CC BY
47Autorytet rodzicow a skutecznosc oddzialywan wychowawczych
Anna Romanowska-Tolloczko1, Ewa Golbik2
Akademia Wychowania Fizycznego ,Wrociaw, Polska1 Gliwicka Wyzsza Szkoia Przedsiqbiorczosci, Gliwice, Polska2
Annotation:
Romanowska-Tolloczko A., Golbik E. Parents’ authority and the effectiveness of their educational actions.
Facing a gradual crisis of moral authority in the modern world, educationalists underline its importance in the education and upbringing process. The first and, for a long period of time, the most important authority for children are their parents, who often fail to understand the nature of their own significance and impact on the child. They often wrongly associate parental authority with unquestionable power and this faulty reasoning carries negative developmental implications as the child's submissiveness is not tantamount to acceptance and may result from his/her weakness or fear rather than from recognizing parental authority. This article is to emphasise that parents need to be fully aware of their own educational actions in the child upbringing process. It is important to understand that such actions affect the way parents are perceived by children. This article suggests a number of behaviours conducive to building and sustaining the sense of authority and respect as these features are fundamental in ensuring the effectiveness of educational actions undertaken by parents in the upbringing process.
Keywords:
authority, child upbringing, parents, family relations.
Романовська-Толлочко Г., Голбик Є. Авторитет батьків і дієвість виховних впливів. У період кризи авторитетів, що поглибився в усьому сучасному світі, педагоги Усе більше цінують значення авторитету в процесі виховання і освіти. Першим і через довгий час найважливішим авторитетом для дитини є батьки. Однак часто батьки не розуміють того, чим є авторитет і який вплив він робить на дитину. Неодноразово ототожнюють його з батьківською владою. Це є помилкою і несе у собі негативну спрямованість виховних наслідків. Покірність не є акцепцією, а слухняність випливає звично зі страху або слабості, чим з визнання авторитету. Метою цього дослідження є аналіз значення авторитету в процесі виховання і освіти. При цьому варто звертати увагу на необхідність засвоєння батьками повного усвідомлення виховних процедур. Крім того, необхідно знати їхні можливі наслідки при створенні власного образу на очах у дитини. Необхідно також проведення заходів, що сприяють побудові і збереженню дійсного авторитету, який необхідний для дієвості всіляких виховних діянь.
авторитет, виховання, батьки, відносини, родина.
Романовска-Толлочко А., Голбик Е. Авторитет родителей и действенность воспитательных влияний. Изложение. В
период кризиса авторитетов, который углубился во всем современном мире, педагоги все более ценят значение авторитета в процессе воспитания и образования. Первым и спустя долгое время важнейшим авторитетом для ребенка являются родители. Однако часто родители не понимают того, чем является авторитет и какое влияние он производит на ребенка. Неоднократно отождествляют его с родительской властью. Это является ошибочным и несущим отрицательную направленность воспитательных последствий. Покорность не является акцепцией, а послушность вытекает привычно из страха или слабости, чем из признания авторитета. Целью этого исследования является анализ значения авторитета в процессе воспитания и образования. При этом следует обращать внимание на необходимость усвоения родителями полного осознания воспитательных процедур. Кроме того, необходимо знать их возможные последствия при создании собственного образа на глазах у ребенка. Необходимо также проведение мероприятий, благоприятствующих построению и сохранению настоящего авторитета, который необходим для действенности всяческих воспитательных деяний.
авторитет, воспитание, родители,
отношения, семья.
Wprowadzenie
W okresie pogl?biaj^cego si? kryzysu autorytetow w calym wspolczesnym swiecie, pedagodzy coraz bardziej doceniaj^. znaczenie autorytetu w procesie wychowania. W obliczu negatywnych wzorow, ktorymi przesycona jest obecna rzeczywistosc, mlodziez nasladuje osoby b?d^ce na topie, ale nie koniecznie posiadaj^ce cechy i wartosci, ktore rzeczywiscie warto uznac i powielac. Dzieje si? tak z powodu mody i presji otoczenia, ktorej mlodzi ludzie nie potrafi^. si? przeciwstawic, nie maj^c oparcia w lu-dziach, za ktorymi chcieliby pod^zac i ktorzy byliby dla nich prawdziwym autorytetem.
Rola autorytetu w wychowaniu wydaje si? bardzo wazna szczegolnie w obecnych czasach, gdy nast^pila dewaluacja poj?cia „autorytet” i stalo si? ono niemod-ne. Nast^pilo tez przewartosciowanie historii w zwi^zku ze zmianami ustrojowymi - upadly jedne, oficjalne auto-rytety, pojawily si? inne, zanegowano pewne wartosci, a na ich miejscu wyrosly nowe. Wszystko to nie sprzyjalo zarowno dyskusji na temat autorytetow, jak i refleksji do-tycz^cej ich istnienia.
Cel pracy i metoda badawcza
Celem niniejszego opracowania jest ukazanie znacze-nia autorytetu w procesie wychowania i edukacji, a takze zwrocenie uwagi na koniecznosc posiadania przez rodzi-cow pelnej swiadomosci poczynan wychowawczych oraz ich konsekwencji dla tworzenia wlasnego wizerunku w oczach dziecka. Przedstawiono tez propozycj? zachowan sprzyjaj^cych budowaniu i utrzymaniu prawdziwego au© Anna Romanowska-Tottoczko, Ewa Golbik, 2010
torytetu, ktory jest nieodzowny dla skutecznosci wszel-kich dzialan wychowawczych.
W pracy zastosowano metod? monograficzn^, polega-j^c^. na analizie opracowan poruszaj^cych problematyk? autorytetu oraz zawieraj^cych rozwazania pedagogow dotycz^ce tego zjawiska w kontekscie wychowawczym..
Prezentacja wynikow i dyskusja
Zainteresowanie zjawiskiem autorytetu w wychowaniu datuje si? co najmniej od czasow J.J.Rousseau (1712-1778) i J.F.Herbarta (1766-1841).
W wyniku rozwazan i badan nad tym problemem zary-sowaly si? dwa przeciwstawne stanowiska. Pierwsze za-klada pozytywny wplyw autorytetu na prawidlowy prze-bieg i skutecznosc wychowania, drugie natomiast wyraza w^tpliwosc, co do wychowawczego znaczenia autorytetu i oparte jest przede wszystkim na przykladach deformacji i negatywnych skutkach wychowania autorytarnego.
Autorytet jest poj?ciem wieloznacznym. Moze ozna-czac osob? zasluguj^c^. na takie miano, wzgl?dnie zespol okreslonych cech, dzi?ki ktorym osoba ta jest wysoko oceniana. Na pewno jest on relaj pomi?dzy co najmniej dwoma osobami. Poza tym ukladem trudno jest mowic o autorytecie. Nie jest on wartosci^. sam^. w sobie lecz zjawiskiem zaleznym od innych osob, sklonnych go uznac i podporz^dkowac si? mu [4].
Istniej^. rozne rodzaje autorytetu. Na ogol wymienia si? je parami. Mowi si? np. o autorytecie wyzwalaj^cym i ujarzmiaj^cym, wewn?trznym i zewn?trznym.
Autorytet wyzwalaj^cy ma inspiruj^cy i konstruk-tywny wplyw na post?powanie osob, u ktorych cieszy si?
Педагогіка, психологія та медико-біологічні
uznaniem. Autorytet taki ma szczegolne znaczenie w pracy wychowawczej z dziecmi i mlodzieze Wychowawca darzony takim autorytetem mobilizuje swoich wychowan-kow do inicjatyw i podejmowania samodzielnych dzialan, pogl?bia poczucie odpowiedzialnosci za wlasny rozwoj.
Autorytet ujarzmiajecy natomiast wyplywa nie z oso-bistych zalet czy zaslug jego nosiciela, lecz z wygorowa-nych ambicji i z^dzy wladzy. W przypadku wychowawcy, nauczyciela czy rodzica o takim autorytecie mamy do czynienia z osobe pragn^c^ bezwzgl?dnie podporz^dko-wac sobie wychowankow poprzez stosowany wobec nich przymus zewn?trzny. Cel taki uzyskuje si? w wyniku wy-dawania zakazow i nakazow, nieustannej i nuz^cej per-swazji, w ktorej nie ma miejsca na dyskusj? i jakikolwiek kompromis.
Ch?c dominacji wychowawcow nad wychowankami ma swoje odbicie w postawach autorytarnych, ktore op-arte se glownie na karaniu i nagradzaniu jako srodkach sprawowania kontroli. W relacjach takich brak jest zaufa-nia i wiary w rozs^dne myslenie dziecka, wymaga si? od niego wyl^cznie podporz^dkowania i uleglosci. W miar? uplywu czasu dziecko , czuje si? coraz bardziej niezdolne do samodzielnosci. Zaczyna si? rozgl^dac - jak to okreslil Fromm - za „magicznym pomocnikiem” przypominaje-cym rodzicow, a pozniej swoje uczucia niepewnosci prze-lewa na innych. Osoby wychowane w zaleznosci od autorytetu formalnego w ci^gu swojego zycia se przywi^zane do wladzy lez^cej na zewn^trz nich samych. Oczekuje od niej opieki, czynie je odpowiedzialne za swoje zachowa-nia i post?powania, ich ch?c bycia samodzielnymi, odpo-wiedzialnymi za samych siebie zostala zlamana poprzez autorytatywne stosunki wychowawcze [8].
Dla autorytetu wewn?trznego charakterystycznym jest fakt dobrowolnej uleglosci innych osob i gotowosci do podporzedkowania si? ze wzgl?du na odczuwany podziw i uznanie. Autorytet taki zwykle przypisuje si? osobie, ktorej sila wplywu na innych, tkwi nie tyle w jej sposo-bach post?powania czy stosowanych przez піц. technikach oddzialywan, ile w jej cechach charakteru i wartosciach, jakie uznaje i konsekwentnie realizuje w zyciu codzien-nym.
Z autorytetem zewn?trznym mamy do czynienia wow-czas, gdy podporzedkowanie nie jest dobrowolne. Oso-ba o takim autorytecie ma moc wywierania wplywu na innych nie tyle dzi?ki swym osobistym przymiotom, ile zajmowaniu waznego stanowiska w hierarchii wladzy lub pelnieniu funkcji upowazniajecej do formalnego podpo-rzedkowania sobie innych. Pod tym wzgl?dem autorytet zewn?trzny jest tozsamy z autorytetem instytucjonalnym, urz?dowym lub formalnym i z reguly ma on charakter ujarzmiajecy.
O prawdziwym autorytecie mozna mowic jedynie wtedy, gdy osoby cieszece si? nim oraz osoby uznajece go, wi^ze ze sobe pelne zrozumienie i zaufanie, staly dialog i wspolne dzialanie. Osobom uznajecym kogos za prawdziwy autorytet towarzyszy przekonanie, ze poslu-szenstwo wobec dawanych im polecen jest warunkiem urzeczywistnienia takze ich wlasnych pragnien. Przyjmu-je je z aprobate i latwo si? do nich dostosowuje [1].
Rola autorytetu w wychowaniu wydaje si? byc nie-zwykle doniosla. Twierdzi si? nawet, ze autorytet i wy-chowanie to zjawiska nierozleczne. Kazdy mlody czlo-
wiek potrzebuje punktu odniesienia, kogos, kto sluzylby mu wsparciem w rozterkach i przykladem, z ktorego war-to czerpac. Take funkcj? pelni wlasnie autorytet, dlatego jego istnienie ma ogromny wplyw na skutecznosc oddzialywan wychowawczych, a wychowanie pozbawione au-torytetow, byloby wyraznie zubozone, a na dalsze met? - niemozliwe [4].
Wobec powyzszych rozwazan nasuwa si? pytanie: czym jest i jaki ma zakres autorytet rodzicielski?
A.Wejland uwaza, ze na pewno autorytetem nie jest wladza sprawowana przez rodzicow wobec dzieci. Ro-dzice posiadaje wprawdzie wladz? nad dzieckiem, lecz egzekwowanie jej nie jest rownoznaczne z posiadaniem autorytetu. Uleglosc nie jest akceptacje a posluch nie jest uznaniem autorytetu.
Zakres autorytetu rodzicow w stosunkach z dziecmi jest wyjetkowo szeroki. Rodzice moge byc dla dzieci au-torytetem pod kazdym wzgl?dem albo tylko z jakiegos punktu widzenia. W poczetkowym okresie zycia dziecka matka i ojciec se dla niego autorytetami prawie wyleczny-mi i to niemal we wszystkich dziedzinach zycia [7].
Rodzicom latwiej jest niz komukolwiek innemu uzy-skac uznanie dziecka nie tylko dlatego, ze jako pierwsi maje do niego wychowawczy dost?p, ale i dlatego, ze jako pierwszym przyznaje im si? wybitniejsze znaczenie. Poza tym, dziecko sklonne jest autorytet rodzicow - po-twierdzony pod pewnym wzgl?dem w jednej dziedzinie -rozci^gac na inne dziedziny, mimo braku takich potwier-dzen.
Z biegiem lat zakres autorytetu rodzicow zwykle kur-czy si? i zaw?za, gdyz dziecko poszerzajec swe aktyw-nosc spoleczne znajduje nowe autorytety. Jednak sytua-cje, w ktorych rodzice przestaje byc w ogole autorytetami dla wlasnych dzieci, zachodze raczej rzadko.
Kwestii autorytetu rodzicow poswiecil swoje uwag? rowniez T.Gordon, ktory stwierdzil , iz rodzice w wi?k-szosci przypadkow, nie rozumieje czym jest autorytet i jaki wplyw wywiera na dziecko. Rodzice, niestety, utoz-samiaje go z wladzy jake posiadaje nad dzieckiem. Wladza ta wynika z dwojakiego rodzaju zrodel.
Po pierwsze jest to roznica w „psychologicznej wiel-kosci”. Wszystkim dzieciom ich rodzice ukazuje si? po-czetkowo jako pewnego rodzaju bostwo. Postrzegaje ich jako wi?kszych i mocniejszych, ale rowniez jako me-drzejszych i dzielniejszych. Wydaje im si?, ze nie istnieje nic, czego nie wiedze rodzice lub czego nie moge zrobic. Zdumiewa je zakres ich rozumienia, dokladnosc ich prze-powiadania, medrosc ich sedow.
Niektore z tych wyobrazen moge byc niekiedy slusz-ne, lecz inne nie se Dzieci przypisuje swoim rodzicom duzo istotnych cech i zdolnosci, ktore wcale nie se zgod-ne z prawde Wielu rodzicom trudno przychodzi przyznac si? do tego, ale ci, ktorzy se uczciwi wobec samych sie-bie, orientuje si?, jak przesadne se oceny dzieci.
Drugim atrybutem wladzy rodzicow nad dzieckiem jest posiadanie przez nich srodkow, niezb?dnych do za-spokojenia podstawowych potrzeb dziecka. Dysponujec takimi mozliwosciami, rodzice moge nagradzac i karac dziecko, a tym samym kontrolowac i korygowac jego za-chowanie, dopasowujec je do wlasnych zyczen.
Jednak w miar? uplywu czasu rodzice z rosnecym nie-pokojem zaczynaje dostrzegac, ze stopniowo trace wla-
dz? nad swoim dzieckiem. Kiedy staje si? ono mniej bez-radne, mniej zalezne w tym czego potrzebuje, nagrody i kary funkcjonujece dotychczas, staje si? coraz mniej sku-teczne. Dzieci zaczynaje wyrastac ze swojej zaleznosci, a wplyw rodzicow na ich wychowanie maleje lub calkiem zanika.
Jest to proces naturalny, ze rodzice dla dorastajecych dzieci nie se juz takim autorytetem jak przed laty, poja-wiaje si? inne wazne osoby, dzieci dostrzegaje ich zalety, natomiast u rodzicow widze coraz wi?cej wad i sprzecz-nosci w post?powaniu.
W miar? jak dziecko rosnie, stopniowo odkrywa, ze dorosli, w tym rowniez rodzice se cz?sto kolosami na gli-nianych nogach, ze nie se wszechpot?zni, lecz
w gruncie rzeczy calkiem ulomni, ze nie maje nie-ograniczonej wladzy i medrosci a wr?cz nierzadko myle si? w swych sedach [3].
Dostrzeganie slabosci nie jest rownoznaczne z utrate autorytetu, nikt nie jest idealny i dzieci wcale tego od ro-dzicow nie oczekuje, pod warunkiem, ze istnieje pewna rownowaga cech pozytywnych i negatywnych. Natomiast rodzice pod kazdym wzgl?dem perfekcyjni wcale nie cie-sze si? uznaniem dzieci, gdyz postrzegani se jako niedo-scigly wzor, ktoremu dziecko nie jest w stanie dorownac, sprostac ani go zadowolic.
Dzieci buntuje si? tez przeciwko wladzy rodzicielskiej, ktora jesli jest zbyt rozlegla i nie znoszeca sprzeciwu, sta-je si? dla dziecka czyms, z czym nalezy walczyc, a nie szanowac - rodzi si? wtedy sprzeciw przeciwko wszyst-kiemu, czego wymagaje rodzice, chocby nawet byly to wymagania sluszne i korzystne dla dziecka.
Na czym wi?c powinien opierac si? autorytet rodzi-cielski, by dzieci chcialy go uznac i darzyc nim rodzicow przez dlugi czas?
Jest to bardzo trudne pytanie, na ktore w zasadzie nie ma jednoznacznej odpowiedzi. Mozna jedynie ukazac kil-ka istotnych aspektow, ktore rodzice powinni wziec pod uwag?, jesli zalezy im na tym, aby byc dla dziecka praw-dziwym autorytetem.
Najwazniejsze sprawe jest swiadomosc, ze autorytet nie jest zjawiskiem samoistnym, ale, ze trzeba sobie na niego zasluzyc [6].
By zyskac szacunek, uznanie i zaufanie dziecka, na-lezy je traktowac jak pelnowartosciowego czlowieka, posiadajecego swoje godnosc i prawo do zaspokojenia swoich potrzeb, prawo do swojego zdania i decydowania
o sobie.
Wazne jest okazywanie dziecku akceptacji oraz part-nerskie rozwiezywanie sytuacji konfliktowych. Niezb?d-ne wydaje si? tez pozwalanie, a wr?cz zach?canie dziecka do samodzielnosci w dzialaniu oraz podejmowaniu decyzji i rozwiezywaniu problemow. Buduje to bowiem poczucie wartosci dziecka i daje swiadomosc, ze rodzic ufa jego rozwadze.
Konieczne jest rowniez, by nauczyc si? wyrazac swoje uczucia, zarowno pozytywne, jak i negatywne , tj. gniew, zlosc (ktore se czyms naturalnym i nader cz?sto pojawia-j ecym si? w skomplikowanych ukladach rodzinnych) w sposob nie krzywdzecy i nie obrazajecy dziecka. „Slo-wa wypowiedziane w gniewie przynosze zwykle duze szkody. Moge popsuc nawet najlepszy zwiezek. Staje si? skladnikiem przykrych wspomnien, ktore z czasem moge
troch? zblednec, ale nigdy nie odejde w niepami?c [2].
Wazne jest tez wyrazanie uczuc pozytywnych, oka-zywanie akceptacji i uznania dziecku, dostrzeganie jego zalet i wysilkow. Mowienie o dobrych stronach dziecka cz?sto wydaje si? rodzicom niepotrzebne. Sedze oni, ze jesli dziecko jest OK, to jest to stan naturalny i oczywi-sty i nie ma powodu do wyrazania pochwal. Jest to ty-powe bl?dne przekonanie, ktore sprawia, ze dzieci czuje si? niedoceniane, ale takze dostaje uwag? rodzicow tylko wtedy, gdy robie cos zlego - ucze si? wi?c negatywnych sposobow zabiegania o kontakt z rodzicem. Kontaktowi takiemu, niestety, towarzysze zwykle przykre emocje
i budowanie autorytetu jest w tej sytuacji bardzo trudne, a czasem wr?cz niemozliwe.
Bardzo przydatne w tworzeniu si? autorytetu se roz-nego rodzaju indywidualne cechy rodzica, ktore moze po-dziwiac dziecko np. uczciwosc, lojalnosc, zaradnosc, ale tez hobby, zainteresowania, sposob sp?dzania wolnego czasu oraz wiedza i umiej?tnosci.
Na to, jak rodzic jest postrzegany, szczegolnie przez dorastaj ece dziecko, ma rowniez wplyw rodzaj wyst?pu-jecych pomi?dzy nimi relacji oraz relacji pomi?dzy samy-mi rodzicami, ktore mlody czlowiek obserwuje i aprobuje lub nie. Takze obraz rodzica w relacjach zewn?trznych, ze znajomymi lub osobami obcymi daje dziecku podsta-w? do pozytywnej lub negatywnej oceny rodzica.
Podsumowanie
Przedstawione powyzej rozwazania dotyczece autorytetu jako zjawiska, a w szczegolnosci jego roli w po-czynaniach wychowawczych rodzicow dotkn?ly tylko niektorych aspektow tego problemu, gdyz jest to zagad-nienie bardzo szerokie i zlozone.
Budowanie autorytetu nie jest latwe. Mozna to czynic w sposob intuicyjny, korzystajec z pozytywnych wzo-row wyniesionych z domu, pod warunkiem, ze rodzina, z ktorej pochodzimy funkcjonowala prawidlowo. Rodzice przede wszystkim powinni miec swiadomosc swoich po-czynan wychowawczych oraz ich konsekwencji dla wlas-nego wizerunku w oczach i sercu dziecka.
Wazne jest rowniez to, aby zdawali sobie spraw?, ze celem rodzicielstwa jest wychowanie zdrowych fizycznie
i emocjonalnie ludzi, ktorzy b?de potrafili wyksztalcic w sobie wiar? we wlasne sily i przeswiadczenie o celowosci swojego zycia.[9] Jesli poczynania rodzicow b?de zmie-rzac w tym kierunku, wtedy budowanie autorytetu stanie si? zjawiskiem naturalnym i samoistnym.
Bibliografia
1. Badura E., Emocjonalne uwarunkowania autorytetu nauczyciela. WSiP, Warszawa 1980.
2. Faber E., Mazlish A., Wyzwoleni rodzice, wyzwolone dzieci, Wydawnictwo „Media Rodzina of Poznan Inc.”, Poznan 1994.
3. Gordon T., Wychowanie bez porazek, Iinstytut Wydawniczy PAX, Warszawa 2005.
4. Lobocki M., Autorytet w wychowaniu, Problemy Opiekunczo Wychowawcze, nr 9, 1994.
5. Michalak J., Autorytet rozumiany jako kompetencje, Edukacja i dialog, 80/1998
6. Myhre R., Autoritat und Freiheit in der Erziehung, Stuttgart 1991.
7. Wejland A., Autorytet rodzicow i rodzinna wspolnota wartosci, Studia Socjologiczne, nr 3, 1970.
8. Wrobel A., Autorytet i wychowanie, Edukacja i dialog, 80/1998.
9. Woititz J., Wymarzone dziecinstwo, GWP, Gdansk 1993.
Artykul postupil do redakcji 16.11.2009 r.
Romanowska - Tolloczko Anna Golbik Ewa golbik_e@op.pl
