Научная статья на тему 'ПАРМАЛАШ ОПЕРАЦИЯСИНИ АСОСИЙ ВАҚТИГА ТАСИР ЭТУВЧИ ОМИЛЛАР ТАХЛИЛИ ВА МАТЕМАТИК МОДЕЛЛАРИ'

ПАРМАЛАШ ОПЕРАЦИЯСИНИ АСОСИЙ ВАҚТИГА ТАСИР ЭТУВЧИ ОМИЛЛАР ТАХЛИЛИ ВА МАТЕМАТИК МОДЕЛЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Технологии материалов»

CC BY
85
11
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Scientific progress
Ключевые слова
парма / операция / детал / вақт / дастгоҳ / РДБ / унумдорлик / иқтисод.

Аннотация научной статьи по технологиям материалов, автор научной работы — Юнусали Юлдашалиевич Хусанов, Муҳаммадали Носиров

Машинасозлик деталларига пармалаб ишлов беришда асосий ваытга таъсир этувчи омилларни математик таҳлилилари келтирилган. РДБ дастгоҳларининг ишлаб чиқарилиши дасгоҳсозликда жуда катта ўзгариш олиб келди. Рақамли дастур билан бошқарилувчи кўп операцияли (кўп юзаларга ишлов бериш) тайёрланадиган детални сифатли ва аниқ хамда тез тайёр бўлиши асосий шартларидан бири хисобланади.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по технологиям материалов , автор научной работы — Юнусали Юлдашалиевич Хусанов, Муҳаммадали Носиров

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ПАРМАЛАШ ОПЕРАЦИЯСИНИ АСОСИЙ ВАҚТИГА ТАСИР ЭТУВЧИ ОМИЛЛАР ТАХЛИЛИ ВА МАТЕМАТИК МОДЕЛЛАРИ»

ПАРМАЛАШ ОПЕРАЦИЯСИНИ АСОСИЙ ВАЦТИГА ТАСИР ЭТУВЧИ ОМИЛЛАР ТАХЛИЛИ ВА МАТЕМАТИК МОДЕЛЛАРИ

Юнусали Юлдашалиевич Хусанов Му^аммадали Носиров

Фаргона политехника институти Фаргона политехника институти

АННОТАЦИЯ

Машинасозлик деталларига пармалаб ишлов беришда асосий ваытга таъсир этувчи омилларни математик тахлилилари келтирилган.

РДБ дастгохларининг ишлаб чикарилиши дасгохсозликда жуда катта узгариш олиб келди. Ракамли дастур билан бошкарилувчи куп операцияли (куп юзаларга ишлов бериш) тайёрланадиган детални сифатли ва аник хамда тез тайёр булиши асосий шартларидан бири хисобланади.

Таянч сузлар: парма, операция, детал, вакт, дастгох, РДБ, унумдорлик, иктисод.

КИРИШ

Машинасозликда ишлаб чикаришни бозор иктисодиёти талаблари асосида ташкил этишда , махсулотни тезда такомиллаштириш ва кайта ишлаб чикариш талаб этилади. Бу эса машинасозликда мосланувчан, универсал дастгохлардан фойдаланишни такозо этади. Якин вактларгача универсал дастгохлар кулда бошкарилгани учун ишлаб чикариш чикариш жараёни автоматлаштирилмаган эди. Кейинги пайтда ракамли дастур билан бошкариладиган универсал дастгохлар кенг кулланилиши билан серияли, хатто доналаб ишлаб чикариш шароитида хам автоматлаштириш имконияти яратилди. Бундай мосланувчан ишлаб чикаришни ташкил этиш учун хозирда куп вазифали (куп операцияли) РДБ дастгохлар базасида мосланувчан ишлаб чикариш тизимлари ташкил килинмокда. Мосланувчан ишаб чикариш тизимларида оддий РДБ дастгохлари ва куп вазифали РДБ дастгохлари ишлатилади .

РДБ дастгохларининг ишлаб чикарилиши дасгохсозликда жуда катта узгариш олиб келди. Ракамли дастур билан бошкарилувчи куп операцияли (куп юзаларга ишлов бериш) тайёрланадиган детални сифатли ва аник хамда тез тайёр булиши асосий шартларидан бири хисобланади .

Хрзирги кунга келиб эса РДБ дастгохларини кулланган , кул ёрдамида бошкариладиган дастгохларни урнини эгалламокда. Бунга сабаб эса ишлов берилувчи деталга сарфланаётган вактнинг озлиги ва иктисодий самарадорлиги. Шу омилларни хисобга олиб кул билан бошкариладиган дастгохларни хам баъзи бир камчиликларни урганиб тахлил килиниб уни мукамаллашиши учун олиб борилган илмий тадкикот ишлари уз самарасини бермокда.

ТАХЛИЛ

Дастгохлар иктисодий самарадорлиги, унумдорлиги ва ишончлилиги масалалари буйича бошлангич тадкикотларни Шаумян Г.А., Эрпшер Ю.Б, Капустин Н.М, Пуш В.Э, Волчкевич Л.И, ва бошкалар олиб борганлар.

Серияли ва майда серияли ишлаб чикаришни механизациялаш ва автоматлаштириш масалалрига куйидаги ишлар багишланган: Умумий килиб айтганда, хозирги вактда РДБ билан бошкариладиган куп операцияли дастгохлар замонавий ва прогрессивдир.

РДБ дастгохларини иктисодий унумдорлигини ва уларнинг рационал кулланиш сохаларини аниклашга Этин А.О, Врагов Ю.Д, Полонский А.Э, ва бошкалар уз ишларини багишлаганлар.

Кейинги пайтларда ЭНИМС Оргстанкинпром томонидан РДБ дастгохларини иктисодий унумдорлигини хисоблаш методикаси ишлаб чикилган. Юкорида айтиб утилган ишларда ишлов бериш жараёнининг унумдорлигини аниклаш учун бахолашнинг турли хил критериялари (масалан минимал вакт критерияси, деталларга ишлов бериш таннархи критерияси ва бошкалар) таклиф килинган.

Купчилик тадкикотчилар РДБ дастгохларини иктисодий самарадорлигини ошириш учун асосий омилларни куйидагилар деб хисоблайдилар: унумдорликни ошиши, деталларга ишлов бериш сифатининг ошиши; ишлаб чикаришни технологик тайёрлаш вактини камайиши; мосламаларга булган талабни кискариши; ишлаб чикариш жараёнида ЭХМларни куллаш имконияти, ишлаб чикариш майдонларини кискариши ва хоказолар.

Дастгохларнинг унумдорлиги назарияси проф. Шаумян Г.А томонидан ишлаб чикилгаи. Шаумян Г.А. томонидан таклиф этилган унумдорлик формуласининг умумий куриниши куйидагича:

Q ~ tu + tc + £ tü ^

бу срда; ^ ишчи юришларга сарфлаиган вакт; tc - салт юришларга сарфланган вакт; Х^И- циклдан ташкари йукотишлар. Бу формула умумий характерга эга булиб, турли хил дастгохларни унумдорлигини хисоблаш учун куллаш мумкин.

Х,ар кандай автомат дастгохининг тахлили ва синтези масалаларини ечиш учун конкретлашган математик моделлар керак булади. Бунда tM, tc, Dfo унумдорлик курсаткичлари функционал равишда берилган дастгох параметрлари оркали ифодаланиши керак. Масалан, кетма - кет харакатланувчи автоматик линиялар учун Г.А. Шауман томонидан таклиф этилган конкретлашган унумдорлик формуласи:

е=-1-(2)

* 1 + д ■ кт (?е + гй

бу ерда Кт - жараённинг технологик упумдорлиги; д - технологик жараёнда дифференциалланган кетма-кет жойлашган машиналар сони; 1с - салт

юришлар вакти; tй - битта машинанинг циклдан ташкари йукотишлари

МАТЕМАТИК МОДЕЛ

Якин вактларгача дастгох ва автоматларнинг унумдорлиги буйича назариялар асосан ялпи ишлаб чикаришга мулжалланган булиб, серияли ишлаб чикаришдаги деталлар партияси улчамлари, янги деталга созлаш вакти ва хоказолар хисобга олинмаган. Унумдорлик битта турдаги деталларга ишлов беришга хисобланган.

Серияли ишлаб чикариш шароитида РДБ дастгохларининг умумдорлигини хисоблашда дастгохларнинг ва ишлов бериладиган деталларнинг бутун бир комплексининг муайян характеристикалари функциялари эътиборга олиниши лозим.

Ишлаб чикариш жараёнида РДБ дастгохларининг унумдорлигини тахлил килишда уларни икки холатда куриб чикиш керак.

1) дастгох хеч кандай тухталишларсиз ишлаган холда;

2) дастгох ташкилий ва хусусий сабабларга кура тухтаган пайтда. Таърифга кура дастгохнинг унумдорлиги вакт бирлиги ичида ярокли махсулот сони билан белгиланади.

2 2 О = — =-=—, (дона/мин) (3)

О в вы + ^0й ' V 7 ^

бу ерда, ъ - ихтиёрий 0 вакт давомида ишлов берилган деталлар сони; 0И -деталларга ишлов беришнинг умумий вакти; Х0й - уша даврдаги умумий йукотишлар вакти;

Ишлаб чикариш шароити, дастгохнинг техник характеристикаси, технологик жараён ва деталнинг параметрларига боглик холда 0и, Х0й кийматларни оламиз.

Ялпи ишлаб чикариш шароитида созлашларсиз ишловчи дастгох ва автоматларни формуладаги катталикларини бахолаш, хисоблаш ва турли хилдаги машиналар унумдорлиги билан киёсий тахлил килиш унчалик кийинчилик тугдирмайди. Масалан, битта детални ишлаб чикариш учун ишчи циклнинг давомийлиги Т куйидагига тенг булади:

Т=и+1с , мин (4)

Бу ерда: tH- ишчи юришларга сарфланадиган вакт; tc- салт юришларга сарфланган вакт.

Z та деталлар партияси учун ишлов беришнинг умумий вакти 0и куйидагига тенг булади:

0и= Т • Z = (tn+tc).z , мин (5)

Серияли ишлаб чикариш шароитида ишловчи дастгохлар бир детал ишловидан иккинчисига утганда созлаш талаб килинади. (5) формуладаги ташкил этувчилар кийматларини серияли ишлаб чикариш шароитига мослаб куриб чикамиз.

Серияли ишлаб чикаришда дастгох тухтовсиз ишлаганда битта детални ишлаб чикариш учун ишчи цикл давомийлиги Т куйидагича топилади:

Т= 2tu + 2 tcl +Tto 2 + 2^3 + 2^4 , (2.7)

бу ерда 2 К - ишчи юришларга сарфланган вакт йигиндиси (технологик жараённииг умумий давомийлиги); 2 - ишлов берилаётган детални урнатиш ва олишга сарфланган вакт; 2 ^ - утишлараро салт юришларга сарфланган вакт йигиндиси; 2Къ - кесувчи асбобни алмаштиришга сарфланган вакт йигиндиси; 2 t - детални бир юзадан иккинчисига урказиш учун сарфланган вакт йигиндиси.

( 2 ) формулага кура деталлар партиясига ишлов бериш умумий вакти 0и куйидаги формула билан топилади:

0и = Т • Z = (Пи+ Etd + Да + 2tс3 + )Z , (7)

Агар дастгохда ихтиёрий 0 даврда бир неча деталлар партиясига ишлов бериш цикли амалга оширилаётгап булса, тухтовсиз ишлов бериш вакти куйидагига тепг булади:

m

0и= Т • Z + T2 • Z 2 + T3 • Z3 + ... + Tm • Zm =2 + tc ) • Z, , мин (8)

i=1

бунда: m - ушбу дасггохда 0 даврда ишлов берилган махсулот типлари сони. Аммо, реал шароитда дастгохни алохида тухтовсиз ишлари циклдан ташкари йукотишлар билан алмашиб туради. Серияли ишлаб чикаришда циклдан ташкари йукотишлар куйидаги элементлардан ташкил топади:

2^ =2^ +2^+2^ , (9)

бу ерда: 0дй - хусусий йукотишлар (дастгох ва кескичлар буйича йукотишлар хамда, дастгохни тозалаш ва хоказолар); 2&тт - ташки сабабларга кура булган ташкилий-техник йукотишлар (заготовканинг йуклиги, ишчининг уз вактида келмаслиги ёки кетиб колиши, олдинги операциядаги брак ва хоказо); 2^

дастгохни кайта созлашга сарфланган йукотишлар.

Демак, серияли ишлаб чикариш шароитида жихознинг унумдорлигини битта дастгохга богланган барча деталларнинг комплексига ишлов беришда

дастгох имкониятларини характерловчи комплекс «интеграл» катталик сифатида куриб чикиш лозим булар экан. Бунда вакт йигиндиси (^^ + ^tc)

хаттоки, бир турдаги деталларга ишлов беришда хам турли хил булган бир неча элементлардан ташкил топади. Шунинг учун унумдорликни куйидаги вариантларда хисоблаш мумкин:

1. Барча комплекс учун уртача характеристика деб, кабул килинган типавий вакил - детал буйича;

2. ^андайдир конкрет деталнинг сонли кийматларига тугри келмаслиги мумкин булган ва берилган дастгохга богланган деталларнинг бутун комплексининг уртача (интеграл) характеристикалари буйича;

Бу характеристикаларни ишлаб чикариш жараёнининг «статистик константалари» дейиш мумкин.

Типавий вакил - детал буйича хисоблашда , tc , 0соз ва Z ларнинг сонли кийматлари уша детал учун олинади ва унумдорлик формуласига куйилади.

Шундай килиб, ишлов бериладиган деталларнинг колган турлари куриб чикишдан тушиб колади.

Типавий деталнинг танланиши субхективдир ва бундан ташкари танланган деталнинг характеристикалари деталларнинг бутун комплексининг барча параметрлари буйича урта статистик булишига кафолат йукдир.

, ва Z ташкил этувчиларни тахлили асосида куйидаги «статистик

константа» ларни ажратиш мумкин: t^ - ишлов берилаётган деталнинг турини ва уларга ншлов бериш маромларини эхтиборга олган холда барча операцияларнинг интеграл характеристикаси сифатида кесувчи асбобнинг бир марта ишчи юришининг уртача вакти; S - битта деталга ишлов беришда бирламчи утишларнинг уртача сони; A - битта деталга ишлов беришда кесувчи асбобларнинг уртача сони; tc1 - детални мосламага урнатиш ва махкамлаш, ишлов берилгандан сунг детални олишнинг уртача вакти; tc2, t^ ва tc4 мос равишда координаталарнинг алмашиниши, кесувчи асбобни алмаштирилиши ва детални бир юзадан иккинчисига урнатиш учун сарфланган уртача вактлар; 0соз- S сонига боглик булмаган кайта созлашнинг (дастур узатувчини, мосламани алмаштириш ва хоказолар) уртача вакти давомийлиги; 0съз2- S утишлар сонига боглик булган уртача созлаш вакти (кесувчи асбоблар комплектини алмаштириш ва шунга ухшашлар); Z - иккита кайта созлаш орасидаги деталлар партиясининг уртача сони; n - ишлов беришда детални кайта урнатишни талаб килувчи юзаларнинг уртача сони.

Циклдаги ишчи юришлар вактларинииг йигиндиси Е fo - битта деталга ишлов беришдаги барча операциялардаги вакт йигиндисига ёки битта утиш учун сарфланган EtHi - уртача вактни tурт уртача ишчи утишлар сони Sra купайтмасига тенгдир.

S

Stp = X tpi = typT *S , (мин) (10)

¡=1

Детални урнатиш ва олиш давомийлик вакти tc1 цикл мобайнида бир маротаба такрорлаиса, колган вакт сарфлари ( X tc2, X ^з, X ^ ) куп маротаба кайтарилади.

X te2 = ^ • S , (11) XКъ -катталик кесувчи асбоблар сонига пропорционалдир, шунинг учун

Xtc3 = tc3 • A (12); X tc4 - катталик кайта созлашлар сонига боглик булади ва куйидагига тенг булади:

X tc4 = Un - 1) . (13)

Ишчи ва салт юришларни эхтиборга олган холда ишчи цикл давомийлиги Т куйидагига тенг:

T = tpm • S+tci + tc2 • S+tc3 + tc4 • (n-1), (14)

0соз1 катталик S уртача утишлар сонига боглик булмайди, 0соз2 катталик S га пропорционалдир. Шунинг учун

X^ О О2 • S , (мин) (15)

формулага куйиб в a Z ra булиб, куйидагига эга буламиз:

Z 1 Q =-^-^-^— = —^-^- (дона/мин) (16)

T• Z + X0 + X0rr+X0 Т + X0 /Z + V0 /z v J y J

/ -, xyc / J TT / У соз / -, хус / J соз

дастгохнинг бир сменадаги унумдорлиги келиб чикади:

ХУЛОСА

Деталга механик ишлов беришда унумдорлик технологик асосий вактга боглик булади. Асосий вакт уз навбаида деталнинг таннархига хам таъсир килади.

REFERENCES

1. Fayzimatov S. N., Xusanov Y. Y., Valixonov D. A. Optimization Conditions Of Drilling Polymeric Composite Materials //The American Journal of Engineering and Technology. - 2021. - Т. 3. - С. 22-30.

2. Fayzimatov B. N., Xusanov Y. Y. PROBLEMS OF GLASS SURFACE QUALITY FORMATION FOR MECHANICAL PROCESSING //Scientific-technical journal. -2018. - Т. 22. - №. 2. - С. 35-39.

3. Xusanov Y. Y., Valixonov D. A. O. G. L. POLIMER KOMPOZITSION MATERIALLARDAN TAYYORLANGAN DETALLARNI PARMALASHNI ASOSIY KO 'RINISHLARI //Scientific progress. - 2021. - Т. 1. - №. 6. - С. 11691174.

4. Хусанов Ю. Ю. Мамасидиков БЭУ ПОЛИМЕР КОМПОЗИТ МАТЕРИАЛЛАРНИ ПРАМАЛАШДА КИРИНДИЛ ОСИЛ БУЛИШ ЖАРАЁНИ ТАДЖИК КИЛИШ //Scientific progress. - 2021. - Т. 2. - №. 1. - С. 95-104.

5. Хусанов Ю. Ю., Таштанов Х. Н. У., Сатторов А. М. МАШИНА ДЕТАЛЛАРНИ ПАРМАЛАБ ИШЛОВ БЕРИЛАДИГАН НОТЕХНОЛОГИК ЮЗАЛАР ТУРЛАРИ //Scientific progress. - 2021. - Т. 2. - №. 1. - С. 1322-1332.

6. Хусанов Ю. Ю., Анвархужаев Т. Б. У., Рахмонов С. Ш. У. СОВЕРШЕНСТВОВАНИЕ ТЕХНОЛОГИИ БОРИРОВАНИЕ СТАЛЕЙ ИЗ ОБМАЗОК ДЛЯ ПОВЫШЕНИЯ ЖАРОСТОЙКОСТИ И ИЗНОСОСТОЙКОСТИ //Scientific progress. - 2021. - Т. 2. - №. 1. - С. 1449-1454.

7. Хусанов Ю. Ю., Тухтасинов Р. Д. У. ПОЛИМЕР КОМПОЗИТ МАТЕРИАЛЛАРГА МЕХАНИК ИШЛОВ БЕРИШНИНГ ЗАРУРАТИ //Scientific progress. - 2021. - Т. 2. - №. 2. - С. 866-869.

8. Fayzimatov B. N., Numanovich F. S., Khusanov Y. Y. Perspective drilling methods, non-technological holees in polymeric composite materials //International Journal of Engineering Research and Technology. - 2021. - Т. 13. - №. 12. - С. 4823-4831.

9. Fayzimatov, B. N., F. S. Numanovich, and Y. Y. Khusanov. "Perspective drilling methods, non-technological holees in polymeric composite materials." International Journal of Engineering Research and Technology 13.12 (2021): 4823-4831.

10. Fayzimatov, B. N., Numanovich, F. S., & Khusanov, Y. Y. (2021). Perspective drilling methods, non-technological holees in polymeric composite materials. International Journal of Engineering Research and Technology, 13(12), 4823-4831.

11. Husanov Y. Y., Abdullayev S. M., Sattorov A. M. MEXATRONIKA VA ROBOTOTEXNIKADA VIRTUAL LABARATORIYALARDAN FOYDALANISH //Scientific progress. - 2021. - Т. 2. - №. 7. - С. 337-342.

12. Xusanov Y. Y. et al. AVTOMOBIL OYNALARGA MEXANIK ISHLOV BERISH JARAYONLARIGA MOYLASH SOVUTISH TEXNOLOGIK VOSITASINING TA'SIRI //Scientific progress. - 2021. - Т. 2. - №. 6. - С. 1546-1555.

13. Хусанов Ю. Ю., Нематжонов Х. А. У. НОТЕХНОЛОГИК ЮЗАЛАРНИ ПАРМАЛАБ ИШЛОВ БЕРИШ ТЕХНОЛОГИЯСИНИНГ ТАХДИЛИ //Scientific progress. - 2021. - Т. 2. - №. 6. - С. 1160-1168.

14. Abdulkhaev Z. E. et al. Increasing the efficiency of solar collectors installed in the building. " ONLINE-CONFERENCES&Quot; PLATFORM, 174-177. - 2021.

15. ABDULKHAEV Z. E. Protection of Fergana City from Groundwater //Euro Afro Studies International Journal. - 2021. - Т. 6. - С. 70-81.

16. Abdulkhaev Z. E., Abdurazaqov A. M., Sattorov A. M. Calculation of the Transition Processes in the Pressurized Water Pipes at the Start of the Pump Unit //JournalNX. -2021. - Т. 7. - №. 05. - С. 285-291.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

17. Файзиматов Ш. Н. и др. КИЧИК ДИАМЕТРГА ЭГА БУЛГАН ЧУ^УР ТЕШИКЛАРНИ ДОРНАЛАР ЁРДАМИДА ИШЛОВ БЕРИШДА ЮЗА АНЩЛИГИНИ ОШИРИШ //Science and Education. - 2021. - Т. 2. - №. 3. - С. 181-187.

18. Файзиматов Ш. Н., Абдуллаев Ш. М. Дорналар ёрдамида кичик улчамли чукур тешикларга ишлов бериш аниклиги ва самарадорлигини ошириш //Scientific progress. - 2021. - Т. 1. - №. 6. - С. 851-856.

19. Файзиматов Ш. Н. Шухрат Махмуджонович Абдуллаев, and Ахаджон Акрамжон угли Улмасов." КИЧИК ДИАМЕТРГА ЭГА БУЛГАН ЧУЛ УР ТЕШИКЛАРНИ ДОРНАЛАР ЁРДАМИДА ИШЛОВ БЕРИШДА ЮЗА АНЩЛИГИНИ ОШИРИШ." //Science and Education. - 2021. - Т. 2. - С. 181-187.

20. Файзиматов Б. Н., Абдуллаев Ш. М., Окйулова Н. И. ДОРНАЛАШНИ КУЛЛАШ ЖАРАЁНЛАРИ ВА ТЕХНОЛОГИК ИМКОНИЯТЛАРИ //Scientific progress. - 2021. - Т. 2. - №. 6. - С. 1556-1563.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.