiчныя пы-таннi, у тым лiку перспектывы для польскага кашталу у Беларусi. Адным з абмеркаваных праектау была магчымасць уваходу фiрмы Polkomtel у беларускi тэлекамунiкацыйны сек-тар. Як i арганiзаваны у чэрвенi эканамiчны самiт, гэта суст-рэча унесла новую якасць у польска-беларускае эканамiчнае супрацоунiцтва.
Чарговай праявай ажыулення у гэтай сферы быу рабочы вiзiт у Польшчу прэм'ера Сяргея Одорскага 1—2 верасня. Хоць фармальнай нагодай прыезду кiраунiка беларускага ура-ду стау удзел у 70-годдз пачатку II сусветнай вайны, аднак зноу дамiнавала эканамiчная тэматыка. Падпiсаны мемарандум аб супрацоунiцтве у сферы электраэнергетыкi пра супрацоунщ-тва у галше абароту энергii, яе транзгту i паставак, а таксама абмену вопытам памiж экспертамi у гэтай галiне. Акрамя таго, праведзены перамовы з прадстаунiкамi некалькiх польсюх фiрмау, зацiкауленых у бiзнесе у Беларусу, у тым лiку кам-панii AJK Investment, якая прапанавала сваю кансалтыгавую падтрымку у прыватызацып беларускiх прадпрыемствау.
Апошняй падзеяй стала пасяджэнне Польска-беларускай рабочай групы па ганди i iнвестыцыях 14 кастрычшка 2009 г. у Варшаве. Падчас перамоу баю узгаднш рэалiзацыю праек-ту трубаправоду, якi транспартуе нафтапрадукты з Мазыр-
скага нафтаперапрацоучага завода на польскую памуную базу у Малашэвiчах. Выканауцам вызначылi польсю суб'ект — Ла-гiстычнага аператара вадюх пал1вау (OLPP). Пашыралiся так-сама iнстытуцыянальныя кантакты. У кастрычшку прад-стаунiкi цэнтральных банкау абедзвюх краiн падпiсалi пагад-ненне аб супрацоунщтве i абмене вопытам.
Усе вышэйзгаданыя падзеi указваюць на тое, што у поль-ска-беларускiх стасунках умацавалася запачаткаваная яшчэ у 2008 г. тэндэнцыя да пераходу ад бягучага гандлёвага абме-ну да шырокага супрацоунiцтва на найвышэйшым узроуш, якое прыносiць плён канкрэтных швестыцыйных праектау. Аднак такое дынамiчнае развщцё стасункау не азначае адсут-насць яюх-небудзь праблем i непаразуменняу у гэтай сферы.
У кантэксце лютаускага вiзiту вiцэ-прэм'ера Пауляка у шматтыражнай газеце Rzeczpospolita з'явiуся адкрыты лют фiрмы Terravita, якая некалькi гадоу змагаецца за вяртанне iнвеставанага у Беларусi капiталу, перахопленага несумлен-ным беларускiм кампаньёнам. У шырокiм люце прадстаунiкi фiрмы асцерагалi ад укладаннем iнвестыцый у Беларусь, вша-вацячы яе улады у непавазе да правоу уласнасцi i адвольным вырашэнш паасобных праблем. Гэтак далi пра сябе знаць праб-лемы, яюя вынiкаюць са значнай адрознасцi эканамiчных сiстэм у абедзвюх краiнах.
У сваю чаргу, у снежнi з'яв^ася iнфармацыя пра аслаб-ленне защкауленасщ польскага боку у будове нафтаправоду да Малашэвiч. Гэта было выклжана узмацненнем вытворчай магутнасцi нафтаперапрацоучага завода у Гданьску, якi, дзя-куючы гэтаму, будзе у стане задаволщь большасць попыту Польшчы на нафтапрадукты. Праблематычнай аказалася так-сама рэалiзацыя iншых iнвестыцыйных праектау, i таксама удзел польскiх праектау у абяцанай беларускiмi уладамi шы-рокай прыватызацыь
У 2009 г., нягледзячы на перамовы i зробленыя прапано-вы, не дайшло нi да якой сур'ёзнай трансакцып з удзелам польскага кашталу. Як здаецца, прычынай гэтага быу, з адна-го боку, эканамiчны крызiс, якi абмяжоувау магчымасщ многiх суб'ектау, а з другога, суб'ектыуны страх беларускiх уладау перад стратай дзяржаунай уласнасцi, няуменне працаваць з замежным iнвестарам, а таксама занадта высоюя умовы, якiя ставяць защкауленым ва уваходзе на рынак. Гэтыя абмежа-
ванш мелi агульны характар i датычылi усiх iнвестарау, неза-лежна ад крашы паходжання.
Эканамiчны крызю адбiуся i на польска-беларускiх ганд-лёвым абмене. Паводле звестак польскага боку, у перыяд студ-зень-лютапад 2009 г. адзначана падзенне прыблiзна на 50%. Найвял1кшае скарачэнне адбылося у iмпарце з Беларусi — з USD 1,26 млрд у перыяд студзень-л^тапад 2008 г. да USD 0,73 млрд за аналапчны перыяд 2009 г. Затое вартасць польскага экспарту склала у гэты перыяд больш за USD 1,09 млрд, а у папярэдш год было USD 1,49 млрд. Тым самым Польшча у чар-говы раз атрымала станоучае сальда (у 2008 г. гэта было каля USD 300 млн). Пры гэтым варта падкрэслiць, што ужо гадамi беларускiя дадзеныя разыходзяцца з польскай статыстыкай, што вынiкае з шшай метадалогii Улiку гандлёвых аперацый. У вынiку гэтага кожны з бакоу прыводзiць звесткi, паводле яюх менавiта ён атрымлiвае станоучае сальда у гандлi з суседам.
Задзейшчанне Беларусi праз удзел ва Усходшм партнёрстве
Як i у папярэдшя гады, таксама у 2009 г. польска-беларусюя стасункi былi iстотна абумоулены станам адносiн на лiнii Бру-сель — Мiнск. Польская дыпламатыя вельмi актыуна ангажа-валася у дыялог ЕС з уладамi Беларуа, робячы з гэтага пытан-ня адзш са сваiх прыярытэтау. Вялжае значэнне меу тут факт, што менавгта Варшава была галоуным аутарам i iнiцыятарам праграмы «Усходняга партнёрства», наюраванай таксама на беларускi бок. Таму i Польшча, нягледзячы на чарговыя кан-флiкты вакол Саюза палякау Беларусь Анджалiкi Борыс i ад-сутнасць дэмакратычных змен, прыняла прапанову ЕС за-прасiць Аляксандра Лукашэнку на майскi самiт у Празе, яю адкрывау «Усходняе партнёрства». Раней польсюя улады таксама далучалюя да рашэння працягнуць мараторый на вiза-выя санкцыi супраць прадстаушкоу рэжыму.
Як i у 2008 г., палгтыка дыялогу i адкрыцця напаткала вострую крытыку часткi беларускай апазiцыi. У сакавжу падчас знаходжання у Еурапарламенце Аляксандр Казулiн i Анатоль Лябедзька абвшавацш Польшчу у цынiчным гандлi каштоу-насцямi дзеля ажыццяулення сваiх меснщюх iнтарэсау. Нягледзячы на гэту крытыку, Варшава працягвала дзейнiчаць на
карысць паразумення з афщыйным Мшскам, не перастаючы адначасова аказваць падтрымку дэмакратычным сiлам i фшан-саваць таюя праекты, як тэлебачанне БЕЛСАТ. Польсюя еу-радэпутаты часта уздымалi праблему парушэння грамад-зянскiх свабод i адначасова заклiкалi да большай адкрытасцi беларускае грамадства, мiж шшым праз знiжэнне цэн на шэн-генскiя вiзы. У сваю чаргу польсюя дыпламаты паслядоуна намагалiся павысщь зацiкауленне Беларуссю сярод iншых членау ЕС. Тым самым Польшча усё больш уваходзiла у ролю галоунага адваката «беларускай справы у ЕС».
Афщыйны Мiнск вельмi станоуча паставiуся да канцэпцыi «Усходняга партнёрства», для якога яно стала першым пасля шматгадовай iзаляцыi шанцам удзельнiчаць у праграме ЕС. Таму таксама беларусю бок першым (з 6 дзяржау, ахопленых гэтай праграмай) выклау свае чаканш. Сярод прапанаваных праектау аказалюя два звязаныя з Польшчай, а менав^а па-будова электраэнергетычнага мосту Рось — Нарэу (дзякуючы чаму можна экспартаваць энерпю з запланаванай пад Грод-нам новай электрастанцыi), а таксама будова газаправоду Ямал-2, якi адразу быу ацэнены як нерэальны i немэтазгодны.
Затое першы праект атрымау падтрымку i трапiу з хадай-нiцтвам аб фiнансаваннi у Еурапейсю iнвестыцыйны банк. У той жа час трэба падкрэслщь, што беларусю бок паслядоуна пазбягау праблематыкi правоу чалавека i дэмакратызацыi, зводзячы тым самым свой удзел у Партнёрстве да зручных для сябе пытанняу, таюх як энергетыка, транспарт, прамысловая iнфраструктура i лагiстыка. Доказам гэтага было фiяска польскай iнiцыятывы ахапщь Беларусь праграмай супрацоу-нiцтва памiж прадстаунiкамi па грамадзянскiх правах. Беларусю бок нават адхшуся да выканання уступнай умовы, якой было у гэтым выпадку утварэнне пэунага ураду.
Важным аспектам было таксама шматбаковае супрацоун-iцтва, i таму Польшча i Беларусь далучыл1ся да праекта прэзь дэнта Украiны Вiктара Юшчаню стварыць трохбаковую формулу супрацоунщтва, якая з першага месяца сустрэчы у гэтым фармаце 23 чэрвеня была названа «Юеускай шщыятыва». Аднак да канца года удалося арганiзаваць яшчэ толькi адну сустрэчу, якая не прынесла нiякiх канкрэтных рашэнняу. Большыя поспехi атрымала на гэтым полi Лiтва, якая 8 снеж-ня на самiце Усходняга партнёрства падала разам з Украшай i
Беларуссю пакет сумесных праектау, якiя датычылюь мiж шшым развiцця i мадэрнiзацыi памежнай шфраструктуры.
Палi канфлiкту
Нягледзячы на выразнае ажыуленне у эканамiчных кантак-тах i палiтычных адносiнах, усё яшчэ не удалося вырашыць шэраг шматгадовых супярэчнасцяу, такiх як, напрыклад, ле-галiзацыя дзейнасцi Саюза палякау Беларуа Анджалiкi Борыс. Тым самым захоувауся распачаты у 2005 г. падзел на Саюз, кантраляваны уладам^ i незалежны, падтрыманы Варшавай, дзеячы якога у роунай ступенi падвяргалiся рэпрэоям, такiм як штрафы цi арышты. Здаралiся таксама акты вандалiзму i правакацыi супраць паасобных актывютау i iх маёмасцi. Пры-чым гэта не бьш рэпрэсii на нацыянальнай глебе, а хутчэй дзе-янш супраць адной з найвялiкшых незалежных беларусюх грамадскiх арганiзацый. Аднак найвялжшае напружанне вык-лiкалi зробленыя рэжымам спробы захапiць Польскiя дамы, яюя яшчэ заставалiся пад кантролем СПБ Анджалт Борыс.
У 2009 г. актыунасць уладау сканцэнтравалася на 1вянцы, якi знаходзiцца у Мiнскай вобласщ, дзе з выкарыстанне розных сродкау аказвауся цiск на мясцовага старшыню незалеж-нага саюза Тэрэсу Собаль. Дзякуючы намаганням польскiх дыпламатау i еурадэпутатау, праблема польскай меншасщ у Беларусi была ужо на сталай аснове перанесена на узровень ЕС. Аднак Мiнск не быу зацiкаулены кампрамiсам i адкiдау прапанову распачаць перамовы з Анджалiкай Борыс, абвша-вачваючы адначасова Варшаву ва умяшанш ва унутраныя справы Рэспублт Беларусь.
Адначасова, як i у ранейшыя гады, у афiцыйных СМ1 рэгу-лярна з'яулялiся агрэауныя публжацып, у якiх сцвярджалася, што Польшча з дапамогай СПБ Анджалiкi Борыс збiраецца адарваць Гарадзеншчыну ад Беларусь У падобным тоне выказ-вауся i абраны у вераснi новы старшыня прарэжымнага Саюза, гарадзенскi прадпрымальшк Станiслау Сямашка, якi, дарэчы, не ведае польскай мовы. Акрамя таго, раздражнёнасць Мiнска выклiкалi такiя пытанш, як выдача беларускiм грамадзянам польскага паходжання Карты паляка i дзейнасць тэлебачання Белсат, якое вяшчае з Польшчы. У сваю чаргу польсю бок няз-менна крытыкавау адсутнасць грамадзянскiх свабод у Беларусi.
Падсумаванне
Адкрыццё у пал^ычных стасунках увосень 2008 г. стварыла новыя магчымасщ супрацоунiцтва памiж Польшчай i Беларус-сю. Несумненным дасягненнем у сферы эканамiчнага супра-цоунiцтва на лшп Мiнск — Варшава у 2009 г. быу уздым узроу-ню кантактау i абсягу разгледжаных пытанняу. Затое сла-басцю была адсутнасць прыкметнага пераносу такога дынамiчнага развщця стасункау на канкрэтныя вынiкi. Не выключана, што з часам створаная на працягу года база i новыя формулы кантактау прынясуць плён, напрыклад, у павел-iчэннi польскага капiталу у Беларусi.
Адначасова ангажучыся у «беларускае пытанне», Польшча стала адным з галоуных стваральшкау палiтыкi ЕС у дачыненнi да Беларусь Тым самым польская дыпламатыя узяла на сябе прынамсi частку адказнасщ за поспех праекту дэмакратыза-цыi рэжыму праз палiтыку адкрыцця i дыялогу. Аднак канфлiкт вакол СПБ паказвае, яю цяжкi партнёр Аляксандр Лукашэнка, i якiмi iлюзорнымi могуць быць чаканнi наконт мадэршзацып гэтай сiстэмы. Таму таксама здаецца, што 2010 г. будзе сур'ёзным выпрабаваннем на эфектыунасць i трыва-ласць дыялогу з афiцыйным Мшскам, якi лабiруе польскi бок.
