Научная статья на тему 'ҚОВУН НАВЛАРИНИНГ ЎСИШИ, ҲОСИЛДОРЛИГИ, ҚОҚИ ЧИҚИМИ ВА СИФАТИГА ЎҒИТЛАР МЕЪЁРЛАРИНИНГ ТАЪСИРИНИ ЎРГАНИШ'

ҚОВУН НАВЛАРИНИНГ ЎСИШИ, ҲОСИЛДОРЛИГИ, ҚОҚИ ЧИҚИМИ ВА СИФАТИГА ЎҒИТЛАР МЕЪЁРЛАРИНИНГ ТАЪСИРИНИ ЎРГАНИШ Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

CC BY
155
12
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
қовун навлари / ўсув даври / биокимёвий таркиби / қўритиш усули / ўғит меъёрлари.

Аннотация научной статьи по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям, автор научной работы — Т Э. Остонақулов, Х С. Амиров, Х М. Тилавов

Мақолада қовун ёзги Кўк калла пўш, Маҳаллий Самарқанд оби новвоти, Кўкча-588, Оқ уруғ-1157 ва Новоткалла навларини турли ўғитлар меъёрларида янгидан суғориладиган типик бўз тупроқлар шароитида ўсиши, ривожланиши, барг сатҳи, палак ва илдиз тизимининг шаклланиши, ҳосилдорлиги, қоқи ҳосили ҳамда чиқими ва сифатига таъсири бўйича тадқиқотлар натижалари баён этилган. Қовун ўрганилган навлари меъёрларида биргаликда қўллаб ўстириш ўсимлик қўлай ўсиши ва ривожланишига ижобий таъсир этиб, гектаридан 30-35 т/га ҳосилдорликни, ёки 3,40-4,69 т/га сунъий усулда қуритилган сифатли экспортбоп қовун қоқи олиш имконини берар экан.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ҚОВУН НАВЛАРИНИНГ ЎСИШИ, ҲОСИЛДОРЛИГИ, ҚОҚИ ЧИҚИМИ ВА СИФАТИГА ЎҒИТЛАР МЕЪЁРЛАРИНИНГ ТАЪСИРИНИ ЎРГАНИШ»

INTERNATIONAL SCIENTIFIC-PRACTICAL CONFERENCE ACTUAL ISSUES OF AGRICULTURAL DEVELOPMENT: PROBLEMS AND

SOLUTIONS

JUNE 6-7, 2023

ЦОВУН НАВЛАРИНИНГ УСИШИ, ^ОСИЛДОРЛИГИ, ЦОЦИ ЧИ^ИМИ ВА

СИФАТИГА УГИТЛАР МЕЪЁРЛАРИНИНГ ТАЪСИРИНИ УРГАНИШ 1Т.Э.Остонакулов, 2Х.С.Амиров, 3Х.М.Тилавов

Ч.х.ф.д. СПЭКИТИ Самарканд илмий тажриба станцияси профессори 2к.х.ф.ф.д (PhD) ^арши Давлат университет 3к.х.ф.ф.д. (PhD) Тошкент аграр университети Самарканд филлиали https://doi.org/10.5281/zenodo.8002526

Аннотация. Мацолада цовун ёзги Кук калла пуш, Мауаллий Самарканд оби новвоти, Кукча-588, Оц уруг-1157 ва Новоткалла навларини турли угитлар меъёрларида янгидан сугориладиган типик буз тупроцлар шароитида усиши, ривожланиши, барг сатуи, палак ва илдиз тизимининг шаклланиши, уосилдорлиги, цоци уосили уамда чицими ва сифатига таъсири буйича тадцицотлар натижалари баён этилган. Ковун урганилган навлари меъёрларида биргаликда цуллаб устириш усимлик цулай усиши ва ривожланишига ижобий таъсир этиб, гектаридан 30-35 т/га уосилдорликни, ёки 3,40-4,69 т/га сунъий усулда цуритилган сифатли экспортбоп цовун цоци олиш имконини берар экан.

Калит сузлар: цовун навлари, усув даври, биокимёвий таркиби, цуритиш усули, угит меъёрлари.

^овун навларини турли устириш технологияси элементларида ва уларнинг куритишга яроклигини урганиш буйича тадцицотлар J.-M.Lee, H.D.Chung (Жанубий Корея), В.В.Коринец, Т.А.Санникова (Россия), Т.А.Ахмедов, Дж.А.Толихов (Тожикистон), мамлакатимизда эса Н.Н.Балашев, В.Н.Ермохин, А.СДакимов, Х.Ч.Буриев, Р.Т.Махамаджонов, Р.АДакимов ва бошкалар томонидан утказилган. Лекин, ковун ёзги навлари усиши, усимлик шаклланиши, х,осилдорлиги, куритилганда коки чикими ва унинг сифат курсаткичларига янгидан сугориладиган типик буз тупроклар шароитида х,ар хил угитлар меъёрларида етарлича тадкик этилмаган.

Шуни х,исобга олиб, биз Самарканд вилояти Нуробод тумани "Ишонч" фермер хужалиги янгидан сугориладиган типик буз тупроклари шароитида махсус дала тажрибаси утказдик. Тадкикотнинг максади - ковун ёзги навларини турли угитлар меъёрларида устириб, усиши, тупнинг шаклланиши, х,осилдорлиги, коки х,осили ва чикими, биокимёвий таркиби хдмда сифатига куритиш усулларининг таъсирини аниклашдан иборат.

Тадкикот объекти сифатида ковун ёзги Кук калла пуш, Махдллий Самарканд оби новвоти, Кукча-588, Ок уруг-1157 ва Новоткалла навлари, 3 та угитлар шароити, яъни минерал угит - N150P150K60 кг/га, органик угит - 30 т/га гунг ва органоминерал угитлар -

270+90

30 т/га гунг + N150P150K60 кг/га олинди. Экиш - 21-23 апрельда —-— X 60 см тартибда 5-6

см чукурликда экилди. Делянканинг майдони угитлар буйича 360 м2, навлар буйича - 72 м2. Такрорлар сони 3 та булди. Тажриба майдонида барча кузатиш, улчаш, х,исоблаш ва тах,лиллар умумкабул килинган услубда ва тавсиялар асосида олиб борилди.

^овун пишган мевалари 2 усулда куритилиб, бах,оланди.

1. Мавжуд гелио усулда (офтобда) - мах,сус тайёрланган суриларда 8-12 кун давомида.

INTERNATIONAL SCIENTIFIC-PRACTICAL CONFERENCE ACTUAL ISSUES OF AGRICULTURAL DEVELOPMENT: PROBLEMS AND

SOLUTIONS

JUNE 6-7, 2023

2. Сунъий куритиш камерасида (харорат дастлаб 4-6 соат давомида 38-40 оС, сунгра 6-8 соат давомида 75-80 оС хароратда куритилди.

Иккала усулда хам ковун меваси сувда ювилиб, куритилиб уруг-плацента (узаги) ва пучогидан тозаланиб, дастлаб мева 2 булакка, сунгра хар булак яна 2 булакка, яъни битта мева тенг 4 булакка булинади. Шундан сунг хар бир булак кундалангига 3-4 см калинликда тиликларга булиниб куритилади.

Утказилган тадкикот натижаларининг курсатишича, урганилган ковун навлари турли угит меъёрларида устирилганда усиш ва ривожланиши буйича кескин фаркланди. Униб чикиш экилгач навларда 7-8 кунлари кайд этилди. Минерал угитлар N150P150K60 кг/га меъёрида ковун Кук калла пуш навида усув даври - 75 кун, Махаллий Самарканд оби новвоти навида - 84, Кукча-588 навида - 92, Ок уруг-1157 навида - 91, янги Новоткалла навида эса - 82 кунни ташкил килди. Органик угит - 30 т/га гунг кулланилганда усув даври навлар буйича 2-4 кунга кискаргани, органоминерал угитлар - 30 т/га гунг + N150P150K60 кг/га меъёрида эса 3-5 кунга узайгани хамда усимлик алохида угит меъёрларига нисбатан узун буйли (251,1-275,3 см), сербаргли (221,8-300,0 дона), барг сатхили (2618-2791 дм2), пояли (4,0-5,3 дона), бакувват палакли (1952-2108 грамм) ва илдизли (134,6-177,0 г) булгани кузатилди. Энг юкори усиши ва ривожланиш Махаллий Самарканд оби новвоти, Ок уруг-1157 ва Новоткалла навларида кузатилди.

Тажрибада урганилган ковун навларининг хосилдорлиги вариантлар буйича гектаридан 19,8 дан 35,3 тоннагача узгарди. Энг паст (навлар буйича 19,8-25,1 т/га) органик угитлар 30 т/га гунг, энг юкори хосилдорлик (28,5-35,3 т/га) органоминерал угитлар - 30 т/га гунг + N150P150K60 кг/га биргаликда солинганда олинди. Шунда 4,9-6,1 т/га ёки 119,1-123,4 % кушимча хосил кайд этилди. ^овун мевасининг биокимёвий таркиби курук модда, кант, аскорбин кислота ва нитратлар микдори буйича тахлил килинганда, урганилган ковун навлари ва угитлар меъёрлари буйича сезиларли узгарди (1-жадвал). ^улланилган шароитларда биокимёвий таркибининг пасайиш тенденцияси кузатилиб, биргаликда солинганда эса купайиши кайд этилиб, мева таркибидаги курук модда урганилган навлар буйича 12,2-13,4 %, кантдорлик - 9,4-10,7 %, аскорбин кислотаси - 15,30-23,16 мг/% ни ташкил этиб, бошка алох,ида урганилган угитлар меъёрларига нисбатан курук моддалар - 0,3-0,7 % га, кантдорлик - 0,2-1,2 %, га юкори эканлиги, нитратлар эса тажриба вариантларида 53,65 мг/кг дан ошмагани аникланди. ^овун урганилган ёзги навлари х,ар хил угит меъёрларида етиштирилган х,осили мавжуд гелио ва сунъий камераларда куритилиб урганилганда, мева этига нисбатан коки чикими 9,0-13,6 % гача узгариб, коки х,осилдорлиги гектаридан 2,02-4,69 тоннани ташкил этди.

Сунъий камераларда куритилганда мавжуд гелио (офтобда) куритишга нисбатан коки чикими 0,3-1,4 % зиёдни ташкил этди. алох,ида куллашга нисбатан коки чикими 0,20,4 %га ошиши кузатилди. Синалган навлар буйича коки чикими куритиш усулларига боглик х,олда 9,3 дан 13,6 % гача фаркланди. Энг юкори коки чикими 10,0-13,6 % ёки коки х,осилдорлиги 3,40-4,69 т/га урганилган Махдллий Самарканд оби новвоти, Ок уруг-1157 ва Новоткалла навларида органоминерал угитлар - 30 т/га гунг + N150P150K60 кг/га меъёрда биргаликда улланилганда кузатилди. Шунда коки биокимёвий таркиби энг юкори булиб, курук модда 81,4-82,8 % ни, умумий кант 65,3-66,7 % ни "С" витамини - 23,4-42,0 мг/% ни ташкил этди.

INTERNATIONAL SCIENTIFIC-PRACTICAL CONFERENCE ACTUAL ISSUES OF AGRICULTURAL DEVELOPMENT: PROBLEMS AND

SOLUTIONS

_JUNE 6-7, 2023_

1-жадвал

Турли ^итлар шароити ва куритиш усулларининг ковун навларидан олинган

коки сифатига таъсири

№ Нав номи ^овун этига нисбатан коки чикими, % Мева кокининг биокимёвий таркиби, %

Мавжуд- гелио усулида сунъий камерада мавжуд (гелио) усулида сунъий усулда

т/га % т/га % Kypy K Mog ga yMy MHH KaHT "С" вита мин, мг/ % Kypy K Mog ga yMy MHH KaHT "С" вита мин, мг/ %

Минерал угит (N150 3150K60 кг/га) шароитида (назорат)

1. Кук калла пуш 2,40 10,4 2,59 11,2 81,4 62,9 25,0 81,9 65,4 27,4

2. Махаллий Самарканд оби новвоти 2,56 9,8 2,90 11,1 80,2 61,5 18,3 80,6 63,1 20,7

3. Новоткалла 3,42 11,7 3,83 13,1 81,8 61,9 28,7 82,3 64,0 26,1

4. Кукча-588 2,58 9,1 2,81 9,9 82,3 64,4 24,6 82,9 65,7 25,5

5. Ок уруг-1157 3,14 12,2 3,44 13,4 80,6 60,2 36,4 81,3 61,6 40,2

Органик угит (30 т/га гунг ) шароитида

6. Кук калла пуш 2,02 10,2 2,18 11,0 80,7 62,2 24,1 81,5 64,9 26,8

7. Махдллий Самарканд оби новвоти 2,18 9,7 2,48 11,0 80,0 60,8 17,1 80,5 62,5 18,6

8. Новоткалла 2,84 11,3 3,01 12,0 81,5 61,5 24,6 81,7 63,1 24,3

9. Кукча-588 2,18 9,0 2,35 9,7 81,6 61,6 21,5 82,2 64,1 23,8

10 Ок уруг-1157 2,62 12,0 2,86 13,1 80,4 58,1 32,5 81,0 60,8 38,0

Органоминерал угит (30 т/га гунг+ N150P150K60 кг/га) шароитида

11 Кук калла пуш 3,02 10,6 3,22 11,3 82,2 63,8 29,3 83,3 68,1 30,4

12 Махаллий Самарканд оби новвоти 3,13 10,0 3,57 11,4 81,0 62,4 21,7 81,4 65,3 23,4

13 Новоткалла 4,20 11,9 4,69 13,3 82,3 62,9 28,9 82,8 66,6 29,3

14 Кукча-588 3,16 9,3 3,40 10,0 83,1 65,3 27,2 84,0 66,7 28,0

15 Ок уруг-1157 3,79 12,4 4,16 13,6 81,4 64,2 38,1 82,0 65,7 42,0

INTERNATIONAL SCIENTIFIC-PRACTICAL CONFERENCE ACTUAL ISSUES OF AGRICULTURAL DEVELOPMENT: PROBLEMS AND

SOLUTIONS

JUNE 6-7, 2023

Турли угитлар меъёрларида устирилиб, мавжуд усулда цуритилган цовун навларининг цоци сифати органолептик 10 балли тизимда - цаттицлиги, ранги, тулицлиги, буришганлиги, консистенцияси ва мазасига цараб бах,оланганда 8,0-9,3 балл олган булса, сунъий усулда цуритилган цовун навларининг цоцилари 9,0-10,0 балл билан бах,оланган. Органоминерал угитлар - 30 т/га гунг + N150P150K60 кг/га меъёрида биргаликда цулланилган вариантда устирилган цовун навлари х,осилининг цоци сифати энг юцори булиб, мавжуд (гелио) усулда цуритилганда 8,2-9,3 балл, сунъий усулда цуритилганда эса 9,4-10,0 баллни ташкил этди.

Хулоса. Самарцанд вилояти Нуробод тумани янгидан сугориладиган типик буз тупроцлари шароитида цовун ёзги Махдллий Самарцанд оби новвоти, Кукча-588, Оц уруг-1157 ва Новоткалла навларини органоминерал угитлар - 30 т/га гунг + N150P150K60 кг/га меъёрида биргаликда цуллаб устириш усимлик усиши ва ривожланишига, бацувват туп, барг сатх,и, палак ва илдиз тизимининг шаклланишига ижобий таъсир этиб, гектаридан 3035 т/га х,осилдорликни таъминлаб, сунъий усулда цуритилганда энг юцори 3,40-4,69 т/га, сифатли (8,8-9,7 балл) экспортбоп цовун цоци олишга имконият яратар экан.

REFERENCES

1. Азимов Б.Ж., Азимов Б.Б. Сабзавотчилик, полизчилик ва картошкачилик тажрибалар утказиш методикаси. Тошкент. 2002. -Б.217.

2. Абдолниёзов Б.О., Гулимов Г.С. Хоразм цовунлари. Урганч. 2008. -Б.103.

3. Буриев Х.Ч., Ашурметов О.А. Полиз экинлари биологияси ва уларни етиштириш технологияси. Тошкент. Мех,нат. 2000. -Б.15-48.

4. Мавлянова Р., Рустамов А., Х,акимов Р., Х,акимов А., Турдиева М., Pagylosi. Узбекистон цовунлари. IPGRI. Тошкент. 2005. -Б.206.

5. Остонацулов Т.Э., Зуев В.И., ^одирхужаев ОД. Мевачилик ва сабзавотчилик (Сабзавотчилик). Тошкент. Навруз. 2018. -Б.552.

6. Остонацулов Т.Э., Тилавов Х.М. Оценка пригодности коллекции сортов дыни к различным способам сушки в условиях новоорошаемых сероземных почв Зарафшанской долины. Актуальные проблемы современной науки. ISSN 1680-2721. №1(104), 2019. Москва. 123-126 стр.

7. Остонацулов Т.Э., Тилавов Х.М. ^овун навларини устириш ва цуритиш технологиясини такомиллаштириш. Монография. Тошкент. Навруз. 2019. -Б.144.

8. M.Sabovics ва бошцалар. Evaluation of quality indicators for dried melons from Uzbekistan. FOODBALT 2019 13 th Baltic conference. Jelgava. May 2-3, 2019. -P.154-159.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.