CC BY
9ТАЧДССУМИ РАМЗ^ОИ ИРФОНИИ ГУЛУ ГИЁХ, ДАР FA3AnM:m МАВЛОНО
Мусозода Х,.Х,
Дснашшщ дивтшии Хуцанд 6a жми a^ueuM Б. Faфypoв
Дap тaъpиxи од^иёт фopcy точик, xoca aдaбиëти иpфoнии oн paмзгapoйй вa мaънии офина кacб нaмyдaни ма^дими XOCH УЛУМИ мyxтaлиф, acмoи нaбoтй вa napp^nai^ вa дaйвoнoти мyxтaлиф, вoжa.гoни гушгун as xycycияIдoи мудими чанбаи габкии ин тaълифoт бa шyмop MepabaA Аз чумла кopбypди aнвoи нaбoбoт вa гулу гиëxoн низ ,nap шeъpи фopcй paмзy poзи вижaepo дap фapxaнги шeъpи иpфoнй бa вучуд oвapдaacт. Тадкики мyфaccaли мaънидoи шoиpoнa вa opифoнaи гулу шё^н дap aдaби фopcй аз чoниби дoнишмaнди эpoнй Дoктop Бaдpoми Г^^мй дap китоби «Гулу гид дap xaзop coли шeъpи фopcй (тaшбexoт вa иcтиopoт) xaмpox 6o шapxy мaънии xaмaт aбëти мapбyт бa гулу гид дap Дeвoни Хрфиз» чapaëн гиpифтaacт. Аз мутолиаи китоби мaзкyp пaйдocI, ки бeштap ин мудаккики гapoнкaдp бa вучуди тош^^ту иcтopooт вa вучуди ташбди aнвoи нaбoбoт дap шeъpи фopcй таваччуд намуда, acocan ба cypyдaдoи Хрфизи Шepoзй такя кapдaacт. Аммo нуфузи кopбypди шoиpoнaи анвсъи гулу raëx, дap aдaбиëти фopcй, бавижа шoиpoни адли тагаввуф мeтaвoнaд мaъoнии мapмyз ва кacpaти эчoди иcшлoдoти opифoнapo дap заминаи ин мафодим таъмин нaмoяд, ки Мaвлoнoи Бaлxй аз пeшroмoни ин чoдaи cyxaнвapй ма^уб мeëбaд. Бo таваччуд ба магнии иpфснй ва дукми rarano^ cj^ërn кacб намудани чaндe аз acмoи гулу гид дap cypyдaдoи Мавюш тaчaccyми ин мaвзyъ ва вижата^и onpo дap кaлoми y бадш мyфaccaлepo датто дap хачми як pradan илмиpo низ xocrop аст. Аз cj^ дигap, нуфузи кopбypди aнвoъи гид ва гулу нaбoбoт 6op oн даллсст, ки хатго дap вycъaти як газал ин кacpaт ба шoиcтaгй тaчaccyм дopaд ва ин бapoямoн имкoн мeдидaд, ки надваи кopбypди мaъoнии иpфoнии гулу гиëдoнpo дap пepoяи як газал аз Maвлoнoи Бaлxй ба pиштaи тадкик кaшeм. Faзaл cypain зaйлpo шдиб аст:
Бoз бyнaфшa pac-ид yomén cascan дутй, Бoз гули лаълпуш мeбидapoнaд Kaéo. Бoз pacnдaнд шйд з-on cyrn oлaм чу бoд Мacтy xnpoмoнy хуш caбзкaбoëнn мo! Capm aлaмдop pa4>wi, cyxrni xcoonpo 6a тафт В-оз capM ку% pyx нaмyд жжж шnpnнлnкo! Сунбула 6o ëcyмaн гуфт: «Сaлoмyn алайк», Гуфт: «Aлaüкaccaлсм, дap чаман oü, aü фaтo!». Ёфта мaъpyфnйe %ap rntapaф cyфnйe, Дacтзanсn чун rnmp, paкcкyнon чун caéo! Fybrn чу мacтypnën кapдa pyxn худ nи%on, Бoд кашад чoдapaш, к-aü capa, py éaphy/wo! Ëp a ин куйи мй, oé о ин цуйи мю, Зинати mлyфapй, тaшnaвy зapдü rnpo?! Рaфт дат pywypym, кушта шуд on айшкуш, Умpи ту бoдo дapoз, aü cyrniam т^зт! Hap^c дap мoyapo шитик зад caбзapo, Сабза cyxau фа%м кapд, гуфт, ки фapмon тypo! Гуфт кapanфyл 6a бeд: «Мон зи ту дopaм умгд», Гуфт: «Aзaбxonaaм хилвати тут accarn!». Ceé бигуфт: «Ай тypyнy, сз чй туpaщnдaüй?», Гуфт: «Ман аз чашми бад мташавам худтт!». Фoxтa 6o куву ку oмaд, к^н ëp ку?! Кapдaш ишopaт ба гул булбули шnpnnnaвo! fcüpu б<щopn yщon урет б<щope nи%on, Moypyxy xyшдa%on, бoдa бидиу, coкnë! Ё кaмapan тoлnъan фй зулуматддур, Hypy мaco6и%и%n йоглибу шaмcyззy%o! Чанд cyxm мonд, жк бeгa%y дep acrn шк, %ap чи ба шаб фавт шуд, opcrn фapдo казй!
Таваччух ба мухтавои газад бaëнгapи он аст, ки ,nap вycъaти он Мавлоно ба кopбyp,ди фузун ба 10 навъи гул ва хам дap кaнopи он анвоъи пappaндaгoн ва дap ин замина бapкapopии тaнocyб миëни онхо муваффак, тудает. Дap байти аввад кopбyp,ди жми ce гул ба мушохида мepacaд, ки инхо бунафша cabcan ва гули лаъпуш, ки киноя аз лола аст ба ^p pa^rra.: Бoз бyнaфшa pacыд 1рныбы cascan дутю, Бoз гулы жълпуш мeбыдapoнaд Ka6o. Бoз pacыдaнд шoд з^н еувы oлaм чу бoд Мacтy xыpoмoнy хуш caбзкaбoёны мo!
Дap кулли фapхaнгнoмaхoи адабй ба унвони нав^ аз гул таф^ myдaacг, ки бap acapи дopoи paнги бунафш дошган, иcми бyнaфшapo ба xyд гиpифтaacт. Аммо бунафша гуж хам дap наздикии гавши би^я, ва мачмуан аз нахваи кopбypдии acмoи гулхо Мавлоно ба хyзypи бaхop иmopaт мeкyнaд, ки тачаллии чамолии Офapи1дгoppo инcичoм мeбaxшaнд. Дap миcpaи дувум бошад гули ла^шл^ хамон лола аст, ки бap acocи cypxии ганаш ин ш^афо хocид намуда. Бap acapи ин ки мачмуи ин гудхои pycxa иmopaт ба зeбoихoи табиат мeкyнaнд, мeтaвoн хaдc зад, ки дap каломи Мавлоно бунафшаву гавкну лола ба унвони оинаи вачхи тачаллии чамол ва калами (:унъи Худованд ба кop pa^aa^,^ ^фй дap мушохидаи онон масти аласт мeшaвaд, чун ocope аз он мухибби ягонаи xempo мучадда мeбинaд. Дap байти дувуми газал вожаи caбзкaбoëн дap нaзapи аввад хамин cyфиëнy opифoн хастанд, аммо имкон дopaд, шoиp мaнзyp аз caбзкaбoëн caбзaхopo низ дap нaзap дошта бошад, ки дap кaнopи лолаву бунафшаву caвcaн ифодаи paнги зeбoихoи тaбиaтpo мeкyнaнд. Ин чо Мавлоно ба xoтиpи тaчaccyми хaфгpaнгии табиат бyнaфшapo бо paнги тиpaвy кабудии xyд дap кaнopи caфcaни caпeдy лолаи cypx caбзкaбoëнpo ба унвони тача«хуми paнги caбз зикp мeкyнaд. Дap aбëти баъдии ин газад хузу^и чанд гули дигap дap пояи дapaxти capв мyчaccaм мerapдaд, ки бо хам ин зeбoихoи тaбиaтpo чун мaхcyли oфapидгop ба хам тaфcиp мeкyнaнд: Capm aлaмдop paфm cyxm xœo^o 6a тюфт В-оз cp ку: pyx номуд rnrnm шupынлuкo! Сунбуж 6o ёcyмaн гуфт: «С^мун arnrn», Гуфт: «Aлaйкaccaлoм, дap чомон oü, aü фamo!».
Capви aлaмдop имкон дopaд, ки paмзи иpфoнии ижони комил хам бошад, ки аз хама куюд озод аст ва аз хузурт y xaзoнpo ба оташ м^аБан^ яънe хама гapдy Fyбopи адоик, нecг мeшaвa.нд ва чaвхapи ашии мypид аз файзи хидояти он мучатсам мeшaвaд. Дap миcpaи дувуми ин байт pyx намудани лолаи шиpинликo аз куллаи кух боз хам ба макоми комид pacmam coлик хам бошад, чун cypxï дap aндeшaи opифoн paнги комид мукобили paнги зapд аст, ки онрт cj^Jm дap пайи pиëзaт ва мучодада х^ид намояд. Вобаста ба ин, мeтaвoн ин чо кopбyp,ди хap нaвъe аз iyipo дap пайванд ба paнгхoи он ^ap cypy,naH Мавлоно ба маънии coликoни poхи тapикaт маънидод намуд, ки бap poбитa бap pamM мyфaccиpи холаги xeш макоми opифpo нишон мe,дихaнд. Ин матлаб ,ap гyфтopи cyнбyлaвy ëcyмaн боз хам мyчaллoтap мeгapдalд, ки аввали дув^^и^ю ба чаман даъват мeкyнaд. Даъват аввал paмзи такмидаи мачмуи мyхaccaнoти табиат аст, ба калами cyKM oфapидгop мapбyт аст. Аммо аз нaзapи дигap, cyнбyл ,ap макоми бoлoтap аз ëcyмaн Hapop мeгиpaд, ки aмpи дaъвaгpo бap xy, вочиб мeбинaд ва чаман ба занни кавй мeтaвoнaд xoнaкoхи ^фигн ва чои тачаллии мачмуи вахдати вучуд ,ap пиндopхoи ахди иpфoн бошад.
Дap aбëти баъдй pa^cH cyфиëнapo Мавлоно бо вучуди чaнop ,ap чаман монанд мeкyнaд ва ин чо а^^аи xoнaкoхи (^фин будани чаман ,ap пиндopи opифoнaи Мавлоно бemтap мyчaccaм мeшaвaд. Дap хавои бод адвонч xypдaни чaнoppo Пиpи Бaлx чун дастафшонии cyфиëн мeбинaд ва ин чо хузурт куллияи aнocиpи табиат ба шapхи холи мapмyзи ахди cyфиëни тapикaти Мавлавия ишopaт мeкyнaд, ки хap якe бap пояи пиндopхoи cyфиëнaи xeш дастафшону пойкубон изхopи шодй мeкyнaд ва ë ба гамоБ мepaвaд:
Ёфт мaъpyфuйe :ap mapaф cy^nüie, Дacmзaнoн чун rnmp, paкcкyнoн чун ca6o!
Мавлоно ,ap идома боз хам аз pyxи маст^^и гул ,ap зepи кабои гунча cyxaн мeкyнaд, ки бap acapи вазидани бод во мeшaвaд ва хакикати xynpo нишон мe,дихaд. Ин чо хам бapoбapи тачаа:уми тачалдои чамолй шoиp ба такмилаи cj^rem cyxaн мeкyнaд, ки ,ap cypaти аз пусти гунча öepyrn омадани гул, ки асти камолоти маънавии cюликpo pyнaмoй мeккyнaд, чилвaгap аст. Fyma чу мacmypыён кapдa pyxы худ ны:on Бoд кош,д чадapaш, к-aü capa, py 6api<ymo! Ëp a ын куйы ма, o6 о ын цуйы ма, Зынсвш нылyфapй, maшнaвy зapдü rnpo?!
Ëp ,ap куй ва об ,ap чуй хap ду ифoдarapи маънии pac^arn бap виол ва мypo,дpo дopaнд. Ин чо cyxan аз камолоти opифoнa мepaвaд, ки oнpo шoиp ,ap вустати ибopaи «Ëp ,ap куй»» чой дода ва ибopaи об ,ap чуй омадан, ки миëни мapдyм мaъpyф аст ва маънии pacидaн бap мypo,дpo хам дopaд,
аз макоми ишку васл сухан мекунад. Зинати нилуфарй бошад, баёни сапедии рох ва орй шудан аз хамаи гарду губори тааллук аст, чун нилуфар ранги сапедро тачассумгар аст ва ин ранг дар фарханги ирфонии мо маънии камолот ва ворастагй аз кайд, баробари ин рамзи шодиву нишотро дорад. Дар идома суоли ташнагиву зардй ин андешаи Мавлонро бештар тачассум мекунад, чун зарди харчанд ранги хоси ошик аст дар макоми васл созгор нест ва бояд дар ин маком рахрави тарики зиннати нилуфарй, чехраи рушан ва шодмон дошта бошад.
Дар идомаи газал чилваи рушани хузури бахор дар каламрави зиндагй хамчун вачхи тачаллй чилвагар мешавад. Ин матлаб аз таъкиди равтани мохи дай, ки маънии зимистонро дорад ва омадани гули ёсумани тезпо равшан мешавад. Ин чо башорати омадани бахорро Мавлоно тавассути чилваи гули ёсуман баён медорад. Баъдан, дар идомаи газал гули наргис ва сабзаву муколамаи онон ёдовар мешавад, ки аслан дар шеъри форсй наргис рамзи чашм ва сабза рамзи мижгон аст. Харчанд зохиран таъкиди мазхари бахор дар ин чо ба мушохида мерасад, аммо зимнан Мавлоно боз хам пайванди чашму мижгонро низ таъкид мекунад, ки василаи маърифати хисси олам ба шумор мераванд.
Рафт дайи рутуруш кушта шуд он айшкуш,
Умри ту бодо дароз, ай сумани тезпо!
Наргис дар моцаро чашмак зад сабзаро,
Сабза сухан фащ кард, гуфт, ки фармон туро!
Гузашта аз исми гулхо гиёхону дарахтонро низ Мавлоно ба кор гирифтааст, ки дар абёти баъдй мо ба хузури каранфулу бед, себу турунч ва муколамаи онон ру ба ру мешавем, ки дар баробари фарогирии мазомини табий тачассуми маъонии орифона дар ин сухбат
Гуфт царанфул ба бед: «Ман зи ту дорам умед»,
Гуфт: «Азабхонаам хилвати туст, ассало!».
Себ бигуфт: «Ай турунц, аз чй туранцидайй?»,
Гуфт: «Ман аз чашми бад менашавам худнамо!».
Хикмати умеди каламфур аз бед марбут ба он аст, ки каранфул дар сояи он рушд кунад ва макони парвариши вай хамин чост. Аз ин ру, таъкиди ман ба ту дорам умед гуфтани каранфул хам ба бед аз хамин чо сарчашма мегирад.
Дар идомаи газал муколамаи анвоъи паррандагон хам чой дорад, ки ба навъе баркарории иртиботи гулхову навъи туйур ба чашм мехурад ва ин хикмат низ чанбахои орифона дорад, ки метавонад мавзуи бахси матолиби дигаре бошад.
Дар мачмуъ, бо баррасии як газали Мавлоно, ки дар масохати он тачаллии мазомини ирфонии офаридаи шоир тавассути корбурди анвоъи гулу гиёх ва дар канори он паррандагон ба мушохида мерасад, метавон бар ин натича расид, ки ин суханвари мумтоз ва орифи нотакрор бар мабнои истифодаи фаровони ин аносири табиат дар маъниофарии суфиёна дасти тамом пайдо кардааст. Ин маком ва махорати Мавлоно дар хаддест, ки хатто нуфузи ин вижагии сабкиро дар заминаи ба кор бурдани муколамахои миёни анвоъи гулу гиёх ва дарахту рустанихоро метавон дар оинаи як газал ба мушохида гирифт. Корбурди ин шеваи хунармандона дар баробари таъкид ба макоми шоиронаи Мавлоно ба тафаккури дурпарвоз ва рамзгароии ирфонии вай таъкид меварад, ки дар адабиёти суфиёни форсу точик вокеан камназир аст.
АДАБИЁТ
1. Бертелс Е.Э. Суфизм и суфийская литература. Москва, изд. «Наука» 1965.
2. Сайида Марями Абдулкосимй. Истилохот ва мафохими ирфонй дар Девони Шамс. Техрон, Созмони чоп ва интишор. 1383.
3. Гиромй, Бахор. Гулу гиёх дар хазор соли шеъри форсй (ташбехот ва истиорот) хамрох бо шарху маънии хамат абёти марбут ба гулу гиёх дар Девони Хофиз». Техрон, интишороти Сухан. 1386.
4. Куллиёти Шамси Табрезй. Бо тасхехи Бадеуззамони Фурузонфар. Техрон, интишороти донишгохи Техрон, 1345.
5. Зарринкуб Абдулхусайни. Чустучу дар тасаввуфи Эрон.-Душанбе: Ирфон. 1992 -395 с.
6. Зарринкуб Абдулхусайн. Арзиши мероси суфия. - Душанбе: Адиб 1383 х.
ОТРОЖЕНИЕ СУФИЙСКОГО ЗНАЧЕНИЯ РОЗ И РАСТЕНИЙ В ГАЗЕЛЯХ МАВЛОНО
В статье рассматривается отражение суфийского значения разных видов роз в Диване Шамси Табризи на примере одной газели. Автор, используя суфийские терминологические словари, исследует разновидности суфийского значения названий роз и растений в поэзии Мавлоно. Исследуя данную тему, автор приходит к выводу, что Мавлоно для комментирования своих суфийских мыслей при помощи поэтического мастерства из имён роз и растений образует суфийские термины и символы
Ключевые слова: Мавлоно, Диван Шамси Табризи, цветы, суфийские символы, жасмин, фиалка, лилия.
REFLECTION OF SUFI VALUE AND PLANTS IN MAVLONO'S GAZELLES
In article reflection of Sufi value of different types of roses in Divane Shamsi Tabrizi on the example of one gazely is considered. The author, using Sufi terminological dictionaries, investigates kings of Sufi value ofnames of roses and plants in Mavlono's poetry. Investigating this subject, the author comes to a conclusion that Mavlono for commenting ofthe Sufi thoughts by means ofpoetic skillforms Sufi terms Sufi terms and symbols ofnames ofroses andplants.
Keywords: Mavlono, Divan Shamsi Tabrizi, flowers, Sufi symbols, jasmine, violet, lily.
Сведения об авторе:
Мусозода Ходжи Хусайн - кандидат филологических наук, председатель Совета улемов Согдийской области. Тел: (+992) 927716401; электронная почта: musozoda@mail.ru
About the autor:
Musozoda Hoji Husain - PhD in Philological sciences, Head of Ulama Council in Sogd region. Tel: (+992) 927716401; E-mail: musozoda@mail.ru
УДК 891.550 ББК 833 (гочик) М-56
АВЗОНИ КДСОИДИ АДИБ СОБИРИ ТИРМИЗЙ
Мерганзода М.
Донишгощ давлатии омузгории Тоуикистон ба номи САйнй
Адиб Собири Тирмизй ба дайси яке аз аввалин арузиёни Ачам бояд эътироф намуд, зеро ки «Рисолаи аруз»-и у то дануз арзиши баланди илмиву адабиро содиб мебошад. Ин рисола, ки ба Адиб Собири Тирмизй ва шоири машдури дамзамонаш-Рашиди Ватвот нисбат дода шудааст, дамчун сарчашмаи илмиву адабй диккати адабиётшиносони эрониро чалб намудааст. Бояд тазаккур дод, ки муаллифони рисоладои аруз, аз чумла, «Ал - муъчам фй маъойир-ил-ашъор-ил-ачам»-и Шамсуддин Мудаммади Кайси Розй, «Меъёр-ул-ашъор»-и Насриддини Тусй, «Ч,амъи мухтасар»-и Вадиди Табрезй, «Рисолаи аруз»-и Абдурадмони Чрмй аз ин рисола датто ишорае накардаанд. Соли 1341 (1923) адабиётшиноси эронй Мучтабо Минавй бо унвони «Авзони шеъри арабй ва форсй аз Адиб Собир» рисолаеро нашр намуд, ки баъдтар мавриди тадкику баррасии дигар арузшиносон низ карор гирифт. Аммо ин рисола дам ба Адиб Собир ва дам ба Рашиди Ватвот нисбат дода шудааст, ки ин чо овардани андешадои адабиётшиносон бамаврид мебошад. Мучтабои Минавй дар бораи чанд нусхаи хаттии ин рисола сухан ронда, зикр кардааст, ки дар баъзе нусхадои ин рисола номи Адиб Собир ва дар баъзе дигар исми Рашиди Ватвот сабт шудааст ва дар охири мукаддимае, ки ба ин рисола навиштааст ба чунин хулоса омадааст: «Адиб Собири Тирмизй муосири Ватвот аст ва аз ашъоре, ки байни эшон радду бадал шудааст баъзе дануз дар даст аст. Ман гумон мекунам дуруст бояд дамин бошад, ки Адиб Собир ин рисоларо навиштааст, вале ин эътикод барои ман аз ин чо досил шудааст, ки дидаам одатан таълифоти ашхоси камшудраттарро ба мардони машдуртар нисбат додаанд ва акси он камтар иттифок афтодааст ва байни ин ду нафар Рашиди Ватвот бештар шудрат дорад, варна асноди кутубй бар дар ду нисбат такрибан як кувват аст» [9, с.24].
Ин рисола диккати арузшинос Парвиз Нотили Хонлариро низ чалб намуда, ишора кардааст, ки дар миёни кутуби худ аз ин рисола нусхае дорад: ««Аммо дар миёни кутубе, ки акнун дар ихтиёр дорад, мачмуаест аз расоили мухталиф, ки таърихи тадрир надорад, вале зодиран дар карни дувоздадуми дичрй навишта шудааст. Дар охири ин мачмуа, ки пештар рисолот мундарич дар он марбут ба илми аруз ё фунуни дигари адабй аст, рисолаи мавриди бадс низ дарч шудааст» [14, с.13]. Мудаккик зикр кардааст, ки ин рисола ба Рашиди Ватвот нисбат дода шудааст. Дар охир мудаккик ба чунин хулоса омадааст: «Эътщоди банда бар ин аст, ки рисолаи мавриди бадс дар асл ба ин сурат набудааст ва микдоре аз мукаддима ё думболаи он аз миён рафтааст. Ин низ метавонад буд, ки муаллифи аслй касди пардохтани рисолае дошта ва кисмате аз онро масуда карда ва ба итмом мачол наёфта бошад» [14, с. 14].
Андешаи Парвиз Нотил Хонларй сазовори дастгирй мебошад, зеро Адиб Собири Тирмизй дангоми дар Хоразм буданаш бо Рашиди Ватвот, ки дар дарбори Отсизи Хоразмшод буд, равобит дошт ва у ба марги нобадангом дучор шуду шояд ин рисоларо ба итмом нарасонда буд. Аз тарафи дигар, омузишу тадкики осори Адиб Собири Тирмизй ба мо имкон дод, ки хусусиятдои хоси ашъори уро муайян намоем. Рисолаи мазкур мачмуае доир ба авзони шеър мебошад ва шоир дар бадрро ба шеър таъриф додааст. Чунин шакли эчоди рисоладои аруз баъд аз асри Х11 низ ба назар мерасанд. Абунасри Фародй аз шоирон ва луавиёне мебошад, ки дар асри Х111 зиндагй ва эчод намудааст.
